Ipar-katamotz

Ipar-katamotz
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Mammalia
Ordena	Carnivora
Familia	Felidae
Generoa	Lynx
Espeziea	Lynx lynx; Linnaeus
Banaketa mapa
	eta
	;
Datu orokorrak
Ernaldia	70 egun
Elikadura iturri nagusia	untxi arrunta, Lepus timidusa, erbi arrunta, Katagorri arrunta, Muxarra, azeri arrunta, orkatza, Basoilarra, Basasagua, Arratoi musketaduna, sarrioa, Marmota, orein arrunta, elur-oreina, Ovisa, Ochotonidaea, Alpetar basahuntza, Eskandinaviar lagopodoa, Orein musketaduna, Faisaia, Adarzabala, haratustela, ardia, oilaskoa, Ahuntza, abelgorria, altzea, Lepahoria eta mapatxe txakurra
Habitat	baso eta Sastrakadi
Kumaldiaren tamaina	2

Ipar-katamotza (Lynx lynx) Europa eta Siberiako tamaina ertaineko piztia da. Europako felidorik handiena da ipar-katamotza, basakatua baino hiru-lau handiz handiagoa. Europako harrapari handienetan hirugarrena da (otsoa eta hartz arrea dira soilik bera baino handiagoak).

XIX. mendearen erdialdera banaketa zabala zuen Europa osoan, baina giza jardueraren eraginez, leku ezkutu eta helezinenetara baztertua izan da. Egiaztatutako datuen arabera, Euskal Herrian 1936an ehizatu zen azken katamotza. Nafarroako Alaitz mendi-multzoan harrapatu zuten hain zuzen. Hala ere, badirudi oraindik Euskal Herriko Pirinioetan, Nafarroan zein Zuberoan katamotzak geratzen omen direla, azken urteetan arrasto-behaketak eta behaketa zuzenak aipatu baitira Iratin, Santa Grazin eta Pirinioetako beste hainbat lekutan. Ez bakarrik Euskal Pirinioetan, baizik eta mendi multzo osoan barrena^[1]. Edonola ere, oraindik baleude, Pirinioetara erabat mugatuta leudeke eta galtzeko arrisku larrian. Pirinioetako balizko katamotz hauen iraupenak eztabaida bizia pizten du oraindik ere adituen artean. Batzuek erabat defenditzen dute presentzia hau eta beste hainbatek, berriz, zeharo ukatu.^[2]

Ipar katamotzaren azpiespezie ugari dago, eta haren ondorioz populazioen artean aldakortasun handia dago kolore zein tamainan.

Kondaira eta sinesmen askoren protagonista erdi arotik, egun bere berreskurapenak eztabaida bizia pizten du ehiztari, artzain eta natura zaleen artean Europan barrena.

Banaketa

Mundu mailan, Asian eta Europan agertzen da. Asian, Himalaiaren iparraldeko isurialdean aurki daiteke, sastrakadi itxietan eta basoen mugatik gorako trokarteetan. Himalaiaren hegoaldeko isurialdean, Nepaleko Dhaulagiri eskualdean bakarrik ikusi da, tundra alpetarrean. Tibeteko goi-ordoki osoan, eta erdialdeko Asiako basamortuetako mendietan eta muinoetan aurki daiteke^[3]. Antzina Europa osoan bizi zen eta arrunta zen Euskal Herrian, baina egun, desagertuta dago Europa mendebaldeko leku gehienetan; halere, badirudi Pirinioetan aleren batzuk geratzen direla^[4].

Banaketa-mapetan katamotzaren presentzia jarri dugu Pirinioetan, baina, zantzuak badiren arren, presentzia ez dago erabat frogatuta.

Espeziearen banaketa historikoa

Zantzu guztien arabera, ipar-katamotza izan zen garai historikoetan Euskal Herrian hedatuta egon zen katamotz espezie nagusia. Ipar-katamotza Iberiar penintsularen iparraldeko isurialdean zabalduta egon zen, baita Pirinioetan ere, baina hau bere banaketa eremuaren muga izan zen. Inguru honetan espezieari buruz izandako aurkikuntza arkeologiko gehienak Euskal Herrikoak dira. Aipa daitezke Pagolusietako leizea, Rascaño, Santimamiñeko harpea eta Urratxa.

