Larraul
| Larraul | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||
 Larraulgo udaletxea. | |||||||||
|
| |||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||
| Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||
| Izen ofiziala | Larraul | ||||||||
| Alkatea | Maria Teresa Arana Perez | ||||||||
| Posta kodea |
20159 | ||||||||
| INE kodea |
20048 | ||||||||
| Herritarra | larrauldar[1] | ||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Koordenatuak | 43° 11′ 16″ N, 2° 06′ 09″ W / 43.1879°N,2.1024°WKoordenatuak: 43° 11′ 16″ N, 2° 06′ 09″ W / 43.1879°N,2.1024°W | ||||||||
 | |||||||||
| Azalera | 5.90 | ||||||||
| Garaiera | 240 metro | ||||||||
| Distantzia | 24 km Donostiara | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria |
256 (2020) 5 (2019) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 42,67 bizt/km² | ||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[2] |
% 53,25 | ||||||||
| Zahartze tasa[2] | % 20,23 | ||||||||
| Ugalkortasun tasa[2] | ‰ 56,6 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera tasa[2] | % 87,1 (2011) | ||||||||
| Genero desoreka[2] | % -3,36 (2011) | ||||||||
| Langabezia erregistratua[2] | % 9,24 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Euskaldunak[2] | % 92,09 (2010) | ||||||||
| Erabilera estimatua[3] | % 80,6 (2011) | ||||||||
| Kaleko erabilera [4] | % (2016) | ||||||||
| Etxeko erabilera | % | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Sorrera | 1840. urtea | ||||||||
| Webgunea | http://www.larraul.net | ||||||||
Larraul[1] Gipuzkoako erdialdeko udalerri bat da, Tolosaldeko eskualdekoa. 246 biztanle zituen 2016. urtean. Larrauldarren % 90 baino gehiago izanik euskaldunak, Larraul Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko (UEMA) kide da.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herriaren izena beti Larraul formarekin aipatu izan da; lehendabiziko aldiz, 1470. urtean.[5]
Etimologia, berriz, ilun samarra da. Badirudi lehen osagaia larre edo lahar dela; eta bigarrena, -aul, zeinak ez dirudien ahul adjektiboarekin zer ikusirik duenik. Hala, antzeko eran osatuak lirateke Nafarroa Garaiko ondorengo hiru toponimo hauek: Urraul ibarra eta Oleta Orbaibarko aurkintza (hur [«hurritza»] + -aul), Basaula Ameskoako aurkintza (baso + -aul(a)), eta Eraul Deierriko herria (osagai ezezagun bat + -aul). Hala ere, hipotesia besterik ez da, froga sendorik gabea.[5]
Larraulgo herritarrei larrauldar deritze;[1] eta tabako erretzaile ezizenaz ezagunak dira, Azkuek jaso zuenez.[5]
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
.jpg)
Larraul Gipuzkoaren barnealdeko herri bat da, eta Aiztondo haranean dago, Tolosaldeko ipar-mendebaldean. Ez dago Bizkaiko itsasoaren ertzetik oso urruti, baina Hernio mendiak (1075 metroko altitudea) eta haren mendilerroak itsasoa ezkutatzen diote. Izan ere, Larraul mendilerro horren hegoaldeko magalen dago, itsas mailatik 225 metro gorago, haranaren hondoan, terraza natural batzuen gainean. Horri esker, nekazaritza izan da bertakoen bizibidea mende askoan. Hostozabalen eta koniferoen basoek hartzen dute Larraulgo lurraldearen zati handi bat.[6]
Udalerri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Larraulek mugakide ditu ipar eta ekialdean Asteasu, hegoaldean Alkiza, eta mendebaldean Errezil (Urola Erdia).
 |
Asteasu | Asteasu | Asteasu |
|
| Asteasu eta Errezil (Urola Erdia) | 
|
Asteasu eta Alkiza | ||
| ||||
| ||||
| Errezil (Urola Erdia) eta Alkiza | Alkiza | Alkiza |
Azpiegiturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sortu zenetik Aiztondoko Alkatetza Nagusiaren kide izan zen, Asteasurekin batera.
