Limoneno
| Limoneno | |
|---|---|
| Formula kimikoa | C10H16 |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| MolView | 3D eredua |
| Konposizioa | karbono eta hidrogeno |
| Mota | p-menthane monoterpene (en)  eta menthane monoterpenoids (en) |
| Ezaugarriak | |
| Dentsitatea | 0,8411 g/cm³ |
| Fusio-puntua | −74,25 °C |
| Masa molekularra | 136,125201 Da |
| Arriskuak | |
| NFPA 704 |  2
1
0
|
| Autoignizio tenperatura | 255 °C |
| Flash-puntua | 42 °C |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | XMGQYMWWDOXHJM-UHFFFAOYSA-N |
| CAS zenbakia | 138-86-3 |
| ChemSpider | 20939 |
| PubChem | 22311 |
| Reaxys | 774123 |
| Gmelin | 15384 |
| ChEMBL | CHEMBL15799 |
| RTECS zenbakia | GW6360000 |
| ZVG | 13470 |
| DSSTox zenbakia | GW6360000 |
| EC zenbakia | 231-732-0 |
| ECHA | 100.004.856 |
| CosIng | 40731 eta 57187 |
| MeSH | D000077222 |
| RxNorm | 1426477 eta 28730 |
| Human Metabolome Database | HMDB0032473 |
| KNApSAcK | C00000823 eta C00003043 |
| UNII | 9MC3I34447 |
| NDF-RT | N0000146762 |
| KEGG | D00194 |
Limonenoa monoterpenoide zikliko bat da, lipido saponifikaezina beraz. Zitrikoen azaleko osagai nagusia da[1], izena ere limoiaren azaletik datorkio.
Egitura eta erreakzio kimikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Limonenoa likido koloregabea da giro tenperaturan.
Hidrokarburo alifatikoa den arren egitura ziklikoa du. Karbono asimetriko bat ere badu eta ondorioz bi isomero ditu, R- edo D-limonenoa eta S-edo L-limonenoa. Isomeroek usain desberdina dute, D-limonenoak limoi usaina du eta L-limonenoak pinuaren usainaren antzekoa du[1]. Naturan D-limonenoa agertzen da nagusiki.
Aireko hezetasunak oxidatu egiten du eta karbeola edo karbona sortzen ditu, limoneno oxidoak[2]. Sulfuroaren presentzian deshidrogenatu egiten da eta p-zimenoa ematen du[3].
Tenperatura 300 °C-raino igotzen bada diterpenoa eratzen du.
Ekoizpena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Landare zitrikoek geranil pirofosfatoa ziklatuz ekoizten dute. Industrialki ekoizteko zitrikoen azala hartu eta bi metodo erabiliz lortzen da, zentrifugazioz eta lurrun bidezko distilazioz.
Erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oso erabilera anitzak ditu limonenoak:
- Disolbatzaile biodegradagarri gisa garrantzia handia hartu du azken urteetan[2]. Honetaz gain garbikari, margo, itsasgarri eta abarretan erabiltzen da.
- Farmazia eta elikagai industrian aromatizatzaile gisa erabiltzen da. Elikagaietan zapore indartzailea ere bada, edari, txikle, gozoki eta abarretan[1].
- Intsektizidetan ere agertzen da gizaki eta abereei kalterik egin ez eta intsektuak hiltzeko gaitasuna baitu[1].
- Uretan disolbagarritasun txikia du eta koipegabetzile funtzioa duten produktuetan erabiltzen da, toxikoagoak diren sustantziak ordezkatuz[2].
- Histologia ikerketak egiteko ehunak prestatzeko erabiltzen da, aurrez erabiltzen zen xilenoak baino toxizitate txikiago baitu.
Toxikotasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Limonenoa eta bere forma oxidatuak larruazalean eta arnas bideetan narritagarria da[1], baina horretarako esposizio oso handiak izan behar dira.
Bestalde molekula sukoia da eta kontu handiz manipulatu behar da.
Izaki bizidun urtarrentzako toxikoa da[1].
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f (Ingelesez) Pubchem. «Limonene, (+)-» pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-27).
- ↑ a b c (Ingelesez) Karlberg, Ann-Therése; Magnusson, Kerstin; Nilsson, Ulrika. (1992). «Air oxidation of d-limonene (the citrus solvent) creates potent allergens» Contact Dermatitis 26 (5): 332–340. doi:. ISSN 1600-0536. (Noiz kontsultatua: 2018-12-27).
- ↑ Weitkamp, A. W.. (1959-07-01). «I. The Action of Sulfur on Terpenes. The Limonene Sulfides» Journal of the American Chemical Society 81 (13): 3430–3434. doi:. ISSN 0002-7863. (Noiz kontsultatua: 2018-12-27).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
| Lipidoak | ||
|---|---|---|
|
| ||