Hala ere katamotz iberiarraren zenbait aztarna aurkitu dituzte indusketa arkeologikoetan. Hori dela eta, ezin da baztertu zenbait adituk mantentzen dutena, hau da, garai batean bi katamotz espezie elkarrekin bizi omen zirela euskal lurraldean^[5].

Ipar-katamotza kontinenteko hainbat uhartetan sekulan ez da izan, hala nola Sizilia edota Irlandan. Basoak urri diren zenbait eskualdetatik ere betidanik falta izan da.

Gizakiaren eraginez jatorrizko banaketa eremuetako hainbat lekutatik desagertua, azken urteetan zenbait programa burutu dira, bereziki Europan, espeziea berreskuratzeko.

Espeziearen atzerakadarik handiena, gizakiak eraginda, mendebaldeko eta hegoaldeko Europan eman da^[6].

Ipar-katamotza Euskal Herrian

Ugari dira katamotzari buruzko testigantza eta datu historikoak Euskal Herrian^[1]. Urte askotan eztabaida egon da adituen artean ea gure arteko katamotza Iberiar katamotza, ipar-katamotza edota bion arteko azpiespeziea izan ote zen. Egun adituek bildutako datuen arabera garai historikoko euskal katamotzak ipar-katamotz espeziekoak izan omen ziren, baina iberiar katamotzaren presentzia hegoaldean zeharo baztertu gabe. Iberiar-katamotza Iberiar Penintsulako hego-mendebaldean hedatzen da bereziki.

Testigantza historikoak

XVI.etik XIX. mendera arteko agirietan katamotza "tiguere", "pantera", "leopardo", "tigre", "gato cerval" zein "onza" izenekin agertzen da. Euskal izena betidanik katamotza izan da.

Agiri hauetan uztez kaltegarriak ziren basapiztiak akabatzearen truke udalek zein aldundiek ordaindutako diru sariak aipatzen dira. Katamotzen zenbait kasutan, 60 erreal buruko.

Esate baterako, Arabako Antoñanako agirietan sarri agertzen da aipatuta katamotza izen ezberdinekin^[7]. Bertako katamotz baten lehendabiziko aipamena 1645. urtekoa da. Hala ere, antza, pizti harrapatzaile batek Oñatin harrapatu eta bertan saria kobratzeko eramandako piztia izan zen. Hau ez da harrigarria, eta antza ohiko ohitura zen garai hartako pizti harrapatzaileen artean.

Antoñanan 1693., 1694. eta 1708. urtean ordaindutako "tigreen" aipamenak badauzkagu, baina ezin zehaztu non harrapatutakoak diren.

Antoñanan 1645. urtetik 1806. urtera arte 13 piztiaren truke saria ordaindu zuten. Esate baterako 1803. urtean Orbison harrapatutako "tigre" baten truke ordaindu zuten diru saria.

Hala ere ez du ematen katamotza beste zenbait piztiarekin konparatuz oso ugari izan zenik, zeren eta otso edota hartzen kasuan ez bezala, ez zuten ehizaldi berezirik antolatzen animali hauek harrapatzeko^[8].

Gerardo López de Gereñu arabar etnografoak 1786. urteko Kontrastako agiri batean bai jasotzen du Arabako Mendialdean harrapatutako katamotz baten berri. Lau erreal ordaindu zizkioten Iturrietako ermitauari menditik "tigre" izeneko piztia ekarri zuelako.

Araban espeziearen aurreneko aipamena agiri batean 1572. urtean egiten dute, Bernedon^[8].

XIX. mendean katamotzak arruntak ziren oraindik Gorbeia aldean. 1762tik 1777. arte 5 piztia ehizatu zituzten bertan. Gorbeia aldean burututako azken katamotz harrapaketak, dokumentaturik daudenak behintzat, 1801. urtean Baranbion eta 1820. urtean Urkabustaizen izan ziren.

Garai haietako beste zenbait testigantza Gipuzkoan topa daitezke. Aipatutako udal agirietan, Gipuzkoako azken katamotzaren berri Lizartza inguruan aurkitu daiteke, 1820. urtean.

Joan Ignazio Iztuetak "Guipuzcoaco provinciaren condaira" bere liburuan 1776. urtean Arantzazuko mendian ehizatutako katamotz bat aipatzen du.

