Biurrun-Olkotz
| Biurrun-Olkotz | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
_03.png) Olkotz kontzejuko karrika bat | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Barrutia | Iruñea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Biurrun-Olcoz | ||||||||||
| Alkatea (2019-2023) | Maria Luisa Serrano Echaves (Biurrun-Olkotz) | ||||||||||
| Posta kodea | 31398 | ||||||||||
| INE kodea | 31056 | ||||||||||
| Herritarra | biurrundar, olkoztar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°40′26″N 1°41′05″W / 42.67401551°N 1.68483569°W42°40′26″N 1°41′05″W / 42.67401551°N 1.68483569°W | ||||||||||
| Azalera | 15,69 km² | ||||||||||
| Garaiera | 469-937 metro | ||||||||||
| Distantzia | 20,5 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 235 (2022:  8) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 14,98 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 17,29 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 20 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 85,71 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 6,25 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Eremua | eremu mistoa | ||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 5,60 (2018: %1,82) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1929 | ||||||||||
| Webgunea | www.biurrun-olcoz.es | ||||||||||
Biurrun-Olkotz[3][a] Euskal Herriko udalerri konposatu bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 20,5 kilometrora. Altuera 469 eta 937 metro artekoa da, eta 15,69 km²-ko azalera hartzen du. 2022 urtean 235 biztanle zituen.
Biurrun-Olkotz udalerri bat da, non Biurrun, bertze bat, Olkotz, xurgatu zuena, azken horren aurretik jarriz. Izarbeibarreko goialdean dago, eta Artederreta izeneko goi-ordokiaren zati bat hartzen du (batez ere Olkotz inguruan). Artederreta Nafarroako Mendialdearen eta Nafarroako Erriberaren arteko igarobide naturala da, Zidakos eta Robo ibaien ibarretatik barrena. Donejakue bideak zeharkatzen du udalerria, zehazki Somportetik datorren adarrak, Olkotzen geldialdia egiten duena. Azpimarratzekoa da Olkotzeko dorrea, oraindik zutik dirauen Nafarroako gotiko estiloaren adibide bikaina.
Bertako biztanleak biurrundarrak eta olkoztarrak dira.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Biurrun-Olcoz
Udalerria osatzen duten bi ibarren izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Biurrun eta Olkotz. Biurrun eta Olkotz toponimoen bilakaera ikusteko, joan ibar bakoitzeko orrialdeetara.
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun toponimoari, Mikel Belaskok dioenez, bere esanahia euskaratik dator, bi(h)ur ("okertua") eta "un(e)" ("lekua") esamoldeetatik, hain zuzen ere. Hala ere, adierazi du zaila dela itzulpena aipatutako osagaietatik abiatuta zehaztea. Bestalde, Arturo Kanpionek uste du litekeena dela toponimian erabiltzea, bide baten "angelu", "bihurgune", "ibar txiki".
Olkotz toponimoa, Mikel Belaskorentzat, Euskal Herriko bertze hainbat leku bezala, "Olk izeneko pertsona baten lekua" litzateke, izen hau eta -otz atzizkia elkartuz osatua, jabetza adierazten duen atzizkia.
Beste azalpen bat Jean-Baptiste Orpustanek proposatzen duena da, Alfonso Irigoien aipatuz, izena hitz batekin lotuz, olka, eta honen aldaerak ouka eta oka bezala. Guztiak galiarrak izango ziren, eta latin berantiarrean eta ertaroar latinean erabiliko ziren. Horietatik, frantsesez ouche (etxe baten inguruko lur ona, hezea, belardia edo lorategia) eta leoneraz huerga (ur-ibilgu batetik hurbil dagoen lorategia) eratortzen dira, eta gero gaztelaniara huelga gisa igarotzen dira. Orpustanek Okoze herriaren izena aipatzen du, Olcotz 1249an dokumentatua, Okoz 1264an, Occoz 1294an, Hocoz 1350ean eta Ocoz 1413an.
Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotzeko armarriak honako blasoi hau du:[4]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean bere kolorezko mahatsondo bat dago. Gainean, urrzko gurutze bat. | » |
Armarri hori bera da udalerria osatzen duten herri guztientzat.
