Bidarrai
| Bidarrai | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
 | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
| Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
| Administrazioa | |||
| Estatua |  Frantzia | ||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
| Barrutia | Baiona | ||
| Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
| Izen ofiziala |  Bidarray | ||
| Auzapeza (2014-2026) | Jean-Michel Anchordoquy (Euskal Herria Bai) | ||
| Posta kodea | 64780 | ||
| INSEE kodea | 64124 | ||
| Herritarra | bidarraitar | ||
| Geografia | |||
| Azalera | 38,20 km² | ||
| Garaiera | 61-935 metro | ||
| Distantzia | 19,6 km (Donibane Garazitik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 667 (2018:  −1) | ||
| Dentsitatea | 17,93 biztanle/km² | ||
| Zahartzea[1] | % 26,77 | ||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 54,6 | ||
| Ekonomia | |||
| Jarduera[1] | % 73,52 (2011) | ||
| Desberdintasuna[1] | % 7,94 (2011) | ||
| Langabezia[1] | % 6,15 (2013) | ||
| Euskara | |||
| Euskaldunak | % 68,78 (2010) | ||
| Erabilera | % 38,69 (2011) | ||
| Datu gehigarriak | |||
| Sorrera | 1723 (independentzia) | ||
Bidarrai[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 19,6 kilometrora. Altuera 61 eta 935 metro artekoa da, eta 38,20 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 667 biztanle zituen.
Bertako biztanleak bidarraitar dira.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bidarrai beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Bidarray ("bidagé" ahoskatua)[3]
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jean-Baptiste Orpustanek dio Bidarrai toponimoa bide ("haitz") eta arrhan ("elorri beltz"), hau da, "elorri beltzen bidea", hitzek osatzen dutela.[4]
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bidarrai Ortzaizeko ibarran dago.
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Itsasu | Luhuso | Makea |
|
| Baztan | 
|
Ortzaize | ||
| ||||
| ||||
| Baigorri | Arrosa |
Ingurune naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iparla mendia (1 044 m) Bidarrai eta Baigorri artean dugu kokatua.
Aturriren adarra den Errobi ibaiak herria zeharkatzen du.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
| Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Etxeak eta auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Nobilia
- Arnate
- Olha
- Haltzarte
- Zaldain
- Zattari
- Elizaratalde
- Orrotalde
- Ostandaburua
- Urdaburua
- Alzaharria
- Harruixea
- Basasagarra
- Pelloenea
- Xuhurraborda
- Gorriaenea
- Marmarua
- Lardapidea
- Erregettoenea
- Betiriskoenea
- Xurruta
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Paul Raymonden esanetan, XVII. mendean Bidarrai Baionako gotzainarena zen. Herria ez zen parrokia independente bihurtu 1723ra arte, eta, ondoren, udalerri bihurtu zen 1790ean.[7]
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 827 | 1203 | 1229 | 1417 | 1302 | 1348 | 1321 | 1255 | 1241 | 1165 | 1142 | 1000 | 1026 | 1056 | 1121 | 1036 | 1175 | 1127 |
| 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2008 | 2013 | 2018 |
| 1019 | 962 | 879 | 894 | 859 | 828 | 810 | 751 | 745 | 714 | 673 | 631 | 585 | 645 | 637 | 633 | 685 | 667 |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da, eta Irulegiko Arnoa jatorri-izendapena duen ardoa ekoizteko sor-markaren barruan dago. Gainera, Bidarrai Ossau-Irati gaztaren apelazio-eremuan dago.
Errobi inguruko uren garbitasunak arrain-jarduerak garatzea ahalbidetu du. Era berean, kayak edo rafting bezalako uretako kirolak egin daitezke 1991n ezarritako base bati esker. Nabigazioa, ordea, zailtasun ertainekoa da, ibilbidea ur-jauzi eta arroken segida azkarra baita.
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Auzapezak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
|---|---|---|---|
| 1995 | 2001 | Jean Lambert | |
| 2001 | 2014 | Jean-Bernard Berhouet | |
| 2014 | karguan | Jean-Michel Anchordoquy | Euskal Herria Bai |
| falta diren datuak osatu egin behar dira | |||
Erakunde publikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2017ko urtarrilaren 1era arte, Bidarrai Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[8]
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baiona-Donibane Garazi burdinbideak zerbitzua ematen du Bidarrai udalerriri, Txik Txaken 54. linearen bidez.
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ortzaizeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Aldude ibarretan hitz egiten zena.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Bidarraik nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[10]
Elezaharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Bada bertan zubi bat, Ebrain izenekoa, Infernuko zubia izenaz ere ezaguna, lamiek edo sorginek eraiki omen zutena gau bakar batean.
- Harpeko Saindua
Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bidarraitar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Joanes Otsalde (1814-1897), bertsolaria.
- Jules Moulier (1888-1958), idazlea.
- Jean Pierre Iratxet (1921-1991), idazlea.
- Maite Barnetxe (1941-1986), kazetari eta zinemagilea.
Irudiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pilotalekua
Armarria, pilotalekuan marrazturik
Nobilia zubia, Errobi ibaiaren gainean
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
- ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ a b c Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ (Frantsesez) Raymond, Paul. (1863). Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées. Impr. impériale (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Bidarrai - udalerria» www.pop.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
- ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q746221
Multimedia: Bidarray
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Bidarrai