Gizotsoa euskal mitologian: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Joxemai (eztabaida | ekarpenak)
48.195 edits
tNo edit summary
→‎Gizotsoari buruzko elezahar eta istorioak: Hainbat esalditan euskararen gramatika zuzendu.
6. lerroa: 6. lerroa:
* [[Bizkaia|Bizkaiko]] [[Arratia]]n uste dute gizotsoa [[otso]]en eta pertsonen arteko harreman sexualen ondorio direla. Hemen otsoaren inguruko mitoen indar sexual handia azaltzen zaigu, basatasunaren paradigma eta sinesmen [[dionisiar]]rekiko lotura. Sinesmen hau aldi berean [[Europa]]n dauden otsoekiko sexu-harremanen istorio eta kondaira piloekin lotzen da.
* [[Bizkaia|Bizkaiko]] [[Arratia]]n uste dute gizotsoa [[otso]]en eta pertsonen arteko harreman sexualen ondorio direla. Hemen otsoaren inguruko mitoen indar sexual handia azaltzen zaigu, basatasunaren paradigma eta sinesmen [[dionisiar]]rekiko lotura. Sinesmen hau aldi berean [[Europa]]n dauden otsoekiko sexu-harremanen istorio eta kondaira piloekin lotzen da.


* Kondaira batek dio Urkia aurkintzan baserritar batzuek Aginao baserriko emakume bat ikusi zutela bere etxeko bidean, eta gizotsoa Bidarbinietatik harengana zihoala. Oihuka ohartarazi zioten “Aginaokoa, azkar ibili! Gizotsoa zuregana doa!”. Emakumeak bere etxera heltzen saiatu zen, baina gizotsoak harrapatu eta bularrak erauzi zizkion.<ref>''Jose Miguel de Barandiaran, obras completas''. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.</ref>
* Kondaira batek dio Urkia aurkintzan baserritar batzuek Aginao baserriko emakume bat ikusi zutela bere etxeko bidean, eta gizotsoa Bidarbinietatik harengana zihoala. Oihuka ohartarazi zioten “Aginaokoa, azkar ibili! Gizotsoa zuregana doa!”. Emakumea bere etxera heltzen saiatu zen, baina gizotsoak harrapatu eta bularrak erauzi zizkion.<ref>''Jose Miguel de Barandiaran, obras completas''. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.</ref>


* [[Luzaide]]n gizotsori buruzko kondaira asko gorde da. Luzaideko ipuin zaharren arabera, gizotsoa basoko leku apartatuen eta ilunetan bizi omen da. Gauetan azaltzen da bide gurutzetan, kateez zamatuta eta kate soinu handiarekin. Hozkatzea lortzen duena berekin darama arrastaka.
* [[Luzaide]]n gizotsori buruzko kondaira asko gorde da. Luzaideko ipuin zaharren arabera, gizotsoa basoko leku apartatuen eta ilunenetan bizi omen da. Gauetan azaltzen da bide gurutzetan, katez zamatuta eta kate soinu handiarekin. Hozkatzea lortzen duena berekin darama arrastaka.


* [[San Joan gaua|San Joan gau]]ean badaude zenbait iturri magikoak non ura [[ardo]]a bilakatzen da gau hartako gaueko hamabietan. Ardo magiko hartatik edan eta gero, pertsonak zoriontasuna ezagutuko du, baina gau hartan iturri haren bila ibiliz gero iturria topatu gabe, eta hango ardotik edan gabe, pertsona gizotsoa bilakatuko da.
* [[San Joan gaua|San Joan gau]]ean badaude zenbait iturri magiko non ura [[ardo]] bilakatzen den gau hartako gaueko hamabietan. Ardo magiko hartatik edan eta gero, pertsonak zoriontasuna ezagutuko du, baina gau hartan iturri haren bila ibili eta gero iturria topatu ez, eta hango ardotik edaten ez badu, pertsona gizotso bilakatuko da.


* [[Olivier de Marliave]]ren arabera,<ref>Olivier de Marliave: ''Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica'', Alejandria, Bartzelona, 1995.</ref> Euskal Herrian sinesten zen ezen goizean, gizotsoek beren larrua uzten dutela berriro gizaki izateko, baina inork larru hori aurkitu eta janzten badu, gizotso bilakatzen dela.
* [[Olivier de Marliave]]ren arabera,<ref>Olivier de Marliave: ''Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica'', Alejandria, Bartzelona, 1995.</ref> Euskal Herrian sinesten zen ezen goizean, gizotsoek beren larrua uzten dutela berriro gizaki izateko, baina inork larru hori aurkitu eta janzten badu, gizotso bilakatzen dela.

10:02, 24 urria 2014ko berrikusketa

Gizotsoa euskal mitologian ez da beste zenbait pertsonaia bezain beste ezaguna. Ez dira gizotsoen inguruko kontu asko gorde euskal ipuin eta kondairetan beste izakiekin parekatuz gero. Euskal mitologiako gizotsoak badauzka inguruetako mitologien gizotsoekiko hainbat ezaugarri komunak, baina baita beste zenbait nahiko bereziak ere.

