Mañeru

Mañeru
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Mañeruko ikuspegia ekialdeko sarbidetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Izarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Lizarra
Izen ofiziala	Mañeru
Alkatea (2019-2023)	Nuria Garcia Arostegui (Mañeruko Aukera)
Posta kodea	31130
INE kodea	31161
Herritarra	mañeruar
Geografia
Koordenatuak	42°39′32″N 1°51′14″W
Azalera	12,89 km²
Garaiera	325-723 metro
Distantzia	26,7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	423 (2021:  −3)
205 (%48.5) 229 (%54.1)
Dentsitatea	32,82 biztanle/km²
Zahartzea	% 30,3
Ugalkortasuna	‰ 76,92
Ekonomia
Jarduera	% 75,44 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 10,81 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak	% 10,90 (2018: %5,55)
Datu gehigarriak
Sorrera	1630 (independentzia)
Webgunea	www.mañeru.es

Mañeru Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Lizarrako merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 26,7 kilometrora. Altuera 325 eta 723 metro artekoa da, eta 12,89 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 423 biztanle zituen.

Mañeru Lizarrerriko lehen herritzat hartzen da, Donejakue bideari jarraituz. Muino baten gainean dago, Arga ibaiaren eta Riosalado ibaiaren bista onekin. XIII. mendean Jerusalemgo San Joan Ospitaleko Ordena Militarreko kide izan zen, eta haren jaurerritik hiribildua askatu zuten 1555ean. Izena ematen dion ibarreko ibarburua da, eta duela gutxi pisua galdu du ondoko Ziraukiren alde, nahiz eta ez duen horregatik garrantzi txikia.

Bertako biztanleak mañeruarrak dira.

	Donibanetik			Donejakue bidea Nafar bidea		Donejakuera
	Gares (5,2 km)		Mañeru			Zirauki (2,6 km)

Izena

Mañeru toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Mañeru

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Mangero (1035)
• Manneru (1189)
• Mayneru (1193)
• Maineru (1228)
• Magneru (1229)
• Maynneru (1268)
• Maynero (1330)
• Mayneru (1366)
• Mañeru (1534)
• Mayneru (1591)
• Mañeru (1802)
• Mañeru (1974)
• Mañeru (1990)

Etimologia

Mañeru izena, oro har, Bizkaiko Mañaria eta Iruñeko Mañueta izenekin lotzen da ("bainuetxea" eta "bainu-lekua"). Hala ere, adituek ez dute argi ikusten Mañeruren jatorria "bainuetxea" dela. Julio Caro Barojak izena mañaria izeneko bularrarekin lotzea iradokitzen du, edo agian ezizen gisa erabilitako Magnarius izenekin lotzea. Hala ere, ez da ahaztu behar Alfonso Irigoienek Nafarroan ondo dokumentatutako pertsona izen ezagun batekin lotzen duela populazioaren izena: Mainerius de Pampilona (1157. urtea), Mainer de Pampilona edo don Mainer (1175. urtea); eta gogoan izan mañero ("antzua") izena dagoela.

Mañeru, beraz, esanahi zalantzagarriko izena da.

Ezaugarriak

Armarria

Mañeruko armarriak honako blasoi hau du:

«

Armarri kuartelatua: lehen hondo urdin batez eta aurrean urrezko gaztelu batez osatua dago; bigarren hondo gorri batez eta aurrean otso zuri batez, bere kolorezko harkaitzen gainean; hirugarren hondo gorri batez eta aurrean Nafarroako kateez; eta laugarren hondo urdin batez etea aurrean hiru urrezko zerrendez.

»

Bandera

Mañeruko banderak Mañeruko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

Mañeru Mañeruibarreko herri bat da, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Inguru naturala eta kokapena

Nafarroa Garaiko erdialdean dago; Iruñetik joanez gero, A-12 autobia eta NA-1110 errepidea Gares-Lizarra norabidean jarraitu ostean, Lizarrako merindadearen ekialdeko muturrean. Arga eta Riosalado ibaiek bat egiten dute Mañerun.

Klima eta landaredia

Mañeruko klima, mediterraneo kontinentala da. Altueraren arabera aldakorrak dira, batez besteko tenperatura 12º eta 14º bitartekoa eta prezipitazioak 500 eta 800mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 60 eta 100 inguru izaten dira.

Landaredia landaturiko pinudiak eta ibaien ertzetan dagoen landaredia baino ez da han. Udalerrian zeuden jatorrizko basoak ia erabat galdu dira gizakiaren eragina dela eta.

