Irailaren 9
Irailaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta berrogeita hamabigarren eguna da, 253.a bisurteetan. 113 egun falta dira urtea amaitzeko.
Jaiotzak
Heriotzak
.jpg)
Gertaerak 
Egutegia 
Izendegia Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1512 - Tuterak, Katalina I.a eta Joanes III.a nafar errege-erreginen peko azken gotorlekuak, amore eman zien espainiar tropa setiatzaileei.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1943 - Alexander Patch estatubatuar jeneralak Guadalcanalgo kanpaina amaitu zela aldarrikatu zuen.
- 1965 - Tibet Txinako eskualde izango zela erabaki zen.
- 1991 - Tadjikistanek SESBetik independentzia aldarrikatu zuen.
- 1993 - Palestinaren Askapenerako Erakundea ofizialki onartu zuen Israel estatu legitimoa dela.
- 2009 - Bat-bateko uholdeek 30 pertsona baino gehiago hil zituzten Turkiako Istanbul hirian.
Arte eta kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1938 - Boys Town ("Mutilen Hiria") filma estreinatu zen, Norman Taurogek zuzendu eta Spencer Tracy, Mickey Rooney eta Henry Hull aktoreek antzeztu zuten.
- 1954 - Sabrina filma estreinatu zen, Billy Wilderek zuzendu eta Humphrey Bogart, Audrey Hepburn eta William Holden aktoreek antzeztu zuten.
- 1964 - Le Gendarme de Saint-Tropez filma estreinatu zen, Jean Giraultek zuzendu eta Louis de Funès aktoreak antzeztu zuen.
- 1967 - Herkuloideak marrazki bizidun telesaila AEBtako CBS telebista katean aireratzen hasi ziren.
- 1973 - Ehizakatuak marrazki bizidun telesaila AEBtako NBC telebista katean aireratzen hasi ziren.
- 2002 - Evelyn filma estreinatu zen, Bruce Beresfordek zuzendu eta Sophie Vavasseur, Pierce Brosnan, Stephen Rea, Alan Bates, Julianna Margulies eta Aidan Quinn aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2005 - Walk the Line ("Marra Zapalduz") filma estreinatu zen, James Mangoldek zuzendu eta Joaquin Phoenix eta Reese Witherspoon aktoreek antzeztu zuten.
- 2009 - The Bad Lieutenant: Port of Call New Orleans filma Veneziako Mostran estreinatu zen, Werner Herzogek zuzendu eta Nicolas Cage, Eva Mendes eta Val Kilmer aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1947 - Grace Murray Hopperek bug bat (zomorro bat) aurkitu zuen ordenagailu batean, kalkulu batean akats bat sortzen zuena.
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2007 - Oriok, zazpi urte estropada irabazi gabe egon ondoren, Kontxako Bandera irabazi zuen 31. aldiz.
- 2008 - Richard Oribek urrezko domina lortu zuen igeriketan, eta marka hautsi, Pekingo Paralinpiar Jokoetan.
- 2012 - 2012ko Kontxako Bandera ospatu zen. Gizonezkoetan Kaiku Arraunaren Kirol Elkarteak irabazi zuen, aldiz emakumezkoetan Sociedad Deportiva Rias Baixas elkarteak.
- 2018 - 2018ko Kontxako Banderan Hondarribia Arraun Elkartea (gizonezkoak) eta Pasai Donibane Koxtape Arraun Elkartea (emakumezkoak) irabazle.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2011 - Zeelanda Berrian 2011ko Munduko Errugbi Kopari hasiera eman zitzaion.
Jaiotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1806 - Ganix Makeakoa, baxenafar kontrabandista eta mugalaria (h. 1872).
- 1861 - Martin V. Biscailuz, baxenafar gurasodun estatubatuar letradu eta kazetari euskalduna, Los Angelesen (h. 1899).
- 1864 - Francisco Iturrino, euskal herritar jatorriko margolaria, Santanderren (h. 1924).
- 1868 - Gorgonio Renteria, politikari jeltzalea eta euskal idazlea (h. 1940).
- 1912 - Felipe del Río, bilbotar hegazkinlaria, Gerra Zibil garaian aparteko hegazkinlari izandakoa (h. 1937).
- 1914 - Pedro Armillas, espainiar antropologo eta arkeologoa, kolonaurreko kulturak ikertu zituena, Donostian (h. 1984).
- 1918 - Guy de Montlaur, lapurtar margolaria (h. 1977).
- 1922 - Álvaro de Laiglesia, gipuzkoar eleberrigilea, antzerkigilea eta kazetaria (h. 1981).
- 1935 -
- Pakita Arregi, EHUko nafar irakaslea, Soziologia eta Politika Zientzietan Doktorea eta ohorezko euskaltzaina.
