Trebiñu (barrendegia)

Artikulu hau barrendegiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Trebiñu (argipena)».

Trebiñuko mapa fisikoa.

Trebiñu edo Uda Burgosko probintziaren (Gaztela eta Leon) barrendegia da, ikuspuntu geografiko eta kulturaletik Arabako parte dena. Gasteiztik 15 kilometro hegoaldera dago, eta 279,58 kilometro karratuko hedadura du. Iparraldean Gasteiz mendiek eta hegoaldean Toloñoko mendilerroak mugatzen dute lurraldea.

Barrendegia bi udalerrik osatzen dute: Trebiñu (260,71 km²) eta Argantzun (18,87 km²). Bertako biztanleek hainbatean eskatu dute lurraldea Arabari batzea.

Trebiñuko barrendegia, urdinez, Araba erdian.

Mugakideak

Arabako udalerri hauek inguratzen dute konderria: Iparraldean Iruña Oka eta Gasteiz, ekialdean Bernedo, hegoaldean (ekialdetik mendebaldera) Lagran, Urizaharra, Zanbrana, Berantevilla eta Armiñon eta mendebaldean Erriberagoitia.

Herriak

Trebiñu eta Argantzungo udalerrien barnean hainbat herri dago. Gehien-gehienak Trebiñuko udalerriari dagozkio:

• Agilu
• Albaita
• Añastro
• Araiko
• Arana
• Argote
• Armentia
• Arrieta
• Askartza
• Axarte
• Baxauri
• Burgeta
• Bustu

• Dordoniz
• Doroñu
• Franku
• Fuidio
• Golernio
• Grandival
• Imiruri
• Kutxu
• Lañu
• Marauri
• Meana
• Mesantza
• Moraza
• Moskator
• Morgas
• Obekuri
• Ogeta
• Otxate
• Ozilla eta Ladrera
• Ozana
• Pangua
• Pariza
• Pedruzo
• Samiano
• San Esteban Trebiñu
• San Martin Galbarin
• San Vicentejo
• Sanmartinzar
• Saratsu
• Saseta
• Tarabero
• Trebiñu
• Torre
• Uzkio
• Billa Tobera
• Zurbitu

Argantzungo udalerria:

• Argantzun
• Billa Oka

Trebiñuko auzia

Trebiñuko barrendegia Arabako lurraldeetan dagoen eskualdea da, administratiboki Burgosko probintzia dena. Gaztelako Erresumak Araba indarrez konkistatu ondoren 1200. urte inguruan, Henrike II.a Gaztelakoak Trebiñu eta bere lurraldeak Pedro Manrique Larari dohaintzan eman egin zizkion 1366an, Arabako Anaiarteak 1463an sortu zenean Arabatik kanpo gelditu zela, XVI. mende bukaeratik Burgosi lotu zitzaiola.

Trebiñu Araban sartzeko hainbat eskaera egin dituzte barrendegiko agintariek zein herritarrek historian zehar. XX. mendetik aurrera, hurrengo eskaerak egin dira:

• 1917 eta 1919 urteetan Arabako Merkataritza eta Industria Ganberak Trebiñu Euskal Estatutuaren proiektuan sartzeko eskatu zuen. Orduko Espainiako gobernuaren erorketak estatutu proiektu hori ezerezean utzi zuen.
• 1936ko maiatzean Argantzungo Udalak Arabako Aldundiari eskatu zion barrendegia Araban sartzeko eskariak sostengatzeko, baina saio horrek huts egin zuen.
• 1940ko ekainaren 20an barrendegiko bi Udalek integrazio txostena abiarazi zuten. Eskaria oinarritzeko, Burgosko Gobernu Zibilak 1940an antolatu zuen erreferenduma aurkeztu zuten. Erreferendum horretan trebiñarren %95,93a Arabarekin bat egitearen alde agertu zen. Hala ere, emaitza hori ez zuen kontuan izan Espainiako gobernuak.
• 1958ko uztailaren 24ean Gobernazio Ministerioak ordena bat igorri zuen, trebiñarren iritzia eskatuz Trebiñuko artzapez barrutia, Arabako apezpikuaren mende zegoena, Burgoskoaren mende egotera igaro zedin. Trebiñuko alkate Eugenio Garayk kontrako zentzuan hartu zuen agindua, eta "probintzia aldaketaren aldeko eta kontrako arrazoiak" (los pros y los contras del cambio de Provincia) eztabaidatzeko kontzejuak deitzeko eskatu zuen. Udalerriak zituen berrogeita hamar herrixketatik, seik salbu beste guztiek erantzun zuten, eta soilik hiruk -Añastro Mesanza eta Pariza- egin zuten Burgosen jarraitzearen alde; gainerakoak Arabaren aldeko iritzia eman zuten.
• Aurreko saialdia udan zehar geldirik egon zen, baina 1958ko azaroaren 8an udalbatzak mozio bat onartu zuen aho batez, hurrengoa esanez: "Konderri honetako biztanleen bidezko nahia izan da beti Arabako probintziaren mendekoa izatea helburu guztietarako, eta ez Burgoskoa" (siempre fue aspiración legítima de los habitantes de este Condado el depender a todos los efectos de la Provincia de Álava, y no de Burgos).
• 1980ko urtarrilaren 26an eta urriaren 17an Trebiñuko eta Argantzungo udalek, hurrenez hurren, baimena eskatu zuten konderria batzeko Arabara gehitzeko eta horrela Euskal Autonomia Erkidegora batzeko. Gernikako Estatutua indarrean zegoen ordurako baina ez, Gaztela Leongoa eta estatutuaren bidea erabiliz lortu nahi zuten. Erreferenduma antolatzeko baldintza guztiak bete arren, Espainiako Gobernuaren aurrean eginiko tramiteek ez zuten aurrera egin. 1983an, Gaztela Leongo Estatutua sartu zen indarrean, prozedurari zailduz.
• 1998ko martxoaren 8an auziari buruzko beste kontsulta bat egin zen barrendegian, orduko alkateek bultzatuta. Kontsultaren xedea herritarrek erreferendumik egin nahi zuten ala ez ezagutzea izan zen. Gaztela eta Leongo agintariek ez zuten kontsulta ontzat eman. Emaitzak hauek izan ziren:

