Balmaseda
Balmaseda | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
Eskualdea | Enkarterri | ||||||||||
Izen ofiziala | Balmaseda | ||||||||||
Alkatea | Aitor Larrinaga García (Ind) | ||||||||||
Posta kodea | 48800 | ||||||||||
INE kodea | 48090 | ||||||||||
Herritarra | balmasedar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°11′45″N 3°11′34″W / 43.195833333333°N 3.1927777777778°W | ||||||||||
Azalera | 22,3 km² | ||||||||||
Garaiera | 146 metro | ||||||||||
Distantzia | 30 km Bilbora | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 7.593 (2023) −43 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 320,13 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | % 11,22 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 15,71 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 46,59 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 77,14 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 10,79 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 16,08 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 19,01 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera [3] | % 6.56 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Sorrera | 1199. urtea | ||||||||||
Webgunea | http://www.balmaseda.net |
Balmaseda Bizkaiko mendebaldeko udalerri bat da, Enkarterri eskualdeko hiriburua. Hiribildu titulua du. 7.619 biztanle zituen 2016. urtean.
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmaseda izenaren etimologia bi hitzetan banatuta azaldu daiteke: val («harana», gaztelaniaz) eta maseda. Bigarren osagai horren esanahia ez dago argi, baina Maseda hitzaren barianteak badira inguru horretako abizenetan: Balmaceda, Balmaceta, eta biak v-rekin idatziak. Era berean, Matzeta izeneko tokiak badira Durangaldean.
Hipotesi batek dioenez, izenaren bigarren osagai hori euskarazko «mahatseta» hitzetik eratorria da. Orduan, herriaren izenaren errotiko esanahia «mahasti harana» litzateke.
Proposatu den beste etimologia proposatu bat gaztelaniazko val maceda da, hots, «sagarrondoen harana».
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmasedak Artzentales, Sopuerta eta Zallarekin egiten du muga ekialdean; hegoaldean, berriz, Burgos probintziako Mena Haranarekin.
Udalerria lurralde menditsu batean dago kokatuta, Ordunteko Mendien luzapenean. Kolitza, Canto, Terreros eta Garbea gailurrak azpimarra daitezke. Handik ibarra Kadagua ibairaino hedatzen da, Sabugal mendia, Tueros zelaia eta Arbalitza mendia sortaldean utzita. Kadagua ibaiak ibar estua sortzen du, eta Acebo, Kolitza, Tueros eta Angostura erreketako urak hartzen ditu.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lurraldean badira giza aztarnak historiaurretik, baina lehen albiste zehatza 1199ko urtarrilaren 24koa da, Bortedoko jaun Lope Sanchez Menakoak hiribildua (Bizkaiko lehena) sortu zuen egunekoa, Logroñoko Forua emanda. Sortzen Bizkaiko lehen hiribildua izan zen. Hiribildua bertan kokatzeko arrazoiak mendia artean ondo defenditutako hiria sortzeko aukera eta Gaztelaren eta Bizkaiaren arteko ibilbide komertzialak (erromatar galtzada zaharra baliatuz) izan ziren.
Horregatik, Balmaseda merkataritza eta aduana leku garrantzitsua bilakatu zen. Haren kale-kantoietan dendak, ostatuak, eskulangintza tailerrak, errementeriak eta abar sortu ziren. Halaber, komunitate judu handia bildu zen, 1483an kanporatu zituzten arte.
XVIII. mendean salgaien zirkulazioa gutxitu egin zen, Urduñako ibilbidea zabaldu eta gero. Espainiako Independentzia Gerrak, karlistaldiek eta Espainiako Gerra Zibilak eragin handia izan zuten Balmasedan, zuen garrantzi estrategikoarengatik.
Hala ere, trenbideak ailegatzeak eta XX mende hasierako industrializazioak garai berri bat ekarri zuten Balmasedara. La Robla trenbideak bere tailer eta zerbitzuekin beste hainbat eskualdetako jendea eraman zuen Balmasedara,eta horrek hazkunde demografiko handia sortu zuen.
