Bilboaldea
| Bilboaldea | |
|---|---|
 Euskal Herria | |
 | |
 Bilboaldearen satelite ikuspegia | |
| Administrazioa | |
| Herrialdea |  Bizkaia |
| Udalerriak | Abanto-Zierbena, Alonsotegi, Arrigorriaga, Basauri, Barakaldo, Berango, Bilbo, Derio, Erandio, Etxebarri, Galdakao, Getxo, Larrabetzu, Leioa, Lezama, Loiu, Muskiz, Ortuella, Portugalete, Santurtzi, Sestao, Sondika, Trapagaran, Zamudio, Zaratamo eta Zierbena |
| Herri handiena | Bilbo |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 43°18′10″N 2°57′04″W / 43.3027°N 2.9512°W |
| Azalera | 375,58 km² |
| Demografia | |
| Biztanleria | data22 = |
| Dentsitatea | ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km² |
Bilboaldea[1] edo Bilbo Handia[2] Bizkaiko erdialdean kokatzen den eskualdea da. Gaztelaniazko Gran Bilbao izenetik Bilbo Handia izena maiz erabiltzen bada ere, eskualdearen euskal izen arautua Bilboaldea da. Bilboko metropoli eremuko zatirik garrantzitsuena da, hura osatzen duten 35 udalerrietatik Bilboaldeko 26ak daudela. Gainera, Bizkaiko hamar udalerri populatuenen artean bederatzi Bilboaldekoak dira.[3]
Muga egiten du iparraldera Mungialdea eta Abrako golkoarekin, ekialdera Busturialdea eta Durangaldearekin, hegoaldera Arratia-Nerbioirekin eta mendebaldera Enkarterriekin. Eskualdea 26 udalerriz osatzen da, izanik Bilbo hiriburua, eta guztira 850.000 biztanle baino gehiago ditu. Hala, Bizkaiko biztanleria handieneko eskualdea da, alde handiz. Hurrengo azpieskualdeetan banatu ohi da:
- Hiriburua, Bilbo udalerria.
- Eskuinaldea, Bilboko itsasadarraren eskuinaldera (Erandio, Getxo eta Leioa udalerriak).
- Ezkerraldea, Bilboko itsasadarraren ezkerraldera (Alonsotegi, Barakaldo, Portugalete, Santurtzi eta Sestao udalerriak).
- Hego Uribe, eskualdearen hego-ekialdean, eta azpieskualde honen udalerri batzuk Arratia-Nerbioi eskualdearen parte dira. Bilboaldeari dagozkionak hurrengoak dira: Arrigorriaga, Basauri, Etxebarri eta Galdakao eta Zaratamo.
- Meatzaldea, eskualdearen mendebaldeko muturrean, Ezkerraldearekiko mugan (Abanto-Zierbena, Muskiz, Ortuella, Trapagaran, Zierbena udalerriak).
- Txorierri, eskualdearen ipar-ekialdean, Asua ibaiak zeharkatutako udalerriak hartzen ditu (Derio, Larrabetzu, Lezama, Loiu, Sondika eta Zamudio).
- Uribe Kosta, eskualdearen iparraldean, eta azpieskualde honen udalerri gehienak Mungialdea eskualdearen parte dira. Bilboaldeari Berango udalerria baino ez dagokio.
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mugakide hauek ditu: iparraldean Kantauri eta Abrako golkoa; ipar-ekialdean Mungialdea (Sopela, Urduliz, Laukiz, Gatika, Mungia eta Gamiz-Fika) eta Busturialdea (Morga); hego-ekialdean Durangaldea (Zornotza, Lemoa eta Bedia); hegoaldean Arratia-Nerbioi (Zeberio, Ugao eta Arrankudiaga); eta mendebaldean Enkarterri (Gueñes eta Galdames) eta Kantabria (Castro Urdiales).
Udalerriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Armarria | Udalerria | Alkatea | Alderdi Politikoa (2019) | Biztanleria (2016)[4] | % Biztanleria | Lurraldea (km2)[5] |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Abanto-Zierbena | Maite Etxebarría Azpiolea | EAJ | 9.570 | 1,12 | 16,18 |
|
Alonsotegi | Joseba Mirena Urbieta Lemos | EH Bildu | 2.855 | 0,33 | 20,20 |
|
Arrigorriaga | Asier Albizua Manrique | EH Bildu | 12.029 | 1,40 | 16,16 |
|
Barakaldo | Amaia Del Campo Berasategui | EAJ | 98.403 | 11,48 | 25,00 |
|
Basauri | Joseba Andoni Busquet Elorrieta | EAJ | 40.876 | 4,77 | 7,07 |
|
Berango | Anabel Landa Gaubeka | EAJ | 7.116 | 0,83 | 8,73 |
|
Bilbo | Juan María Aburto Rike | EAJ | 342.481 | 39,96 | 40,59 |
|
Derio | Esther Apraiz Fernández La Peña | EAJ | 6.496 | 0,76 | 10,14 |
|
Erandio | Joseba Goicouria Zarraga | EAJ | 23.906 | 2,79 | 18,83 |
|
Etxebarri | Lorenzo Oliva Santamaría | Herriaren Ahotsa | 10.951 | 1,28 | 3,38 |
|
Galdakao | Iñigo Hernando Arriandiaga | EH Bildu | 29.269 | 3,42 | 31,28 |
|
Getxo | Imanol Landa Jáuregi | EAJ | 77.759 | 9,07 | 11,84 |
|
Larrabetzu | Iñigo Gastelu Bilbao | EH Bildu | 2.057 | 0,24 | 21,53 |
|
Leioa | Mª Carmen Urbieta González | EAJ | 30.793 | 3,59 | 8,31 |
|
Lezama | Jon Ander Aurrekoetxea Artetxe | EAJ | 2.353 | 0,27 | 16,37 |
|
Loiu | Josu Andoni Begoña Fernández De Arroiabe | EAJ | 2.277 | 0,27 | 15,01 |
|
Muskiz | Borja Liaño Abarrategui | EAJ | 7.449 | 0,87 | 20,95 |
|
Ortuella | Saulo Nebreda Trevejo | EAJ | 8.358 | 0,98 | 7,99 |
|
Portugalete | Mikel Torres Lorenzo | PSE-EE | 46.372 | 5,41 | 3,19 |
|
Santurtzi | Aintzane Urkijo Sagredo | EAJ | 45.703 | 5,33 | 8,73 |
.png){kind=small}
|
Sestao | Josu Bergara López | EAJ | 27.286 | 3,18 | 3,61 |
|
Sondika | Xabier Zubiaur Agirre | EAJ | 4.461 | 0,52 | 6,84 |
|
Trapagaran | Xabier Cuellar Cuadra | EAJ | 11.938 | 1,39 | 12,85 |
|
Zamudio | Igotz López Torre | EAJ | 3.183 | 0,37 | 18,15 |
|
Zaratamo | Jon Ajuria Fisure | EH Bildu | 1.609 | 0,19 | 10,17 |
|
Zierbena | Iñigo De Loyola Ortuzar Angulo | EAJ | 1.494 | 0,17 | 12,48 |
| GUZTIRA | 857.044 | %100 | 375,58 km² | |||
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Garapen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XIX. mende eta XX. mendeetako garapen industrial handiaren ondorioz, gaur egun Bilboaldea izenez ezagutzen den eskualdearen garapena gertatu zen. Industria, zerbitzu eta etxebizitza ugari eraiki ziren. Erdi Aroan sorturiko hiribildu askok horrela, aurretik ezagutu gabeko hazkundea bizi izan zuten.
Antzina Portugalete eta Bilbo izan ziren eskualdeko hiririk garrantzitsuenak; aipaturiko mende hauetan zehar, berriz, beste herri txiki askoren biztanleria izugarri hazi zen. Bilboaldearen kontzeptua beraz, industrializazioaren agerpenarekin bat dator. Bilboren hazkunde handia zela eta, bere inguruko elizateen anexioak bultzatu ziren, Abandoko Elizatearena XIX. mendearen amaieran, eta Deustuko Elizatea eta Begoñako errepublikarena XX. mendearen hasieran. Horixe izan zen lehenengo «Bilbo Handia», lehen anexioekin batera lortu zena.
