Gaztelania: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
407 milioi da aipatu iturriak ematen duen kopurua; eta hitanoa, antzina izango zen baliokide, baina ez da egungo erabilera zabal-zabalena |
||
5. lerroa: | 5. lerroa: | ||
| estatuak = [[Euskal Herria]], [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]] <small>talde esanguratsuak non: [[Andorra]], [[Aruba]], [[Belize]], [[Brasil]], [[Kanada]], [[Gibraltar]], [[Israel]], [[Maroko]], [[Holandarren Antillak|Holandar Antillak]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Filipinak]] |
| estatuak = [[Euskal Herria]], [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]] <small>talde esanguratsuak non: [[Andorra]], [[Aruba]], [[Belize]], [[Brasil]], [[Kanada]], [[Gibraltar]], [[Israel]], [[Maroko]], [[Holandarren Antillak|Holandar Antillak]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Filipinak]] |
||
| eskualdea = [[Europa]]ko gune batzuk, [[Erdialdeko Amerika]]ko eta [[Hego Amerika]]ko gehiengoa, [[Ipar Amerika]]ko gune batzuk eta [[karibe (argipena)|karibea]]; baita immigrante taldeak kontinente guztietan |
| eskualdea = [[Europa]]ko gune batzuk, [[Erdialdeko Amerika]]ko eta [[Hego Amerika]]ko gehiengoa, [[Ipar Amerika]]ko gune batzuk eta [[karibe (argipena)|karibea]]; baita immigrante taldeak kontinente guztietan |
||
| hiztunak = |
| hiztunak = 407 milioi, [[lehen hizkuntza]]tzat;<ref name=Parkvall2010>Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in ''Nationalencyklopedin''.</ref> beste 90 milioi, bigarren hizkuntzatzat |
||
| rankina = 2 |
| rankina = 2 |
||
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]] |
| 1 familia = [[Indoeuropar hizkuntzak|Indoeuroparra]] |
||
24. lerroa: | 24. lerroa: | ||
'''Gaztelania''' edo '''espainiera'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}. [[Euskaltzaindia]]k [[Hiztegi Batua]]n izen biak onartzen ditu. [[Sinonimo]]ak dira. '''Gaztelera''' hitza onartu arren, '''gaztelania''' hobesten du.</ref> ({{lang|es|''castellano, español''}}) [[hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantze]] bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko [[Gaztelako Erresuma]]n sortu zen, [[latin]] arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak [[euskara]]ren hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako ''f''-a galtzea...). |
'''Gaztelania''' edo '''espainiera'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}. [[Euskaltzaindia]]k [[Hiztegi Batua]]n izen biak onartzen ditu. [[Sinonimo]]ak dira. '''Gaztelera''' hitza onartu arren, '''gaztelania''' hobesten du.</ref> ({{lang|es|''castellano, español''}}) [[hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantze]] bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko [[Gaztelako Erresuma]]n sortu zen, [[latin]] arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak [[euskara]]ren hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako ''f''-a galtzea...). |
||
[[Mundu]]an |
[[Mundu]]an 407 milioi pertsonak [[lehen hizkuntza]] dute.<ref name=Parkvall2010/> [[Espainia]]ko eta [[Hispanoamerika]]ko ia estatu guztietan hizkuntza ofiziala da. Ama hizkuntza moduan, munduko [[bigarren hizkuntza]] erabiliena da, [[txinera]]ren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira, 600 milioi pertsona), munduko laugarrena da, txinera, [[ingeles]]a eta [[hindi]]aren ondoren. |
||
== Gaztelaniaren lurralde eremua == |
== Gaztelaniaren lurralde eremua == |
||
142. lerroa: | 142. lerroa: | ||
* Buenos días: '''Egun on''' |
* Buenos días: '''Egun on''' |
||
* Buenas tardes: '''Arratsalde on''' |
* Buenas tardes: '''Arratsalde on''' |
||
* Buenas noches: ''' |
* Buenas noches: '''Gabon''' |
||
* Adiós: '''Agur / Adio''' |
* Adiós: '''Agur / Adio''' |
||
* |
* Saludar: '''Agurtu''' |
||
* |
* Despedirse: '''Agurtu''' |
||
* ¡Hasta la vista!: ''' |
* ¡Hasta la vista!: '''Hurren arte!''' |
||
* ¡Hasta luego!: '''Gero arte!''' |
* ¡Hasta luego!: '''Gero arte!''' |
||
* por favor: '''mesedez''' |
* por favor: '''mesedez''' |
