Deba
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Deba (argipena)»
Deba | ||
---|---|---|
![]() | ||
![]() | ||
| ||
Administrazioa | ||
Estatua | Espainia | |
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | |
Lurraldea | Gipuzkoa | |
Eskualdea | Debabarrena | |
Izen ofiziala | Deba | |
Alkatea |
Maider Zubicaray Beristain ![]() | |
Posta kodea |
20820 / 20829 | |
INE kodea |
20029 | |
Herritarra | debar | |
Kokapena | ||
Koordenatuak | 43° 17′ 43″ N, 2° 21′ 00″ W / 43.295277777778°N,2.35°WKoordenatuak: 43° 17′ 43″ N, 2° 21′ 00″ W / 43.295277777778°N,2.35°W | |
![]() | ||
Azalera | 51,54 km2 | |
Garaiera | 0-661 metro | |
Distantzia | 41 km Donostiara | |
Demografia | ||
Biztanleria |
5.427 biztanle (2016) ( ![]() | |
Dentsitatea | 105,3 biztanle/km² | |
Hazkundea (2003-2013)[1] |
![]() | |
Zahartze tasa[1] | % 17,33 | |
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 48,76 | |
Ekonomia | ||
Jarduera tasa[1] | % 79,77 (2011) | |
Genero desoreka[1] | % 4,11 (2011) | |
Langabezia erregistratua[1] | % 8,52 (2013) | |
Kultura | ||
Euskaldunak[1] | % 72,18 (2010) | |
Euskararen erabilera[2] | % 43,6 (2011) | |
Datu gehigarriak | ||
Sorrera | 1343 ekainaren 17. urtea | |
Webgunea | http://www.deba.net |
Deba Gipuzkoako ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Debabarrena eskualdeko handiena, lurraldez. Itsasertzean dago, eta izena Deba ibaitik datorkio, bertan itsasoratzen baita. 51,54 km² ditu, eta 5.427 biztanle zituen 2016. urtean.
Eduki-taula
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ingurune naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Debaren natura ondarerik preziatuena itsasertza da. Han daude, izan ere, Deba eta Zumaia arteko marearteko zabalgunea eta bost hondartza (Santiago, Aitzuri, Lapari, Mendata eta Sakoneta).
Debak 52 km² ditu, Gipuzkoako udalerrien artean azalera handienetakoa. Lur‑eremu horietan Aranzadi Zientzia Elkarteko kideek aintzat hartzeko moduko berrogeita hamar bat haitzulo aurkitu dituzte; aipatzekoak dira, batez ere, Ekain eta Urtiaga.
Ekain 1969an aurkitu zuten; eta, hango labar‑pinturen kalitatea eta ugaritasuna kontuan hartuta, Iberiar penintsulako lau haitzulo baliotsuenen artean dago. Paleolito garaiko aztarnategi horretan hainbat irudi aurkitu dituzte: arrainak, oreinak, artzak, bisonteak, eta 33 zaldi.
Ekain haitzuloa Debako udal‑barrutian dago, baina Zestoako herrigunetik oso gertu, eta hara iristeko bide naturala Zestoatik abiatzen da. Haitzuloaren erreprodukzio zehatza egin dute instalazio moderno batean; hartara, haitzuloaren aberastasun arkeologikoaz ohartzeko aukera dute bisitari askok, 14.000 urtez iraun duten margo eta grabatuak babesten diren bitartean.
Hondartza ondo ekipatua herrigunetik gertu, zumardi hostotsua, pasealekuak, bertakoen izaera abegitsua... faktore horien guztien ondorioz, Debaren alderdi turistikoa da medailoiaren gainaldea, eta industria da azpialdea. Hiribilduak, eskerrak ematen dizkio Fermin Kalbetoni, hark egindako mesedeengatik; horregatik, debarrek haren izena duen zumardian mesedegilearen soina jarri dute.
Gaur egun, Deba turismoari estuki lotua dago, udaldean edo oporraldian jendetza iristen da, horietako asko bigarren etxebizitzan gozatzera, eta hotelak eta kanpinak gainezka egoten dira.
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iparraldean Bizkaiko golkoa, mendebaldean Mutriku eta Mendaro, ekialdean Zestoa eta Zumaia, eta hegoaldean Azkoitia mugakide ditu Debak.
Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Debak hainbat auzo ditu, nagusiena Itziar da, eta besteak Lastur, Itxaspe, Egia, Arriola, Madariaga, Endoia, Arbiskoa eta Elorriaga auzoak dira.
![]() |
Mutriku eta Bizkaiko Golkoa | Bizkaiko Golkoa | Zumaia | ![]() |
Mutriku eta Mendaro | ![]() |
Zestoa | ||
| ||||
![]() | ||||
Mendaro | Azkoitia eta Azpeitia | Zestoa |
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Goi Paleolitoko garaian egindako labar-pinturak ditu Ekaingo leizeak, udalerri honetako mendialdean.