- Hilario Azkarate, bizkaitar esku pilotaria (h. 2012).
- 1936 - Jacinto Urrestarazu, euskal txirrindularia (h. 2017).
- 1937 - Txomin Ezponda, baxenafar bertsolaria.
- 1948 - Clemente Pérez Arroyo, Panaderito de Oyón, arabar pilotaria (h. 2014).
- 1952 - Agustin Txurruka, bizkaitar belar hockey jokalari ohia.
- 1953 - Adolfo Arejita, bizkaitar hizkuntzalari eta euskaltzaina.
- 1955 - Carmen Gurruchaga, gipuzkoar kazetari eta idazlea.
- 1958 - Bernard Blancan, lapurtar aktore eta argazkilaria.
- 1962 - Marta Macho Stadler, bizkaitar matematikaria eta zientzia dibulgatzailea.
- 1963 - Jesus Maria Etxeberria, nafar musikagilea.
- 1964 - Xabier Agote, Albaola Itsas Kultur Erakundearen sortzailea eta lehendakaria.
- 1968 - Arantxa Artza, gipuzkoar irrati esataria eta telebista aurkezlea.
- 1969 - Aritz Lopategi, bizkaitar bertsolaria.
- 1970 - Nerea Onaindia, bizkaitar futbolari ohia.
- 1971 -
- Vicente Gómez Fernandez, bizkaitar futbolaria ohi eta entrenatzailea.
- Mikel Lasa Goikoetxea, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1973 -
- Aitziber Irigoras, bizkaitar legelari eta politikaria, Durangoko alkatea.
- Aitor Osa, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- Gorka Sarriegi, Sorotan Bele taldeko abeslaria.
- 1975 - Irati Iciar Madinabeitia, gipuzkoar historialaria.
- 1976 -
- Jose Maria Goenaga, euskal zinemagilea.
- Gorka Orive, Farmazian doktorea, ikerlaria eta unibertsitate irakaslea.
- 1977 - Iker Fernández, gipuzkoar snowboardlaria.
- 1982 - Unai Muñoa, gipuzkoar bertsolaria eta bertso-eskola irakaslea.
- 1986 - Iñaki Iza, bizkaitar esku huskako pilotari ohia.
- 1988 - Arantxa Ramos, bizkaitar igerilaria, libre estiloan aditua.
- 2000 -
- Josu Etxeberria, nafar txirrindularia.
- Ander Ioldi, nafar futbolaria.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 384 - Honorio, erromatar enperadorea (h. 423).
- 1466 - Ashikaga Yoshitane, Ashikaga shogunerriko hamargarren shoguna (h. 1523).
- 1585 - Richelieu kardinala, frantziar elizgizona eta ministroburua (h. 1642).
- 1737 - Luigi Galvani, italiar sendagile eta fisikaria (h. 1798).
- 1754 -
- William Bligh, britainiar Royal Navyko ofizial eta administratzaile koloniala (h. 1817).
- Jacques Pinet, frantziar politikaria (h. 1844).
- 1778 - Clemens Brentano, alemaniar olerkari eta eleberrigilea (h. 1842).
- 1789 - William Cranch Bond, estatubatuar astronomoa (h. 1859).
- 1802 - Karl August Friedrich Mahn, alemaniar erromanista eta euskalaria (h. 1887).
- 1808 - Wendela Hebbe, suediar kazetari eta idazlea, ustez Suediako egunkari bateko lehen emakume kazetaria (h. 1899).
- 1828 - Leo Tolstoi, errusiar idazlea (h. 1910).
- 1843 - Oscar Montelius, suediar arkeologoa (h. 1921).
- 1848 - Elia Millosevich, italiar astronomoa (h. 1919).
- 1852 - John Henry Poynting, ingeles fisikaria (h. 1914).
- 1873 - Max Reinhardt austriar antzerki-zuzendaria eta zinemagilea (h. 1943).
- 1878 - María de Echarri, espainiar zutabegile eta propagandista katolikoa, politikaria eta feminista (h. 1955).
- 1885 -
- Andrew Keith Jack, australiar fisikaria, Trans-Antartika Espedizio Inperialeko kidea (h. 1966).
- Clare Sheridan, ingeles eskultore, kazetari eta idazlea (h. 1970).
- 1890 - Kurt Lewin, alemaniar psikologo eta filosofoa (h. 1947).
- 1899 - Brassaï, franko-hungariar argazkilari, eskultore, dominen-egile, idazle eta zinemagilea (h. 1984).
- 1906 - Pietro Francisci, italiar zinemagilea (h. 1977).
- 1908 - Cesare Pavese, italiar idazle eta poeta (h. 1950).
