Toni Morrison

Toni Morrison
	; (2010) Irudi gehiago
Robert F. Goheen Professor in the Humanities (en)	; 1989 -
Robert F. Goheen Professor in the Humanities (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Chloe Ardelia Wofford
Jaiotza	Lorain (Ohio), 1931ko otsailaren 18a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Syracuse; Lorain (Ohio); New York; Ohio
Talde etnikoa	afro-amerikarra
Heriotza	Bronx, 2019ko abuztuaren 5a (88 urte)
Hobiratze lekua	South-View Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: pneumonia
Familia
Ezkontidea(k)	Harold Morrison (en) (1958 - 1964)
Familia	ikusi Cecilia Rouse (en) (errain);
Hezkuntza
Heziketa	Lorain High School (en) 1949) ; Howard Unibertsitatea Artean graduatu ; Cornell Unibertsitatea Arte-masterra
Hezkuntza-maila	Honorary Doctor of Letters (en) ; Arte-masterra; Artean graduatua
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, eleberrigilea, libretista, unibertsitateko irakaslea, poeta, haur literatura idazlea, audio-liburu kontalaria eta editore-laguntzailea
Enplegatzailea(k)	Princetongo Unibertsitatea (1989 -
Lan nabarmenak	ikusi The Bluest Eye (en) ; Sula (en) ; Song of Solomon (en) ; Maitea; Tar Baby (en) ; Jazz (en) ; Paradise (en) ; Love (en) ; A Mercy (en) ; Home (en) ; God Help the Child (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1993) ; Ohorezko Legioko zalduna ; Arte eta letren komendadorea ; Norman Mailer Prize (2009) ; National Humanities Medal (2000) ; The Nichols-Chancellor's Medal (2013) ; PEN Oakland/Josephine Miles Literary Award (2013) ; Janet Heidinger Kafka Prize (1977) : Song of Solomon (en) ; American Book Awards (1988) : Maitea; Anisfield-Wolf Book Awards (1988) : Maitea; Pulitzer Saria Fikzioan (1988) : Maitea; Helmerich Saria (1988) ; Common Wealth Award of Distinguished Service (1989) ; Jefferson Lecture (1996) ; NAACP Image Award for Outstanding Literary Work, Fiction (2004) : Love (en) ; Askatasunaren Domina Presidentziala (2012) ; Library of Congress Living Legend ; Ohio Women's Hall of Fame (1982) ; Langston Hughes Medal (1981) ; New Jersey Ospe-aretoa ; Honorary doctor of the Paris-Sorbonne University ; Honorary doctor of the University of Oxford ; Ginebrako Unibertsitateko honoris causa doktoregoa ; Library of Congress Prize for American Fiction (2011) ; Carl Sandburg Literary Award (2010) ; National Book Critics Circle Award for Fiction ; Ivan Sandrof Lifetime Achievement Award ; Audie Award for Narration by the Author ; Coretta Scott King Award ; honorary degree from Spelman College (1978) ;
Influentziak	Henry Dumas (en) , Zora Neale Hurston, Doris Lessing, James Baldwin, William Faulkner, Virginia Woolf eta Herman Melville
Kidetza	Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Alpha Kappa Alpha
Genero artistikoa	African American literature (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa
	tonimorrisonsociety.org

Toni Morrison —jaiotza izenez Chloe Anthony Wofford— (Lorain, Ohio, Ameriketako Estatu Batuak, 1931ko otsailaren 18a - New York, 2019ko abuztuaren 5a) ingelesezko eleberrigilea eta argitaratzailea izan zen, afro-amerikar literaturaren sustatzaile nagusietakoa. 1993an, Literaturako Nobel saria lortu zuen. Lanik ezagunenen artean The Bluest Eye. Beloved eta Song of Solomon ditu. Halaber, pentsalari eta ekintzaile feminista ere izan zen.

Howardeko Unibertsitatean eta Cornell Unibertsitatean egin zituen ikasketak. Albanyko eta Princetongo unibertsitateetako irakasle izan zen, eta New Yorkeko argitaletxe bateko zuzendaria.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gurasoak langile xumeak ziren, aitak autoak garbitzen lan egiten zuen eta amak orduka lan egiten zuen etxeetan; lau seme-alaba izan zituzten. Ikasketak Loraingo eskola publikoan egin zituen. Asko irakurtzen zuen eta gogoko egileak zituen Jane Austen eta Leo Tolstoy idazleak. 1949 urtean eskola amaitu zuen eta Ingeles Filologiako unibertsitate ikasketak eta gero Humanitateak hainbat tokitan egin zituen (Howard, Syracuse (New York), Cornell Unibertsitatea, Yale, etab.). 1953 urtean tesi bat defendatu zuen buru-hilketari buruz William Faulkner eta Virginia Woolf idazleengan. Ikasi bitartean, lan egiten zuen hainbat argitaletxeetan ikasketak ordaindu ahal izateko. Argitalpen lanei dagokionez, Muhammad Ali eta Angela Davis afroameikarren autobiografien edizioak bultzatu zituen.^[1]. Bitartean, argitaratu gabeko lanak idazten zituen. Lehenengo lana argitaratu zuenean (The Blues Eye, 1970) ia berrogei urte zituen, Random House argitaletxean lan egiten zuen, dibortziatuta zegoen eta bi haur zituen bere kargura.^[2].

Idazlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Toni Morrisonen liburuek Estatu Batuetako gizartearen egoera aztertzen dute, emakumeena bereziki. Idatzi zuen lehen eleberria The Bluest Eye (1970, "Begirik urdinena") da, begi urdinak izan nahi lituzkeen neskatxa beltz baten istorioa. Ondoren Sula (1973), Song of Solomon (1977, "Solomonen abestia"), Tar baby (1981, "Bikezko haurra"), Maitea (1987, Beloved)^[3] eta Jazz (1992) idatzi ditu. Saikera bat ere idatzi zuen: Whitness and the Literary Imagination (1992, "Zuritasuna eta literatura irudimena").

1988an Pulitzer saria irabazi zuen Maitea obragatik, eta Literaturako Nobel Saria 1933an. 1998. urtean argitaratu zuen bere zazpigarren eleberria, Paradise, berriz ere gizakiaren kontraesanak aztertzen dituena, afro-amerikar gizataldearenak bereziki.

Eleberriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

God Help the Child (2015)
Home (2012)
A Mercy (2008)
Love (2003)
Paradise (1999)
Jazz (1992)
Beloved (Maitea izenburuarekin euskaratua, 1987)
Tar Baby (1981)
Song of Solomon (1977)
Sula (1973)
The Bluest Eye (1970)

Haur literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Who's Got Game?: Poppy or the Snake? (2004)
Who's Got Game?: The Ant or the Grasshopper (2003)
Who's Got Game?: The Lion or the Mouse? (2003)
The Book of Mean People (2002)
The Big Box (2002)

Istorio laburrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Recitatif (1983)

Antzezlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dreaming Emmet (1986)

Ez-fikziozkoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

The Origin of Others (2016)
Remember:The Journey to School Integration (2004)
Playing in the Dark (1993)
The Black Book (1974)

Euskaratuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaueko hitzak Donostia: Erein, 1995. (Milabidai bilduma, 12. zk.) Itzultzailea: Itziar Iriondo ISBN 84-7568-555-2. Literaturako Nobel Saria jasotzean (1993ko Abenduaren 7a) emandako hitzaldia eta onarpen-hitza.
Maitea (Beloved) Irun: Alberdania, 2004. Itzultzailea: Anton Garikano Iruretagoiena ISBN 978-84-96310-30-8.

Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

National Book Critics (1977), Song of Salomon lanagatik
Pulitzer saria (1987), Beloved lanagatik
Literaturako Nobel Saria (1993)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ (Frantsesez)Toni Morrison: biographie, actualités et émissions France Culturekanalan [1][Kontsulta data: 2019-05-26]
↑ (Gaztelaniaz)Cousté, Alberto, hoanko lanaren hitzaurrean: Toni Morrison / [itzulpena], Jordi Gubern...[et al.]. — Barcelona : Plaza y Janés, 1996. orr. 11-12
↑ kritiken hemeroteka » Dana emon biar yako. (Noiz kontsultatua: 2019-01-25).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Ingelesez) The Toni Morrison fundazioaren webgunea.

Datuak: Q72334
Multimedia: Toni Morrison / Q72334

[1] (Frantsesez)Toni Morrison: biographie, actualités et émissions France Culturekanalan [1][Kontsulta data: 2019-05-26]

[2] (Gaztelaniaz)Cousté, Alberto, hoanko lanaren hitzaurrean: Toni Morrison / [itzulpena], Jordi Gubern...[et al.]. — Barcelona : Plaza y Janés, 1996. orr. 11-12

[3] kritiken hemeroteka » Dana emon biar yako. (Noiz kontsultatua: 2019-01-25).

[1]

[2]

[3]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023)
1: Ez zuten eman