Lübeck

Lübeck Lübeck
hiri handia
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Schleswig-Holstein
Alkatea	Jan Lindenau (en)
Izen ofiziala	Lübeck Freie und Hansestadt Lübeck Lubeca
Jatorrizko izena	Lübeck
Posta kodea	23552–23570
Udalerri kodea	01003000
Geografia
Koordenatuak	53°52′11″N 10°41′11″E
Azalera	214,21 km²
Altuera	13 m
Mugakideak	Ostholstein (en) , Stormarn (en) , District of Duchy of Lauenburg (en) , Ipar mendebaldeko Mecklenburg eta Krummesse
Demografia
Biztanleria	218.095 (2022ko abenduaren 31) 218.095 (2022)/(2021)/(2021)/(2019)/(2019)/(2018)/(2018)/(2017)/(2017)/(2016)/(2015)/(2014)/(2013)/(1987)/(1975)/(1970)/(1961)/(1956)/(1950)/(1946)/(1939)/(1933)/(1925)/(1919)/(1910)/(1905)/(1900)/(1895)/(1890)/(1885)/(1880)/(1875)/(1871)/(1867)/(1862)/(1857)/(1851)/(1845)/(1828)/(1815)/(1812)/(1807)/(1788)/(1769)/(1750)/(1728)/(1708)/(1682)/(1662)/(1642)/(1600)/(1532)/(1502)/(1487)/(1460)/(1400)/(1350)
113.372 (%52)   (%48) 104.723
Dentsitatea	1.018 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	4502, 4508, 451
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Kawasaki, Klaipėda, Szczecin, Arroxela, Kotka, Venezia, Wismar, Bergen, Spokane eta Gotland udalerria
Matrikula	HL
luebeck.de

Lübeck (alemanez ˈlyːbɛk ahoskatua; behe-alemanez: Lübeek; danieraz: Lybæk, ˈlyˌpek ahoskatua), ofizialki Lübeckeko Hansar Hiria (alemanez: Hansestadt Lübeck) Alemaniako Schleswig-Holstein estatu federaleko bigarren hiri handiena da, Kielen atzean. Itsaso Baltikoko kostaldean kokatuta, Alemaniako porturik garrantzitsuenetakoa da. Hainbat mendetan zehar Hansako hiri nagusia izan zen.

Hiriko alde zaharra Trave ibaiaren uharte batean dago eraikita. Bere aurrean Lübeckeko badia dago. Adreiluzko katedral gotikoa UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Lübeckeko historia»

Lübeck inguruko lurraldeak azken Izotz Aroaren ondoren jaso zituen lehendabiziko gizakiak. Neolitoko triku-harri ugari daude zonaldean.

Eskualde horretan, K. o. 700 inguruan, eslaviarrak joanak ziren Holsteingo ekialdetik, Migrazio Garaian germaniarrek lur horiek utzi baitzituzten mendebaldera jotzeko. IX. mendearen hasieran, Karlos Handiak aurre egiten zioten saxoiak eraman eta bere aldeko polabiar eslaviarrak ekarri zituen.

Liubice (euskaraz: «maitagarria») hiria Trave ibaiko ertzeetan sortu zuten, egungo Lübeckeko erdialdetik 4 bat kilometrora iparraldean. X. mendean, obotriteen konfederazioko gune nagusia bilakatu zen, eta gaztelu bat eraiki zuten. Hala ere, bizitokia raniar paganoek eraitsi eta erre zuten 1128an.

Holstentor

Egungo hiria Adolfo II.a Schauenburg eta Holsteingo kondeak sortua da, 1143an, alemaniar kolonia bezala. Segituan hasi zen garatzen azoka eta merkatarien eskutik. Gaztelua ere eraiki zuten, zeinen estreinako aipua 1147koa den. 1161ean apezpikuaren egoitza bihurtu zen, eta katedral erromanikoa eraikitzeari 1173an ekin zioten.

