Hedy Lamarr
| Hedy Lamarr | |
|---|---|
 |
|
| Bizitza | |
| Izen osoa | Hedwig Eva Maria Kiesler |
| Jaiotza | Viena, 1914ko azaroaren 9a |
| Herrialdea |  Austria (1914ko azaroak 9 - 1953ko apirilak 10) Ameriketako Estatu Batuak (1953ko apirilak 10 - 2000ko urtarrilak 19) |
| Heriotza | Casselberry (Florida), 2000ko urtarrilaren 19a (85 urte) |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Friedrich Mandl (1933 - 1937) Gene Markey (1939 - 1941) John Loder (1943 - 1947) Teddy Stauffer (1951 - 1952) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | alemana |
| Lanbidea | |
| Lanbidea | aktorea, asmatzailea, autobiografialaria, gidoilaria eta Ingeniaria |
| Jasotako sariak | |
| IMDb | nm0001443 |
| www.hedylamarr.com | |
Hedy Lamarr (1914ko azaroaren 9a - 2000ko urtarrilaren 19a) austriar aktore eta asmatzailea zen.[1] 1941ean, George Antheil musikagilearekin batera, maiztasun-jauziaren bidezko espektro hedatuaren (FHSS) teknika bat patentatu zuen.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1914ko azaroaren 14an, Vienan, Hedwig Eva Maria Kiesler jaio zen familia judu batean. 16 urterekin ingeniaritza ikasten hasi zen, baina hiru urte geroago, 1933an, antzerki munduan sartu zen, Max Reinhardt zuzendariaren ikasle. 1937an egin zuen lehen filma: Gustav Machatý txekiarraren Ecstasy. Film komertzial batean emakume bat biluzik agertzen zen lehen aldia zen, eta gainera, beste eszena batean, aktore gazteak orgasmo bat antzeztu zuen lehen planoan[2].
Fritz Mandl armagintza magnateak filma ikusi eta aktorearekin ezkontzea erabaki zuen. Ezkontza gurasoekin hitzartu zuen, Kieslerren iritzia aintzat hartu gabe. Bera ere judu jatorrikoa izan arren, Mandlek armak saltzen zizkien Italiako faxistei eta Alemaniako naziei. Gainera Hitlerren eta, bereziki, Mussoliniren lagun pertsonala omen zen. Mandlen ondoan bizitakoak esklabotza urteak izan ziren. Senarra Ecstasyren kopia guztiak suntsitzen saiatu zen, aktore karrera uztera behartu zuen eta ez zion etxetik irteten uzten berarekin batera ez bazen. Keislerrek ingeniaritza ikasketei berriro heltzeko baliatu zuen itxialdia, eta senarraren bezero eta hornitzaileei adi-adi entzunda, asko ikasi zuen garaiko arma-teknologiari buruz[2].
1937an Parisera joan zen senarrarengandik ihesi, eta Londresera ondoren. Han Louis B. Mayer, Metro Goldwyn Mayer estudioetako burua ezagutu zuen. Bitxiak saldu eta Mayerren ontzi berean zeharkatu zuen atlantikoa. Lehorreratzerako, zazpi urteko kontratua zeukan, baita izen berria ere: Hedy Lamarr[2].
30 filmetan lan egin zuen guztira, King Vidorrekin, Cecil B. DeMillerekin, Jacques Tourneurrekin... eta proiektu handiei ere uko egin zien; beraren ordez Ingrid Bergman aritu zen Casablanca (1942) eta Gaslight (1944) filmetako rol protagonista moduan[2].
Bigarren Mundu Gerraren urteak zirela eta, bere erlijioak eta senar ohiaren alboan ikusitakoek bultzatuta, aliatuen aldeko lanari ekin zion. Casablanca estreinatu zen urte berean, Hedy Lamarrek komunikazio sistema sekretua diseinatu eta patentatu zuen George Antheil konpositorearen laguntzaz. Frekuentzien kommutazioan oinarritutako asmakizunari esker, torpedoak irrati bidez gidatu zitezkeen, etsaiek antzeman gabe[2].
Goizegi zen; asmakizuna ezingo zen aplikatu sistema elektronikoek sistema mekaniko zaharrak ordezkatu arte. Hala, lehen aldiz 1962an erabili zen Lamarren sistema, Kubako misilen krisian. Vietnamgo Gerran ere erabili zuten, baina 1980ko hamarkadatik aurrera eta ingeniaritza zibilaren alorrean atera zioten benetako zukua ideiari. Teknologia digitala hedatu ahala, frekuentzien kommutazioak Wi-Fi datu komunikazioa ezartzea ahalbidetu zuen, baita bluetooth estandarra eta GPS sistema...[2]
Filmografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urtea | Izenburua | Papera |
|---|---|---|
| 1930 | Geld auf der Straße | Neska gaztea |
| 1931 | Die Blumenfrau von Lindenau | Idazkaria |
| 1931 | Die Koffer des Herrn O.F. | Helene |
| 1932 | Man braucht kein Geld | Käthe Brandt |
| 1933 | Ekstase | Eva Hermann |
| 1938 | Algiers | Gaby |
| 1939 | Lady of the Tropics | Manon deVargnes Carey |
| 1940 | I Take This Woman | Georgi Gragore Decker |
| 1940 | Boom Town | Karen Vanmeer |
| 1940 | Comrade X | Theodore |
| 1941 | Come Live With Me | Johnny Jones |
| 1941 | Ziegfeld Girl | Sandra Kolter |
| 1941 | H.M. Pulham, Esq. | Marvin Myles Ransome |
| 1942 | Tortilla Flat | Dolores Ramirez |
| 1942 | Crossroads | Lucienne Talbot |
| 1942 | White Cargo | Tondelayo |
| 1944 | The Heavenly Body | Vicky Whitley |
| 1944 | The Conspirators | Irene Von Mohr |
| 1944 | Experiment Perilous | Allida Bederaux |
| 1945 | Her Highness and the Bellboy | Princess Veronica |
| 1946 | The Strange Woman | Jenny Hager |
| 1947 | Dishonored Lady | Madeleine Damien |
| 1948 | Let's Live a Little | Dr. J.O. Loring |
| 1949 | Samson and Delilah | Delilah |
| 1950 | A Lady Without Passport | Marianne Lorress |
| 1950 | Copper Canyon | Lisa Roselle |
| 1951 | My Favorite Spy | Lily Dalbray |
| 1953 | The Lovers of Paris | |
| 1955 | Eternal Woman | |
| 1957 | The Story of Mankind | Joana Arc-ekoa |
| 1958 | The Female Animal | Vanessa Windsor |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Emakumea Zientzian: Zientziaren historian zehar emakumeak izan duen garrantziaren inguruko gida didaktikoa
- ↑ a b c d e f Nagore Irazustabarrena, «Hedy Lamarr, Wifiaren hazia erein zuen zine izarra», Argia, 2014-11-09, CC-BY-SA lizentzia
