Ukar

Ukar
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko sarbidea Añorbetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Izarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Úcar
Alkatea (2011-2023)	Carlos Lekunberri Erro (San Miguel)
Posta kodea	31154
INE kodea	31234
Herritarra	ukartar
Geografia
Koordenatuak	42°41′28″N 1°42′14″W
Azalera	12 km²
Garaiera	432-752 metro
Distantzia	22,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	190 (2023:  −1)
82 (%43,2) (2019)  (%53,7) 102
Dentsitatea	15,83 bizt/km²
Zahartzea	% 31,46
Ugalkortasuna	‰ 57,14
Ekonomia
Jarduera	% 85,19 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 9,5 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak	% 7,20 (2018: %5,29)
Datu gehigarriak
Sorrera	1846 (independentzia)
Webgunea	www.ucar.es

Ukar Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 22,4 kilometrora. Altuera 432 eta 752 metro artekoa da, eta 11,86 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 190 biztanle zituen.

Erreniegako hegoaldeko magalean, Izarbeibarreko goialdean, Nafarroako Erdialdeko iparraldeko herri tipiko txiki bat da. Bertara iristeko, tokiko errepide bakarra dago, Ukarreko benta eta NA-601 eskualde-errepidea lotzen dituena, Gares eta Arrizabalaga artean. Udalerri horretan, gainera, hiru herri hustu daude: Ae, Elordi eta Ornoain.

Bertako biztanleak ukartarrak dira.

Izena

Ukar toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Úcar

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Ukar (1124)
• Vcar (1188)
• Ugar (1209)
• Ugarr (1212)
• Ucarr (1330)
• Ucar (1366)
• Ucar (1534)
• Ucar (1802)
• Ukar (1974)

Etimologia

Ukar, Mikel Belaskoren arabera, jatorri ezezaguneko toponimo bat da. Bere aldetik, Arutro Kanpionek herriaren izena "ugarri" hitzarekin erlazionatu zuen, autore honen arabera "oztopo" edo "arrezife" esan nahi duena.

Ezaugarriak

Armarria

Ukarreko armarriak honako blasoi hau du:

«

Hondo hori batez eta aurrean bi bihotz gorriak daude goialdean eta behealdean hondo urdin batez eta aurrean urrezko izar dago. Bi aldeen artean zerrenda gorri bat dago. Armarri osoa, 8 gurutze hori dituen zerrenda gorri batez inguratuta dago.

»

Bandera

Ukarreko banderak Ukarreko armarria dauka hondo zuri baten gainean.

Geografia

Ukar Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.

Inguru naturala eta kokapena

Herria, Nafarroa mendebaldean kokatzen da, Obanos eta Arrizabalaga elkartzen dituen NA-601 errepidetik abiatuta dagoen errepide lokal batetik kilometro bat egin ostean.

Klima eta landaredia

Udalerriko klima mediterraneo-kontinental motakoa da, altueraren arabera, aldatu egiten dena. Urteko batez besteko tenperaturak 10 eta 13 gradu artekoak eta prezipitazioak 700 eta 900mm bitartekoak dira. Urtarorik euritsuenak udaberria eta udazkena izaten dira eta urte osoan zehar 90 egun euritsu izaten dira.

Ukarreko antzinako landaredia bi motako zuhaitzek osatzen zuten, batetik, mediterranear motakoa (zumela), eta bestetik azpimediterranear motakoa (hosto txikiko haritza). Basoek 87 hektarea hartzen dituzte gaur egun, eta herrian dauden pinuak, bertakoak dira, ez dira Austria edo Japoniatik ekarriak Nafarroako beste herri gehienetan bezala.

Estazio meteorologikoa

Ukarren ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Erdi Aroko jaurerria, XI. mendetik aurrera San Juan de la Peña monasterioa izan zen Ukarren jabe eta onuradun nagusia. 1370an, Errodrigo Uritz jaunaren exekuzioaren ondoren, jabetza Nafarroako koroak bereganatu zuen berriro ere. Karlos III.a Nafarroakoa erregeak bere anaiordearen omenezko Muruzabalgo bizkonderriari batu zion Ukar, 1407an. XVIII. mendearen amaieran, jaurerriaren jabea Granada Ega dukea zen, herritarren eta inguruko lurretan bizi zirenen petxen onuraduna. Dena den, herria ibarreko diputatuak eta herritarren artean aukeratutako erregidoreek zuzentzen zuten.

1835 eta 1845 urteetako udal eraberritzearen ondorioz, Ukar udalerri independente bihurtu zen eta 1846an behin betiko banatu zen Izarbeibarretik. XIX. mendearen amaieran herriak eskola bakarra zeukan, eta bertan lan egiten zuen irakasleak 500 erreal jasotzen zituen soldata moduan. Herritik kanpo bide bakarra zegoen, Iruñera Biurrun zeharkatuta zeramana.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 190 biztanle zituen Ukarrek.

