Donejakue bidea Euskal Herrian

Donejakue bidea Europa osoko erromesek Compostelako Donejakue izen historikoa duen Santiago de Compostela hirira (Galizia) iristeko eta handik itzultzeko egiten duten bidea da, Erdi Aroan sortua. Euskal Herriak garrantzia handia du Donejakue Bidean, Iberiar penintsulaz kanpoko Europako lurretatik datozen erromesak bertatik igarotzen baitira. Euskal lurraldeak zeharkatzen dituzten bideek pisu historikoa izan dute eta bertako gizartean eragin sakona izan dute, jakuetar tradizioaren hasiera baino lehenagotik, Erdi Aroan barrena eta gaur egun arte. Euskal Herria zeharkatzen duten bideen artean daude frantses bidea, kostaldeko bidea, Aragoiko bidea eta jatorrizko bidea, besteak beste.

Bideak

Nafarroako bidea^[1]

Nafarroako bidea, historikoki garrantzirik handiena izan duen bidea izan da, bere osotasunean historikoki bidaiari gehien eduki izan dituena izan delako. Mendeetan zehar Donejakue bidea egiteko aukera guztien artean Frantzia iparralde eta Europa erdialdetik etorritako erromesentzat erreferentzia bihurtu zen. Frantses bideak penintsula zeharkatzen du, iparraldetik mendebaldeko muturreraino. Donejakue bide guztietatik enborreko bidea da, beste erromes ibilbide gehienak harekin bateratzen direlako.

Euskal Herrian garrantzi handia du Frantses Bideak. Gaur egun Donibane Garazi herrian hasten da. Iparraldeko herri hau Frantses Bidearen erreferentzia hasiera da. Azken ikerketek bidea iraganean Nafarroa Behereko Izura-Azme herrian hasten zela ondorioztatu dute. Herri hori Donejakue bideko geldialdi esanguratsua izan zen erromesarentzat Aymeric Picaud frantses gidaren idatzien arabera.

Nafarroa zeharkatzen duen Frantses bidearen ibilbideari Nafar bidea esaten zaio. Nafar bideak Nafarroa Beherea iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du, eta Nafarroa Garaia ipar-ekialdetik hego-mendebaldera.

Bidea, Nafarroa Behereko lurrak zeharkatu ondoren, Nafarroa Garaian sartzen da, Orreaga eremu historikotik. Lehenengo geldialdi garrantzitsua da Iruñea.

Erreniegako pasabidetik igaro ondoren, Iruñeko merinaldean barrena joaten da Gares herrira. Gares Donejakue Bidean garrantzi handiko herria da, bertan bi bide elkartzen direlako, Nafar bidea eta Aragoikoa.

Frantses bideko azken euskal herria Viana da, hortik aurrera ibilbidea Errioxako lurretan barna sartzen da.

Ibilbidea:

Udalerria	Probintzia	Santiagora (km)
Donibane Garazi	Nafarroa Beherea	757
Orreaga	Nafarroa Garaia	755
Auritz	Nafarroa Garaia	752
Aurizberri	Nafarroa Garaia	749
Mezkiritz	Nafarroa Garaia	748
Bizkarreta	Nafarroa Garaia	744
Lintzoain	Nafarroa Garaia	742
Erro mendatea	Nafarroa Garaia	739
Zubiri	Nafarroa Garaia	733
Larrasoaña	Nafarroa Garaia	728
Akerreta	Nafarroa Garaia	727
Zuriain	Nafarroa Garaia	724
Irotz	Nafarroa Garaia	722
Zabaldika	Nafarroa Garaia	720
Atarrabia	Nafarroa Garaia	715
Burlata	Nafarroa Garaia	715
Iruñea	Nafarroa Garaia	712
Zizur	Nafarroa Garaia	707
Zarikiegi	Nafarroa Garaia	701
Erreniega	Nafarroa Garaia	699
Uterga	Nafarroa Garaia	695
Muruzabal	Nafarroa Garaia	692
Obanos	Nafarroa Garaia	691
Gares	Nafarroa Garaia	688
Mañeru	Nafarroa Garaia	683
Zirauki	Nafarroa Garaia	681
Lorka	Nafarroa Garaia	675
Bilatorta	Nafarroa Garaia	670
Lizarra	Nafarroa Garaia	666
Aiegi	Nafarroa Garaia	664
Iratxeko monasterioa	Nafarroa Garaia	661
Azketa	Nafarroa Garaia	659
Villamayor de Monjardín	Nafarroa Garaia	657
Urbiola	Nafarroa Garaia	654
Los Arcos	Nafarroa Garaia	644
Santsol	Nafarroa Garaia	638
Torres del Río	Nafarroa Garaia	637
Viana	Nafarroa Garaia	626