Garapen urbanistikorako arazo larriekin, eraikitzeko leku gutxi baitago, eta sektore industrialak krisian egonda, Balmasedak gaur egun bere garrantziari eutsi nahi dio industria birmoldatzearen bidez (El Paramo poligonoa) eta, halaber, zerbitzu jarduera garatuz, herriko kultura eskaintzak eta monumentuek dakarten turismoa bultzatu.
2016ko maiatzean, Balmaseda Las Encartaciones Mankomunitatera itzultzea adostu zen, 2001ean utzi zuenetik, eta sartzea PNV, Avant Gordexola eta Agrupación Electoral Independiente-ren aldeko botoekin egin zen, hiru. EH Bilduren abstentzioak eta Zalla Bai eta Karrantza Zabalak kontrako botoa. Karrantzako gobernu taldeak errekurtso judiziala aurkeztu zuen udal taldearen izenean. Aldiz, Zallako alkateak, Javier Portillo Berasaluze, Zallako Udalaren izenean kide izatearen aurkako helegite judiziala aurkeztu zuen.[4]
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]3.060 lagunek osatzen dute populazio aktiboa eta horietatik 893k (%30,65) ez dute lan egiten.
- Lehen sektorea: 73 lagunek egiten dute lan sektore honetan (%3,44). Atzerantz doan sektorea da, bai biztanleria zati txikia ari delako jarduera honetan, bai gero eta landa esplotazio gutxiago dagoelako ere. Eremu aldapatsua izanik, zaila da lurra lantzea, %4 baino ez da erabilgarria. Baratzeak dira nagusi, ohiko produktuekin (artoa, patata, frutarbolak eta mahastiak, txakolina egiteko) Bestetik, 300 Ha. inguru belardiek eta landek osatzen dute abeltzaintza-ustiapena, batez ere abelgorriena. Aipatu behar da basogintzak berebiziko indarra hartzen ari dela (lurren %70).
- Industria eta eraikuntza: 880 lagun ari dira arlo honetan (%41,47). Balmasedaren oinarri ekonomikoa da. Bi dira batez ere jorratzen diren arloak, nolabaiteko espezializazioa baita, metala eta altzariak. Metalgintzak (F. Murga, Trameinsa, Jar, etab.) galdaketari eta laminatuei ekiten die batez ere. Altzari arloa (komertziala eta altzarigintza), berriz, aspaldikoa da, izan ere, "altzarien hiria" deitzen zaio Balmasedari, jarduera hori inguruko basogintzak eman baitio neurri handi batean. Udalerriko industria arloari bultza egiteko asmoz, El Paramo Industrialdea sortu da.
- Zerbitzuak: 1.169 lagun ari dira arlo honetan (%55,1). Inguru honetako izaera industrialak arlo hau izugarri hazi du.
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmasedako biztanleria |
---|
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Alvaro Parro Betanzos (EAJ) da Balmasedako alkatea, alkatetza berrituz, 2013tik baita udalerriko alkate. Parrok alkatetza berritu zuen bere taldearen baiezko botoei (6) eta PSE-EEren zinegotzi bakarraren boto zuriari esker. Bestalde, CLIko independienteen alkategaiak, bere taldearen eta EH Bilduko taldearen baiezko botoak lortu zituen (6). Berdinketa egonda, boz gehien lortutako alderdiak lortu zuen alkatetza.
2015eko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmasedako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV) | 6 / 13 |
7 / 13 |
|||
Candidatura Local Independiente (CLI) | 4 / 13 |
2 / 13 |
|||
Euskal Herria Bildu (EH BILDU)* | 2 / 13 |
2 / 13 |
|||
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 1 / 13 |
2 / 13 |
|||
* 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen. | |||||
Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen behin-behineko emaitzak euskadi.eus webgunean |
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmaseda Cittaslow bizi-kalitatea hobetzea helburua duen mugimenduaren kidea da.
Ospakizunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Inauteriak: jai herrikoia, karroza, lehiaketa, mozorro, kalejira, dantza eta berbenekin.
- Erdi Aroko Azoka: lehen aldiz egin zen hiribilduaren sorreraren VIII. mendeurrenean. Arrakasta ikusita, ordutik urtero egiten da.
- Kolitza mendirako igoera: Mendekoste Bazko bezperan egiten da. Mendira igotzea, erromeria baselizan eta Donibane Plazara jaitsiera.
- Karmen eguna: uztailaren 16an jai herrikoia, zezenketekin.
- Seberino Deuna: urriaren 23an, jai patronalak dira. Ezaguna da Putxera Lehiaketa. Horrez gain, kalejirak, fanfarreak, haur jokoak, kultura eta kirol ekitaldiak, dantzak, kontzertuak, berbenak...
- Kristoren Pasio Biziduna: hiribilduko 600 auzoko baino gehiagok hartzen dute parte. Herriko kaleetan, Azken Afaria, Ortuko Otoitza, Pilatosen Epaiketa, Atxilotzea eta Gurutzeiltzatzea antzezten dituzte Ostegun eta Ostiral Santuetan.
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Seberino Deunaren parrokia. XIV. edo XV. mendeko eliza gotikoa.
- Donibane Eliza. Eraikina XV. mendekoa da, dorrea 1732koa, eta portikoa XIX. mendekoa.
- Muza zubia edo Zubi Zaharra. Hiribildura sartzeko zubia, XIII. mendekoa, erromanikoa.
- Udaletxea. Estilo barrokoan eraiki zen arren XVIII. mendean, itxuraldatze berrikuntza asko izan ditu.
- Santa Klara monasterioa. XVII. mendekoa, bere jatorrizko itxura berreskuratzeko zaharberritu da. Gaur egun hotela da.
- Horcasitas edo Buniel jauregia. XVII. mendean eraikia, Horcasitas familiarena izan zen, baita Balmasedako Aduana ere.
- Urrutia jauregia. XVII. mendeko jauregi klasizista.
- Sebastian eta Roke Deunen baseliza. XIII. mendeko baseliza erromanikoa.
- La Encartada txapela lantegia.
- Villa Lola indianoen etxea.
Argazki galeria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]-
Seberino Deunaren plaza.
-
Martin Mendiaren omenezko monumentua.
-
Mariaren Bihotz Sakratuaren eliza. Gaur egun Klaret Antzokia.
-
Kultur Etxea
-
Foru plazako etxebizitza eraikin bat.
-
Cadagua ibaiaren ertzeko etxebizitzak.
-
Balmasedako gazteluaren hondakinak.
-
Sebastian eta Roke Deunen baseliza Kolitza mendiaren gailurrean.
Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Trena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udalerrian Renfe Feve eragileak bi geltoki ditu:
Autobusa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bizkaibus hiri-arteko autobus zerbitzuaren hurrengo lineak udalerritik pasatzen dira:
Hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Balmasedar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Pedro Hurtado de Mendoza (1560-1651), teologoa.
- Martín de los Heros (1783-1859) militar, idazle eta politikari liberala.
- Gumersindo Vicuña (1840-1890), matematikaria, politikaria.
- Santiago Uranga (1913-1979), margolaria.
- Roberto Rodet (1915-1989), margolaria.
- Jose Manuel Esnal "Mané" (1950), futbol entrenatzailea.
- Teodomiro Alonso, Balmaseda Futbol Clubaren sortzailea
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ (Gaztelaniaz) Llevan a los juzgados la vuelta de Balmaseda a la Mancomunidad. El correo (Noiz kontsultatua: 2020-8-27).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz) Balmasedako Udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Balmaseda Auñamendi entziklopedian
Enkarterriko udalerriak | ||
---|---|---|
Alonsotegi · Artzentales · Balmaseda · Galdames · Gordexola · Gueñes · Karrantza · Lanestosa · Sopuerta · Turtzioz · Zalla |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |