Lagran
| Lagran | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 Erdiko kalearen eta errepidearen arteko bidegurutzea. Ezkerrean, iturria. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Mendialdea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Lagran | ||||||||||
| Alkatea | Jose Maria Martinez Fernandez (EAJ) | ||||||||||
| Posta kodea | 01118 | ||||||||||
| INE kodea | 01030 | ||||||||||
| Herritarra | lagrandar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°37′32″N 2°35′04″W / 42.625555555556°N 2.5844444444444°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 45,6 km2 | ||||||||||
| Garaiera | 766 metro | ||||||||||
| Distantzia | 35 km Gasteiza | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 172 (2023) −3 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 4,01 biztanle/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 10,99 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 18,96 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 38,46 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 70 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % -11,36 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 5,53 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 10,94 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 2.44 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera data | XII. mendea | ||||||||||
Lagran Arabako hegoaldeko udalerri bat da, Mendialdeako eskualdearen hego-ekialdean eta Toloñoko mendilerroaren oinean kokatua. Gasteiztik 35 bat kilometro hegoaldera dago.
Geografia
Inguru naturala
Ega eta Jugalez ibaiak udalerri honetan jaiotzen dira. Egak, ondoren, Nafarroarako bidea hartzen du; Jugalez, berriz, Pipaonetik Urizaharrerantz eta Zanbranarantz doa.
Lagran ohiko abiapuntua da Peña del Leon eta Peña del Castillo mendietara igotzeko, Toloñoko mendilerroaren oinean baitago. Pipaondik Errezilla, Cervera eta Palomaresera igotzen da.
Udalerri mugakideak
- Iparraldean: Trebiñu eta Urizaharra, Lagran eta Lañuko Komunitatea.
- Hegoaldean: Guardia.
- Ekialdean: Bernedo.
- Mendebaldean: Urizaharra.
Historia
Erdi Aroan Araban sortutako 21 hiribilduetako bat da Lagran, baina ez da gorde hari Forua ematen dion agiririk. Hortaz, herriaren sorrera ez dago argia, lehen aipamena 1165. urtekoa bada ere. XV. mendearen bigarren erdialdearen inguruan Nafarroako Erresumatik igaro zen Gaztelako Erresumaren menpe egotera, eta 1515ean Uria izendatu zuten. Salinasko kondea eta geroago Hijarreko dukeak herriaren jabeak izan ziren garai hartan.
Demografia
| Lagrango biztanleria |
|---|
 |
Banaketa administratiboa
Lagran udalerria hiru herrik osatzen dute gaur egun:
- Lagran (udalerriko herriburua)
- Pipaon: 1977 arte bere udalerria izan zuen.
- Villaverde
Ondasun nabarmenak
Lagran
Lagrango hirigune historikoa, Kultura Ondasun gisa Monumentu Multzo izendatua[4]. Garai bateko harresiaren aztarnak daude gaur egun ikusgai, Portal de Cristo izeneko atean batez ere. Erdialdean, berriz, Andra Maria Jaiokundearen Parrokia eliza platereskoa (Iglesia Parroquial de Nuestra Señora de la Natividad) dugu, XVI. mendekoa. Hegoaldean Vianatarren jauregi barrokoa dago.
Lagran herriko etxeen lur-zatiketa gotikoko azken aldiko ohiturari jarraiki egina dago edo, hobeki esan, Pizkunde garaikoei jarraiki, izan ere, oraindik ere beren aurreko alde estua gordetzen duten etxeek bi fatxada dauzkate, bakoitza kale banatara emana. Bi kaleen artean dagoen sestra diferentzia dela eta, etxeek bi sarrera dauzkate, kale bakoitzean bat, eta etxebizitzarako sarrera nagusi edo zuzena maila goragoko kalean da. Baina hori ez da kasu guzti-guztietan gertatzen eta, gaur egun, badira etxe batzuk ondasunak zatitzearen ondorioz bi kaletara ematen ez dutenak.
Jatorriz txikiak ziren leihoak handituz joan dira etxe barruko argitasuna handitzeko helburuarekin.
Beheko solairuetan zeuden bao bakarrak, sarreretan izan ezik, zartadura bertikalak ziren, gezileiho izenekoak.
