Olaibar

Koordenatuak: 42°53′46″N 1°36′22″W / 42.89616584°N 1.60612191°W / 42.89616584; -1.60612191
Wikipedia, Entziklopedia askea
Olaibar
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Enderitz kontzejuko herri barnea
Olaibar bandera
Bandera

Olaibar armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Iruñea
EskualdeaIbarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaIruñea
Izen ofiziala Oláibar
Alkatea
(2011-2027)		Mª Carmen Lizoain Osinaga
(independenteak)
Posta kodea31798
INE kodea31188
Herritarraolaibartar, olaibertar
Geografia
Koordenatuak42°53′46″N 1°36′22″W / 42.89616584°N 1.60612191°W / 42.89616584; -1.60612191
Azalera15,72 km²
Garaiera455-977 metro
Distantzia10,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria409 (2023:  14)
alt_left 158 (%38,6)(2019) (%53,8) 220 alt_right
Dentsitatea26,02 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 16,47
Ugalkortasuna[1]‰ 67,8
Ekonomia
Jarduera[1]% 82,86 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 9,66 (2013)
Euskara
Eremuaeremu mistoa
Euskaldunak[1][2]% 19,90 (2018: %6,77)
Datu gehigarriak
Oharrakwww.olaibar.es

Olaibar[3][a] (olaibarreraz: Olaiber)[b] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 10,6 kilometrora. Altuera 455 eta 977 metro artekoa da, eta 33,88 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 409 biztanle zituen.

Olaibar Ultzamaldea erdialdeko ibar txiki bat da, eta Iruña eta bere ingurua Ultzama, Anue eta Nafarroa kantauriarrarekin lotzen ditu, Iparraldeko probintziez gain. Nahiko biztanle gutxiko igarobidea da, herrigune txikietan sakabanatua. Bere jarduera nekazaritza eta abeltzaintzan eta zerbitzuen sektorean soilik oinarritzen da, N-121-A errepideari esker.

Bertako biztanleak olaibartarrak (olaibarreraz: olaibertarrak) dira. Ibarburua Olabe kontzejua da, non udaletxea da.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibar beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Olayvarr (1268)
  • Val de Olaue (1280)
  • Vaill d'Olaue (1366)
  • Val de Olave (1534)
  • Val de Olabe (1644)
  • Olaibar (1802)
  • Olaibar (1926)
  • Olaibar (1993)

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibar toponimoa Olabe + ibar izenekoak osatzen du, beraz, bere esanahia "Olabeko harana" da, bere hiriburua Olabe delarik. Olabe, bere aldetik, euskal ola (burdinola) eta -be (beheko posizioa adierazten duen atzizkia) terminoek osatzen dute, hau da, "burdinolaren azpian".

Izena gardena bada, haren esanahia ez da hain gardena, gaur egun ez baita ezagutzen herriari izena eman ziezaiokeen burdinolarik bailaran. Horregatik, Koldo Mitxelena edo Mikel Belasko bezalako hizkuntzalariek ola "txabola" edo "saroi" adieraz erabili zela pentsatzearen alde egiten dute, Olabe izenaren esanahirik logikoena "txabolaren azpian" izanik.

Nolanahi ere, Erdi Arotik erabilitako erromantze izena, Nafarroako beste hainbat haranetan bezala, Valle de Olave izan da, aldaera guztietan. Toponimo honen berezitasuna, herri baten izenak eta -ibar atzizkiak (Erroibar, Gulibar, Elortzibar, etab.) osatzen dituzten gainerako ibarrekiko, gaur egun gaztelaniaz erabiltzen den toponimoa Oláibar dela da (gaztelerazko tildekin) eta ez Valle de Olave, Valle de Erro, Valle de Gulina edo Valle de Elorz bezala.