«

“Milla zazpieun, iruroguei ta hamasei-garren urte inguruan, catamotz izugarri bat arrapatu zuten Idiazabal-co artzaiac cepoan Aranzazu mendian. Eiz caltarquitsu au icusiric aiñ andia, nere aitac pisatu izan ceban guizon ascoren aurrean bera iruroguei ta emezortzi libra. Guztiz ceban colore gorri oritaraco ederra, bere picort beltch distiatuaquin unetic unera or emen chit egoqui apaingarritua; bañan beraren ortz aguiñac, sudurmintzetaco bizar lodi gogorrac, eta azcazal luce cacotu zorrotzac icusi ta beste baque, ezurretarañoco icara sartu zequioquean edoceñi” ^[9].

»

Lizartzako eskribauak 1782ko urtarrilaren 15ko agiri batean bertako zenbait herritarrek arte baten bidez harrapatutako tamaina handiko "tigre" baten berri ematen du. Azpimarratzen zuen aipatutako piztia buztan-motza zela (Izagirre, 1934).

Badago beste testigantza bat nahiko esanguratsua Mutrikun. Bertan 1777. urtean "leopardo" bat ehizatu omen zuten. Ez bakarrik ehizatu, baizik eta disekatu eta Madrilgo Natur Historiaren museora bidali zuten.

1837. urtean Arabako Villanañen herritar batek "pantera" bat (hau da, katamotza) ehizatu zuen Gaubea aldeko mendietan.

Euskal Herrian ehizatutako azken katamotza Nafarroako Alaitz mendi-multzoan harrapatu zuten 1936. urtean.

Harez gain badaude beste zenbait testigantza katamotzei buruz, ez hain ondo dokumentaturik. Esate baterako Arabako naturalista ezaguna izan zen Jose Ignazio Arestiri, zenbait pizti-harrapatzailek 36ko gerra ondorengo urteetan, Izkiko basoan irauten zuten katamotzen berri ematen zioten.

Testigantza berrienak

Badira ikusitako katamotzei buruzko nahiko testigantza berriak, joan den mendeko bigarren aldeakoak, Erroibarren, Gorbeian, Izkin zein Euskal Pirinioetan, baina baieztapen zientifikorik gabe. Hau ez da hain harrigarria, kontutan hartuz iberiar katamotzaren kasuan, hainbat populazio isolatu azken hamarkadetan hedapen eremuetatik at agertu omen direla eta "berraurkituak" izan direla zientifikoen aldetik. Hau dela eta, ezin da erabat baztertu ipar-katamotzaren ale batzuek Pirinio aldean egun arte irautea.

Lynx spelaea Euskal Herrian

Ikerketen arabera, Euskal lurraldean beste katamotz mota bat egon zen azken glaziazioaren garaian. Kobako katamotza edo Lynx spelaea izenekoa hain zuzen (Boulek, 1919.). Katamotz mota honen hainbat aztarna Euskal Herriko Pirinioetako ipar isurialdean aurkitu dituzte, eta Goi Paleolito garaikoak dira, baita Arabako Arrillor harpean ere (Ruiz eta Laurino, 1986).

Edozein modutan ere, baliteke etorkizunean espeziearen aztarna gehiago agertzea Euskal Herrian barrena.

Katamotz hau iberiar eta europar katamotzen tarteko tamainakoa omen zen. Zenbait adituren arabera, haitzuloetako katamotza azken Izotz Aroari aurre egiteko iberiar katamotzaren egokitze bat izan zen.

Ipar-katamotzaren aztarnen aurkikuntzak Euskal Herrian

1980. urtean Aranzadi Zientzia Elkarteko zenbait espeleologok ipar-katamotz heldu baten hezurdura ia osoa Gorbeiako Pagolusietako leizean aurkitu zuten. Antza, hezurdura Neolito aldekoa da; hau da, K.A. 3.500. urtekoa.

2007. urtean Nafarroako Mezkiritzen, Zerpenteko Leizean, bi katamotz buru-hezur aurkitu zituzten. Ustez XIX. mendekoak, nahiz eta datua erabat zehazteko ikerketak oraindik ez diren amaitu.

Geratzen al da ipar-katamotzik Pirinioetan edo Euskal Herrian?

Ipar-katamotzak 100 kilometro karratu inguruko lurraldean bizi dira; oso dentsitate gutxiko populazioak osatzen dituzte, beraz. Hau dela eta, eta kontutan harturik gaur egungo Euskal Herriaren baso naturalen murrizketa zein fragmentazioa, baiezta daiteke egun oso gune gutxi direla aproposak espezie hau gure artean bizitzeko.