Debako lehen herrigunea Itziarko gainean zegoen. 1294ko ekainaren 24an Antso IV.a Gaztelakoak hiri gutuna eman zien Itziarko biztanleei (hasieran Debak Monreal de Itziar zuen izena), eta haiek, arrantzan aritzeko kostaldera hurbiltzeko beharra ikusita, Debako herria fundatu zuten formalki. Hiri gutuna 1343. urtean eman zien Alfontso XI.a Gaztelakoak, eta Gasteizko foruak, Deba ibaiaren bokalean, klima gozo eta epeleko lekuan, Monreal de Deva izenarekin hiri-gutuna eman zien.
Deba ibaiaren eskuinaldean kokaturik, arrantza, nekazaritza, industria eta salerosketan jarraitu zuten. Kostaldeko gainontzeko arrantzaleen antzera, debarrek balea harrapatzen ematen zuten ahaleginik handienak, nahiz eta bestelako arrantza baztertu ez. Burdinolak ziren industriaren oinarri; burdinazko tresnak egiten zituzten. Lantegi haiek ibai eta erreka bazterretan kokatzen ziren, ur indarraz baliatzeko.
Gasteiztik Debako portura zekarten artilearen eta beste zenbait salgairen merkataritza onuragarria izan zen herrirako. Beste herritar batzuek, berriz, gaur arte iraun duten nekazaritza eta abeltzaintza izan zituzten bizibide, orduko labore batzuei eutsi ez badiete ere: ohiturazko txakolina ateratzeko mahatsari, adibidez.
Urduñako pasoa zabaltzean, burdingintza eta portuko uren sakontasun eskasa zela medio, Debak zuen onura estrategikoa gutxitzen joan zen. XIX. mendearen erdi aldera portuak zuen trafikoa behera zihoan neurrian, beste aktibitate berri bat sortu zen: udaldiko turismoa. Itsas bainuek garrantzia hartzen zuten neurrian, Debako hondartza atsedenerako leku bihurtu zen, eta kanpoko bisitarien eraginez ostatu jarduera gehitu zen.
Gaur egun Deba, 5.000 biztanle ingururekin, erakarpen handiko herria dugu turismo arloan (landa-turismoa, hotela, aterpetxea, Donejakue bidea...) eta Itziar aldeko industriaren garrantzia ere aipatzekoa da.
Arrantza tradizioa eta antzinako portua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Debako portuaren merkataritza‑jarduera ez zen makala izan. Bizkaiko burdina iristen zen, Debako arroako burdinoletara eramateko. Sakonera txikiko txalupak (alak) erabiltzen zituzten, burdina ontziz aldatu eta ibaian gora eramateko, Altzolaraino. Halaber, Arabatik eta Gaztelatik ekarritako egurra, laboreak eta artilea ere kargatzen zuten, atzerrira eramateko.
Zaharrek Diciembre gogoan dute, Asturietako Musel portutik ikatzez beteta etortzen zen kabotaje‑ontzia, Larzabalera joaten zena. Haraino iritsi ahal izateko, Deba gaineko zubiak egurrezko zati altxagarri bat zuen. Garai bateko Monreal haren itsas tradizioa argi ikusten da Ontziola edo Astillero kalearen izenean, eta elizaren gurutze‑gangan zintzilik dagoen dohaintzan: miniaturazko itsasontzi bat miniaturan.
Aztertzeko oso konplexuak diren arrazoiengatik, itsasorako irtenbidea buxatuta geratu zen, eta itsasoari loturiko tradizioa turismoari loturiko patu bihurtu zen.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Debako biztanleria |
---|
![]() |
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan ezker abertzaleak ez zuen akordiorik lortu zerrenda bateratua aurkezteko, eta Alternatiba, Eusko Alkartasuna eta Aralar nor bere aldetik aurkeztu zen. Alternatibak irabazi zituen hauteskundeak, bost zinegotzi eskuratuz. Euzko Alderdi Jeltzaleak hiru zinegotzi lortu zituen, EAk bi, Aralarrek beste bi eta Itziar Herria Sortzen Itziar herriko plataformak bat.
2015eko udal hauteskundeetan aldaketa nabarmena gertatu zen. Debarren Ahotsa herritar plataforma sortu zen, eta hauteskundeak irabaztea lortu zuen (bost zinegotzi, botoen ehuneko berrogei). Ordukoan ezker abertzalea batuta aurkeztu zen Euskal Herria Bildu koalizioan eta beste bost zinegotzi eskuratu zituen. EAJk hiru zinegotziak mantendu zituen. Emaitza horien ondorioz, Debarren Ahotsa plataformako Pedro Bengoetxea hautatu zuten alkate.