||
* ¿Qué tal?: '''Zer moduz?''' |
* ¿Qué tal?: '''Zer moduz?''' |
||
* Bien, ¿y tú?: '''Ongi, eta |
* Bien, ¿y tú?: '''Ondo/Ongi, eta zu?''' |
||
* Lo siento, perdón: '''Barkatu''' |
* Lo siento, perdón: '''Barkatu''' |
||
* ¿Qué hora es?: ''' |
* ¿Qué hora es?: '''Zer ordu da?''' |
||
* Eres muy guapo/guapa: '''Oso polita |
* Eres muy guapo/guapa: '''Oso polita zara''' |
||
* Muchas gracias: '''Eskerrik asko''' |
* Muchas gracias: '''Eskerrik asko''' |
||
* De nada: '''Ez horregatik''' |
* De nada: '''Ez horregatik''' |
||
* Te quiero: |
* Te quiero: '''Maite zaitut''' |
||
* feliz: '''pozik''' |
* feliz: '''pozik''' |
||
* triste: '''goibel''' |
* triste: '''goibel''' |
||
180. lerroa: | 180. lerroa: | ||
* parranda: '''parranda''' |
* parranda: '''parranda''' |
||
* boina: '''txapel''' |
* boina: '''txapel''' |
||
* |
* ¡Felicidades!: '''Zorionak! / Urte askotarako!''' |
||
* amigo / amiga: '''adiskide''' |
* amigo / amiga: '''adiskide''' |
||
* madre: '''ama''' |
* madre: '''ama''' |
||
227. lerroa: | 227. lerroa: | ||
[[Errekonkista]]ren garaian, [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] zehar hedatu zen [[Gaztelako Erresuma]] bera hedatu ahala. [[Kontsonante]]en birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena= Cano |izena= Rafael |izenburua= Historia de la lengua española|lekua= Bartzelona |argitaletxea= Ariel Lingüística |urtea= 2005}}</ref> [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] aurrera, [[Espainiar Inperioa]] [[Amerika|Ameriketara]] eta [[Asia]]ra hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean, bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, [[XVIII. mendea|XVIII. mendetik]] aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. [[XIX. mendea]]n, Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten, nazioaren batasuna indartzearren. |
[[Errekonkista]]ren garaian, [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] zehar hedatu zen [[Gaztelako Erresuma]] bera hedatu ahala. [[Kontsonante]]en birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena= Cano |izena= Rafael |izenburua= Historia de la lengua española|lekua= Bartzelona |argitaletxea= Ariel Lingüística |urtea= 2005}}</ref> [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] aurrera, [[Espainiar Inperioa]] [[Amerika|Ameriketara]] eta [[Asia]]ra hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean, bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, [[XVIII. mendea|XVIII. mendetik]] aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. [[XIX. mendea]]n, Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten, nazioaren batasuna indartzearren. |
||
Lehen gramatika [[1492]] |
Lehen gramatika [[1492]]koa da, [[Antonio de Nebrija]]k idatzia, [[Europa]]ko hizkuntza moderno baterako aurrenekoa. Hizkuntzaren Errege Akademia [[1713]]an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko". |
||
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan ofiziala da, hiru kontinentetan (Europan: [[Espainia]]; [[Afrika]]n: [[Ekuatore Ginea]]; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan, |
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan ofiziala da, hiru kontinentetan (Europan: [[Espainia]]; [[Afrika]]n: [[Ekuatore Ginea]]; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan, 407 milioi lagunek dute [[lehen hizkuntza]]tzat.<ref name=Parkvall2010/> |
||
== Ikus, gainera == |
== Ikus, gainera == |
22:25, 13 ekaina 2015ko berrikusketa
Gaztelania edo espainiera[2] (castellano, español) hizkuntza erromantze bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak euskararen hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako f-a galtzea...).
Munduan 407 milioi pertsonak lehen hizkuntza dute.[1] Espainiako eta Hispanoamerikako ia estatu guztietan hizkuntza ofiziala da. Ama hizkuntza moduan, munduko bigarren hizkuntza erabiliena da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira, 600 milioi pertsona), munduko laugarrena da, txinera, ingelesa eta hindiaren ondoren.