Gaur egun ezagunak dira (eta ez dira gutxi) Erroibarren, Gorbeialdean zein Arabako zenbait menditan (Gasteizko mendiak, Izkiz) katamotzak ikusi omen dituzten pertsonen testigantzak. Hala ere, ustezko katamotz ikuskatze hauek ez dute orain arte baieztapen zientifikorik.

2000an ikerketa bat egin zuten Pirinio aldeko testigantza hauek zein dauden ustezko aztarnak aztertzeko. Ikerketarako dauden lekukotasunak aldez aurretik iragazi egin zituzten, sinesgarrienak aukeratzeko. Beste aldetik faunaren ikerketan ohikoak diren argazkiak egiteko tranpak paratu zituzten katamotzak egon daitezkeen parajeetan. Ikerketarako beste bide bat ustez katamotzek artaldeei egindako erasoak ikertzea izan zen, eta zenbait gorotz ere genetikoki aztertu zuten, ea katamotzenak ote ziren zehazteko.

Orotara sinesgarritasun maila minimoa ematen zuten 43 kasu bildu zituzten; haietako 10, oso sinesgarriak, eta hiru segurutzat jo zituzten. Kasu hauetan ipar-katamotzak ziren.

Argazki tranpek ez zuten emaitzarik eman. Artaldeen kontra egindako erasoen kasuan batek ematen du katamotzak eginda zela, eragindako zauriengatik eta inguruan jasotako katamotzei buruzko lekukotasunak direla eta. Gorotzen azterketak, berriz, argi utzi zuen ez zirela katamotzenak.

Hau dela eta esan daiteke ezen, zantzuak egon arren, ezin dela zientifikoki baieztatu Pirinioetan ipar-katamotza geratzen denik, nahiz eta zenbait aditu iraupen honetaz ziur egon.

Ezaugarriak

Ezaugarri orokorrak

Ipar-katamotza tamainaz handiena da katamotz espezieen artean. Ar helduek 21,6 kg-ko batez besteko pisua dute, eta emeek, zertxobait txikiagoak, 18,1 kg-koa. Hanka erlatiboki luzeak ditu eta oin handiak, “elurretako erraketa efektua” egiten diotenak; horrela, errazago ibil daiteke elur asko dagoenean. Neguan, ilaje dentsoa hazten zaio oinean. Ilajea grisaxka du, herdoiletik horixkarako tonuarekin. Ile-motots luze eta beltzak ditu belarrietan, eta punta belztun buztan motza^[10].

Pisua

Ar helduek 21,6 kg-ko batez besteko pisua dute, eta emeek, zertxobait txikiagoak, 18,1 kg-koa; Siberia ekialdekoak dira munduko handienak.
Aurrerago aipatzen denez, Joan Ignazio Iztueta euskal musikologo eta idazleak, Arantzatzun ehizatutako 78 librako katamotz baten berri ematen du XVIII. mendean; hau da, 36 kiloko piztia.

Luzera eta tamaina

80 eta 130 cm arteko luzera dauka, haietatik 21-24 artean isatsa da. Altuera berriz 60-70 arteko zentimetro. Isatsa oso motza da, zerbait arraroa katukien artean. Hanka erlatiboki luzeak ditu eta oin handiak, “elurretako erraketa efektua” egiten diotenak; hórrela, errazago ibil daiteke elur asko dagoenean. Neguan, ilaje dentsoa hazten zaio oinean. Ilajea grisaxka du, herdoiletik horixkarako tonuarekin. Ile-motots luze eta beltzak ditu belarrietan, eta punta belztun buztan motza^[3].

Azpiespezieak eta egoera munduan barrena

Azpiespezieak

Nahiz eta sailkapenean zalantzak izan, hona hemen onarturiko azpiespezieak:^[11]