- 1911 -
- Richard Baer, alemaniar ofizial nazia (h. 1963).
- John Gorton, Australiako lehen ministroa (h. 2002).
- Ahti Hammar, Finlandiako udalerrietako hainbat armarri marraztu zituen gizona (h. 1979).
- 1918 - Oscar Luigi Scalfaro, Italiako 9. Presidentea (h. 2012).
- 1922 -
- Pauline Baynes, britainiar liburu ilustratzailea izan zen: ehun mila titulu baino gehiago ditu (h. 2008).
- Hans Georg Dehmelt, alemaniar-estatubatuar fisikaria, 1989ko Fisikako Nobel Saria (h. 2017).
- Manolis Glezos, greziar politikari eta erresistentea (h. 2020).
- 1923 -
- Daniel Carleton Gajdusek, estatubatuar sendagile eta biofisikaria, 1976ko Medikuntzako Nobel saria (h. 2008).
- Cliff Robertson, estatubatuar aktorea (h. 2011).
- 1924 - Rik Van Steenbergen, belgikar txirrindularia, historiako handienetako bat (h. 2003).
- 1927 - Elvin Jones, estatubatuar jazz bateria-jotzailea (h. 2004).
- 1928 - Sol LeWitt, estatubatuar artista (h. 2007).
- 1929 - Claude Nougaro, frantziar abeslari eta letragilea, jazz arloan espezializatuta (h. 2004).
- 1931 - Waldemar Świerzy, poloniar marrazkigilea (h. 2013).
- 1934 - Sonia Sanchez, afroamerikar poeta, narraziogile, saiakeragile, antzergi-egile eta haur-literaturako liburuen egilea.
- 1935 - Chaim Topol, israeldar aktore eta abeslaria (h. 2023).
- 1936 - David Gold, britainiar enpresaburua (h. 2023).
- 1939 - Reuven Rivlin, Israelgo presidentea.
- 1941 -
- Otis Redding, Soularen Erregea, estatubatuar soul abeslaria (h. 1967).
- Dennis Ritchie, estatubatuar fisikaria, C programazio lengoaiaren sortzailea eta Unix sistema eragilearen sortzaileetako bat (h. 2011).
- 1942 - Juan Luis Panero, espainiar poeta (h. 2013).
- 1944 - Neil French, britainiar enpresaburua.
- 1947 - Bryan Sykes, britainiar genetista eta zientzia idazlea (h. 2020).
- 1949 - Susilo Bambang Yudhoyono, Indonesiako presidente ohia.
- 1950 - Agustín Díaz Yanes, espainiar zinema zuzendari eta gidoigilea.
- 1960 - Hugh Grant, ingeles aktore eta zinema ekoizlea.
- 1961 - Issam Zahreddine, Siriako Errepublikar Guardiaren maior jenerala (h. 2017).
- 1965 - Jesús Vázquez, espainiar telebista aurkezlea.
- 1966 - Adam Sandler, estatubatuar aktorea.
- 1967 - Joan Canadell, kataluniar politikari, enpresaburu eta industria-ingeniaria.
- 1972 -
- Xavier Pascual, kataluniar saskibaloi entrenatzailea.
- Sandra Uve, kataluniar ilustratzailea, dibulgatzaile zientifikoa, gidoilaria eta idazlea.
- 1974 - Ivo Ulich, txekiar futbolari ohia.
- 1976 - Hanno Möttölä, finlandiar saskibaloi jokalaria.
- 1977 - Gina Gogean, errumaniar gimnasta artistikoa, bederatzi aldiz munduko txapelduna hainbat probatan.
- 1980 - Michelle Williams, estatubatuar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
- 1983 - Zoe Kazan, estatubatuar aktorea, gidoilari eta dramagilea.
- 1985 - Luka Modrić, kroaziar futbolaria.
- 1989 - Dairis Bertāns, letoniar saskibaloi jokalaria.
- 1991 - Kelsey Chow, estatubatuar aktorea.
- 2001 - Emma Ellingsen, norvegiar modelo, aktore eta youtuberra.
Heriotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1600 - Frantzisko Tolosakoa, gipuzkoar teologoa eta frantziskotar fraidea, Tuin.
- 1737 - Karlos III.a Beltzuntze, baxenafar militarra (j. 1670).
- 1794 - Juan de Orobiogoitia Agirre, bizkaitar merkataria (j. 1718).
- 1919 - Henri Lutz, lapurtar musikagilea, sinfonietan aditua, Parisen (j. 1864).
- 1929 - Francisco Garate, gipuzkoar elizgizon jesuita (j. 1857).
- 1933 - Henri-Achille Zo, lapurtar margolaria, Landetan (j. 1873).
- 1942 - Erramun Olabide, gasteiztar hizkuntzalaria, Tolosa Okzitanian (j. 1869).
