Berriatua
Berriatua | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
Berriatuko eliza. | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
Eskualdea | Lea-Artibai | ||||||||||
Izen ofiziala | Berriatua | ||||||||||
Alkatea | Joseba Gogenola Bilbao (EH Bildu) | ||||||||||
Posta kodea | 48710 | ||||||||||
INE kodea | 48018 | ||||||||||
Herritarra | berriatuar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°18′35″N 2°28′02″W / 43.309722222222°N 2.4672222222222°W | ||||||||||
Azalera | 20,23 km² | ||||||||||
Garaiera | 68 metro | ||||||||||
Distantzia | 53 km Bilbora | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 1.216 (2023) −4 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 0,6 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | % 22,09 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 21,22 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 40,98 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 82,42 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 6,24 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 7,65 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 87,98 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera [3] | % 71.43 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak |
Berriatua[4] Bizkaiko ipar-ekialdeko udalerri bat da, kostaldekoa, Lea-Artibai eskualdekoa. 2024. urtean 1.254 biztanle zituen.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gogoan izatekoa da Berriatua izenaren bukaerako –a artikulua dela. Hortaz, herriaren izen osoa erabiltzean honakoa da bidea: Berriatua, Berriatuarekin, Berriatuan..., baina Berriatuko, Berriatutik, Berriatura...[4]
Era berean, izen honek bere azken –a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Berriatu maitea, Berriatu osoan, Gure Berriatu hau...[4]
Udalerriari Berritxu ere esaten zaio, lagunarteko hizkeran.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Iparraldean Kantauri itsasoa, hegoaldean Markina-Xemein, mendebaldean Mendexa eta Amoroto eta ekialdean Ondarroa eta Mutriku mugakide ditu.
Auzoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herria honako auzoek osatzen dute: Asterrika, Erribera, Magdalena eta Merelludi
Auzo eskolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Asterrika auzoak eskola bat eduki zuen. 1925eko otsailaren 4an zabaldu zuten. Diputazioak sortutakoa zen. Gela bakarra zeukan eta mistoa zen. Adin desberdinetako umeak batzen ziren bertan.[5]
Merelludi (Milloi) auzoan ere egon zen auzo eskola bat. Hara ere neska eta mutilak joaten ziren.[6]
Azpiegiturak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Berriatuak azpiegitura hauek dauzka:[7]
- Osasun zentroa eta botikina
- Herri ikastetxea
- Liburutegia
- Tarine Udal Musika eskola
- Haurtzaindegia
- Mendibarren frontoia
- Ibarra futbol zelaia
-
Osasun etxea
-
Frontoia
-
Hilerria
-
Eskola
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Atxurra, Armiña, Lamiña II eta Goikolauko haitzuloetan daude Berriatuko gizakiaren lehen aztarnak. Azken kobazulo honetan gainera, “Goikolauko lepokoa” deritzona aurkitu zuten. Kolore berdeko koilare hau Kristo aurreko 2000. urtekoa da eta Bilboko Arkeologia Museoan dago gordeta.
Berriatuaren gaineko aurreneko idatziak XIV. mendekoak dira. 1327an esaterako, Berriatuko elizatearen barruan Ondarroako hiribildua sortu zen. XV. Mendetik aurrera historia iskanbilatsua bizi izan zuen herriak, armategi bat baino gehiago baitzeuden bertako lurretan. Historikoki Gernikako juntetxeko 24. eserlekua dagokio Berriatuari.[8]
Aranzibia eta Adan Yarzakoa familiek edukitako gatazkek eragina eduki zuten herrian. 1417. urtean, Mantxorako setioaren ondoren, bi familia hauek etsaitu egin ziren. Ondorioz, guda odoltsua gertatu zen Ondarroa eta Lekeitio artean, eta bertan hil ziren Adan Yarzakoaren bi seme eta Aranzibiaren beste bi seme sasiko.
1443an Martin Ruiz Ganboakoak eraso egin zion Aranzibiako dorreari, Pedro Ortiz Aranzibiakoarekin etsaitu zelako, honek Ondarroatik bota zituelako haren ilobak. Ganboakoak 2.000 gerlari batu zituen eta Aranzibia dorretxea erre zuen, eta Pedro Ortiz hil zuten.
1794ko abuztuaren 28an Berriatua eta Ondarroa erre zituzten tropa frantsesek.