Lynx lynx lynx, Eskandinavia, Ekialdeko Europa, Mendebaldeko Siberia. (Lineo, 1758). Hainbat adituk azpiespezie honetan sartzen dituzte lynx carpathicus eta lynx balcanicus ere, baina gehienek hirurak azpiespezie ezberdintzat hartzen dituzte^[2]. Kratochvilek esate baterako azpiespeziea hiru "naziotan" (hau da, eremu geografiko eta motean) banatzen du: "natio lynx", "natio carpathicus" eta "natio balcanicus".
Lynx lynx carpathicus, Karpatoak, Erdialdeko Europa
Lynx lynx martinoi, Balkanak
Lynx lynx dinniki, Kaukaso. (Satunin, 1905) Bere beste izen bat Linx lynx orientalis da. Tamaina handikoa, orbain gutxiagorekin. Kaukaso, Irango iparralde eta Asia txikian hedatzen da.
Lynx lynx wardi, Altai mendiak
Lynx lynx wrangeli. (Ognew, 1928), Lynx lynx isabellinus baino apur bat handiagoa. Urdin-zilar kolorekoa. Ekialdeko Siberian bizi da, Ieniseitik ekialdera.
Lynx lynx isabellinus, Asia Erdialdea. (Blyth, 1847), tamaina handiko katukia da. Kolore uniformea, krema kolorekoa neguan eta herdoil kolorekoa udan.
Lynx lynx kozlovi, Erdialdeko Siberia. (Festisow, 1950).
Lynx lynx stroganovi, Amur eskualdea.
Lynx lynx sardiniae, Sardinia †. (Mola, 1908). Sardiniako azpiespeziea zen. Antza, Korsikan ere bazegoen. Hainbat aditurentzat katamotz azpiespezie hau ez da inoiz izan, eta Felis libyca sarda edo bertako basakatuarekin nahasketa bat baino besterik ez da^[12].

Egoera munduan

Espeziearen gaur egungo egoera: Ehizatzen dituen ungulatuen suntsipenak asko eragiten dio, negu gogorreko lekuetan ezin baitu harrapakin txikiekin bakarrik biziraun. Basoen soiltzea ere mehatxu esanguratsua da katamotzarentzat. Larrua eskuratzeko ehizatzen diren katamotzen kopuruari buruz ez dago informazio askorik; beraz, zaila da jarduera honek katamotz-populazioetan duen inpaktua estimatzea^[3].

IUCN-ko zerrendetan ipar-katamotza kezka txikiko egoeran agertzen da. Hau horrela da katamotz mota hau oso zabalduta dagoelako, populazio ugari eta pizti askorekin. Hala ere bere larruen komertzioa eta kontrolik gabeko ehiza arriskutsuak izan daitezke etorkizunari begira^[6]. Dena den, zenbait populazio isolatu desagertzeko arriskuan daude; bereziki Europako hegoaldean. Espezie bezala ez dago arriskuan, baina hainbat populazio eta azpiespezie arriskuan daude, beraz.

Asia

Txina

Ipar katamotza Txinako honako probintzietan aurkitu daiteke: Gansu, Qinghai, Sichuan eta Shaanxi.

Errusia. Siberiako populazioak

Populazioaren %90 Siberiako basoetan bizi da, Errusiako mendebaldeko mugetatik Pazifikoaren Sakhalin uharteraino.

Turkia

Espeziearen kontserbazioaren inguruan hainbat arazo daude. Ez dago gestio plangintza taxuzkorik. Ez dago zehaztuta ea zenbat katamotz dauden Turkian. Gainera, katuki honen ehiza legala da Turkian martxotik abuztura.

Indian Ladakh eskualdean aurki daitezke ipar katamotzak. Pakistanekin liskarrean dagoen Jammu eta Kaxmir estatuan hain zuzen ere.

Europa

Aspaldian espeziea ugari zen Europa guztian barrena, baina XIX. mendean etengabeko gainbehera hasi zen. Espezieak Europan garai historikoetan izandako bere hedapen eremurik txikiena izan zuen XX. mendeko lehendabiziko hamarkadetan^[13]. Egun Ipar-katamotza berreskuratzeko zenbait saio egin dira herrialde ezberdinetan, arrakastaz batzuetan.

Karpato eta Balkanak

Karpato eta Balkanetan: 2.800 animalia inguru daude. Txekian, Polonian, Errumania eta Eslovakian. Balkanetan Bosnian, Herzegovinan eta Serbian^[14]. Populaziorik handiena da Errusiako mugatik mendebalera.

Errumania:

Errumaniako Karpatoetan pilatzen da mendi-multzo hartako populazioaren zatirik handiena. Hainbat zentsuren arabera 2.000 piztia inguru zenbatzen dira, nahiz eta beste iturri batzuek kopurua dezente txikiagoa dela esaten duten^[15]. Populazioa handia denez, Errumanian baimenduta dago katuki honen ehiza, beti kontrolpean.

Balkanak: Balkanetako ipar katamotza Montenegron, Serbian, Mazedoniako Errepublikan, Kosovon, Albanian, eta ziur aski Grezian aurkitu daiteke.^[16]. Eskualde isolatuetako populazio askoren egoera ezezaguna da, esate baterako
Mazedonia:

Mazedoniako katamotzen populazioa arriskuan dago. 2006. urtean 100 piztia besterik ez zen geratzen.^[17] Mazedoniako mendebaldeko populazioak. Balkanetako katamotza Mazedonia ikur nazionala da. 1993. urtean txanpondutako 5 dinarreko txanponetan agertzen da^[18] Mazedoniako antzinako Lincestis tribuaren izenak "katamotzen lurra" esan nahi du. Mazedonian hala ere katamotza oso egoera larrian egon da iza mende oso batean, egun ehun ale inguru daude bertan^[19]. Beraien arazo nagusia ezkutuko ehiza da.

Eslovenia, Kroazia eta Bosnia-Herzegovina:

Dinariar Alpeak eta Juliar Alpeak: Eskualde hauetan 130 eta 200 ale artean dago.^[14]^[20] Herrialde horietan, XX. mendearen hasieran, katamotza iraungitzat jotzen zen. 1973. urtean ordea, espeziea berreskuratzeko programa bat abiatu zen Eslovenian. Bertan, Kočevskiko basoan, Eslovakiatik ekarritako hiru eme eta hiru ar askatu zituzten. Egun espeziearen banaketa eremuak hartzen ditu Juliar Alpeak, Kroaziako Gorski Kotar eta Velebit eskualdeak. Baita Dinariar Alpeak eta Dinara mendiak, mendia Bosnia-Herzegovinatik mendebaldera. Kroaziako Plitvice Aintziretako Parke Nazionalean katamotzaren hainbat bikote daude. Kroazian, Bosnia-Herzegovinan eta Eslovenian espeziea arriskuan dagoenez, babestutzat jotzen dute bertako legeriek. Eslovenian uste dute 40 ale inguru dagoela, 40-60 Kroazian eta Bosnia-Herzegovinako populazioa 50 animali inguruko dela uste da.

Britaniar uharteak

Ingalaterra, Eskozia eta Gales:

Aditu batzuentzat Britaniar Irletan katamotza duela 10.000 urte galdu omen zen. Azken Izotz Aroa eta gero izotza urtzerakoan. Beste hainbatek iraungitze data duela 4.000 urten ezartzen dute, orduan eguraldi aldaketa gogorra eman zen eta eguraldia hotzago eta hezeago bilakatu zen uhartetan. Dena den Karbono-14 bidezko datazioa erabiliz Eskoziako Museo Nazionalaren hainbat katamotzen buruhezurren azterketaren bidez, baita North Yorkshire eskualdeko Craven leizean aurkitutako buruhezurretan egindako datazioen bidez, frogatu ahal izan da Eskozian eta Ingalaterran katamotza gure aroko 80. eta 425. urteren bitartean galdu omen zela^[21]. Natura babesteko Bretainia Handiko erakundeek ez dute orain arte, Europako hainbat erakunde ez bezala, katamotza berreskuratzeko inolako ekimenik abiatu.

Anglosaxoieraz bazegoen hitz bat katamotza izendatzeko, "Lox"^[22].

Erdialdeko Europa

Txekia:

Bohemian, katamotza XIX. mendean galdu zuten (1830–1890 artean) eta Moravian seguraski XX. mendearen bukaeran. 1945. urtea eta gero, Eslovakiatik migratutako hainbat katamotzek populazio txiki eta ez egonkorra sortu zuten Moravian. 80. hamarkadan 20 katamotz inguru ekarri zituzten Eslovakiatik Bohemiako oihanean askatzeko. 2006. urteko hasieran Txekiako katamotzen populazioa 65-105 animali artekoa zen. Hemen katamotzen ehiza debekatuta egon arren, ezkutuko ehiza badago eta espeziearen iraupenerako arazoa izan daiteke.

Alemania:

Ipar-katamotza 1850.en urtean iraungi zuten Alemanian. Harez geroztik Bavariar basoan eta Hars mendietan bersartu zuten joan den mendeko 90en hamarkadan. Beste zenbait gune Frantziatik zein Txekiatik etorritako piztiek berpopulatu zuten. Saxonian Suizatik etorritako animaliak finkatu dira, Palatiniar basoan zein Fichtelgebirge mendietan.

Polonia:

Poloniako Zientzien Akademiako "Mammal Research Institutek" 128 piztietan ezartzen du Poloniako populazioa. Baina antza zenbaki hau oso beheti hartua dago, eta populazioa dezente handigoa litzateke^[23].

Herbehereak

Katamotza desagertu omen zen Herbehereetatik ertaroan. Handik aurrera egun arte bertan agertutako piztiak edo apropos askatutakoak edota kaiolatik askatutakoak izan dira. Baliteke ere kasu batean edo bestean Alemaniatik etorritako animaliak izatea.

Belgika

Katamotza duela 300 urte inguru galdu zen Belgikan. Azken hamarkadan berreskurapen txiki bat eman da herrialdearen ekialdean Vielsalm eta Voeren aldean. Antza piztiak, alde batetik, Alemaniako populazioetatik datoz. Eifel-ek uste du Alemaniako ehiztarien askatze ez legal bat egon daiteke tartean ere. Beste aldetik, Frantziako Vosgeak aldetik, hainbat animalia gerturatu dira.

Fennoskandia

Fennoskandia: Hemen katamotza ia desagertu zen 1930-50 urteren artean. Erakunde ezberdinek ezarritako babes neurrien esker ordea espeziea berreskuratu egin da, eta nahiz eta kontrolatutako ehiza legala izan zenbait eskualdetan, populazioaren tamaina goraka doa apurka. Eskandinavian basakaturik ez dagoenez, katamotza da etxekoturik gabeko felino bakarra.
Finlandia:

2009. urtean egindako kontaketaren arabera, 2.200 eta 2.300 pizti inguru zeuden Finlandian. Bertako ipar-katamotzaren populazioa etengabe hazten ari da 1991. urtetik aurrera egindako kontaketetan, eta antza garai historikoak kontutan hartuz, egun inoiz izandako handiena da. Haren ondorioz, 2009. urtean Finlandiako Gobernuak 340 pizti ehizatzeko baimena eman zuen^[24].

Norvegia:

Ipar-Katamotzak ez dauka populazio egonkor handirik herrialdean, hegomendebalean izan ezik. Bertan pizti gutxi batzuk kumatzen dira, noizean behinka bada ere. Fauna babesteko bertako erakundeek helburu bezala jarri zuten behintza 65 katamotz kopurura heltzea, eta 2007. urtean lortu zuten. Egun popuilazioa 409 eta 439 pizti artean kokatzen da.

Suedia:

Egindako kontaketen arabera, Suedian 2006. urtean 1.400 pizti inguruko populazioa bazegoen. Ehiza baimenduta dago, beti Gobernuko Agentzien kontrolpean. Katamotzak ehizatu nahi dituzten ehiztariak "ehiza babeslea" delakoan aritzeko espreski erregistratu beharra daukate. Piztiak martxoan ehizatzen dira. Eskualde bakoitzean pizti bakar batzuk baina ezin dira ehizatu, eta kopurua zehazterakoan kontutan hartzen da katamotzak elur-oreinen populazioengan duten eragina. Tirokatzen den animali guztia kontrolatzen da, baita tirokatzen den leku bakoitza. Hilotza Suediako Albaitaritza Institutu Nazionalera bidaltzen da bertan analizatzeko. Ehiztaria pizti larruaren jabe egin daiteke, baina horretarako bertako agintzariek kontrolerako txip bat ezarri behar diote. Gero ehiztariak piztiaren buruhezurra berreskuratu dezake 70 euro inguru ordaindu eta gero. 2007.en urtean 75 pizti tirokatu zituzten 20 eskualde ezberdinetan, hau da, 2006.en urtean baino 51 gehiago. Beti, eta askoz jota, populazioaren guztiaren %5. 2006.en urtean 41 katamotz hilda zenbatu ziren, ehizean hildakoaz gain. Haietatik 31 trafiko istripuetan.

Herrialde Baltikoak

Estonia. 2001. urtean egindako kalkuluen arabera, Estonian 900 pizti inguru zeuden. 2010. urtean zehar 180 pizti ehizatu zituzten legalki bertan. Herrialde honetan, ipar-katamotzaren dentsitatea Europako handiena da.^[25]
Letonia:

2005. urtean egindako zenbaketa batean, 700 pizti zeuden Kurlandia eta Vidzeme eskualdeetan.^[26].

Hegoaldeko Europa

Frantzia Ipar-Katamotza 1900en urtean galduarazi zuten Frantziatik. Batzuen ustez ez erabat, Pirinioetan hainbat piztiek iraun dutelako^[2]^[27]. Geroztik berpopulazioen bidez Vosgeak mendietan berreskuratu da espeziea. Harrez gain, hainbat pizti sartzen dira noizean behinka Alpeetako populazioetatik Frantziar Alpeetara.

Habitata

Europan eta Siberian, ipar-katamotza ungulatu populazio onak dituzten baso-ingurunetan bizi ohi da . Halere, beste hainbat lekutan habitat ugaritara moldatu da: baso irekiagotara Asia erdialdean, Himalaiako sastrakadi itxietara, Dhaulagiriko mendietako tundrara, Asia erdialdeko basamortuetako muino eta mendi harritsuetara, Tibeteko goi-ordokira...^[3]

Elikadura

Bere harrapakinik ohikoenak ungulatu txikiak dira, eta, horien eskasiarik ezean, ez ditu harrapakin txikiak ehizatzen. Populazioaren bizilekuaren arabera, tokiko ungulatuak dira bere harrapakinak. Siberia iparraldean, dentsitate baxuagoko ipar-katamotz populazioak bizi dira, ez baitago ungulaturik, baina bai, ordea, erbiak; katamotzaren eta erbi artikoaren (Lepus arcticus) populazioek gora-behera ziklikoak izaten dituzte. Beren banaketaren zenbait puntutan, ungulatu handiak ere ehizatzen ditu (emeak eta kumeak bereziki), hala nola, oreina (Cervus elaphus), elur-oreina (Rangifer tarandus) eta argalia (Ovis ammon). Ipar-katamotza bera baino 3 - 4 aldiz handiagoko harrapakinak ehizatzeko gai da^[3].

Ugalketa eta ontogenia

Araldian otsailetik apirilaren erdialdera egoten dira, eta kumeak maiatza eta ekaina artean jaiotzen dira. Emea hiru egun inguru egoten da harkor, beraz arra emearen atzetik ibiltzen da. Ernaldia 69 egun ingurukoa izaten da eta 2 - 3 kume jaiotzen dira bataz beste kumaldiko^[3].

10 hilabete ingururekin independizatzen dira. Emeak 20-24 hilabeterekin ugaltzen dira lehen aldiz, eta arrak 30 hilabete ingururekin. Aske 17 urtetik gora bizi daitezke eta gatibutasunean 24 urtetik gora^[3].

Bizimodua

Arrak 264 km2 inguruko azaleran mugitzen dira eta emeak 168 km2 ingurukoan. Emeak beren eremuaren erdialdean ibili ohi dira, baina arrek gehiago bisitatzen dituzte euren eremuen ertzak. Emeen eremuen %86 ar baten eremuak estaltzen du. Hainbat ikerketatan ikusi da, ar baten eremua, eme bakar baten eta bere kumeen eremuarekin gainezartzen dela. Arrek emeen eremuen erdialdea saihesten dute, baina horren ingurutik gainontzeko arrak eta beste espezieak bidaltzen dituzte. Eremuak gorotzekin, gernuarekin edo aurpegiko eta oinetako guruinetatik jariatutako eskrezioekin markatzen dituzte. Gauez, ilunsentian eta egunsentian egon ohi dira aktibo, eta egunean zehar atseden hartzen dute^[3].

Espezieen arteko elkarrekintzak

Katamotzaren populazioak txikiagoak izaten dira otso populazio handiko gunetan. Errusiako basoetan otsoa (Canis lupus) eta azkonar jatuna (Gulo gulo) dira bere harrapari nagusiak. Siberiar tigreak (Panthera tigris altaica) ere jaten du, urdaileko azterketetan ikusi denez.

Elikagaiengatik lehiatu ere egiten du aurretik esandakoekin eta, baita azeria (Vulpes vulpes), basurdea (Sus scrofa) eta hontza hainbat espeziekin ere.

Bibliografia

Le retour des seigneurs de nos forêst d´Europe. Egilea, Christian Kempf. Editions Sang de la terre, Paris. 1987. ISBN 84-87334-05-9 (Gaztelerazko argitalpena)