Oiartzualdea
| Oiartzualdea Oarsoaldea | |
|---|---|
 Euskal Herria | |
 | |
 Errenteria. | |
| Geografia | |
| Herrialdea |  Gipuzkoa |
| Udalerri handiena | Errenteria |
| Azalera | 116,25 km² |
| Demografia | |
| Biztanleria | 72.287 (2014) |
| Dentsitatea | 622 biztanle/km² |
Oiartzualdea[1] Gipuzkoako ipar-ekialdean dagoen eskualdea da, hainbatetan Donostialdearen barnean hartzen dena. Euskaltzaindiak «Oiartzualdea» izena onartu duen arren, Oarsoaldea[2][3][4] erabiltzen dute tokiko administrazioek, nahiz eta euskararen historiaren ikuspuntutik oinarririk gabeko izena den.[5][6]
Gaur egun 70.000 biztanle baino gehiago biltzen ditu.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oarso, Oarsoaldea eta Oiarsoaldea izenak Plinioren aipamen batean oinarrituz asmatuak dira (zehazki, latinez: Oiasso aipatu zuen Pliniok; eta, Oiartzun haranaz ari dela, «de él hizo mención Plinio, denominándole saltus Oiarso», dio Gorosabel historialariak). Hala ere, aipu horretan oinarrituta «euskarazko» izen horiek asmatu dituztenek ez dituzte euskal hizkuntzak berezko dituen arauak aintzat hartu. Izan ere, ez dute kontuan izan latinak eta gaztelaniak ez dutela euskarazko tz soinua frikaria, eta, ondorioz, s edo z grafiarekin transkribatu behar izan dutela. Eskualdeari euskaraz berez dagokion izena, ondorioz, Oiartzualdea da, eta izen hori gomendatzen du Euskaltzaindiko Onomastika Batzordeak.[5]
Euskaltzaindiko Onomastika Batzordeak dioenez, «[...] erromatar batek Saraus idatziko zuen [euskara batuan Zarautz idazten dena], tz-rik ere ez baitzuten. [...] Argi dago Oarsoaldea erabiltzea Sarausaldea erabiltzearen parekoa dela eta horregatik esan zuen aspaldian gure Akademiak Oiartzualdea dela inguru horren euskal izena».[6]
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oiartzualdeak ekialdean Bidasoa Beherearekin eta Bortzirirekin egiten du muga, mendebaldean Donostia eta Buruntzaldearekin, eta hegoaldean Nafarroa Garaiko Leitzaldearekin.
Inguru naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pasaiako badia eta Oiartzungo mendien artean kokatutako eskualdea da, Jaizkibel mendia (547 m) eskualde honen zati garrantzitsua delarik. Aiako Harriaren natura parkearen zati bat, era berean, eskualde honen parte da, Aiako Harriako (837 m) tontorrak buru. Oarsoaldeko hirugarren mendi nagusia, azkenik, Urdaburu da (598 m).
Bestela, Oiartzun ibaia da eskualdeko ardatz hidrografikoa eta Añarbeko urtegia ur biltegi nagusia.
- Oarsoaldea Bizarain menditik (San Marko)
.jpg)
.jpg)
Udalerriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Udalerria | Alkatea | Alderdia | Biztanleria | % | Eremua (km²) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Lezo | Jesus María Martiarena | EAJ-PNV | 6.078 | 1,9 | 8,59 |
| 2 | Oiartzun | Jexux Leonet | EHBildu | 10.056 | 3,0 | 59,71 |
| 3 | Pasaia | Izaskun Gomez | PSE-EE | 16.345 | 5,1 | 11,34 |
| 4 | Errenteria | Aizpea Otaegi Mitxelena | EHBildu | 39.808 | 11,9 | 32,26 |
| Oiartzualdea | 72.287 | 101,90 |
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oiartzualdeko euskara erdialdeko euskararen (gipuzkera) eta nafarreraren artekoa da, oro har lehena gailentzen bada ere. Eskualdeko ekialdean —Oiartzunen, batez ere— da handiena nafarreraren eragina. Pasaia hartu izan da bi euskalkien arteko mugatzat, azterketa batzuetan.