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
403	373	425	459	402	393	383	332	297	273	261	245	208	137	121	115	126	178	185

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Herriko ekonomia jarduera nagusia nekazaritza da, eta biztanle aktiboen %80 sektore horretan aritzen dira lanean, nahiz herritarren erdientzat nekazaritza jarduera osagarria baino ez den. Mahastiek eta fruitu arbolek hartutako bi hektarea kenduta, laborantza lur ia guztiak zerealen landaketarako erabiltzen dira. Gehienak idorreko laboreak dira. Mahats eta olibondoek garrantzia galdu dute XX. mendean, zerealen mesedetan. Mende hasieran olibondoek hamazortzi hektarea eta mahastiek 260 hektarea hartzen bazituzten ere, gaur egun ia erabat desagertu dira.

1920ko abenduaren 2an, herriko nekazarien kooperatiba sortu zen, eta mende erdi geroago, 1975an, lur eremuaren berrantolakuntza burutu zen, 606 hektareari eta 139 lurjaberi eraginda. Lur komunak 77 hektarea baino ez dira (landu daitezkeen lurren %6,6a), eta gehienak larretzat erabiltzen dira.

Politika

Ukarreko udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Carlos Lecumberri Erro da, San Miguel hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Alderdia	Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
San Miguel	-	-	-	-	-	-	-	-	5	5	5
Ukarreko Talde Independentea	-	-	-	-	5	5	5	5	-	-	-
Ukarreko Independenteak	5	5	5	5	-	-	-	-	-	-	-

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Navarra Suma 51 49,51 -  Nafarroako Alderdi Sozialista 21 20,39 ▲ 9  Geroa Bai 15 14,56 ▲ 2  Euskal Herria Bildu 9 8,74 ▲ 1  Ahal Dugu 6 5,83 ▼ 14  Izquierda-Ezkerra 1 0,97 ▼ 4

2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Nafar Herriaren Batasuna 32 30,77 ?  Ahal Dugu 20 19,23 ?  Geroa Bai 13 12,50 ?  Nafarroako Alderdi Sozialista 12 11,54 ?  Euskal Herria Bildu 8 7,69 ?  Izquierda-Ezkerra 5 4,81 ?  Nafarroako Alderdi Popularra 5 4,81 ?  Herritarrak - Herritarron Alderdia 4 3,85 ?  Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 1 0,96 ?  Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 1 0,96 ?  Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 0,96 ?

Udala

Udaletxea 1987an amaitu zuten, antzinako eraikinaren orube berean. Jatorrizko udal eraikinetik hormak eta harrizko arkuak baino ez dira mantendu. Eraikinak bi solairu ditu: beheko solairuan harategia eta beste lokal bat daude eta lehen solairuan, idazkari eta alkatearen bulegoak eta osoko bilkurak egiteko aretoa. Horrez gain, lehen solairuko gela batean, herriko anbulategia dago. Udaletxe berria eraikitzeko lanek 5,9 milioi pezetako aurrekontua izan zuten eta Nafarroako Gobernuaren dirulaguntza jaso zuten.

• HELBIDEA: Udaletxearen plaza, z/g

Egungo banaketa

Ukarreko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Carlos Lecumberri Erro da, San Miguel zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

• Maria Arive Ansoain (San Miguel)
• Marta Erdozain Lecumberri (San Miguel)
• Jorge Juan Petrina Piñal (San Miguel)
• Juan Manuel Riballo Martinez (San Miguel)

Bere idazkaria, Adios, Eneritz, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu eta Uterga Udaletako idazkari ere bada.

Alkateak

1979tik, Ukarrek 4 alkate izan ditu:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
?	1979	1995		Ukarreko Independenteak
?	1995	2007		Ukarreko Talde Independentea
Sebastian Petrina Zia	2007	2011		Ukarreko Talde Independentea
Carlos Lekunberri Erro	2011	jardunean		San Miguel

Garraioa

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du zeharkarrikan Gareserantz eta Arrizabalagarantz.

Nafarroako Hiriarteko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 334 Gares Adios • Eneritz • Ukar • Añorbe • Tirapu • Olkotz • Muru Artederreta • Biurrun Arrizabalaga

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ukar sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.

Koldo Zuazok, 2010ean, Ukar ez-euskal-eremuan sailkatu zen.

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Ukar eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 1,61k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 1,91 eta 2018n % 7,20k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Ukar) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.

Jaiak

• Jasokundeko Andre Mariaren jaiak, abuztuaren 15etik hurbilen dagoen asteburuan

Ondasun nabarmenak

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristau eliza, pizkundear estiloan.

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

Ikus, gainera

• Izarbeibar-Novenera
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Ukarreko Udalako webgune ofiziala

• Datuak: Q1647372
• Multimedia: Úcar / Q1647372
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ukar