Arteaga

Artikulu hau Bizkaiko Arratiako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Artea (argipena)».

Artea
Bizkaia, Euskal Herria
Artea herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Arratia
Izen ofiziala	Artea
Alkatea	Alberto Intxaurraga Goti (EAJ-PNV)
Posta kodea	48142
INE kodea	48023
Herritarra	arteaztar, arteaztar
Kokapena
Koordenatuak	43°08′00″N 2°47′03″W
Azalera	12,4 km²
Garaiera	130 metro
Distantzia	25 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	742 (2021) 9 (2020)
370 (%49.9) 366 (%49.3)
Dentsitatea	59,84 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 15,68
Zahartze tasa	% 13,89
Ugalkortasun tasa	‰ 54,88
Ekonomia
Jarduera tasa	% 70,19 (2011)
Genero desoreka	% 2,22 (2011)
Langabezia erregistratua	% 8,84 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 75,81 (2010)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 64.65 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.artea-udala.org

Arteaga (izen ofiziala: Artea; izen historikoa: Gaztelu-Elexabeitia) Bizkaiko hegoaldeko udalerri bat da, Arratia eskualdekoa. Herriaren historia eta arkitektura zaharra direla eta, ondasun interesgarriak ditu. biztanle zituen 2016. urtean.

Izena

Historikoki bi elizatek osatzen zuten udalerri hau, Gazteluk eta Elexabeitiak, parrokia banarekin. Done Mikelen izenekoa zen Elexabeitiakoa baina Gaztelukoa sute batean erre zen, eta udalerria osatzeko unean, beste parrokia bat egin behar zela erabaki omen zen, eta Arteaga izeneko parajea erabaki zen horretarako, hortik udalerriaren izena.

Ahoskeraren aldetik, Artea forma zabaldu zen herria izendatzeko, eta 20. mendeko azken laurdenean forma hori erabaki zuen ofizialtzat Udalak.

Zenbait urtez Euskal Abertzaletasunaren Museoa herrian kokatuta egon zelarik, Museo honi estuki lotutako Euzko Alderdi Jeltzaleak eta Sabino Arana Fundazioak ere Artea eta Artea-Arratia formak erabili izan zituzten, eta horrek Artea forma indartu zuen. Hala ere, Sabin Arana Goirik idatziriko Lecciones de ortografía del euskera bizkaíno liburuan Artea esan arren Arteaga idatzi behar zela zehaztu zuen.

Izenik ez nahasteko, kontuan hartu behar da Gautegiz Arteaga izeneko beste udalerri bat dela Bizkaian, Busturialdean; eta Busturialdeko Arteaga horretan dagoela Arteagako Gaztelua, ez duela eraikin horrekin zerikusirik Arratiako Arteagako Gaztelu elizatearekin.

Geografia

Udalerri mugakideak

Arteak udalerri hauek ditu mugakide:

• Ekialdean: Dima.
• Mendebaldean: Zeberio.
• Hego-mendebaldean: Orozko.
• Iparraldean: Arantzazu.
• Hegoaldean: Areatza.

Auzoak

Arteako udalerriak auzo hauek ditu:

• Astuibehekoa
• Astui
• Bildosola
• Elexabeitia
• Errotabarri
• Ezparta
• Garai
• Gaztelu
• Larrazabal
• Ugarte
• San Martin

Ingurune naturala

Artea, Arratia ibaiaren haranean kokatzen den beste bizkaitar udalerrietako bat da. Nerbioiaren ibaiadarra den Arratiak udalerria zeharkatu egiten du eta bertaraino heltzen dira Errekagaigerra eta Laurreta errekak. herri honetako bizimodu ekonomikoak 2 oinarri zituen: bata, pasabideen zaingoa eta bestea, ibaiaren ustiapena. Horretaz gain, nekazal eta abel iharduerak ere berebiziko garrantzia zuen.

Arratia ibaiaren arroan kokatutako herri honek mendi ugari ditu, Murga (608 metro) eta Bikotzgane (614 metro) besteak beste.

Demografia

Arteagako biztanleria

Politika

2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Igor Etxaniz Urrutia (EH Bildu) da Arteagako alkatea, Alberto Etxebarriaren (EAJ) ondotik. Etxanizek alkatetza lortu zuen bere taldearen eta Aldatuz Herri Plataformaren baiezko botoei esker, gehiengo osoaz.

2015eko udal hauteskundeak

Arteagako udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)	3 / 7	210 (% 46,05)	3 / 7	192 (% 37,07)
	Euskal Herria Bildu (EH BILDU)*	2 / 7	126 (% 27,63)	2 / 7	156 (% 30,12)
	Aldatuz Herri Plataforma (AHP)	2 / 7	118 (% 25,88)	2 / 7	154 (% 29,73)
* 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen.
Datuen iturria: 2015eko Udal hauteskundeak. Behin-behineko emaitzak euskadi.eus webgunean

Kultura

Euskara

Arteagako Luziano Artetxe (Ahotsak proiekturako)

UEMAko kidea da herria, biztanleen % 84,4 baitira euskaldunak.

Mendebaleko euskararen aldaera bat dute tokiko euskalkia: Arratiako hizkera, hain zuzen ere.

Jaiak

• Herriko jaiak irailaren 9an ospatzen dira.
• Migel deuna, irailaren 29an.
• Janarien eta Eskulanen Euskal Azoka, iraileko hirugarren larunbatean.

Ondasun nabarmenak

Arteagako eliza.

Baserriaren Euskal Ekomuseoa.

San Migel Txiki baseliza

• San Migel eliza, XVI.mendekoa, oso eraikin ikusgarria da, bai kanpoaldean duen herri arkitekturaren kalitateagatik, bai osatzen duten eraikinen bolumen mailakatuagatik; baina harrigarriena zurgintzaren arteak lortzen du (elizaren kanpoaldea zurez egina baitago). Oin errektangeluarra du, bolumen mailakatua. Zurezko XVI.mendeko eskulturak ditu atarian eta hainbat elementu interesgarri. 1990ean izan zen berritua.
• Santiago ermita. Done Jakue Apostoluari eskainia, oinplano errektangeluarra eta atsedenleku bat ditu.
• Galiano dorretxea Arteaga eta Zeberio arteko bidean dago, eta XVI. mendekoa omen da.
• Torrea dorretxea gurutzearen gaineko gailurrean kokatuta dagoena, Andra Mari elizarekin eta Errotazaharrako errota burdinolarekin bat egiten zuen. Gaur egun, eliza zegoen tokian hilerria dago.
• Ugarte dorretxeak, aurrekoaren antzeko ezaugarriak dituen arren, kutsu errenazentista nabarmenagoa du, eta eragin militarrak ez ditu hain nabarmen.
• Euskal Baserriaren Ekomuseoa.
• Euskal Abertzaletasunaren Museoa.

Artear ospetsuak

• Leon Bilbao (1916 – 1990), albokaria.
• Benantzio Bernaola, "Karakol" (1903 – 1978), trikitilaria.
• Igor Estankona (1977 –), poeta.
• Imanol Agirre (1974 –), esku huskako pilotaria.

Hiri senidetuak

• Dulverton (Erresuma Batua)
• Saint-Laurent-de-Neste (Frantzia)
• Zwierzyniec (Polonia)

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa

• Arteako udalaren webgunea
• Arteako bildu-ren webgunea

• Datuak: Q1242330
• Multimedia: Artea (Arteaga)
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Arteaga