Debako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Debarren Ahotsa | 5 / 13
|
||||
Euskal Herria Bildu* | 5 / 13
|
||||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 3 / 13
|
3 / 13
|
|||
Alternatiba** | 5 / 13
|
||||
Eusko Alkartasuna (EA)** | 2 / 13
|
||||
Aralar** | 2 / 13
|
||||
Itziar Herria Sortzen | 1 / 13
|
||||
* 2011n Deban ez zen Bildu koalizioa osatu, eta gero Euskal Herria Bildu izango zen koalizioko alderdi bakoitza bere aldetik aurkeztu zen. ** Euskal Herria Bildu koalizioan integratuta aurkeztu zen. | |||||
Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean |
Aurreko hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Alderdi politikoa | 2011 | 2007 | ||
---|---|---|---|---|
Botuak% | Zinegotziak | Botuak% | Zinegotziak | |
Alternatiba | 31,44% | 5 | - | - |
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV) | 21,81% | 3 | 15,7% | 2 |
Eusko Alkartasuna (EA) | 17,55% | 2 | 31,11% | 5 |
Aralar | 12,82% | 2 | - | - |
Itziar Herria Sortzen | 7,92% | 1 | 7,74% | 1 |
Eusko Abertzale Ekintza (EAE-ANV) | - | - | 23,07% | 3 |
Ezker Batua-Berdeak/Aralar (EB-B/A) | - | - | 15,6% | 2 |
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen dute Debabarreneko hizkera[4][5]. Administrazioz Gipuzkoa izateak hizkuntzaz ere Gipuzkoara hurreratzea ekarri du eta, oro har, Debabarreneko hizkerak mendebaleko euskararen eta erdialdekoaren arteko zubi lana egiten duela esan dezakegu. Elgoibar, Mendaro eta Mutriku herrietako hizkerak tarteko hizkeratzat hartzen dira, ezin baitira ez mendebaleko euskalkian ez erdialdekoan sartu erabat. Deban eta Itziarren are handiagoa da euskara giputzaren eragina eta erdialdeko euskaran sartu daiteke bertako hizkera.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Izarraizko Estazio Megalitikoa
- Agirre jauregia, XV. mendeko jauregia da.
- Aldazabal Murgia jauregia, XVIII. mendeko jauregia da.
- Santa Maria eliza, XVII. mendeko eliza da.
- Bañez jauregia, XVI-XVII. mendeko hiri jauregia.
- Debako geltokia, Euskotrenen geltokia.
- Deba-Mutriku zubia, 1866ean ireki zen.
- Debako Udal Azoka (1910) arkitektura eklektikoaren adierazgarria.
- Debako udaletxea.
- Irarrazabal etxea.
- Sasiola dorrea, XVI. mendeko dorretxea da.
- Sasiolako eliza, XVI. mendeko komentu-multzo batetik zutik dirauen azken eraikina.
- Sasiolako zubia, 2006ean ireki zen.
Debar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Juan Benanzio Arakistain (1828-1906), idazlea.
- Robustiana "Tene" Mujika (1888-1981), idazlea.
- Peli Markiegi (1905-1946), idazlea.
- Manuel Olaizola "Uztapide" (1909-1983), bertsolaria.
- Faustino Azpiazu "Sakabi" (1916-1995), trikitilaria.
- Carmelo Urdangarin (1932-), ekonomialaria, idazlea.
- Rafael Castellano (1943-), idazlea. Madrilen jaioa, aspaldidanik Deban bizi da.
- Itziar Aizpurua (1943-) etakide historikoa eta politikaria.
- Iñaki Esnaola (1948-), abokatu eta politikari ohia.
- Asier Riesgo (1983-), futbolaria.
Bitxikeriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erromatarrek Deva deitu zioten Ingalaterrako gaur egungo Chester hiriari, Deba bezala ibai baten amaieran dagoena.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Deba ibaia Deban itsasoratzen den lekua.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Euskal Herri Enblematikoa entziklopediako Itsasoko Historia. Euskal Kostaldeko Gida. liburutik txertatu zen 2014-12-18 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, liburu hori eta entziklopedia horretako beste zenbait Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira Udalbiltza.
- ↑ «UEMA-Atlasa» Euskararen erabilera (UEMA).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-06-12.
- ↑ «Debabarrenekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-05-30.
- ↑ «Deba - Ahotsak.eus» ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-05-30.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
![]() |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Deba ![]() |
![]() |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Debako auzoak | ||
---|---|---|
Arbiskoa • Arriola • Egia • Elorriaga • Endoia • Itxaspe • Lastur • Madariaga |
|
|
|