Estazio meteorologikoa

Mañerun ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua

Historia

Herriari buruzko lehen aipamena erromatarren garaikoa da, eta garai horretakoa da udalerrian aurkitutako Merkurioren brontzezko irudia, II. mendekoa.

Erdi Aroa

Antso VI.a Nafarroakoa

Ibn Sa'd-ek 924. urtean aipatzen du, urte honetan Abd ar-Rahmanentzat hasitako zigor kanpaina dela eta, Iruñeko erresumaren aurka, 923an Naiara eta Viguera baskoi-leondar birkonkistatu ondoren: "handik (Aseria) Amir bere zelaira joan zen Manigin (Mañeru) eta handik Mahalxarrara"

Herria erregearen jaurerri izan zen eta Antso VI.a Jakituna errege nafarrak jaurerriaren petxa 700 soldatera murriztu zuen 1193an, herriari forua eman eta berehala. Irantzuko monasterioko eta Jerusalengo San Joan Ospitalekoaren ordenako erlijiosoek jabetza ugari izan zituzten Mañerun. Azken ordena honek herriko parrokiaren jabetza zeukan.

Geroago (1351. urtean) Pierre de Monteruc apezpiku iruindarra Ordenari eman zizkion hamarreneko laurdenak. XIII. menderako hazizurriak eta errazioneroen kopuruak populazioa ehun bat familiatan zifratu zezaketen.

Mañeru askatu egin zen San Joan Ospitalekoari ordaintzen zizkion petxetatik, 1555ean Garesko Gurutzifikako komentuari eman zizkion 800 dukerriengatik.

Aro Modernoa

1630ean Mañeru bere ibarretik banandu zen eta 1665ean Nafarroako Gorteetan jarlekua lortu zuen, horretarako dirua ordaindu eta gero. Dena den, jarlekua hamaika urte geroago galdu zuen. Hori gertatu zen Filipe IV.ak Mañeruri hiribildu onaren titulua eman ziolako, Gorteei esertzeko eskubidea ematen ziona, hondatutako errege-ogasunerako 600 dukat ematearen truke. Pribilegio horren emakida 1665ean izan zen, baina 1676. urtean Karlos II.a errege etorri zen aipatutako saria desegitera, Nafarroako beste hiribildu onek horri buruz egindako eskaeraren aurrean.

XVIII. mendearen amaieran, berriz, Mañerun, tabakoa, olioa eta batez ere ardoa ekoizten zuten enpresak zeuden. Ordurako, herriko oihalgintza tailerrak gainbeheran zeuden, ordea. 1848an herrian nesken eta mutilen eskolak zeuden. Mutilen eskolan 94 haur zeuden, eta maisuak 4000 errealeko soldata jasotzen zuen. Nesken eskolan, berriz, 72 haur zeuden eta bertako maistrak 2000 errealeko soldata jasotzen zuen. Soldata horiek, umeen gurasoek emandako diruarekin batetik, eta udalerriko ondasun komunetik ateratako diruarekin, bestetik, ordaintzen ziren.

Aro Garaikidea

1812ko irailean, Iberiar Penintsulako gerrapean, Frantzisko Espotz Mina jaunaren gerrillarien dibisioko bigarren batailoia Mañerun bildu zen, Gipuzkoako kostaldetik ekarritako armamentua banatzeko. 1812ko urriaren 13an, Abbé jeneralak, .600 gizoneko zutabe baten eta zegokion artilleriaren buru, Iruñetik irten zen Tafallarako norabidean, 14an Lizarran eman zuen gaua eta 15ean Iruñerako bidea hartu zuen. Espotz Minaren gerrilarien dibisioko lehen lau batailoiak Añorben, Muruzabalen, Garesen eta Mañerun zeuden, eta zaldieria Obanosen. Batailoi guztiak Espotz Mañerurekin bildu ziren frantziarrei erasotzeko. Espozek estrategikoki kokatu zuen bere jendea. Frantziarrak hurbildu zirenean, gerrillariek garaia baino lehen ireki zuten sua. Abbé jeneralak bere troparen zati bat bidali zuen altuerak irabaztera, eta lodiak, berriz, Mañerurantz jo zuen, zaldieria aurrera eramanez, baina ezin izan zuten herrira iritsi, gerrillarien hirugarren batailoiak atzera bota zituelako. Frantziarrak Espotz dibisioko suaz inguraturik aurkitu ziren eta Mañerun sartzen saiatu ziren berriro, baina batailoiek aurre egin zieten, beren posizioak utziz, eta frantziarrek Gareserantz ihes egitea erabaki zuten. Bitartean, Espotz zaldieria frantziarren zaldieriaren kontra oldartzen zen. Abbék goialdean kokatu zuen tropek ere alde egin behar izan zuten. Indar horietako batzuk Girgillaon sartu ziren, eta berehala arpilatu eta erlijioso bat hil zuten. Gaueko iluntasunaren erdian Abbék bere zutabe hamartuarekin Iruñerako bideari ekin zion.

