Lemoa

Lemoa
Bizkaia, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Arratia
Izen ofiziala	Lemoa
Alkatea	Francisco Javier Beobide Larrakoetxea (EAJ)
Posta kodea	48330
INE kodea	48055
Herritarra	lemoatar/lemoaztar
Kokapena
Koordenatuak	43°12′36″N 2°46′44″W
Azalera	15,97 km²
Garaiera	- metro
Distantzia	21 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	3.547 (2023) 17 (2022)
1.745 (%49,2)   (%49,1) 1.741
Dentsitatea	177,27 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 25,59
Zahartze tasa	% 24,05
Ugalkortasun tasa	‰ 56,94
Ekonomia
Jarduera tasa	% 82,96 (2011)
Genero desoreka	% 17,18 (2011)
Langabezia erregistratua	% 11,07 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 57,22 (2010)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 39.52 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.lemoa.net www.lemoa.net

Lemoa Bizkaiko udalerria da, Arratiako eskualdean dagoen bigarren handiena, Igorreren atzetik.

Lemoako udal liburutegia (ezkerrean) eta udaletxea (eskuinean); atzean, zementu lantegia

Kokapena

Arratia eskualdean kokatua dan bizkaitar udalerria, Arratia eta Ibaizabal haranen alkargunean; haren erdialdean, lursail lau bat dago, mendirik altuenak daukozan bazterreruntz mailaz maila goitu egiten dana. Gailendu egiten dira Arraño I (395 m.), Arraño II (375 m.), Aramotz (514 m.) eta Lemoatx (Peña Lemona) (368 m.). Mendi honeetan karezko materileak dira nagusi, hasi eginaz horrela Durangaldean hain berezkoak diran gailurtzak. Baita, ustiapena dala medio, porlanaren eta etxegintzako materialen industria garrantzitsua be. Udalerria zeharkatzen daben ibai biak, Ibaizabal eta Arratia beraren ibai-adarra dira. Iparraldera, Bedia eta Amorebietagaz; Hegoaldera, Igorre eta Dimagaz; Sortaldera, Amorebietagaz eta, Sartaldera, Bediagaz.

Biztanleak

Lemoa udalerriaren biztanleak mailaz-maila ugarituz joan ziran joan dan gizaldiaren lehen hiru laurdenetan zehar. Horretan eragina izan eban haren kokapenak, Bilbotik eta Ibaizabal haraneko industria-gunetik (Amorebieta-Etxano, Galdakao) hur. Baina gertaera honen ondorioa izan zan, beste alde batetik, nekazaritzaren garrantziaren beheraka handia, batetik, eta biztanle askoren aldetik "beharra, denboraren zati batekoa" egitea, bestetik. Aldi berean, Lemoan bertan zenbait industria kokatu ziranez, estatuko leku askotatik kanpotar jendea etorri zan bertara. Biztanleen ugaritze hau gerarazo egin zan hirurogeita hamar hamarkadaren erdi aldera eta, 80 hamarkada hasteaz batera, biztanleen kopurua gitxitzen hasi zan. Familiengandik aldentzen diran gazteentzat etxebizitzarik ezak zerikusia dauko, eta handia, joera honetan.

Udal Hirigintzako Plangintzako Arau Subsidiarioak onartzeagaz batera, indarrean dagozanak 1991ko zemenditik hona, guztiz aldatu zan egoerea udalerriaren hirigintzako garapenari jagokonez.

Zehatzean, hirigintza kudeatzeko prozesu luze gogor baten ostean, 1993 eta 2004 urte bitartean 480 etxebizitza eraiki ziran guztira, Elizondo egoitzazko sektorean kokatuak, zeintzuetatik azpimarratu egin behar dirala babes ofizialeko erregimenean eraiki diran 39 etxebizitzak, sozialen modura eraiki diran beste 18 etxebizitzakaz batera.

Esandakoagaitik, biztanleen kopuruak, astiro bada be, mailaz maila goruntz egin dau, zelan eta 1993 eta 2005 urte bitartean 172 biztanle gehiago dagozala, %6,5eko gehikuntzea suposatzen dauana.

Ikuspegi demografikotik ez da ahaztu egin behar, udalerri honek, 65 urtetik gorako pertsonen oso ehuneko handia daukola; hori, neurri handi batean, 1975 eta 1993 urte bitartean etxebizitza barririk eraiki ez egitearen ondorioa da; izan be, jende gazteagoak inguruko herrietara joan behar izan eban bizi izatera.