1766an Asteasutik bereizi zen, desadostasunen ondorioz. Baina 1840ra arte ez zuen alkate eta udalik eduki. [13]
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaur egun, Larraulgo biztanleak 250 inguru dira; XX. mendearen bukaeran, ordea, erdia ziren. Izan ere, ordu arte larrauldarrek izandako ekonomia jarduera nagusiak (nekazaritza eta abeltzaintza) nabarmen ahuldu ziren; eta gorantz egin zuen, ordea, industriak.[14]
1990eko hamarraldian, hainbat etxebizitza eraiki zituzten Larraulen, eta horri esker herriak susperraldia izan du, eta biztanleen erdia baino gehiago 35 urtetik beherakoa da gaur egun. Biztanle kopurua handitu denez, hezkuntzarako, aisialdirako eta herri zerbitzuetarako hainbat jarduera antolatu dira berriro Larraulen.[14]
Hala eta guztiz ere, larrauldar gehienek herritik kanpo egiten dute lan, industrian eta zerbitzuetan.[14]
2016an herrian bizi ziren 246 biztanleetatik %10,98k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %4,47 ziren.[15]
| Larraulgo biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %4,5. Bigarren sektorea %5,2. Hirugarren sektorea %22,4. Eraikuntza %67,9.[15]
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Egungo Larraulgo Udalbatza 2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeetan erabaki zen. Hauteskundeen ondoren, PSE-EE alderdiko Maite Arana —Santurtzin (Bizkaia) jaioa, 1970ean; Donostian bizi da— hautatu zuten alkate. Izan ere, nahiz eta alderdi horrek 19 boto besterik jaso ez zuen (botoa emateko eskubidea zuten 186 larrauldarren artetik), alderdi horretakoa izan zen Larraulen hauteskunde horietara aurkeztutako hautagai zerrenda bakarra; horrenbestez, PSE-EE alderdikoak dira Larraulgo Udaleko zazpi zinegotziak. Boto emaileak 115 izan ziren; abstentzioa, % 38,17; boto baliogabeak, 1; eta boto zuriak, 95 (% 82,61). PSE-EEkoek nahikoa zuten boto baliodunen % 5 lortzea, alkatetza bereganatzeko; eta boto baliodunen % 18 jaso zituzten.[16][17][18]
Larraulgo udalbatza | |||||
Alderdia |
2019ko maiatzaren 26a | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 7 / 7 |
||||
| Datuen iturria: «Udal hauteskundeak 2019 - Larraul», Tolosaldeko ataria.[16] | |||||
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Larraulgo euskara[22] gipuzkeraren[23] aldaera bat da; zehazki, erdiguneko gipuzkeraren[24] barnean dagoen Tolosaldeko euskara[25] da herrian hitz egiten dena. Jasotako datuek diotenez, larrauldarren % 92,09 dira euskaldunak, eta % 80,06 da euskararen erabilera.
Eustaten arabera, 2016an euskaldunak %88,71 ziren.[15]
Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- San Esteban. Abuztuaren 3an.[26]
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
,_1988an.jpg)
- San Esteban eliza
- Sorarrain baserria: Erdi Aroan sortua, segur aski. Aldapa handiko hegal batean dago, Usarrabi amildegiaren gainean, Sorarrain izeneko auzoan.[27] 2007. urtean, Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen, monumentu sailkapenarekin.[28]
- Larraulgo Ekomuseoa (etnografia museoa): nekazaritzaren munduaren isla jasotzen du batez ere. Sarrera doakoa du, eta bisitarako ordua aldez aurretik hitzartu behar da.[29]
.jpg)
Larrauldar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Joakin Larrunbide (XVI. mendea), organo jotzailea eta euskal olerkaria.
- Frantzisko Tolosakoa (15??-1601), Tuiko artzapezpikua eta frantziskotar fraidea.
- Bakartxo Tejeria (1971-), abokatua eta politikaria, EAJ alderdikoa, Eusko Legebiltzarreko lehendakaria.
- Jexux Mari Irazu (1972-), bertsolaria.
- Estitxu Eizagirre (1979-), bertsolaria eta Argia aldizkariko kazetaria eta zuzendaria.
Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Esteban eliza.
Txuringadi errota.
Karobia.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c Euskaltzaindia. (PDF) 140. arauaː Gipuzkoako herri-izendegia. .
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «UEMA-Atlasa» Euskararen erabilera (UEMA).
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b c Salaberri Zaratiegi, Patxi; Zaldua Etxabe, Luis Mari. (2020). Gipuzkoako herrien izenak. Lekukotasunak eta etimologia. in: Izenak. Euskaltzaindia, 235 or. ISBN 978-84-120766-2-2..
- ↑ «Larraul: Non dagoen» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoa) Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ «Liburutegia» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «KZgunea» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Udalaren zerbitzuak» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Larraul» Gipuzkoako Eskola Txikiak eskola, herri eta auzo txikiak bizirik! Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Ekomuseoa» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Larraulgo Ekomuseoa. Zatoz Larraulgo ingurune eder, natural eta kulturalaz gozatzera» www.larraulgoekomuseoa.com Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Historia» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ a b c «Larraul: Herria eta jarduerak» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoa) Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ a b c «Web Eustat. Larraulko datu estatistikoak» eu.eustat.eus Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ a b «Udal hauteskundeak 2019 - Larraul» Tolosaldeko ataria Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ «Larraul sozialista» Tolosaldeko ataria 2019-05-11 Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ Goenaga Lizaso, Eider. «Maite Arana, Larraulgo alkatea: “Dena uste baino errazago joan da”» Gipuzkoako Hitza 2019-08-02 Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ «Urkola Sorozabal, Mikaela - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-27.
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-27.
- ↑ «Herriko festak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-27.
- ↑ «Larraul - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-10.
- ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-10.
- ↑ «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-10.
- ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-09-10.
- ↑ «Larraulgo jaiak» Larraul Noiz kontsultatua: 2020-04-22.
- ↑ «Larraulgo (Gipuzkoa) Sorarrain baserria, Monumentu izendapenaz, Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Nagusian inskribatua izan da» www.euskadi.eus (Euskal Kultura Ondarearen Zentroko berriak eta azken ordukoak) Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ «AGINDUA, 2007ko martxoaren 16koa, Kultura sailburuarena, Larraulgo (Gipuzkoa) Sorarrain baserria, Kultura Ondasun gisa, Monumentu izendapenaz, Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartzeko dena» (PDF) Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria 2007ko apirilak 24, asteartea Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
- ↑ «Larraulgo Ekomuseoa» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoaren webgunea) Noiz kontsultatua: 2020-04-05.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Datuak: Q1639443
Multimedia: Larraul
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Larraul
| |||||||
| ||||||||||