Erabilerari dagokionez, Oiartzun da erabilera mailarik altuena daukan udalerria. Bestela, zenbait euskal eskola publikoz gain Errenterian bi ikastola (Orereta eta Oiartzo izenekoak), eta Oiartzunen (Haurtzaro) eta Pasaian (Pasaia-Lezo Lizeoa) bana dituzte, eta Errenterian bertso-eskola bat ere.
Garraioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gizarte eta ekonomia mailan, eskualdearen ezaugarriak Donostiatik oso gertu eta ondo komunikatuta egotearen ondorioz markaturik daude. Horrela, sorburua eskualdean duten lau autobus lineaz gain (Pasai Donibane-Donostia; Pasai San Pedro-Donostia; Oiartzun-Donostia; Beraun-Donostia), EuskoTreneko nahiz Renfeko burdinbideek eskualdea Gipuzkoako hiriburuarekin lotzen dute.
Honekin batera, Oiartzualdetik A-8 autopista eta N-I errepidea igarotzen dira, eskualdea Donostia eta Bidaso Beherea nahiz Lapurdirekin lotuz.
Hedabideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eskualde eremuko hedabide nagusiak hauek dira:
- Oarsobidasoko Hitza egunkaria.
- Zintzilik Irratia: Errenterian kokatua, bailararen parterik handienean emititzen du.
- Oiartzun Irratia, Oiartzunen kokatua.
Oiartzualdeko herritar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Blas Lezo (1689–1741), itsasgizon eta militarra.
- Biktoriano Iraola (1841-1919), idazlea.
- Manuel Lekuona (1894-1987) idazle, apaiz eta historialaria.
- Xabier Lete (1944-2010) idazle, poeta, kantari eta politikaria.
- Elias Salaberria (1883-1952), margolaria.
- Tomas Garbizu (1901-1989), musikaria.
- Juan Frantzisko Petrirena "Xenpelar" (1835-1869), bertsolaria.
- Koldobika Jauregi, "Jautarkol" (1896-1971), apaiza eta euskal idazlea.
- Koldo Mitxelena (1915-1987), hizkuntzalaria.
- Mariasun Landa (1949-), idazlea.
Oiartzualdeko herritarrak Wikidatan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Errenterian jaioak bakarrik ez, Errenterian lan egin dutenak ere sartu dira zerrenda honetan.
.jpg)
.JPG)
_-_Memoria_Zulatua.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
_-_Fondo_Mar%C3%ADn-Kutxa_Fototeka.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
_-_Fondo_Car-Kutxa_Fototeka.jpg)
.jpg)
.jpg)
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ Oarsoaldea, eskualdeko garapen agentzia
- ↑ Errenteriako Udalaren webgunea
- ↑ Lezoko udalaren webgunea
- ↑ a b Jose Luis LIZUNDIA (Euskaltzaindiko Onomastika Batzordea): «Gipuzkoako eskualde izenez ohar zenbait», Euskera, 2005, 1.
- ↑ a b Euskaltzaindiko Onomastika Batzordea: «Done Sebastia», Diario Vasco, 2011-08-12.
- ↑ «Olibet gailetak; emakumeak lantegietan - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-21).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-21).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Gaztelaniaz) Oarsoaldeko Garapen Agentzia
- (Gaztelaniaz)(Frantsesez)(Ingelesez)(Katalanez) Oarsoaldeko turismo ataria
- Oarsoaldeko Hitza
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q3346401
| |||||||
|
Gipuzkoako eskualdeak |
|
|---|---|---|
|
Gipuzkoako Bidasoa • Debabarrena • Debagoiena • Donostialdea • Goierri • Oiartzualdea • Tolosaldea • Urola Erdia • Urola Garaia • Urola Kosta | ||