Gizotsoari buruzko elezahar eta istorioak

  • Bizkaiko Arratian uste dute gizotsoa otsoen eta pertsonen arteko harreman sexualen ondorio direla. Hemen otsoaren inguruko mitoen indar sexual handia azaltzen zaigu, basatasunaren paradigma eta sinesmen dionisiarrekiko lotura. Sinesmen hau aldi berean Europan dauden otsoekiko sexu-harremanen istorio eta kondaira piloekin lotzen da.
  • Kondaira batek dio Urkia aurkintzan baserritar batzuek Aginao baserriko emakume bat ikusi zutela bere etxeko bidean, eta gizotsoa Bidarbinietatik harengana zihoala. Oihuka ohartarazi zioten “Aginaokoa, azkar ibili! Gizotsoa zuregana doa!”. Emakumea bere etxera heltzen saiatu zen, baina gizotsoak harrapatu eta bularrak erauzi zizkion.[1]
  • Luzaiden gizotsori buruzko kondaira asko gorde da. Luzaideko ipuin zaharren arabera, gizotsoa basoko leku apartatuen eta ilunenetan bizi omen da. Gauetan azaltzen da bide gurutzetan, katez zamatuta eta kate soinu handiarekin. Hozkatzea lortzen duena berekin darama arrastaka.
  • San Joan gauean badaude zenbait iturri magiko non ura ardo bilakatzen den gau hartako gaueko hamabietan. Ardo magiko hartatik edan eta gero, pertsonak zoriontasuna ezagutuko du, baina gau hartan iturri haren bila ibili eta gero iturria topatu ez, eta hango ardotik edaten ez badu, pertsona gizotso bilakatuko da.
  • Olivier de Marliaveren arabera,[2] Euskal Herrian sinesten zen ezen goizean, gizotsoek beren larrua uzten dutela berriro gizaki izateko, baina inork larru hori aurkitu eta janzten badu, gizotso bilakatzen dela.
XVIII.en mendeko gizotsoaren marrazkia, Frantziakoa.
XVIII.en mendeko gizotsoaren marrazkia, Frantziakoa.

Gizotsoaren larruaren kontu horrek badu parekotasuna Libonian, baina baita ere gogora ekartzen digu euskaldunon jatorri mitiko bat (larrua kendutako hartzen ondorengoak garela euskaldunak).[3] Gizotsoei buruzko Euskal Herriko sinesmenen nahiko antzekoak dira Europako beste hainbat kondaira, aurre-indoeuropar herrienak (Laponiakoak, Liboniakoak...).

Gizotsoa zauritzeko ez da bere gorputza jo behar, bere itzala baizik, eta kolpeak beti zenbaki bakoitiak izan behar dira, bestela lehendabiziko kolpea sendatzen zaie.

Horrek zerikusia du agerpen bikoitzari eta itzalari buruzko sinesmen txamanikoekin. Gizotsoaren itzala joz, bere etxean trantzean dagoen azti-sorginaren gorputza ere zigortzen da.

Jose Migel Barandiaranek dio gizotsoaren sinesmena Euskal Herrian zenbait lekutan ezaguna dela baina ez ditu lekuak eta sinesmenak zehazten.[4]

Gizotsoei buruzko ipuinak

Gizaotsua eta jostuna

Gizaotsuak lenauko denboretan izaten omentzien toki ainitzetan. Gizaotsuak, otso-larruz yantzi eta burdinzaarrez inguraturik gauaz ibitzen ziren gizon batzuek omentzien. Dena estaliak: kopetan pixka’at ageri bakarrik. Bidegurutzetara gendeak izitzerat ateratzen omentzien. Olako bat ba-omentzen Ustaritz’en. Bein jostun bat gauaz bere etxera zoalarik, agertu omenzitzaion bidian Uztartz’ko gizaotso hori, bera izitzeat. Jostunak kopetatik aixturren punta sart berari, eta adola atera. Gizaotsuak oiu iten omentzion:

- “Emak Bertze bat”. Etsaiak bakutxitan ez baitu indarrik. Baino jostunak ez eman bertze kolperik. Gizaotsuak etxeko ateraino gibeletik sagitu, beti arrenez :

- « Emak bertze’at, emak bertze’at ». Jostunak kasurik ez, eta gizotsuak etsitu eta alde ein. Biamunian Ustaritz’ko bere ezagun bat jostunarengana etorri omentzen amarliberako batekin, erranez :

- «Aspaldian utzi naian nitzen karga au, zuk odola atera nauzulakotz, sendatu nauzu ; tori amar libera saritzat ».

-Zetako erraten zinuen : eman bertze bat ? –erran omentzion jostunak.

-Ez nintzen ni, nere lagunek erranerazten zadaten.”

Ipuin hau Dominica Giltzuk kontatu zion Barandiarani 1941eko apirilean[5].

Ikus gainera

Erreferentziak

  1. ↑ Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.
  2. ↑ Olivier de Marliave: Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica, Alejandria, Bartzelona, 1995.
  3. ↑ Claude Lecoteux. Hadas, brujas y hombres lobo en la edad media. Historia del doble.Olañeta, 1988.
  4. ↑ Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.
  5. ↑ Barandiaran, José Miguel: De etnografía de Navarra, Txertoa, Donostia, 1987.

Bibliografia

  • Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.
  • Pequeño diccionario de mitologia vasca y pirenaica. Egilea Olivier de Marliave. Argitaletxea, Alejandria, Barcelona 1995.
  • Claude Lecoteux. Hadas, brujas y hombres lobo en la edad media. Historia del doble.Olañeta, 1988.
  • Barandiaran, José Miguel: De etnografía de Navarra, Txertoa, Donostia, 1987.


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gizotsoa_euskal_mitologian&oldid=4717737"(e)tik eskuratuta