Gamiz-Fika
| Gamiz-Fika | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Fikako erdigunea. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Mungialdea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Gamiz-Fika | ||||||||||
| Alkatea | Luis Lekerika Torrontegi (Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 48113 | ||||||||||
| INE kodea | 48038 | ||||||||||
| Herritarra | gamiztarra / fikatarra | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°18′51″N 2°49′30″W / 43.3141°N 2.8251°W43°18′51″N 2°49′30″W / 43.3141°N 2.8251°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 15,5 km² | ||||||||||
| Garaiera | 55 metro | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.391 (2022) 8 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 89,74 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 9,86 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 23,68 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 24,91 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,1 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % -2,58 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 7,63 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 71,99 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera [3] | % 55.38 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
Gamiz-Fika Bizkaiko barrualdean eta erdialdean dagoen udalerria da, Mungialdeko eskualdean kokatua. Gamiz eta Fika herri eta udalerri-ohiek osatzen dute, 1928tik udalerri bakarrean. 2016. urtean 1.366 biztanle zituen.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iparraldean Meñaka; hegoaldean Zamudio, Lezama eta Larrabetzu; ekialdean Fruiz eta Morga; eta mendebaldean Mungia mugakide ditu.
Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erdi aroko hilobiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erdi Aroko bide zaharrak Gamiz eta Fikatik igarotzen ziren, baita Atxispeko San Pedro baselizatik ere.[4][5] Azken horren inguruan dauden haitzetan badira X. eta XI. mende bitarteko bi hilobi antropomorfoak, trapezoide formakoak. Harkaitzetan induskatutako hilobi horiek Bizkaiko ale bakarrak izateaz gain, isurialde kantauriarrean aurkitutako bakanetakoa ere badira. Espainiako mesetan asko dira harkaitz bizian dauden hilobiak, baina Kantauri itsasoko ertzean bakarrak Gamiz-Fikakoak dira. Kultura mozarabiarretakoa izan daitekeela uste izan da. Harri berezi horren presentziak adierazten du urruneko garaietan Atxispe sarritan bisitatutako igarolekua izan zela. Historikoki inportantzia handia duen ondarea da.[6]
Atxispeko San Pedroko hilobi bat
Herriaren lehen aipamen idatziak (1227 eta 1427)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gamiz elizatearen lehenengo aipamen idatzia 1227koa da eta ezagutu den lehen alkatea Juan de Elorriaga da, 1558koa.
Fikari dagokionez, berriz, 1427koa dugu herriaren lehen testigantza, eta 1558an alkatea Juan Perez de Landaverde zen.
Baserrien hasiera (XVII. mendea)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XVII. mendekoa den Errementari baserria Olagorta auzoan dago.
Euskal Herriko lehen baserriak XV. mendean eraiki ziren,[7] Mungiako Landetxo Goikoa da XVI. mendean eraiki ziren baserrietariko bat, zehazki 1510. urtean eraikia, eta Eusko Jaurlaritzak monumentu izendatua. XVII. mendean. hobetze nabarmenak izan zuten baserriek artoari esker. Lurra lantzeko era honek abantaila eman zion gariari, taloa euskaldunen elikagai oinarrizkoenetariko batean bihurtuz, eta, neurri batean, garagarra, oloa eta, batez ere, artatxikia albo batera utzirik. Baserriak handiagoak izatera pasatu ziren eta haien barruan garatzen ziren jardueren metaketa handiagotu egin zen.
XX. mendea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1928ko ekainaren 23an elizate biek, Gamiz eta Fika, bat egin zuten udalerri bakar batean, gaur egungoa dena.
1937ko ekainaren 12an erasotu zuten frankistek inguru hau eta hortik sartu ziren Bilboko Burdin Hesira. Atxispeko San Pedro ermita zeharo apurtu zuten, eta harrezkero ukitu barik egon da, orduko hondakinez beteta, teilatu eta hainbat horma erorita. 2013an 3 egunetan herriko hainbat gazte eta helduk auzolanean garbitu zuten. Herrian antolatutako hitzaldi batean Euskal Herri osoko ermita berezietako bat gisa azaldu zen (paganoak, kobazuloen barruan daudenak...).[8]
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Gamiz-Fikako biztanleria |
|---|
 |
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2015an eta 2019an Euzko Alderdi Jeltzaleak lortu zuen alkatetza. 2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bilduko Luis Lekerika hautatu zuten alkate. Lekerikak Bilduren sostengua jaso zuen, hauteskundeetan boza gehien izan zituen hautagaitza. Euzko Alderdi Jeltzaleak 2 zinegotzi lortu zituen eta Alderdi Popularrak eta Euskadiko Alderdi Sozialistak batere ez.
