Gaztelania: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
5. lerroa: | 5. lerroa: | ||
| estatuak = [[Euskal Herria]], [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]] <small>talde esanguratsuak non: [[Andorra]], [[Aruba]], [[Belize]], [[Brasil]], [[Kanada]], [[Gibraltar]], [[Israel]], [[Maroko]], [[Holandarren Antillak|Holandar Antillak]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Filipinak]] |
| estatuak = [[Euskal Herria]], [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]] <small>talde esanguratsuak non: [[Andorra]], [[Aruba]], [[Belize]], [[Brasil]], [[Kanada]], [[Gibraltar]], [[Israel]], [[Maroko]], [[Holandarren Antillak|Holandar Antillak]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Filipinak]] |
||
| eskualdea = [[Europa]]ko gune batzuk, [[Erdialdeko Amerika]]ko eta [[Hego Amerika]]ko gehiengoa, [[Ipar Amerika]]ko gune batzuk eta [[karibe (argipena)|karibea]]; baita immigrante taldeak kontinente guztietan |
| eskualdea = [[Europa]]ko gune batzuk, [[Erdialdeko Amerika]]ko eta [[Hego Amerika]]ko gehiengoa, [[Ipar Amerika]]ko gune batzuk eta [[karibe (argipena)|karibea]]; baita immigrante taldeak kontinente guztietan |
||
| hiztunak = |
| hiztunak = 407 milioi, [[lehen hizkuntza]]tzat;<ref name=Parkvall2010>Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in ''Nationalencyklopedin''.</ref> beste 90 milioi, bigarren hizkuntzatzat |
||
| rankina = 2 |
| rankina = 2 |
||
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]] |
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]] |
||
24. lerroa: | 24. lerroa: | ||
'''Gaztelania''' edo '''espainiera'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}. [[Euskaltzaindia]]k [[Hiztegi Batua]]n izen biak onartzen ditu. [[Sinonimo]]ak dira. '''Gaztelera''' hitza onartu arren, '''gaztelania''' hobesten du.</ref> ({{lang|es|''castellano, español''}}) [[hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantze]] bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko [[Gaztelako Erresuma]]n sortu zen, [[latin]] arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak [[euskara]]ren hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako ''f''-a galtzea...). |
'''Gaztelania''' edo '''espainiera'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}. [[Euskaltzaindia]]k [[Hiztegi Batua]]n izen biak onartzen ditu. [[Sinonimo]]ak dira. '''Gaztelera''' hitza onartu arren, '''gaztelania''' hobesten du.</ref> ({{lang|es|''castellano, español''}}) [[hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantze]] bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko [[Gaztelako Erresuma]]n sortu zen, [[latin]] arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak [[euskara]]ren hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako ''f''-a galtzea...). |
||
[[Mundu]]an |
[[Mundu]]an 507 milioi pertsonak [[lehen hizkuntza]] dute.<ref name=Parkvall2010/> [[Espainia]] eta [[Latinoamerika]]ren ia estatu guztietan hizkuntza ofiziala da. Ama hizkuntza moduan munduko [[bigarren hizkuntza]] erabiliena da, [[txinera]]ren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira 600 milioi pertsona), munduko laugarren hizkuntza da: txinera, [[ingeles]]a eta [[hindi]]a ditu aurretik. |
||
== Gaztelaniaren lurralde eremua == |
== Gaztelaniaren lurralde eremua == |
||
227. lerroa: | 227. lerroa: | ||
[[Errekonkista]]ren garaian, [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] zehar hedatu zen [[Gaztelako Erresuma]] bera hedatu ahala. [[Kontsonante]]en birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena= Cano |izena= Rafael |izenburua= Historia de la lengua española|lekua= Bartzelona |argitaletxea= Ariel Lingüística |urtea= 2005}}</ref> [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] aurrera [[Espainiar Inperioa]] [[Amerika|Ameriketara]] eta [[Asia]]ra hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, [[XVIII. mendea|XVIII. mendetik]] aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. [[XIX. mendea]]n Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren. |
[[Errekonkista]]ren garaian, [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] zehar hedatu zen [[Gaztelako Erresuma]] bera hedatu ahala. [[Kontsonante]]en birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena= Cano |izena= Rafael |izenburua= Historia de la lengua española|lekua= Bartzelona |argitaletxea= Ariel Lingüística |urtea= 2005}}</ref> [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] aurrera [[Espainiar Inperioa]] [[Amerika|Ameriketara]] eta [[Asia]]ra hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, [[XVIII. mendea|XVIII. mendetik]] aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. [[XIX. mendea]]n Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren. |
||
Gaztelaniaren lehenengo gramatika [[1492]]ko da, [[Antonio de Nebrija]]k idatzia, [[Europa]]ko hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Errege |
Gaztelaniaren lehenengo gramatika [[1492]]ko da, [[Antonio de Nebrija]]k idatzia, [[Europa]]ko hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Errege Akademia [[1713]]an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko". |
||
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala hiru kontinentetan (Europan [[Espainia]] |
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala, hiru kontinentetan (Europan: [[Espainia]]; [[Afrika]]n: [[Ekuatore Ginea]]; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan 407 milioi lagun mintzo dira gaztelaniaz [[lehen hizkuntza]]tzat.<ref name=Parkvall2010/> |
||
== Ikus, gainera == |
== Ikus, gainera == |
||
* [[Gaztelaniazko literatura]]. |
* [[Gaztelaniazko literatura]]. |
||
* [[Espainiako hizkuntzak]] |
|||
* [[Euskal Herriko hizkuntzak]] |
* [[Euskal Herriko hizkuntzak]] |
||
* [[Espainiar kreolerak]] |
* [[Espainiar kreolerak]] |
11:21, 12 ekaina 2015ko berrikusketa
Gaztelania edo espainiera[2] (castellano, español) hizkuntza erromantze bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak euskararen hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako f-a galtzea...).