Azpimarratu behar da, baita be, hirigintzako garapenak jarraitu egiten dauala; izan be, 2004-2006 urte bitartean, 182 etxebizitza barri eraikiko dira guztira Elizondo-San Inazio sektorean, zeintzuetatik 39 babes ofizialekoak izango dirala.

Historia

Lemoan, historiaurreko gizakiari buruzko lehen datuak, Atxubieta eta Arlanga haitzuloetan aurkitu ziran materialetatik datoz. Uste danez, gizakia, Lemoan Goi-Paleolitikoan izan zan (K.a. 34.000 eta 10.000 urteen bitartean).

Historikoa kontsideratu daikegun aldi batean kokatuz, Elorriagako Hilerriaren erromatarren aldiko hilarriak doguz. III. eta IX. gizaldi bitartean, nekazaritza eta abeltzaintza ziran lanbideak. Biztanleen kopurua, txikia bazan be, finkoa zan eta, historiagileen eretxiz, kristinautasunaren aurreko erritoak egiten ebazan.

Udalerriaren lursailetan kokatu ziran, IX. eta XI. gizaldi bitartean, arabar lurretatik etorritako nekazariak eta abeltzainak.

Erdi Aroan zehar, modu mediterraneoko akulturazinoa gertau zan Bizkaian, zerealak landatu ziran, kristinau erlijioa ailegatu zan, latin hizkuntza, biztanleen finkapena eta lurraldetasuna.

Ez dago antzinako erregimenari buruzko udal-agiririk eta, hori dala-eta, ezin doguz jakin biztanle hareen bizimoduaren oinarriak. Behe Erdi Aroan, gizartearen barruko istiluak gertau ziran, baserritarrek jasan behar izaten ebezan jaunarengandiko zapalketak, azkenean, indarbakotu egin ebezanak. Izan be, baserritarren arteko asko, lantzen eben lurraren jabeak bihurtzea lortu eben.

Erdi Aroan, Bediako Kolazinoa eta Lemoako Elizatea egozan Bediako Merinaldearen barruan. Elizatearen ezaugarriak bi ziran: parrokia bat egotea eta eraketa publikoa; izan be, azken ezaugarria lortu zan Gernikako Batzar Nagusien ordezkaritza udalerrietan oinarrituz egin zanean, XV. gizaldiaren amaieran. Lemoan, merio eta fiel bi egozan, Batzar Nagusietan 64 zenbakiko botoa eta jezarlekua eukezanak.

Betidaniko burdingintza: nekazaritzaren etekinak oso handiak ez ziran inguru honetan, industriaren ondoriozko lanak (ikatza egitea, mea eta ikatza garraiatzea), gehien bat baserritarrek eginak, aukera ziran diru gehiago irabazteko. Hasiera batean, burdinola "nagusiak" eta "txikiak" egon ei ziran. Lehen modukoetan burdin mea urtu egiten zan eta, bigarrenekoetan, meazko totxoak itxuraldatu egiten ziran. XVII. gizaldiaren erdi aldera, prozesu hau desagertzen hasi zan, instalazino bakar batean integratuz.

Burdinolen ustiapena, kasurik gehienetan, zeharkakoa izaten zan: jabeek ez eben produkzinoan parterik hartzen, ezpada errenta bat jasotzen eben burdinolaren alogeragaitik. Lemoan, sutegi edo burdinola bat egoan, eta etxe-burdinola bat be, J. Etxebarria Arraibiren jabegokoa.

Nekazaritza nagusi zan ekonomia batean, erroteak derrigorrezko eta beharrezkoak ziran, zerealaren produkzinoagaitik. Aipamenak doguzan lehen errotea Atutxolakoa da, multzo tronkal baten (etxea, burdinola, soloak) osagaia zana. Ibaizabal ibaiaren ondoan egoan; errota hidraulikoa zan, antza. Sistema hau baino lehenago, giza eta abere trakzinozko beste errotak egon behar ziran. Hona Lemoan egon ziran erroteak: Urkisabel, Txiriboketa, Rotalde eta Oletzea Etxea, errotea eta urunezko bi errota ebazanak.