Bandera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotzeko banderak Biurrun-Olkotzeko armarria dauka hondo gorri baten gainean.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotz Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Ukar | Galar |
| |
|
Tebas-Muru Artederreta | |||
| ||||
| ||||
| Tirapu | Barasoain | Untzue |
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalerria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñerriko gune-metropolitarreko hegoaldeko lehen ibarrean. Herrira heltzeko Iruña eta Tutera arteko N-121 errepidea hartu behar da eta ondoren herrira heltzen den toki-errepidea.
Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da, eta urteko batez besteko balioak honako hauek dira: tenperatura, 12-14 Celsius gradu artekoa, eta prezipitazioak 500-800 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 70 izaten dira hegoaldean, eta 90 edo gehiago gunerik menditsuenetan.
Biurrun-Olkotzen ez da ia lehengo ameztien edo artadien arrastorik geratzen, baina gizakiak eragin aurretik udalerriaren zatirik handienean horiek ziren zuhaizti sarrienak. Gaur egun, bakandutako baso horietan, landaturiko pinu beltz austriarra da espezierik ugariena.
Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Izarbeibarreko herriak daude. XIX. mendean, ibarreko diputatu komunak eta bi komunitateetako biztanleek aukeratutako erregidoreek gobernatzen zituzten. Geroago, 1846an, udalerri independente bihurtu ziren, ibarreko gainerako herriak bezala, baina Biurrunek eta Olkotzek bat egin zuten 1929an, baina bakoitzak kontzeju-estatusa mantendu zuen, zenbait eskumenekin.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2022 urteko erroldaren arabera 235 biztanle zituen Biurrun-Olkotzek.[7]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 732 | 740 | 753 | 789 | 727 | 656 | 655 | 684 | 706 | 713 | 676 | 713 | 713 | 604 | 336 | 219 | 230 | 319 | 314 |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Parke eolikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotz udalerriaren mugen barruan, Tirapu eta Añorbe bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "San Esteban" izeneko parke eolikoa dago. Ezarritako indarra 24,42 megawattekoa da.
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotzeko udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotzeko hautagai gisa aurkeztu zena.
Hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| Biurrun-Olkotz | - | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Zaldiburu | - | - | - | - | - | - | - | 0 | - | - | - |
| San Frantzisko Xabierkoa | 4 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Ezkerren Nafar Batasuna | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Foru hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Udala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udaletxea Biurrun kontzejuan dago, Jai Eder plazan. XX. mendearen amaieran, eraikinak zaharberritze sakona izan zuen, eta eraberritze horrekin batera, eskolak egokitu ziren. Bi solairu dauzka. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.
- HELBIDEA: Jai Eder plaza, 1 (Biurrun)
Egungo banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biurrun-Olkotzeko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotz zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:
- Demetrio Ibañez Santesteban (Biurrun-Olkotz)
- Jesus Iraider Perez (Biurrun-Olkotz)
- Ricardo Gonzalez Elorz (Biurrun-Olkotz)
- Pablo Labiano Jauregui (Biurrun-Olkotz)
Bere idazkaria, Tebas-Muru Artederretako Udalako idazkari ere bada.
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da! |
1979tik, Biurrun-Olkotzek 4 alkate izan ditu:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[8] | |
| ? | 1979 | 2007 | Biurrun-Olkotz | |
| Jesus Ignacio Astrain Zaratiegi | 2007 | 2011 | Biurrun-Olkotz | |
| Pablo Labiano Jauregi | 2011 | 2019 | Biurrun-Olkotz | |
| Maria Luisa Serrano Echaves | 2019 | jardunean | Biurrun-Olkotz | |
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Udalerriak bi autobus geldialdiak ditu: bat Biurrunen eta bertze bat Olkotzen.
|
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Biurrun eta Olkotz sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Biurrun-Olkotz ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[10]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Biurrun-Olkotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,87k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,78 eta 2018n % 5,60k.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Biurrun-Olkotz) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[11]
2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Biurrun-Olkotz eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Biurrungo Arrosarioko Andre Mariaren eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.
- Olkotzeko San Migel eliza, Erdi Aroan eraikitako kristau eliza, erromaniko estiloan.
- Olkotzeko dorrea, Erdi Aroko jauregi eta dorretxea, gotiko estiloan, eta XXI. mendean zaharberritua.
Irudiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
_05.png)
_01.png)
_07.jpg)
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Biurrun-Olkotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q1757477
Multimedia: Biurrun-Olcoz
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Biurrun-Olkotz
| |||||
| |||||