Horregatik, aditu batzuek iradokitzen dute jatorrizko izena ez dela Olabe izenetik eratortzen, baizik eta ola hitzatik bakarrik (ola + ibar: "burdinolako harana"), eta ondoren hizkuntza erromantzeek oker iritzi diotela hasierako osagaia Olabe izateari, eta ez ola. Horrela, Olaibar eta Olabe txabola edo burdinolatik abiatuko lirateke, eta lehenengoa ez litzateke bigarrenaren ondorio izango.[5]

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarreko armarriak honako blasoi hau du:[6]

« Hondo hori batez eta aurrean basa-arrosaren adar batez osatuta dago, hiru arrosa gorriekin. »

Bandera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarreko banderak Olaibarreko armarria dauka hondo gorri baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iruñeko merindadearen ekialdean dago, Nafarroako Mendialdean.

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 Odieta Anue
Ezkabarte Esteribar
Mendebaldea
   Olaibar  
Ekialdea
Ezkabarte

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ultzamaldea eskualdean dago, eta udalerriaren hiriburua, Olabe, Iruñetik 10 kilometrora dago. Udalerria N-121-A (Iruña-Irun) errepideak zeharkatzen du. Ultzama ibaiak zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, eta ibaiaren ibarrak definitzen du lurraldearen erliebea, inguruko mendiekin batera.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarrek klima atlantiarra dauka, urteko batez besteko balioek erakusten duten moduan. Urteroko prezipitazioak 1.000mm eta 1.400mm bitartekoak dira, eta tenperaturak 10 eta 13 gradu artekoak. Egun euritsuak 120 inguru izaten dira. Euria urte osoan zehar egiten badu ere, uda garaian hilabete bateko lehortea izan ohi da.

Prezipitazio ugariek eraginda, landaredia eta basoak ugariak dira. Basa pinuak, pagoak eta beste hainbat zuhaitz espezie daude Olaibarreko basoetan.

Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarren ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Anue pareko udalerrian, estazio bat dagoen Olague kontzejuan, itsasoaren mailatik 577 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[7]

    Datu klimatikoak (Olague, 1975-2022)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 22.0 26.0 28.5 33.0 40.0 39.0 40.0 36.0 29.0 23.0 18.0 40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.3 9.5 13.1 15.1 19.1 23.2 25.6 26.5 22.5 17.7 11.8 9.0 16.8
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.2 4.6 7.4 9.4 12.9 16.6 18.8 19.2 15.7 12.1 7.4 4.7 11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.0 -0.3 1.8 3.7 6.8 10.0 11.9 12.0 9.0 6.5 2.9 0.5 5.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -11.0 -12.0 -9.0 -5.0 -3.0 1.0 3.0 3.0 0.0 -5.0 -10.0 -14.0 -14.0
Pilatutako prezipitazioa (mm) 134.2 115.5 114.3 119.5 97.5 75.4 44.8 43.5 73.0 110.9 163.9 132.2 1224.6
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 88.0 54.0 52.0 56.5 49.0 85.7 48.2 90.8 67.5 69.0 80.5 86.6 90.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 14.4 12.6 12.9 14.8 13.3 9.3 7.7 6.9 9.9 12.4 15.2 14.3 143.6
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.3 3.7 2.1 1.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.3 1.7 12.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarrek 4 kontzeju ditu:

Gainera, beste leku bat ere bada, hala nola:

Bestalde, 2 etxalde ditu ibarrean:


Map
Olaibarreko herriak

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1268ko Rediezmoaren liburua ageri da haran gisa. 1366 eta 1427ko su-liburuetan, "Olabeko ibarra" izenez agertzen da. Gobernu komunerako, haraneko diputatu bat aukeratzen zen, eta, aparte, herri bakoitzak bere errejidoreak izendatzen zituen, txandaka, bakoitza bere etxearen artean. 1835-1845eko Udal erreformen ondoren, ibarra erregimen komuneko udalerri bezala geratu zen. 1920. urtearen inguruan eskola bakarra zegoen bailaran, eta ostatu bakarra, Enderizko bentan.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2023 urteko erroldaren arabera 409 biztanle zituen Olaibarrek.[9]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
- 349 343 304 286 263 276 303 286 271 267 225 194 139 189 170 161 251 390
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Olaibarreko kontzeju, leku eta etxaldeetako biztanleriaren banaketa 2022an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ibarreko sektorerik garatuena lehen sektorea da. Ibarreko orografia eta klima direla eta, nekazaritza ez dago oso garatuta, eta abereen kontsumorako ekoizpena da jarduera nagusia. Edo bizilagunen kontsumorako baratze txikiak. Ibarrak etengabe ustiatzen den herri-mendia du. Zerbitzuen sektorea gutxi garatu da, eta batez ere Olave-Olaben kontzentratzen da sukaldaritzan diharduten enpresekin.