Kostaldeko bidea

Sakontzeko, irakurri: «Kostaldeko Donejakue bidea»

Zarautz eta Deba arteko etapa

Getariako portua, kostako ibilbidearen geldialdietako bat

Kostaldeko Donejakue bidea Bizkaiko golkoa edo Kantauri itsasoaren kostaldea zeharkatzen duen Donejakue bidea egiteko ibilbideetako bat da. Antzina Ipar Europatik itsasoz portuetara iristen ziren erromesek zeharkatzen zuten ibilbidea zen. Berez, Frantziako mendebaldeko lurraldeak igarotzen dituen Soulac ibilbidearen jarraipena da. Euskal Herrian, Baionatik sartu, Hendaia eta Irunen Bidasoa ibaia zeharkatu eta kostaldeari jarraituz Compostelara zuzentzen da. Jada Galizian, Arzúa udalerrira iristean Donejakue bidearen ibilbide nagusiarekin bat egiten du. ^[2]

Bide hau oso zaharra da. Lehenetariko bat izan zen, eta beti egon den ezjakintasun bat da, lehenengo bidea zein izan ote zen: Kostaldeko bidea edo Nafarroako bidea. Logikoa zen pentsatzea Kostaldekoa izan zela lehenengo bidea, musulmanen inbasioa zela-eta, kostaldeko bidea zelako bide seguruena eta errekonkistaren liskarretatik urrun zegoelako.

Hala eta guztiz ere, gaur egun, historialari askok diotenaren arabera, Kostaldeko bidea beranduago izan zen, eta erromes gutxiagok egiten zuten bide hori; batez ere arrazoi orografikoengatik.

Ibilbide nagusia:

Udalerria	Probintzia	Santiagora (Km)
Baiona	Lapurdi	903
Irun	Gipuzkoa	875
Hondarribia	Gipuzkoa	859
Pasaia	Gipuzkoa	843
Donostia	Gipuzkoa	836
Igeldo	Gipuzkoa	831
Orio	Gipuzkoa	822
Zarautz	Gipuzkoa	816
Askizu (Getaria)	Gipuzkoa	809
Zumaia	Gipuzkoa	805
Itziar	Gipuzkoa	795
Deba	Gipuzkoa	792
Olatz (Mutriku)	Gipuzkoa	784
Larruskain (Markina-Xemein)	Bizkaia	778
Markina-Xemein	Bizkaia	769
Ziortza-Bolibar	Bizkaia	763
Munitibar	Bizkaia	757
Arratzu	Bizkaia	749
Gernika-Lumo	Bizkaia	743
Morga	Bizkaia	729
Larrabetzu	Bizkaia	719
Lezama	Bizkaia	715
Bilbo	Bizkaia	706
Kastrexana (Bilbo)	Bizkaia	699
Barakaldo	Bizkaia	690
Sestao	Bizkaia	687
Portugalete	Bizkaia	684
Arenako hondartza (Zierbena)	Bizkaia	672
Pobeña (Muskiz)	Bizkaia	670

Aragoiko bidea

“Aragoiko bidea” Somporteko mendatetik sartzen da (Huescatik) iberiar penintsulara, Aragoi ibaitik jaitsiz. Nafar lurraldera Zangozatik sartzen da. Ibilbidea Garesera iristen da, eta honetan Bide Frantsesarekin elkartzen da. Garesko herria Donejakue bideko elkartze puntu nagusienetako bat da.

Udalerria	Probintzia	Santiagora (Km)
Zangoza	Nafarroa	753
Ledea	Nafarroa	748
Irunberri	Nafarroa	742
Nardoze Alduate	Nafarroa	737
Nardoze Andurra	Nafarroa	736
Izko (Ibargoiti)	Nafarroa	731
Abintzao (Ibargoiti)	Nafarroa	729
Getze (Ibargoiti)	Nafarroa	725
Elo	Nafarroa	723
Iharnotz (Noain Elortzibar)	Nafarroa	718
Otao (Noain Elortzibar)	Nafarroa	717
Gerendiain (Noain Elortzibar)	Nafarroa	713
Tebas-Muru Artederreta	Nafarroa	709
Arrizabalaga	Nafarroa	708
Biurrun-Olkotz	Nafarroa	706
Ukar	Nafarroa	702
Eneritz	Nafarroa	700
Obanos	Nafarroa	694
Gares	Nafarroa	692

Baztango bidea

XV. mendean merkatari, militar eta erromes askok Frantziatik penintsulara sartzeko bide bezala erabili zuten “Baztango bidea”. Bide hau Baionan lehorreratzen ziren bidaiariek Iruñeraino iristeko erabiltzen zuten aukera ohikoena zen, garai hartan. Europako erromes askok Donejakue bidea hasteko hau aukeratzen zuten, zuen luzera motza eta erraztasunagatik, eta Pirinioak zeharkatzea saihesten zuelako. Azken hamarkadetan ibilbide honek indar handia eduki du, eta erromes kopurua nabarmen handitu egin da.

