Uterga

Uterga
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herria larreen artean, Erreniegatik ikusia
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Izarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Uterga
Alkatea (2016-2023)	Pablo Lizarrondo Beriain (talde independente)
Posta kodea	31133
INE kodea	31246
Herritarra	utergar
Geografia
Koordenatuak	42°42′55″N 1°44′54″W
Azalera	9 km²
Garaiera	421-691 metro
Distantzia	17,1 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	165 (2022:  −5)
65 (%39,4) (2019)  (%53,3) 88
Dentsitatea	17,88 biztanle/km²
Zahartzea	% 38
Ugalkortasuna	‰ 30,3
Ekonomia
Jarduera	% 85,19 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 7,11 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak	% 10,30 (2018: %7,36)
Datu gehigarriak
Sorrera	1846 (independentzia)
Webgunea	www.uterga.es

Uterga Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 17,1 kilometrora. Altuera 421 eta 691 metro artekoa da, eta 9,23 km²-ko azalera hartzen du. 2022 urtean 165 biztanle zituen.

Erreniega gainditu eta erromesak Nafarroako Erdialdearekin izan zuen lehen kontaktuaren ondoren, Uterga mendilerro ezagunaren hegoaldeko magalean dago, muino txiki baten gainean. Herria soroz inguraturik dago erabat, eta lur emankor eta probetxugarri baina malkartsua hartzen dute, erreken eta muinoen artean.

Bertako biztanleak utergarrak dira.

	Donibanetik			Donejakue bidea Nafar bidea		Donejakuera
	Erreniega (3,4 km)		Uterga			Muruzabal (2,7 km)

Izena

Uterga toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Uterga

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Hutargua (1268)
• Huterga (1280)
• Vterga (1350)
• Otierga (1353)
• Vterga (1366)
• Uterga (1534)
• Uterga (1802)
• Uterga (1074)
• Uterga (1990)

Etimologia

Uterga esanahi ezezaguneko toponimoa da. Haren esanahiari buruzko oinarririk gabeko espekulazioak baino ez dira egin, baina Koldo Mitxelenak dio haren forma asko aldatu zela Erdi Aroan, Otierga edo Hutergue adibidetzat hartuta.

Ezaugarriak

Armarria

Utergako armarriak honako blasoi hau du:

«

Hondo gorri batez eta aurrean hiru gari-galburuak.

»

Bandera

Utergako banderak Utergako armarria dauka hondo gorri baten gainean, "Uterga" izenako letreekin.

Geografia

Uterga Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.

Inguru naturala eta kokapena

Udalerria Iruñeko merindadean dago, Nafarroako hiriburutik 16 kilometrora. Eraiki berri den A-12 autobideari esker, Lizarra eta Iruñarekiko distantzia asko gutxitu da. Udalerrira heltzeko Basongaitzen hasten den NA-6016 errepidea hartu behar da.

1842ko erroldak udalerri honi Uterga con Aquiturriain ("Uterga Akiturrainekin") izena ematen dio, bere mugen barnean dagoen Akiturrain herri hustu eta baselizaren omenez, non XIX. mende arte erromesentzako ospitalea egon zen. Gainera, Txirria eta Olondain bertze herri hustuak daude.

Klima eta landaredia

Altuera zein den aldaketa handiak dauden arren, Utergako klimaren ezaugarriak klima mediterranearenak dira. Urteko batez besteko tenperaturak 10 eta 13 gradukoak eta prezipitazioak 700 eta 900mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 90 inguru dira.

Jatorrizko landaredian, artea eta hosto txikiko haritza nabarmentzen ziren. Gizakiaren mendeetako eragina dela eta,aldiz, arte gutxi geratzen dira gaur egun, eta haritzak, itsasoaren mailatik altuen dauden guneetan gordetzen dira.

Estazio meteorologikoa

Utergan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua

---

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Errege jaurerriko hiribilduak, 1280an, 3 kahizeko petxa bat zor zuen urtero, bi gari-lapurreta eta beste horrenbeste garagar eta olo-lapurreta. Iratxeko Andre Maria monasterioak landak izan zituen amaieran, gutxienez XII. mendetik. Bere errentak Muruzabalgo bizkonderriari atxiki zitzaizkion, Karlos III.a Nafarroakoak bere anaiorde Leonentzat sortua 1407. urtean.

XVIII. mendearen amaieran, eliza apaiz batek zerbitzatzen zuen, auzotarrek hornitzen zutena, eta bi onuradun, hau da, XIX.a oso sartu arte erregea edo erretorea hornitzen zutenak, hutsik geratzen zen hilabetearen arabera.

