Azerbaijan

Azerbaijango Errepublika
Azərbaycan Respublikası
Ereserkia: Azərbaycan marşı
Azerbaijango bandera Azerbaijango armarria
Azerbaijan (orthographic projection).png
Geografia
Hiriburua eta hiri handiena	Baku 40°22′0″N 49°50′7″E
Azalera	86.600 (113.)
Punturik altuena	Bazardüzü
Punturik sakonena	Kaspiar itsasoa (−28 m)
Kontinentea	Asia eta Europa
Mugakideak	Armenia, Iran, Turkia, Errusia, Georgia eta Artsakh
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika presidentzialista
Presidentea	Ilham Aliyev
Azerbaijango Lehen Ministroa	Ali Asadov (en)
Legebiltzarra	Azerbaijango Biltzar Nazionala
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Demokraziarako eta Garapen Ekonomikorako GUAM erakundea Estatu Burujabeen Erkidegoa Europako Kontseilua Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea Garapeneko Asiako Bankua International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Itsaso Beltzeko Kooperazio Ekonomikorako Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Organization of Turkic States (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Segurtasun Kolektiborako Itunaren Erakundea Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	10.145.212 (2021) (89.) 0 (2021)
Dentsitatea	117,15 bizt/km² (100.)
Talde etnikoak	ikusi azerbaijandar, Lezgin, errusiar, Armeniar eta Talysh people (en)
Hizkuntza ofizialak	ikusi azerbaijanera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi tatera, Budukh (en) , errusiera, Khinalug (en) , Kurmanji, rutulera, Udiera, tsakhurrera, avarera, lezgiera, Talyshera, Pannonian Avar (en) , North Azerbaijani (en) , armeniera eta Iranian Khalaj (en)
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	2 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	91.820 (2015)
Alfabetizazioa	% 100 (2016)
Bizi-itxaropena	72,026 (2016)
Giniren koefizientea	26,6 (2005)
Giza garapen indizea	0,745 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	78.721.058.820 $ (2022) 24.098.882.350 (2021)
BPG per capita	7.736,7 $ (2022) 2.352,7 (2021)
BPG erosketa botere paritarioa	180.753.518.090 nazioarteko dolar (2022) 20.024.045.330 (2021)
BPG per capita EAPn	17.764,4 nazioarteko dolar (2022) 1.921,5 (2021)
BPGaren hazkuntza erreala	−3,8 % (2016)
Erreserbak	6.680.532.216 $ (2017) 106.669.584 (2016)
Inflazioa	13,3 % (2016) 5,6 (2015)
Historia
Sorrera data: 1991
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+994
ISO 3166-1 alpha-2	AZ
ISO 3166-1 alpha-3	AZE
Ordu eremua	ikusi UTC+04:00 : Asia/Baku (en)
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.az
mfa.gov.az…

Azerbaijan Asiako hego-mendebaldeko estatua da, Kaukasoko eskualdean Kaspiar itsasoaren ertzean kokatua. Sobietar Batasuneko errepublika izan zen, harik eta batasuna desegin eta Estatu Burujabeen Batasuna sortu zenean burujabetasuna aldarrikatu zuen arte (1991). Mugakide ditu Errusia iparraldean, Georgia ipar-mendebaldean, Armenia hegoaldean eta Iran ekialdean.

Hiriburua Baku da.

Geografia

Azerbaijango erdialdea Kura ibaiaren arroak hartzen du, eta bertara biltzen da Araxes ibaiaren ura. Kaukaso Handiko hego-ekialdeko mendiek babesten dute lurraldea iparraldetik Kaspiar Itsasoraino (Abseron penintsula). Kaukaso Txikiko hormak ageri dira mendebaldean eta Talis mendiak hegoaldean.

Historia

Azerbaijandarren eta armeniarren arteko istilu eta gatazka larriak izan dira nagusi Azerbaijanen. Sobietar Batasunean 1986tik aurrera bultzatutako aldaketen ildotik, Armeniak Nagorno-Karabakh, Azerbaijanen barruan dagoen lurralde armeniar autonomoa (170.000 biztanle, % 76 armeniarrak, % 23 azerbaijandarrak), Armeniari itzultzeko eskatu zuen, baina Sobiet Gorenak ez zuen onartu. Lurralde autonomoko grebari (1988ko maiatza) erantzuteko, eta azerbaijandarrek hala eskatuta, blokeoa ezarri zuten Armeniako errepublikan (1988ko iraila). Urte bereko urrian, Azerbaijango parlamentuak erabakitako legearen arabera, errepublikak dituen mugak ezingo dira aldatu errepublika osoan egindako erreferendumean onartuta ez bada. 1989. urtean armada sobietarrak hartu zuen parte eta bi herrietako miliziak, elkarrekin gerran ari baitziren, banatu egin zituen elkarrengandik.

Gobernua eta administrazioa

Azerbaijan errepublika presidentzialista da. Gaur egun indarrean dagoen konstituzioa 1995ekoa da. Organo legegile nagusia Mejlis edo Batzar Nagusia da, bost urtez behin aukeratutako 300 kidez osatua. Estatuburua presidentea da, eta, konstituzioaren arabera, lehen ministroa izendatu eta gobernua osatzeko ahalmena dauka, Mejlisaren onespenarekin, betiere. 1991n 50 kidez osaturiko organo legegile bat antolatu zuen Mejlisak, Nazio Kontseilua. Nazio Kontseiluak indar gabe utzi zuen Mejlisa 1992ko estatu kolpearen ondoren. Azerbaijan Estatu Burujabeen Batasuneko kide da.

Demografia

Azerbaijan da Asiako mendebaldeko herrialdeetan biztanle gehien duena. Jaiotza-tasa garaia du, baina baita haurren heriotza-tasa ere, batez ere nekazari-inguruetan. Gizataldeei dagokienez, etnia askotako jendea bizi da: azeriak gehienbat (% 92), batez ere azken urteetan, Nagorno-Karabakhen inguruko gatazka dela-eta Azerbaijango armeniarrek (300.000 inguru) Armeniara alde egin eta Armeniako azerbaijandar askok (200.000 inguru) Azerbaijanera ihes egin zutenean. Gaur egun, Azerbaijango armeniar gehienak Nagorno-Karabakhen bizi dira. Azerbaijanen administraziopean dago, orobat, Nakhitxevan, Armeniarekin mugan dagoen lurraldea, etniari dagokionez azerbaijandarra.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Azerbaijanen banaketa administratiboa»

Azerbaijan honela banatuta dago:

• 59 raion edo eskualde (singularrean rayon, pluralean rayonlar),
• 11 hiri (pluralean şəhərlər; singularrean şəhər),
• 1 errepublika autonomo (muxtar respublika)

Ekonomia

Nekazaritza (Kura eta Araxe ibai arroak) eta petrolioa (Baku, Abseron penintsula, Kaspiar itsasoa) dira Azerbaijango ekonomiaren zutabe nagusiak. Petrolioaz gainera, industria (metal, industria kimikoa eta mekanikoa, elikadura-industria eta ehungintza) ere garatu da Kura ibaiaren indar hidroelektrikoari esker. Tabakoa eta, batik bat, kotoia dira industriarako nekazaritza-gai nagusiak.

Azpiegiturak

Aireportuak

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ikus jatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Azerbaijan

Kanpo-loturak

• Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.