Gaztelaniaren lurralde eremua
Hona hemen gaztelania hiztun gehien dituzten Estatuen zerrenda:
Alfabetikoki sailkatuta | Lehen hizkuntza duten hiztunen kopuruaren arabera |
---|---|
|
|
Hiztegi laburra
- derecha: eskuin
- izquierda: ezker
- abajo: behera
- piedra: harri
- bien: ongi
- mal: gaizki
- al lado: ondoan
- ¡Hola!: Kaixo!
- Buenos días: Egun on
- Buenas tardes: Arratsalde on
- Buenas noches: Gabon
- Adiós: Agur / Adio
- Saludar: Agurtu
- Despedirse: Agurtu
- ¡Hasta la vista!: Hurren arte!
- ¡Hasta luego!: Gero arte!
- por favor: mesedez
- ¿Qué tal?: Zer moduz?
- Bien, ¿y tú?: Ondo/Ongi, eta zu?
- Lo siento, perdón: Barkatu
- ¿Qué hora es?: Zer ordu da?
- Eres muy guapo/guapa: Oso polita zara
- Muchas gracias: Eskerrik asko
- De nada: Ez horregatik
- Te quiero: Maite zaitut
- feliz: pozik
- triste: goibel
- enfadado/a: haserre
- aburrido/a: aspertuta
- sí: bai
- no: ez
- No entiendo: Ez dut ulertzen
- No fumar: Ez erre
- agujero: zulo
- caserío: baserri
- ratón: sagu
- perro: txakur
- gato: katu
- pan: ogi
- panadería: okindegi
- comida: janari
- desayuno: gosari
- almuerzo: bazkari
- cena: afari
- calle: kale
- fiesta: jai
- parranda: parranda
- boina: txapel
- ¡Felicidades!: Zorionak! / Urte askotarako!
- amigo / amiga: adiskide
- madre: ama
- padre: aita
- padres: gurasoak
- abuelo: aitona
- abuela: amona
- hijo: seme
- hija: alaba
- hermano: anaia edo neba
- hermana: arreba edo ahizpa
- casa: etxe
- dinero: diru
- deporte: kirol
- nuevo: berri
- viejo: zahar
- nombre: izen
- apellido: deitura
- pueblo: herri
- ciudad: hiri
- monte: mendi
- llanada: lautada
- valle: haran
- mar: itsaso
- río: ibai
- sol: eguzki
- nube: hodei
- viento: haize
- cielo: zeru
- estrella: izar
- Marte: Marte
- Venus: Artizar
- luna: ilargi
- lluvia: euri
- nieve: elur
- granizo: txingor
- flor: lore
- zurrón: zorro
- muchacho: mutil
- muchacha: neska
Historia
Antzinako gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldeko latinaren aldaera izan zen. Beste hizkuntza batuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina bisigodoen alemanierarena eta aurreko sustrai iberiarrena ere bai. Euskarak ere eragina izan omen zuen (b eta v kontsonanteen arteko nahasketa, hasierako f-aren galera...), baina hori finkatzeke dago.
Errekonkistaren garaian, Iberiar Penintsulan zehar hedatu zen Gaztelako Erresuma bera hedatu ahala. Kontsonanteen birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.[3] XVI. mendetik aurrera, Espainiar Inperioa Ameriketara eta Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean, bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. XIX. mendean, Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten, nazioaren batasuna indartzearren.
Lehen gramatika 1492koa da, Antonio de Nebrijak idatzia, Europako hizkuntza moderno baterako aurrenekoa. Hizkuntzaren Errege Akademia 1713an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko".
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan ofiziala da, hiru kontinentetan (Europan: Espainia; Afrikan: Ekuatore Ginea; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan, 407 milioi lagunek dute lehen hizkuntzatzat.[1]
Ikus, gainera
Erreferentziak
- ↑ a b c Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in Nationalencyklopedin.
- ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan izen biak onartzen ditu. Sinonimoak dira. Gaztelera hitza onartu arren, gaztelania hobesten du.
- ↑ Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel Lingüística.
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Gaztelania |
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- (Gaztelaniaz) Espainiako Errege Akademiaren webgunea
Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak | ||
---|---|---|
Alemana · Bulgariera · Daniera · Errumaniera · Eslovakiera · Esloveniera · Estoniera · Finlandiera · Frantsesa · Gaelera · Gaztelania · Greziera · Hungariera · Ingelesa · Italiera · Letoniera · Lituaniera · Maltera · Nederlandera · Poloniera · Portugesa · Suediera · Txekiera |