XIX. mendearen erdialdera, Utergak bi eskola zituen: bata, mutikoena, eta hirurogei joaten ziren bertara. Garai hartan, hirurogeita hamar gari-lapurreta jasotzen zituen irakasleak urtero, mila erreal eta 120 ardo-pegar. Bestea, neskatoena, hogeita hamar joaten ziren, eta irakasleak 240 erreal baino ez zituen kobratzen. Bide nagusia Iruñera zihoana zen. 1846an, bertako kide zen Izarbeibar sakabanatu zenean, udal independente bihurtu zen.

XIX. mendearen erdialdean, etxe bat zegoen Akiturraingo San Salbatore baselizaren ondoan, eta haren jabeak oinezko gizajo guztiak hartu behar zituen ostatu. 1920. urtearen inguruan, eskola bakarra zegoen.

2006ko urriaren 30ean, 78 urteko Juan eta 80 urteko Estanis Azanza Ilarraz anai-arrebak ohe banatan hilda aurkitu zituzten. Heriotzaren kausa argitzeke dago, zeren, hasieran intoxikazioak aukera gehien zeukan azalpena bazirudien ere, ikerketak baztertu egin baitu. Herriko familia aberatsenetakoa izateak zein ahaide hurbilik ez edukitzeak ere mota guztietako zurrumurruak piztu zituzten.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 165 biztanle zituen Utergak.

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
547	593	551	551	521	485	428	375	328	297	282	309	247	174	126	142	158	191	170

Politika

Utergako udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Pablo Lizarrondo Beriain da, Utergako Talde Independenteko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Alderdia	Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Utergako Talde Independentea	-	-	-	-	1	3	3	5	5	5	5
Akiturrain	-	-	-	-	-	2	2	-	-	-	-
Utergako Independenteak	3	4	5	5	4	-	-	-	-	-	-
Independenteak	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Navarra Suma 31 32,63 -  Geroa Bai 24 25,26 ▲ 6  Nafarroako Alderdi Sozialista 20 21,05 ▲ 16  Euskal Herria Bildu 11 11,58 ▼ 5  Izquierda-Ezkerra 5 5,26 ▼ 4  Ahal Dugu 2 2,11 ▼ 15  Vox 2 2,11 -

2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Nafar Herriaren Batasuna 28 26,92 ?  Geroa Bai 18 17,31 ?  Ahal Dugu 17 16,35 ?  Euskal Herria Bildu 16 15,38 ?  Izquierda-Ezkerra 9 8,65 ?  Nafarroako Alderdi Sozialista 4 3,85 ?  Herritarrak - Herritarron Alderdia 3 2,88 ?  Nafarroako Alderdi Popularra 2 1,92 ?  Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 0,96 ?  Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 1 0,96 ?

Udala

Udaletxea kale nagusian dagoen bi solairuko eraikina da.

• HELBIDEA: Kale Nagusia, 20

Egungo banaketa

Utergako Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Pablo Lizarrondo Beriain da, Utergako Talde Independentea zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

• Jose Antonio Arraiza Nagore (Utergako Talde Independentea)
• Maria Isabel Sanmartin Huarte (Utergako Talde Independentea)
• Elena Luisa Sanjurjo San Martin (Utergako Talde Independentea)
• Pedro Maria Nagore Lanas (Utergako Talde Independentea)

Bere idazkaria, Adios, Eneritz, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu eta Ukar Udaletako idazkari ere bada.

Alkateak

1979tik, Utergak 8 alkate izan ditu:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Jesus Beriain	1979	1983		Utergako Independenteak
Juana Mari Beriain	1983	1987		Utergako Independenteak
Javier Sarasibar	1987	1991		Utergako Independenteak
Loli Salvador	1991	1995		Utergako Independenteak
Carlos Donamaria	1995	1999		Utergako Independenteak
Miguel Iriarte	1999	2000		Utergako Talde Independentea
Pedro María Nagore Lanas	2000	2016		Utergako Talde Independentea
Pablo Lizarrondo Beriain	2016	jardunean		Utergako Talde Independentea

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Uterga sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.

Koldo Zuazok, 2010ean, Uterga ez-euskal-eremuan sailkatu zen.

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Uterga eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 3,16k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 8,94 eta 2018n % 10,30k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Uterga) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.

Jaiak

• Jasokundeko Andre Mariaren jaiak, abuztuaren 15etik hurbilen dagoen asteburuan

Ondasun nabarmenak

Ikus zerrenda: «Utergako kultura ondasunak»

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.

Utergar ospetsuak

• Juan Beriain (1566-1633), apaiz eta idazle euskaldun.

Irudiak

• 

  Jasokundeko Andre Mariaren eliza

• 

  Karrika bat

• 

  Iturria

• 

  Ikuspegia

• 

  Jasokundeko Andre Mariaren eliza

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

Ikus, gainera

• Izarbeibar-Novenera
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Utergako Udalako webgune ofiziala

• Datuak: Q984879
• Multimedia: Uterga
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Uterga