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea 1953an eraiki zen eta Olaibarrek Olabe eta Olaizko kontzejuekin partekatzen du eraikina. Antzinako egoitza Olabeko bentan egon zen. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.

  • HELBIDEA: Irunerako errepidea, z/g

Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibarko alkatea Maria Carmen Lizoain Osinaga da 2007ko udal hauteskundeez geroztik; urte horretan Independientes de Oláibar (IO) bere taldeak udaleko bost ordezkariak lortu zituen. Baliogabeko botoak lau izan ziren (emandako boto guztien %3,31) eta boto zuriak hamabost izan ziren (%12,82). Abstentzioa %25,31ekoa izan zen.

Olaibarko Udala (2007)
Alderdia Botoak Aukeratua?
Maria Carmen Lizoain Osinaga (IO) 71 Bai
Ricardo Sanchez Urtasun (IO) 52 Bai
Iñigo Pardo Marco (IO) 44 Bai
Maria Teresa Uritz Zelai (IO) 42 Bai
Alejandro Marco Gartzitorena (IO) 39 Bai

2011ko udal hauteskundeetan ere Lizoain aukeratu zuten alkate, Agrupación Independiente de Oláibar (AIO) zerrendaren izenean.

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek izan dira Olaibarko azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[10]
Vicente Lizoain Egozcue[11] 1979 1983 Agrupacion Independiente de Olaibar
Francisco Javier Ozcoidi Aragon[11] 1983 1987 Agrupacion Osabide Independiente
1987 1991 Agrupacion Electoral Independiente de Olaibar[11]
1991 1995 Independenteak
1995 1999 Independenteak
1999 2003 Independenteak
2003 2007 VO
Maria Carmen Lizoain Osinaga 2007 2011 Independientes de Olaibar
Maria Carmen Lizoain Osinaga 2011 2015 Agrupacion Independiente de Olaibar
Maria Carmen Lizoain Osinaga[10] 2015 2019 Agrupacion Independiente de Olaibar
Maria Carmen Lizoain Osinaga[10] 2019 Jardunean Agrupacion Independiente de Olaibar

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera: «olaibarrera» eta «nafarrera»
Odietako Mariano Ziganda[12] (Ahotsak[13] proiekturako)

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Olaibarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[14]

Koldo Zuazok, 2010ean, Olaibarrek ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[15]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Olaibarreraz. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Olaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Olaibar eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %13,13k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 19,90k.

Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Olabeko San Pedro jaiak, ekainaren azken asteburuan
  • Otsakaingo San Joan jaiak, irailaren lehen asteburuan
  • Enderizko San Nikolas jaiak, irailaren bigarren asteburuan
  • Olaizko San Migel jaiak, irailaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaibartar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Olaibar - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Mikel Belasko. Olaibar.. (Noiz kontsultatua: 2023-09-15).
  6. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Pamplona (II) : Etxarri-Aranatz - Muruzabal. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 9788423501311. PMC 9788423501311. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Olague» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  8. ↑ Olagueko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  9. ↑ «Olaibar» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  10. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-13).
  11. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Olaibar - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-11-01).
  12. ↑ «Ziganda Ostitz, Mariano - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-02).
  13. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-02).
  14. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  15. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ /oláiβ̞aɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban
  2. ↑ /oláiβ̞eɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Olaibar&oldid=9621382"(e)tik eskuratuta