Hautesleak	919
Abstentzioak	214 - %23,3
Boto baliodunak	705 - %76,7
Erreferenduma egitearen aldekoak	477 - %68,1
Erreferenduma egitearen kontrakoak	221 - %31,5
Zuriak	2 - %0,28
Nuluak	5 - %0,70

• 2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Araban sartzearen aldeko alderdiek nagusitasuna eskuratu zuten berriro bai Trebiñun bai Argantzunen. Horren ondorioz, 2013ko martxoaren 8an, bozketa bidez, Burgostik bereizteko eta Araban sartzeko tramiteak hasteko eskatu zuten bi udalerrietako udalbatzek.
• 2014ko urriaren 2an, Trebiñu Arabara batzearen alde egin zuten alor ugaritako eragileek. "Behin betiko soluzio bat" eskatu zuten, besteak beste, Juanito Oiarzabalek, Bernardo Atxagak eta Mikel Urdangarinek.
  • Azaroaren 7an, Trebiñu Arabara batzeko eskariari batu zitzaizkion 46 zinegotzi. EAJ, EH Bildu, PSE eta talde independenteko alkate eta kuadrilletako buruek babestu zuten.
  • Azaroaren 18an, Trebiñu gaitzat izan zuten Espainiako Kongresuan. Trebiñu Arabara batzeko proposamena baztertu zuen Espainiako Kongresuak. Eusko Legebiltzarrak aurkeztu zuen lege organikoak aldeko 28 boto izan zituen, eta 276 kontra. Azaroaren 25ean, Trebiñuko aferan PPk eta PSOEk zuten «itxikeria» Europara eramateko asmoa zuela azaldu zuen EAJk.
  • Azaroaren 30ean, Arabako Biltzar Nagusiak Trebiñu Arabara batzearen aldeko "erabaki instituzionala" hartu zuen eta Javier de Andresen "kolaborazio falta" salatu zuten PP ez beste alderdi guztiek. Hau da, Batzar Nagusiek Arabako lurraldetzat jo zuten.

Hizkuntzak

Euskarazko aztarnak nabarmenak dira eskualde osoko toponimian, inguruko Arabako udalerrietan bezala.

Euskara XVII. eta XVIII. mendeetan galdu zen barrendegian, Arabako inguruko herrietan bezala. Artean XIX. mendearen hasieran, Euskal Herria gerra giroan murgilduta zegoela, Argantzunen euskara erabiltzen bide zen, mapa batean ageri denez.^{[erreferentzia behar]} Azken urteetan berreskuratzen ari da, batez ere Arabatik bertaratutako biztanleen mugimenduengatik, irakaskuntza euskaraz eskaintzen duten ikastetxeei esker (Argantzungo ikastola da nagusia zeregin horretan), eta barrendegiko gazte askok Gasteizen ikasten dutelako D ereduan.

Azterketa soziolinguistikoa egiten da barrendegian 5 urtetik behin, euskararen egoera ezagutzeko. 2007ko azterketaren arabera, sasoi hartan biztanleen %13,5 elebiduna zen eta %13 elebidun pasiboa. 2012an egindako azterketan, berriz, biztanle elebidunak %22 ziren jadanik, eta %17 elebidun pasiboak ziren.

Argantzungo ikastolak bi aldiz antolatu izan du Araba Euskaraz jaia azkenaldian, 2001. eta 2007. urteetan hain zuzen ere.

Kanpo loturak

• (Gaztelaniaz) Zortzigarrena, Trebiñu Araban integratzearen aldeko bloga
• «Trebiñuko bira», Nora, 2009ko azaroa.