XIX. mendearen erdialdean, Mañeruko eliza herritarrek aurkezturiko bikario batek zuzentzen zuen. Elizak aldi berean bost onuradun zituen, erregeak eta Garesko San Joan komentuak izendatzen zituenak. 1820an herrian errota eta bestelako aletegi txikiak zeuden bertan, baina jarduera ekonomiko nagusia ardogintza zen.

Lehen Karlistaldian Fernandez kordobar jeneralak mañeruarrak herritik kanporatu zituen, karlistak Larragako gotorlekuaren jabe egiten saiatzean.

1855eko maiatzeko Desamortizazioari buruzko Lege Orokorra betez, 1864an hogeita lau landa-finka eta hamalau pieza saldu ziren herri horretan.

Bigarren Karlistaldia 1872ko udaberrian hasten da; 1873ko urriaren 6an Mañeruko Santa Barbaran gudu bortitz bat gertatzen da, karlisten aldekoa, kosta ahala kosta Lizarra bereganatu nahi zutenak. Borroka horretan Menduri nabarmendu zen nabarmen, buruzagi karlista berria.

XX. mendean zehar, herriaren gainbehera etorri zen, Iruñerriko eta Lizarrako industrializazioak mañeruar asko erakarri baitzuen. Herriko biztanle kopurua erdira murriztu zen.

Demografia

2021 urteko erroldaren arabera 423 biztanle zituen Mañeruk.

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
1004	1166	1203	1119	1129	1111	1078	1091	974	901	859	764	684	552	425	362	378	415	423

Ekonomia

Jarduera ekonomiko nagusia industria da, biztanleriaren %65ek egiten du lan horretan. Igeltsua ekoizten duen lantegia eta nekazaritzarekin zerikusia duten industria txikiak nagusi dira: ardogintza kooperatiba, barazkien kontserba lantegia, olio enpresa eta okela industria txikia. Biztanleriaren gainontzekoa nekazaritzan aritzen da.

Politika

Mañeruko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Girgillaoko, Artazuko eta Ziraukiko udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Nuria Garcia Arostegui da, Mañeruko Aukerako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Alderdia	Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Mañeruko Aukera	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	7
Mañeruko hautesle-elkartea	-	-	-	-	-	-	-	-	-	7	-
Mañeruko Erakunde Independentea	-	-	-	-	-	-	-	7	7	-	-
Mañeruko Talde Independentea	-	-	-	-	7	7	7	-	-	-	-
Mañeruko Talde Independente Demokratikoa	-	5	4	-	-	-	-	-	-	-	-
Mañeruko Hautagaitza Progresista Popularra	-	2	3	-	-	-	-	-	-	-	-
Independenteak	7	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Geroa Bai 63 23,95 ▲ 18  Nafarroako Alderdi Sozialista 57 21,67 ▲ 25  Navarra Suma 56 21,29 -  Euskal Herria Bildu 53 20,15 ▼ 2  Ahal Dugu 20 7,60 ▼ 33  Izquierda-Ezkerra 7 2,66 ▼ 10  Libertate Nafarra 2 0,76 ▼ 1  Equo 1 0,38 ▼ 0

2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Euskal Herria Bildu 55 19,78 ?  Ahal Dugu 53 19,06 ?  Nafar Herriaren Batasuna 48 17,27 ?  Geroa Bai 45 16,19 ?  Nafarroako Alderdi Sozialista 32 11,51 ?  Izquierda-Ezkerra 17 6,12 ?  Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 5 1,80 ?  Nafarroako Alderdi Popularra 4 1,44 ?  Libertate Nafarra 3 1,08 ?  Herritarrak - Herritarron Alderdia 3 1,08 ?  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 1 0,36 ?  Equo 1 0,36 ?

Udala

Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.