Erdi Aroan zehar, Agarre, Atutxa, Atutxola eta Aldape dorretxeak altxau ziran; izan be, XVII. gizaldian zehar Isasi-Aldape-Usansolo maiorazkoaren jabegokoak ziran eta, gizaldi bat beranduago, Areizagako Baroien maiorazkoaren osagaia izatera pasatu ziran.

Andra Mari eleiza oso garrantzi handikoa izan da herriaren historian. Eleizean bertan ikusi daikeguz antzinagoko tenplu erromaniko baten aztarnak, atariko zutabeak errematatzen dabezan kapitelak modura, daben sinbolismoarengaitik interes ikonografiko handikoak diranak. Hormen arteko batean leiho bat dago, erromanikoa hau be. Eleiza berreraiki eta handitu egin zan 1758an. Erretaulak, joera barrokokoak, ez dauko ezelako zerikusirik kontserbatu diran aztarna erromaniko soilekaz. Geroago, 1993an, barrualdearen eta teilatuaren zaharbarritze osoa egin zan.

Lemoako ondare historiko-arkitektonikoaren inbentarioa osotzen dabe gorago aipatu diran eraikinak, eta baita hurrengoak be: Pozuetako karobia, Txiriboketako errotea, Elorriagako ogi-labea eta Atxetakoa, eraitsia, moduko baserriak, eta Arrate, Insausti, Lemorietako Urizar eta Mendibil Behekoa eta Mendibil Goikoa modukoak. Aristi baserriaren sabaiak be, aparteko aipamena merezi dau.

Gaur egun bost baseliza dagoz Lemoako udal barrutian. Beste bat be egon zan, Arrañoko San Martinena, XVIII. gizaldiaren azken laurdenean desagertu egin zana. Baseliza danak, San Inaziorena izan ezik, baegozan daborduko XVII. gizaldian. Elorriagako San Pedrorena, Azurrekako San Lorentzorena, Santiago Apostoluarena, Arrañon, San Antolinena, Lemoatxen, eta San Inaziorena, izen bereko auzoan. Harrigarria bada be, beste enplazamendu bat euki eban, oraingotik guztiz hur dagoana, eleizara doan errepidearen ondoan. Antzinako baselizeak, eleizatik hur egoteagaitik, parrokiaren funtzinoak bete ebazan Andra Maria berreraiki zan bitartean, XVIII. gizaldiaren erdi aldera. Oraingo baselizea 1965ean eraiki zan, kanpin-dendako itxura kuriosoa dauko.

Lemoako udaletxea be, nahiko eraikin barria da, Lemoako udalerriak XX. gizaldiaren lehen hamarkadetan zehar izan eban industriazko aurrerapen eta biztanleen gorakadaren ondorioz egin zana. 1924an onartu egin zan udaletxea eraikitzeko proiektu bat, Mario Camiña arkitektoak sinatu ebana eta, obrak, udal-erakundeak erosi eban Jatabe izeneko lursailean hasi ziran. Udaletxeak badauko, erdi aroko dorre gotorraren halako itxura bat; hain zuzen be, arkitektoak aparteko interesa eukon eraikin-mota honeetarako baina, egiatan, eraikin itxura eklektikoduna da, neobarrokoaren eta neokantabroaren berezko elementuak nahastatu egiten dituana. 1980ko garagarrilaren 20an atentatu bat jasan eban eta Fernando Galdeano arkitektoak burutu eban berreraitzeko proiektua 1981ean.

Udalerrian gudak gertau izan dira, batez be bi sasoitan: eurotako lehena, Konbentzinoko Gerran zehar. 1794ko abuztuaren 21ean, Lemoako gudariek, Gipuzkoagaz mugea defendatzera urten eben, frantziarrei Bizkaian sartzeko aukera kentzeko asmoz.

Bigarrena, gure arteko zaharrenen arteko zenbaitek, haren ondorioak jasan egiteagaitik gogoratu egiten dabenez, Lemoak, 1936-1939 urte bitarteko gerra zibilaren ondorioak jasan ebazan. Gerran zehar, errepublikarren erresistentziak eleizea erabili eban eta, udalerriak, Gipuzkoako errefuxiatuentzat lekua emon eban. Nazional izeneko gudataldeak okupau egin eban 1937ko bagilaren 17an, Lemoatx inguruan borroka luze gogorra izan eta gero.

Artikulu hau Bizkaiko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.