- 1957 - Jacinto Olabe, gipuzkoar margolaria, erretratuetan aditua (j. 1877).
- 1994 - Luis Bergaretxe, bizkaitar futbolari eta enpresaria (j. 1910).
- 1999 - José Luis Lauzirika, bizkaitar futbolaria (j. 1921).
- 2021 - Alicia Iturrioz, gipuzkoar margolaria, Donostian (j. 1927).
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1087 - Gilen I.a Konkistatzailea, Normandiako dukea eta Ingalaterrako erregea.
- 1398 - Jakue I.a Ziprekoa, Zipreko errege eta Jerusalemgo errege tituluduna (j. 1334).
- 1438 - Eduardo I.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1391).
- 1513 - Jakobo IV.a Eskoziakoa, Eskoziako erregea (j. 1473).
- 1569 - Pieter Bruegel Zaharra, flandriar margolaria (j. 1525).
- 1590 - Rebecca Lemp, sorginkeria leporatu eta Nördlingenen sutan erre zuten emakume alemaniarra.
- 1596 - Ana Jagellon, Poloniako erregina eta Lituaniako dukesa handia (j. 1523).
- 1693 - Ihara Saikaku, japoniar idazlea (j. 1642).
- 1815 - John Singleton Copley, anglo-estatubatuar margolaria (j. 1738).
- 1819 - Martín Álvarez de Sotomayor, Colomerako kondea, espainiar militarra (j. 1723).
- 1841 - Augustin Candolle, suitzar botanikaria (j. 1778).
- 1891 - Jules Grévy, Frantziako presidentea (j. 1807).
- 1898 - Stéphane Mallarmé, frantziar olerkaria (j. 1842).
- 1901 - Henri de Toulouse-Lautrec, frantziar margolaria (j. 1864).
- 1912 - Jaroslav Vrchlický, txekiar idazlea (j. 1853).
- 1934 - Roger Fry, ingeles margolari eta artw-kritikaria (j. 1866).
- 1941 - Hans Spemann, alemaniar biologoa, 1935eko Medikuntzako Nobel saria (j. 1869).
- 1976 -
- Eduarda Lapa, portugaldar margolaria eta pintura-irakaslea (j. 1895).
- Mao Zedong, Txinako Alderdi Komunistako buruzagia eta Txinako presidentea (j. 1893).
- 1978 - Hugh MacDiarmid, eskoziar olerkaria (j. 1892).
- 1981 - Jacques Lacan, frantziar psikiatra (j. 1901).
- 1983 - Luis Monti, italoargentinar futbolaria (j. 1901).
- 1985 - Paul John Flory, estatubatuar kimikaria, 1974ko Kimikako Nobel Saria (j. 1910).
- 1990 - Samuel Doe, Liberiako presidentea (j. 1951).
- 1997 - Burgess Meredith, estatubatuar aktore, zinema zuzendari, ekoizle eta idazlea (j. 1907).
- 1998 - Lucio Battisti, italiar musikari eta abeslaria (j. 1943).
- 2000 - Veerasamy Ringadoo, Maurizioko lehenbiziko presidentea (j. 1920).
- 2001 - Ahmad Shah Massoud, afganistango mujahidinen buruzagia, Sobietarren aurkako gerran garrantzi handiko paperduna, eraila (j. 1953).
- 2003 - Edward Teller, hungariar-estatubatuar fisikaria, hidrogeno bonbaren aita (j. 1908).
- 2007 - Helmut Senekowitsch, austriar futbolari eta entrenatzailea (j. 1933).
- 2009 - Tuna Mascarenhas, caboverdetar laborategi medikoko aktibista eta zientifikoa (j. 1944).
- 2010 - Bent Larsen, danimarkar xakelaria (j. 1935).
- 2011 - Josep Termes, kataluniar historialaria, XIX. eta XX. mendeetako kataluniar langileen mugimenduan espezializatua (j. 1936).
- 2014 - Montserrat Abelló, katalanezko poeta eta itzultzailea (j. 1918).
- 2019 - Robert Frank, suitzar-estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1924).
- 2020 - Shere Hite, alemaniar sexologo eta feminista, giza-sexualitateari buruz egindako ikerketengatik ezaguna (j. 1942).
- 2021 - Borhane Alaouié, libanoar zinema zuzendaria (j. 1941).
Jaiak eta urteurrenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Sehaska egutegiko izendegia: Arantza, Arantzazu, Arantxa eta Olarizu.
- Euskal Jai Eguna: Zarautz, aldiz, Ordizian Iraileko lehen asteazkenean ospatu ohi dira.
- Arantzazuko Andre Mariaren jaieguna.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2856
Multimedia: 9 September
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||