Udal bulegoak Foruen plazan XIX. mendearen amaieran altxatutako eraikuntza batean daude. Udaletxeak bi zati dauzka eta lau fatxada, bakoitza plazaren alde batera begira. Zati nagusia zarpeatuta dago eta inguruko eraikuntzen estilo bera dauka. Udaletxean, udal bulegoez gain, anbulatorioa, kultura etxea eta banketxe baten bulegoa daude.Udala alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Foru plaza, 1

Egungo banaketa

Mañeruko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Nuria Garcia Arostegui da, Mañeruko Aukera zerrendakoa. Zinegotziak 6 daude:

• Ruben Irisarri Arbeloa (Mañeruko Aukera)
• Soria Martinez Marañon (Mañeruko Aukera)
• Patricia Echarren Salvatierra (Mañeruko Aukera)
• Arantzazu Martinez Unanua (Mañeruko Aukera)
• Eduardo Usoz Sola (Mañeruko Aukera)
• Iñaki Obregozo Istillart (Mañeruko Aukera)

Alkateak

Hauek izan dira Mañeruko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Jose Antonio Arbeloa Santesteban	1979	1983		Independenteak
Jose Antonio Arbeloa Santesteban	1983	1987		Mañeruko Talde Independente Demokratikoa
	1987	1991		Mañeruko Talde Independente Demokratikoa
	1991	1995		Kudeaketa batzordea
	1995	1999		Mañeruko Talde Independentea
	1999	2003		Mañeruko Talde Independentea
Jose Ignacio Martinez	2003	2007		Mañeruko Talde Independentea
Nuria Irisarri Arbeloa	2007	2011		Mañeruko Erakunde Independentea
Nuria Irisarri Arbeloa	2011	2015		Mañeruko Erakunde Independentea
Javier Maria Zugaldia Aldaba	2015	2019		Mañeruko Hautesle Elkartea
Nuria Garcia Arostegui	2019	Jardunean		Mañeruko Aukera

Garraioa

La Estellesa autobus konpainiak Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:

• Aguilar Kodes - Cabredo - Marañon - Genevilla - Zuñiga - Antzin - Murieta - Lizarra - Villatuerta - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos - Legarda - Zizur Nagusia eta Iruñea

Hirigintza

Mañeruko herriguneak Erdi Aroko hiribilduen ezaugarriak ditu, kale estu eta okerrekin. Herria, plaza zabalen inguruan antolaturik dago, San Pedro plaza esaterako, betiere, elizaren inguruan. Mañeruko udaletxea Foruen Plazan dago eta XIX. mendearen amaieran eraiki zen. Udalean, anbulategia, eskola-publikoa eta udal liburutegia daude. Foruen plaza, maila baxuagoan dago, eta bertan hiru gorputzetako etxeak altxatzen dira, errenkada horizontalean eta harlanduz egindakoak.

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Mañeru ez-euskal-eremuan sailkatu zen.

Koldo Zuazok, 2010ean, Mañeru ez-euskal-eremuan sailkatu zen.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Mañeru eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 5,38k zekien euskaraz, 2010ean % 5,35 eta 2018n % 10,90k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Mañeru) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.

2010-2011 ikasurtean, guraso gehienek D eredua eskatu eta Nafarroako Gobernuak eredu hori herrian zabaltzeari uko egin zionez, A eredua baino eskaintzen ez zuen eskola ikaslerik gabe geratu eta gobernuak itxi egin zuen, guraso eta herritar ugariren protesten artean.

2017an Mañeruko herritar talde batek 157 sinadura aurkeztu zituen Udalak eremu mistora ez sartzeko hartutako erabakia berrazter zezan. Sinadura guztiak Mañerun erroldatutako 18 urtetik gorako pertsonenak ziren. 2015eko azken hauteskundeetan, Mañerun 345 lagun erroldatuta zeuden Udalak ez zuen kontutan hartu eskaera hau eta honen ondorioz herriak tira birak egon ziren.

Jaiak

• Santa Barbarako erromeria, maiatzaren 1ean
• San Pedroko jaiak edo Jai Txikiak, ekainaren azken asteburuan
• Erlikia Santuen jaiak edo Jai Nagusiak, abuztuaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak

• San Pedro eliza, XVIII. mendean eraikitako kristiau eliza, neoklasiko estiloan.

Mañeruar ospetsuak

• Juan Oses Maiantz (1830-1881), irakasle eta kazetari.
• Javier Garriz Aiantz (1894-1977), apaiz eta idazle.
• Demetrio Beriain Azketa (1911-1981), idazle anarkista.
• Víctor Manuel Arbeloa Muru (1936-) politikari eta idazle.

Irudiak

• 

  Karrika bat

• 

  San Pedro eliza karrikartean

• 

  Karrika bat

• 

  San Pedro eliza

• 

  Herria zelaien artean

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

Ikus, gainera

• Izarbeibar-Novenera
• Lizarrako merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Mañeruko Udalako webgune ofiziala

• Datuak: Q964849
• Multimedia: Mañeru
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Mañeru