Udalerria	Probintzia	Santiagora (km)
Baiona	Lapurdi	839
Uztaritze	Lapurdi	825
Zuraide	Lapurdi	817
Ainhoa	Lapurdi	810
Dantxarinea (Urdazuri)	Nafarroa	808
Urdazubi	Nafarroa	805
Otsondo mendatea	Nafarroa	795
Amaiur (Baztan)	Nafarroa	789
Arizkun (Baztan)	Nafarroa	784
Elbete (Baztan)	Nafarroa	780
Elizondo (Baztan)	Nafarroa	779
Lekaroz (Baztan)	Nafarroa	777
Irurita (Baztan)	Nafarroa	774
Zigaurre (Baztan)	Nafarroa	771
Ziga (Baztan)	Nafarroa	769
Aniz (Baztan)	Nafarroa	765
Berroeta (Baztan)	Nafarroa	763
Almandoz (Baztan)	Nafarroa	760
Belate mendatea	Nafarroa	752
Lantz	Nafarroa	744
Olague (Anue)	Nafarroa	739
Leazkue (Anue)	Nafarroa	736
Burutain (Anue)	Nafarroa	730
Ostitz (Odieta)	Nafarroa	727
Enderitz (Olaibar)	Nafarroa	726
Olaitz (Olaibar)	Nafarroa	722
Arreko Trinitatea (Atarrabia)	Nafarroa	715

Sakanako bide primitiboa

Sakontzeko, irakurri: «Sakanako Donejakue bidea»

Nafarroan erregistratu zen lehenengo bidea eta zaharrena Sakanako bidea izan zen. Arakil eta Burunda trokartea zeharkatzen zuen galtzada erromatar batetik, Arabako norantzan. IX. mendean Santiagora joateko biderik seguruena zen, hegoaldeko lurrak musulmanen esku zeudelako. XII. mendean, ordea, Nafarroako erregeek hegoaldeko lurrak irabazten zituzten heinean bide ofiziala aldatu zuten, Erreniega mendia pasabide bezala ezarriz. Horrela, bidea Nafarroa hegoaldetik bideratu zen.

Garai hartatik gaur egunera arte Sakanako bidea baztertua gelditu da, eta ez da Donejakue bidea egiteko erabili. Hala ere gaur egun oinarrizko bide honen historia indartzeko ekimenak antolatzen hasi dira Sakanako bailarak duen ondare historikoa berpizteko.

Ibilbideari dagokionez, ez daude zehaztuta bide honek zituen geldialdi guztiak. Argi dago Iruñetik ateratzen zela eta ondoren Sakanako bailaran murgiltzen zela Andia eta Urbasa mendilerroen artean. Etxarri Aranatz, Altsasu edo Ziordia ziren bideko geldialdiak. Nafarroatik igaro ostean Arabako lurretan sartzen zen eta orduko Arabako bidearekin batzen. Bideak Araba zeharkatzen zuen eta Euskal Herriko lurrak atzean uzten zituen, Burgosen sartzean.^[3]

Eragin historikoa Euskal Herrian^[3]

Debako XV. mendeko Santa Maria eliza gotikoaren klaustroa

Europa osoko erromesen joan-etorriekin batera, ideia, jakintza eta estilo arkitektoniko berriak ere transmititzen ziren bidean zehar. Islandia eta Europako ipar eta erdialdeko artista eta arkitektoen eraginak penintsulako hegoaldeko arkitektura moriskoarekin bat egin zuen, eta estilo arkitektoniko berri bati hasiera eman.

Frantziako eta Italiako erromesek transmititutako arte erromanikoak eta gotikoak, geroago, arrasto sakona utzi zuten bidean zehar. Jarduera arkitektoniko hau gehienbat kleroaren esanetara bazegoen ere, eliza eta monasterioen eraikuntzara zuzenduta, arkitektura erromanikoarekin bereziki, erromesei zuzendutako ostatuak, ospitaleak edota deboziorako tokiak ere eraiki zituzten, bereziki XII. mendetik aurrera, arkitektura gotikoaren gorakadarekin batera.