1956an sute batek udaletxea erre zuen.[9]
1974an eta herritarren nahiaren aurka, Ondarroaren auzo bilakatu zen Berriatua. Derrigorrezko lotura horrek 1983ra arte iraun zuen. Urte horretako azaroan Bizkaiko Batzar Nagusiek desanexioari baietza eman zioten eta orduz geroztik udalerri propioa osatzen du Berriatuak.[8]
-
Etxebarria baserria
-
Sagardoa egiteko erabili zen eraikin zaharra
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2019an Berriatuak 1.251 biztanle zituen. 65 urtetik gorako populazioa %21,9koa zen. Eta kanpoan jaiotako herritarren portzentaia %17,35ekoa zen.[10]
Eustaten arabera, Berriatuak gainditu egiten du estatuko herrien etorkin kopuruaren media. Halako lau herri daude bakarrik EAEn.[11]
Berriatuan bizi diren kanpotarren artean, Senegalekoak dira nagusi (99 pertsona). 45 pertsona Espainiako estatuan jaioak dira. 23 Ekuadorrekoak eta 14 Paraguaikoak. Beste hainbat nazionalitate ere badaude, kopuru txikiagoan.[12]
Berriatuko biztanleria |
---|
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan Berriatua Bizi herri kandidaturak 548 boto (8 zinegotzi) lortu zituen eta EAJk 89 boto (zinegotzi 1). 2011ko ekainaren 11n Imanol Mugartegi Berriatuko alkate izendatu zuten, bigarrenez.[13]
2015eko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2015eko udal hauteskundeetan EH Bilduko hautagaitzak irabazi zuen, Jon Arriola Espilla hautatua izan zela.[14]
Berriatuako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24 |
2011ko maiatzaren 22 | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
EH Bildu | 6 / 9 |
||||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 3 / 9 |
1 / 9 |
|||
Berriatua Bizi | 8 / 9 |
||||
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 0 / 9 |
||||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean |
2019ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: 355 boto EH Bildu koalizioak; 227 boto EAJ alderdiak; eta 2 boto PSE-EE alderdiak.[15] Jon Arriola aukeratu zuten berriro alkate.
2023ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 388 boto lortu zituen, EAJk 125 eta PSE-EEk 4.[16] Joseba Goienolak hartu zuen alkate makila.[17]
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Berriatuko euskara Mendebaleko euskara edo bizkaiera bertako euskalkia da eta Lea-Artibaiko euskaran[20][21] dago katalogatuta. Herritarren %93tik gora euskaldunak dira bertan. UEMA elkartean sartuta dago Berriatua.
Herriko taldeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Goikolau elkartea: 2012an sortu zuten herriko ondarea eta historia jaso, artxiboa sortu eta kultura eta euskara bultzatzeko.
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Maiatzak 9 : San Gregorio eguna
- Ekainak 29: San Pedro eguna (herriko patroia)
- Uztailak 22: Madalena auzoko jaiak
- Abuztuak 10: San Lorentzo, Asterrika auzoko jaiak
- Irailak 2: San Antolin, Merelludi auzoko jaiak
- Irailak 14: Aita Kurutz ermitako jaiak
- Azaroak 25: 1983ko desanexio urteurrena[22]
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Etxepintxoa, fatxada margotua duen eraikina. XVIII. mendea.[23]
- Arantzibia dorretxea, gaur egungo eraikina XVI. mendekoa da.
- Lekoia-Bekoa baserria. XVI. mendea.[24]
- San Pedro eliza: Lehenbiziko San Pedro eliza XII. mendean eraiki zuten orduko sendi ahaltsuek. 1588an berreraiki egin zen eta gaur egun duen berpizkunde garaiko estiloa eman zitzaion. Barruan nabarmenena egurrezko erretaula barrokoa da, bere zutabe salomondar eta guzti.[25]
- Herrian hainbat burdinola zaharren arrastoak daude: Ugaitzaldean (500 urte inguru eduki ahal ditu), Obekola (gero errota bihurtutakoa).[26]
-
San pedro elizako kanpandorrea
-
San Pedro elizako ataria
-
San Pedro elizako aterpea
-
Errota
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Berriatuko sektore ekonomiko nagusia industria da inongo zalantzarik gabe (%79,1); ondoren datoz zerbitzuak (% 18,3), eraikuntza (%1,3) eta lehen sektorea (%1,2).[10]
Herrian dagoen enpresa nagusia Cikautxo da, Mondragon korporazioan sartutako kooperatiba. Kautxuzko eta plastikozko osagaiak garatu eta ekoizten ditu.