Munduan 507 milioi pertsonak lehen hizkuntza dute.[1] Espainia eta Latinoamerikaren ia estatu guztietan hizkuntza ofiziala da. Ama hizkuntza moduan munduko bigarren hizkuntza erabiliena da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira 600 milioi pertsona), munduko laugarren hizkuntza da: txinera, ingelesa eta hindia ditu aurretik.
Gaztelaniaren lurralde eremua
Hona hemen gaztelania hiztun gehien dituzten Estatuen zerrenda:
Alfabetikoki sailkatuta | Lehen hizkuntza duten hiztunen kopuruaren arabera |
---|---|
|
|
Hiztegi laburra
- derecha: eskuin
- izquierda: ezker
- abajo: behera
- piedra: harri
- bien: ongi
- mal: gaizki
- al lado: ondoan
- hola: kaixo
- buenos días: egun on
- buenas tardes: arratsalde on
- buenas noches: gabon
- adiós: agur
- saludar: agurtu
- despedirse: agurtu
- ¡hasta la vista!: hurren arte!
- ¡hasta luego!: gero arte!
- por favor: mesedez, arren
- ¿qué tal?: zer moduz?
- bien, ¿y tú?: ongi/ondo, eta hi?
- lo siento, perdón: barkatu
- ¿qué hora es?: zer ordu da?
- eres muy guapo/guapa: oso polita haiz
- muchas gracias: eskerrik asko
- de nada: ez horregatik
- te quiero: maite haut
- feliz: pozik
- triste: goibel
- enfadado/a: haserre
- aburrido/a: aspertuta
- sí: bai
- no: ez
- no entiendo: ez dut ulertzen
- no fumar: ez erre
- agujero: zulo
- caserío: baserri
- ratoncillo: sagutxo
- perro: zakur
- gato: katu
- pan: ogi
- panadería: okindegi
- comida: janari
- desayuno: gosari
- almuerzo: bazkari
- cena: afari
- calle: kale
- fiesta: jai
- parranda: parranda
- boina: txapel
- felicidades: zorionak
- amigo/amiga: lagun
- madre: ama
- padre: aita
- padres: gurasoak
- abuelo: aitona
- abuela: amona
- hijo: seme
- hija: alaba
- hermano: anaia edo neba
- hermana: arreba edo ahizpa
- casa: etxe
- dinero: diru
- deporte: kirol
- nuevo: berri
- viejo: zahar
- nombre: izen
- apellido: deitura
- pueblo: herri
- ciudad: hiri
- monte: mendi
- llanada: lautada
- valle: haran
- mar: itsaso
- río: ibai
- sol: eguzki
- nube: hodei
- viento: haize
- cielo: zeru
- estrella: izar
- marte: marte
- venus: artizar
- luna: ilargi
- lluvia: euri
- nieve: elur
- granizo: txingor
- flor: lore
- zurrón: zorro
- muchacho: mutil
- muchacha: neska
Historia
Antzinako gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldean hitz egiten zen latinaren aldaera izan zen. Beste hizkuntza batuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina bisigodoen alemanierarena, edo aurreko sustrai iberiarrena ere bai. Euskarak ere eragina izan zezakeen (b eta v-ren arteko nahasketa, hasierako f-ren galera...), baina gaia hau finkatzeke dago.
Errekonkistaren garaian, Iberiar Penintsulan zehar hedatu zen Gaztelako Erresuma bera hedatu ahala. Kontsonanteen birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.[3] XVI. mendetik aurrera Espainiar Inperioa Ameriketara eta Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. XIX. mendean Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren.
Gaztelaniaren lehenengo gramatika 1492ko da, Antonio de Nebrijak idatzia, Europako hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Errege Akademia 1713an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko".
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala, hiru kontinentetan (Europan: Espainia; Afrikan: Ekuatore Ginea; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan 407 milioi lagun mintzo dira gaztelaniaz lehen hizkuntzatzat.[1]
Ikus, gainera
Erreferentziak
- ↑ a b c Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in Nationalencyklopedin.
- ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan izen biak onartzen ditu. Sinonimoak dira. Gaztelera hitza onartu arren, gaztelania hobesten du.
- ↑ Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel Lingüística.
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Gaztelania |
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- (Gaztelaniaz) Espainiako Errege Akademiaren webgunea
Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak | ||
---|---|---|
Alemana · Bulgariera · Daniera · Errumaniera · Eslovakiera · Esloveniera · Estoniera · Finlandiera · Frantsesa · Gaelera · Gaztelania · Greziera · Hungariera · Ingelesa · Italiera · Letoniera · Lituaniera · Maltera · Nederlandera · Poloniera · Portugesa · Suediera · Txekiera |