Arte joerekin batera Donejakue bideak bertako gizartean ere aldaketak eragin zituen. Erromesen beharrak asetzeko, merkataritzak eta zerbitzuek gora egin zuten, aurrerago estamentu sozial berri baten sorrera eragingo zuena: burgesia.^[4] Merkataritzaren hazkuntzaren eraginez merkatariek prezioak finkatu eta lege berriak sortu zituzten. Erromesen aurkako erasoak zigortzeko zenbait arau ere ezarri zituzten, erromesei hainbat eskubide eman zitzaizkien, eta Erdi Aroko gizartea pixkanaka atzean utzi zuten.

Gaur egun

Garai batean Donejakue bideak zuen izaera erlijiosoa atzean geratu da^[5], gaur egungo bide turistikoari lekua uzteko. Oraindik fedeak bultzatutako erromesak badaude ere, bidea burutzen duen jendea, inguruko erakunde eta zerbitzuak eta abar modernizatu egin dira, egungo turismo modeloari aurre egiteko.

Masifikazioa

Donejakue bidea masifikatuta dagoenaren ustea nahiko zabaldua badago ere, Universidade de Santiago de Compostelak (USC) 2018an eginiko ikerketa batek erromes bidearen eskaintzak erromesen eskaera baino handiagoak direla azaldu zuen^[6]. Honetaz aparte, nahiz eta 2018an 317.000 erromes izan^[7], gehienak bidearen azkenen txanpan pilatzen dira, bereziki udako hilabeteetan zehar. 2016an 20.000 erromes igaro ziren Euskal Herritik eta egunean 40 euroko gastua zuten batez beste, bertako ostatu eta merkataritza guneetan.

Kredentziala

Azken urteetan, Donejakue bidearen hazkunderen ondorioz, kredentziala sortu da, erromesak egiaztatzeko agiri bat. Agiri horrek erromes bezala egiaztatzen ditu bidea egin dutenak. Oso garrantzitsua da egiaztagiria, aterpeetan lo egin ahal izateko. Baina agiri horren helburu nagusia, Compostela izeneko dokumentua lortzea da. Compostela bakarrik ematen zaio oinez edo zaldiz azken 100 km egin dituztenei, edo bizikletaz azken 200 km egin dituztenei. Kredentziala ez da derrigorrez eraman behar, egin daiteke koaderno batekin; baina kontuan izan, baliagarria izateko, beharrezkoa dela bidea hasi aurretik erakunde katoliko baten zigilua izatea.^[8]

Argazki bilduma

Debako Santa Maria eliza
Karmeldar oinutsi
Debako Santa Maria elizaren portikoa
Kapera
Zumaia San Pedro
Iruñeko sarrera (Frantziako portala)
Iurñako sarreran lurreko ikurra

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Jimeno, Jose Maria. (2010). El Camino De Santiago y su historia. Apuntes desde navarra. Pamiela, 45-87 or. ISBN 9788476814574..
↑ Kostaldeko Donejakue bidea. .
↑ (Gaztelaniaz) Mariñas Otero, Eugenio. (Pdf) [http://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf El Camino de Santiago en el arte y en la cultura europea. ].^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ http://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ Franco, Iria Caamaño; Suárez, María José Andrade. (2016-12). «Image of Camino de Santiago: Analysis of its promotional representation as a tourist product» Tourism & Management Studies 12 (2): 38–46. doi:10.18089/tms.2016.12205. ISSN 2182-8458. (Noiz kontsultatua: 2019-03-22).
↑ (Gaztelaniaz) noticiasgalicia.com. «Un estudio de la USC descarta la saturación del Camino de Santiago» noticiasgalicia.com (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).
↑ (Gaztelaniaz) Estadísiticas: Oficina del Peregrino en Santiago de Compostela. (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).
↑ .

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q65216398

[1] (Gaztelaniaz) Jimeno, Jose Maria. (2010). El Camino De Santiago y su historia. Apuntes desde navarra. Pamiela, 45-87 or. ISBN 9788476814574..

[2] Kostaldeko Donejakue bidea. .

[3] (Gaztelaniaz) Mariñas Otero, Eugenio. (Pdf) [http://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf El Camino de Santiago en el arte y en la cultura europea. ].^{[Betiko hautsitako esteka]}

[4] ttp://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf^{[Betiko hautsitako esteka]}

[5] Franco, Iria Caamaño; Suárez, María José Andrade. (2016-12). «Image of Camino de Santiago: Analysis of its promotional representation as a tourist product» Tourism & Management Studies 12 (2): 38–46. doi:10.18089/tms.2016.12205. ISSN 2182-8458. (Noiz kontsultatua: 2019-03-22).

[6] (Gaztelaniaz) noticiasgalicia.com. «Un estudio de la USC descarta la saturación del Camino de Santiago» noticiasgalicia.com (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).

[7] (Gaztelaniaz) Estadísiticas: Oficina del Peregrino en Santiago de Compostela. (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).

[8] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]