1972 hasi zen martxan kooperatiba hau. Ondarroako eta inguruetako hainbat gazteren proiektua izan zen. Gazte horietako batzuek Arrasateko kooperatibetan ikasten eta lan egiten zuten, eta hortik sortu zitzaien ideia: eskualdean ere kooperatibak sortzea. Euskadiko Kutxa izan zen lurrak erosteko dirua ipini zuena, eta hara joateko zubia ere enpresak egin behar izan zuen. 18 lagun hasi ziren lanean lehenengo urte hartan.[27]
Gaur egun egoitza nagusia Berriatuan badauka ere, hainbat fabrika ditu munduko 8 herrialdetan (Espainian, Txekiar Errepublikan, Eslovakian, Errumanian, Estatu Batuetan, Mexikon, Txinan eta Indian), eta 3.000 pertsonatik gorako taldea dauka.[28]
Berriatuko beste kooperatiba bat ere garai berean sortu zen, eta antzeko kezkek bultzatuta. 1975ean eratu zen KIDE, nahiz eta 1979ra arte ez zen produzitzen hasi.[27] Gardotza poligonoan kokatzen da egoitza nagusia, eta produkzio ordezkaritza dauka Shangain (Txina). Hotzarekin zerikusia duten ekipamenduak produzitzen ditu (panelak, ateak...). Mondragon korporazioko kide da.[29]
Berriatuar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Juan Mugartegi (1933-2018), bertsolaria.
- Jon Azpillaga (1935-2017), bertsolaria.
- Jose Mari Arregi Laka, Altzu (1934-2020), bertsolaria.
- Mikel Anjel Lertxundi (1951), eskultorea.
- Felix Espilla (1962), zesta puntako jokalaria.
- Jagoba Arrasate (1978), futbolari ohia eta entrenatzailea.
- Ion Ansotegi (1982), futbolari ohia eta entrenatzailea.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b c Euskaltzaindia: 145. araua: Bizkaiko herri izendegia.
- ↑ Rosana Goikoetxea, ‘Asterrikako eskola’, Ondarroa 2013, Ondarroako Historia Zaleak
- ↑ https://ahotsak.eus/berriatua/pasarteak/brt-004-016/
- ↑ https://web.archive.org/web/20200805012536/http://www.berriatua.org/eu-ES/Zerbitzuak/Orrialdeak/default.aspx
- ↑ a b https://web.archive.org/web/20200924132752/http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Historia/Orrialdeak/default.aspx
- ↑ http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/berriatua/ar-13436-17686/#17696
- ↑ a b https://www.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/berriatua_c.html
- ↑ https://www.eustat.eus/elementos/ele0013000/Los_residentes_extranjeros_mas_numerosos_en_la_C_A/not0013001_c.html
- ↑ http://udal.aztiker.com/berriatua/eu/node/453
- ↑ «Imanol Mugartegi omendu du Berriatuko Udalak - Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza 2015-07-08 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
- ↑ «Berriatua: Bilduk sei ordezkari lortu ditu, eta EAJk hiru, herri plataforma bako deialdian» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza 2015-05-24 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
- ↑ https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint
- ↑ «2023ko Udal eta Foru Aldundiko Hauteskundeak» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza (Noiz kontsultatua: 2024-08-25).
- ↑ Larraitz, Ibaibarriaga(e)ko. (2023-06-17). «Herriari eskaini dizkiote alkate makilak udal osaketetan» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza (Noiz kontsultatua: 2024-08-25).
- ↑ «Berriatuko eta inguruetako euskara - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
- ↑ «Lea-Artibaikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
- ↑ «Berriatua - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
- ↑ https://web.archive.org/web/20200924143345/http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Jaiak/Orrialdeak/default.aspx
- ↑ «Etxepintxoa etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
- ↑ «Lekoia Bekoa baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
- ↑ http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Zerikusi/Orrialdeak/Iglesiasyermitas.aspx[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ https://web.archive.org/web/20161020192446/http://www.berriatua.org/eu-ES/Udala/Udalaldizkaria/Documents/ZEBARRI_5_3.pdf
- ↑ a b Ibai Muñiz (2007), Lea Artiba eskolatik eskualdera, Lea Artibai ikastetxea
- ↑ https://www.cikautxo.es/eu/cikautxo.php
- ↑ https://www.kide.com/enpresa/kide-16[Betiko hautsitako esteka]
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bizkaia |
- Berriatua Bizi webgunea
- Berriatuaz, Lea-Artibaiko Amankomunazgoaren webgunean.
- Herriko albisteak, 11 Barri agerkarian.
Lea-Artibaiko udalerri aurkibidea | ||
---|---|---|
Amoroto • Aulesti • Berriatua • Etxebarria • Gizaburuaga • Ispaster • Lekeitio • Markina-Xemein • Mendexa • Munitibar • Ondarroa • Ziortza-Bolibar |