Gamiz-Fikako udalbatza | |||||
Alderdia |
2011ko maiatzaren 22 | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Bildu | 5 / 7 |
||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 2 / 7 |
||||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 7 |
||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 0 / 7 |
||||
Ikusteko[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gamiz-Fikako ondare arkitektonikorik garrantzitsuena bere kalitate handiko baserri multzoa da. Beraietako hainbat ia osorik heldu zaizkigu, esaterako XVII. mendean eraiki zuten Olagortako Errementari.[9]
- Gamiz: San Andres eliza, Errotabarri errota, Atxispeko San Pedro eta Ugarte dorrea.
- Fika: San Martin eliza.
Inguru naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Butroe ibaiak udalerria zeharkatzen du iparraldetik eta Berrega (360 m), Urrusti (349 m) eta Urkulu (371 m) mendiek inguratzen dute. Basoa oso zabala da udal osoan zehar. Pinu eta eukalipto asko sartu den arren oraindik geratzen dira haritz-gune batzuk, Maddalenbaso eta Montañalde inguruetan dagoena esate baterako.
Haritzak Montañalde eta Maddalenbaso inguruan
Haritzak Montañalde eta Maddalenbaso inguruan
Butroe ibaia. Gamiz
Butroe ibaia. Gamiz
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mendebaleko euskararen barruan sartaldeko azpieuskalkiaren barruan kokatzen da herriko hizkera.[10][11][12]
Herritar gehienak euskaldunak izanda Gamiz-Fika euskarak Bizkaian duen arnasgune nabarmenetako batean kokatuta dago. Ez da kidea baina Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kidea izateko baldintzak betetzen ditu. Udalerri euskalduntzat jotzen dituzte euskal hiztunen portzentajea %70etik gorakoa duten herriak egon daitezke UEMA Mankomunitatean. 2010eko datuen arabera Gamiz-Fikan euskaldunak %71,9 dira, eta euskararen erabilera %43,3.
Gamiz-Fikako hizkeraren erakusle gisa Ahotsak.eus atarian elkarrizketa bat dago Manu Zugazaga Martikorenarekin.[13]
Gamiz-Fikar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Inmaculada Arostegi (1966), matematikaria, irakaslea eta ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean. 2021etik Ikerketaren arloko errektoreordea da Eva Ferreira errektorearen taldean.[14][15]
- Jon Barrenetxea (2000), txirrindularia.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Gamiz Fika - Atxispeko San Pedro.» www.uribebutroe.eus (Uribe Butroeko Zerbitzuen Mankomunitatea) (Noiz kontsultatua: 2019-06-16).
- ↑ «Gamiz-Fikako Udala - Fikako Ibilbideak» www.gamiz-fika.eus (Noiz kontsultatua: 2019-06-16).
- ↑ «Gamiz Fika - Atxispeko San Pedro.» www.uribebutroe.eus (Uribe Butroeko Zerbitzuen Mankomunitatea) (Noiz kontsultatua: 2019-06-16).
- ↑ Santana, Alberto. (1993). «Baserria» Bertan (4): 14..
- ↑ Atxispeko San Pedro ermita. ErduPress.[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ Uribe Butroeko Zerbitzuen Mankomunitatea - Gamiz-Fika. (Noiz kontsultatua: 2017-09-06).
- ↑ «Sartaldekoa (M) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-02-17).
- ↑ Aurrekoetxea Olabarri, Gotzon; Alvarez Enparantza, Jose Luis. (1983). Euskal dialektologiaren hastapenak. UEU ISBN 9788439804918. (Noiz kontsultatua: 2019-02-17).
- ↑ Gaminde, Iñaki. (1984). Aditza Bizkaieraz. UEU.
- ↑ «Gamiz-Fika - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-02-17).
- ↑ Arostegi Madariaga, Inmaculada. (2021). Ikerketa arlorako errektoreordea.. UPV/EHU (Noiz kontsultatua: 2021-02-21).
- ↑ «Irakasleak - doktoregoak - UPV/EHU» doktoregoak (Noiz kontsultatua: 2021-02-21).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
Datuak: Q1228072
Multimedia: Gamiz-Fika
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Gamiz-Fika
| |||||||||||||||||||||||||