Henrike Lehoiaren azpian egon ostean, Inperioko Hiri bihurtu zen. Frederiko Bizargorri enperadoreak emandako 20 kideko gobernu batzordeak XIX. mendera arte iraun zuen. Batzarra merkatarien menpe zegoenez, hurrengo mendeetan merkataritzaren interesei begira egon zen beti.

Hiriaren jabea aldatu zen Frederiko II.a enperadoreak "Inperioko Hiri Aske" titulua eman arte 1226an. Garai horretarako, alemaniar kolonoetarako portu nagusia zen Lübeck, batik bat Ordena Teutonikoak konkistatuko Itsaso Baltikoko lurraldeetara abiatzen zirenetarako. XIV. mendean Lübeck Hansako "Erregina" bilakatu zen, nabarmenki merkataritza erakunde honetako kide boteretsuena eta handiena baitzen.

Karl IV.a enperadoreak, 1375ean, Lübeck Inperioko "Bost Lorietako" bat izendatu zuen, Venezia, Erroma, Pisa eta Florentziarekin batera. Salerosketako zenbait pribilegioen inguruko gatazkak zirela eta, Lübeck eta Hansa Danimarka eta Norvegiaren aurka borrokatu ziren XV. eta XVI. mendeetan. Garaile atera arren, Lübeckek galdu zuen Danimarkako 1534 eta 1536 arteko gerra zibilan. Aurrerantzean, Lübecken botereak behera egin zuen emeki-emeki. Hogeita Hamar Urteko Gerran neutraltasuna gorde bazuen ere, hamarkadetako gudak eragindako suntsipenak zirela eta, Lübeckek eta Hansak berak ere garrantzia galdu zuten. Izan ere, Hansa de facto 1669an desegin zen. Hurrengo urteetan, Baltikoko portu garrantzitsua baino ez zen Lübeck.

Napoleondar Gerretan, Lübeck neutrala 1806ko azaroaren 6an okupatu zuten frantziarrek. Erresuma Batuaren kontrako blokeo ekonomikoaren azpian, hiriak gorriak ikusi zituen, eta, 1811tik 1813 arte Frantziako zatia izan zen legez.

Bigarren Mundu Gerran, Lübeck Ingalaterrako Royal Air Force hegazkineriak eraso zuen lehen hiri alemaniarra izan zen. 1942ko martxoaren 28ko erasoan sortuako suteak erdialde historikoa larri kaltetu zuen. Azkenean, hiriko hiru eliza nagusiak suntsitu zituzten. Erresistentziarik gabe, 1945eko maiatzaren 2an, Lübeck okupatu zuten Aliatuek. Paradoxikoki, gerraren ostean hiriko populazioak izugarri hazi zen, 1939an 150.000 biztanle izatetik, 1945ean 220.000 izatera, batez ere Alemaniako ekialdeko probintzietatik etorritako errefuxiatuak zirela kausa.

Lübeckeko eraberritutako erdialde historikoa UNESCOko Gizateriaren ondare izendatu zuten 1987an.

Klima

Datu klimatikoak (Lübeck)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	2.24	0.95	7.16	11.45	13.44	16.74	20.60	17.72	14.29	9.55	7.69	4.26	10.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	0.32	0.00	5.30	9.67	12.42	15.30	17.94	16.95	13.41	8.69	5.68	0.49	8.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	−3.67	−0.71	3.99	7.47	10.24	14.05	16.93	16.54	12.47	7.67	4.57	−3.48	7.2
Euria (mm)	43.9	46.4	32.9	15.0	48.3	76.8	64.9	94.8	46.9	43.3	55.9	61.5	630.6
Iturria: Lübecker Wetterservice

Pertsonaia ezagunak

• Thomas Mann (1875-1955), idazlea.
• Willy Brandt (1913-1992), Alemaniako Errepublika Federaleko kantzilerra (1969-1974)
• Hans Blumemberg (1920-1996), filosofoa.

Lübeck hiriaren irudi panoramikoa.

Kanpo estekak

• Lübeck hiriaren udal webgunea (Alemanez)

• Datuak: Q2843
• Multimedia: Lübeck / Q2843