Berez, «Bilbo Handia» (Gran Bilbao izenaz) eskualdearen agerpena frankismo garaian gertatu zen. Garai hartako agintaritzak, Bizkaiko probintzia hobeto egituratzeko asmoarekin, hainbat udalerriren arteko anexioak bultzatu zituen. Anexio horiek, anexionaturiko udalerrien iritzia kontuan hartu gabe egiten zirenez gero, kontrako iritzi asko sortu ziren,hori (1980ko hamarkadako desanexio prozesuaren arrazoietako bat izan zen).
Bilboren «beharrizanak» asetzeko Erandio, Sondika, Loiu, Lezama, Derio eta Zamudio anexionatu ziren 1940 eta 1966 urteen artean. Aurretik ezagutu gabeko hazkunde industrialak, milaka etorkin etortzea ekarri zuen, eta biztanle berri horien guztien etxebizitza beharrizanak asetzeko balio izan omen zuten anexio horiek. Dena den, Bilbok garai hartan baliabide urriak izateak, ondorengo hamarkadako krisialdi ekonomikoarekin batera, anexionaturiko herriek jasan zuten utzikeria areagotu baino ez zuen egin.
Desanexioak eta gaur egungo egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Utzikeria horrek, 1980/3 Legearekin batera (zeinaren bidez Bilboaldearen Korporazio Administratiboa desegin zen[6]), 1983. urteko desanexio oldea ekarri zuen. Urte hartan, 1940tik aurrera anexionaturiko udalerri guztien independentzia ekarri zuen. Gaur egun, Bilbo gune metropolitarraren erdigunea izaten jarraitzen du, inguruko herrietako biztanleak erakartzen dituena. Inguruko udalerrien egoera asko hobetu da garapenkeriaren urteetatik, eta gaur egun ez da bizi 1960ko hamarkadako utzikeria eta zerbitzuen falta bezalakorik.
Inguruko herriekin lotune administratiborik ez dagoen arren, Bilbo eta gune metropolitarrak bat bezala aritzen dira arlo askotan. Esaterako, garraio publikoa sustatzeko Bizkaiko Garraio Partzuergoak gune metropolitarreko garraio guztien arteko elkarlana bultzatu du azken hamarkadetan. Horrek, metropoliko bizilagunek garraio beharrizanak hobetu ditu. Etorkizunari begira, gero eta handiagoa izango da udalerri ezberdinen arteko elkarlana.
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aretoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Bilbo: Arriaga Antzokia, Ayala Antzokia, Euskalduna Jauregia, Azkena, Bilborock eta Kafe Antzokia.
- Eskuinaldea: Getxo Antzokia (Getxo).
- Ezkerraldea: Barakaldo Antzokia (Barakaldo), Mamarigako Kultur Etxea (Santurtzi), Serantes Kultur Aretoa (Santurtzi), Kresala Aretoa (Santurtzi).
- Hego Uribe: Social Antzokia (Basauri), Lonbo Aretoa (Arrigorriaga).
- Meatzaldea: Meatzari Aretoa (Muskiz).
Idazleak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Musikariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Inguru naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Itsasadarra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bilboko itsasadarra eskualdearen ardatz naturala dugu, hiriburuan hasi (Abusu auzoan) eta Abran amaitu, Kantauri itsasoan.
Azken urteotan ingurua biziberritzen dabiltza, eta gaur egun bertan bizi den fauna gero eta ugariagoa da.
Mendiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskal Onomastika Datutegia Bilboaldea
- ↑ Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-10-01).
- ↑ Bizkaiko udalerrien zerrenda. 2016-03-13 (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
- ↑ Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
- ↑ Eustat. Euskal AEko egitura orokorra eta organikoa eta lurzoruaren kalifikazioa lurralde-eremuaen arabera (Ha). 2016. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
- ↑ 1980/3 Legea, "Bilbo Haundi"-ko Arduralaritza-Bazkunaren ezabapenaz[Betiko hautsitako esteka]
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Bizkaiko eskualdeen zerrenda
- Euskal Herriko metropolitar guneak
- Bilboaldeko eraikinik garaienen zerrenda
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Bilboaldea Bizkaia.net webgunean
- Bilboaldea Guiabizkaia.com webgunean (euskaraz)
- Bilbo Hiria Irratia
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2355185
Multimedia: Bilboaldea