Aipatu beharreko ateen artean honako hauek daude: «Kristoren Atea» izeneko kaleko 22 zenbakikoa. Oso sarrera polita da, arku eskartzanoz egina, arkubarnera molduraduna duela. Gainean sarraila-ezkutu bat dauka elizaren inguruko irudiez apaindua, horrek erakusten du garai batean etxe hori apaizen batena izan zela edo, bestela, apaizetxe gisa erabilia izan zela. Atea bi aldiz babestua dago, teilatu hegalak babestua eta, era zabalagoan, sarrerak berak duen eta bi beso motzen gainean eusten den teilatutxoak babestua.
Beste bi ateak erdiko kalearen eskubi aldean daude, «De los cantones» kantoitik hurbil. Lehenengoa, 14 zenbakikoa, arku eskartzanoz egindako ate liraina da, arku barnera molduraduna duela, aurretik aipatutako horren antzekoa. Arkuaren erdiko dobelak sarraila-ezkutu bat dauka, bi giltza gurutzatuen irudia duena.
Bigarrena, 16 zenbakikoa, Pizkunde garaiko ate dintelduna da. Gotiko garaiko zantzuak ere badaude bertan, esate baterako, harri bloke gainean doan eta erliebe finean egina dagoen arku konopiala. Dintelaren gainean erlaitz bat dago, molduraduna, atearen edertasuna are gehiago indartzen duena.
Pipaon
Pipaonen, Usatxi Museo Etnografikoa dago, herriko XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako ohiturak eta bizimoduak erakusten dituena. Plaza nagusian dago eta sarrera doakoa da.
Jaiak eta ospakizunak
Lagran
- Abuztuaren 24an ospatzen dira jaiak, San Bartolomeren omenez.
- Zaldiaren Eguna: Irailaren bigarren igandean antolatzen dute, Arluzea, Markiz, Okina eta Done Bikendi Harana herriekin txandaka.
Pipaon
- Irailaren 14an ospatzen dira jaiak Gurutzearen omenez, baita Villaverden ere.
- Jardunaldi etnografikoa: Abuztuaren azken larunbatean bizilagunek XX. mende hasierako bizimodua eta ohiturak erakusten dituzte. Garai horretako jantziak jarri, uzta moztu eta jo, harraskan arropa garbitu, ikatza egiteko ikaztegiak, ogia eta hestebeteak egin, kalamuzko zapatilak egin, koltxoiaren artilea hagaz jo eta abar.
- Egunsentiko kantuak: Urte berri egunean, Erregeen egunean, San Isidrorenean, Andre Mariaren Sortzez Garbiarenean eta Eguberri-egunean antolatzen dituzte batez ere.
Lagrandar ezagunak
- Juan Antonio Viana Saenz de Villaverde (Lagran, 1745 - Murtzia, 1800), fraide karmelita. Almeriako gotzain izendatu zuten, baina kargua hartu baino lehen zendu zen[5].
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Lagrango hirigune historikoaren izendapena EHAAn
- ↑ (Gaztelaniaz) Don fray Juan Antonio de la Virgen María
- Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura-ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22).
Ikus, gainera
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Lagran |
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Lagran udalerriko webgune ofiziala
- Lagran euskadi.net webgunean
- (Gaztelaniaz) Lagran Auñamendi entziklopedian
| Lagrango herriak | ||
|---|---|---|
|
Lagran • Pipaon • Villaverde | ||
Agurain • Aiara • Amurrio • Añana • Aramaio • Argantzon* • Armiñon • Arraia-Maeztu • Arratzua-Ubarrundia • Artziniega • Asparrena • Barrundia • Bastida • Berantevilla • Bernedo • Burgu • Donemiliaga • Dulantzi • Ekora • Eltziego • Elvillar • Erriberabeitia • Erriberagoitia • Gasteiz • Gaubea • Guardia • Harana • Iruña Oka • Iruraiz-Gauna • Kanpezu • Kripan • Kuartango • Lagran • Lantaron • Lantziego • Lapuebla de Labarca • Laudio • Legutio • Leza • Mañueta • Moreda • Navaridas • Oion • Okondo • Samaniego • Trebiñu* • Urizaharra • Urkabustaiz • Villabuena • Zalduondo • Zanbrana • Zigoitia • Zuia | |
*Administratiboki, Argantzun eta Trebiñu Gaztela eta Leongo autonomia erkidegoan daude |