Edukira joan

Larraul

Koordenatuak: 43°11′16″N 2°06′09″W / 43.1879°N 2.1024°W / 43.1879; -2.1024
Wikipedia, Entziklopedia askea
Larraul
 Gipuzkoa, Euskal Herria
Larraulgo udaletxea.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaTolosaldea
Izen ofizialaLarraul
AlkateaMaria Teresa Arana Perez
Posta kodea20159
INE kodea20048
Herritarralarrauldar
Ezizenatabako erretzaile
Kokapena
Koordenatuak43°11′16″N 2°06′09″W / 43.1879°N 2.1024°W / 43.1879; -2.1024
Map
Azalera6 km²
Garaiera240 m
Distantzia24 km Donostiara
Demografia
Biztanleria256 (2024)
−1 (2023)
alt_left 113 (%44,1) (%53,9) 138 alt_right
Dentsitatea42,67 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 53,25
Zahartze tasa[1]% 20,23
Ugalkortasun tasa[1]‰ 56,6
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 87,1 (2011)
Genero desoreka[1]% -3,36 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 9,24 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 85.2 + % 8.8 hartzaile (2021)
Etxeko erabilera[3]% 74.8 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera1840 (juliotar egutegia)
Webguneahttps://www.larraul.eus

Larraul[4] Gipuzkoako erdialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. Larrauldarren % 90 baino gehiago euskaldunak izanik, Larraul Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko (UEMA) kide da.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herriaren izena beti Larraul formarekin aipatu izan da; lehendabiziko aldiz, 1470. urtean.[5]

Etimologia, berriz, ilun samarra da. Badirudi lehen osagaia larre edo lahar dela; eta bigarrena, -aul: ez dirudi ahul adjektiboarekin zerikusirik duenik. Hala, antzeko eran osatuta egon litezke Nafarroa Garaiko ondorengo hiru toponimo hauek: Urraul ibarra eta Oleta Orbaibarko aurkintza (hur [«hurritza»] + -aul), Basaula Ameskoako aurkintza (baso + -aul(a)), eta Eraul Deierriko herria (osagai ezezagun bat + -aul). Hala ere, hipotesia besterik ez da, froga sendorik gabea.[5]

Larraulgo herritarrei larrauldar deritze;[4] eta tabako erretzaile ezizenaz ezagunak dira, Azkuek jaso zuenez.[5]

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Larraul, hegoaldetik (Asteasutik) begiratuta.
Larraul, iparraldetik (Hernio aldetik) begiratuta.

Larraul Gipuzkoaren barnealdeko herri bat da, eta Aiztondo haranean dago, Tolosaldeko ipar-mendebaldean. Ez dago Bizkaiko itsasoaren ertzetik oso urruti, baina Hernio mendiak (1075 metroko altitudea) eta haren mendilerroak itsasoa ezkutatzen diote. Izan ere, Larraul mendilerro horren hegoaldeko magalen dago, itsas mailatik 225 metro gorago, haranaren hondoan, terraza natural batzuen gainean. Horri esker, nekazaritza izan da bertakoen bizibidea mende askoan. Hostozabalen eta koniferoen basoek hartzen dute Larraulgo lurraldearen zati handi bat.[6]

Udalerri mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Larraulek mugakide ditu ipar eta ekialdean Asteasu, hegoaldean Alkiza, eta mendebaldean Errezil (Urola Erdia).

Asteasu Asteasu Asteasu
Asteasu eta Errezil (Urola Erdia) Asteasu eta Alkiza
Mendebaldea
   Larraul  
Ekialdea
Errezil (Urola Erdia) eta Alkiza Alkiza Alkiza

Azpiegiturak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sortu zenetik, Aiztondoko Alkatetza Nagusiaren kide izan zen, Asteasurekin batera.

1766an Asteasutik bereizi zen, desadostasunen ondorioz, baina 1840ra arte ez zuen alkate eta udalik izan. [13]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egun, Larraulgo biztanleak 250 inguru dira; XX. mendearen bukaeran, ordea, erdia ziren. Izan ere, ordu arte larrauldarrek izandako ekonomia jarduera nagusiak (nekazaritza eta abeltzaintza) nabarmen ahuldu ziren, baina industriak gorantz egin zuen.[14]

1990eko hamarraldian, hainbat etxebizitza eraiki zituzten bertan: horri esker, herriak susperraldia izan duenez, biztanleen erdia baino gehiago 35 urtetik beherakoa da gaur egun. Biztanle kopurua handitzearen ondorioz, hezkuntzarako, aisialdirako eta herri zerbitzuetarako hainbat jarduera antolatu dira berriro Larraulen.[14]

Hala eta guztiz ere, larrauldar gehienek herritik kanpo egiten dute lan, industrian eta zerbitzuetan.[14]

2016an herrian bizi ziren 246 biztanleetatik % 10,98k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak % 4,47 ziren.[15]

Larraulgo biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017an, sektore ekonomikoak honela banatzen ziren: lehen sektorea BEGaren % 4,5 zen; bigarren sektorea, % 5,2; hirugarren sektorea, % 22,4. Eraikuntzan, % 67,9k lan egiten zuen.[15]

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Egungo Larraulgo Udalbatza 2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeetan erabaki zen. Hauteskundeen ondoren, PSE-EE alderdiko Maite Arana —Santurtzin (Bizkaia) jaioa, 1970ean; Donostian bizi da— hautatu zuten alkate. Izan ere, nahiz eta alderdi horrek 19 boto besterik jaso ez zuen (botoa emateko eskubidea zuten 186 larrauldarren artetik), alderdi horretakoa izan zen Larraulen hauteskunde horietara aurkeztutako hautagai zerrenda bakarra; horrenbestez, PSE-EE alderdikoak dira Larraulgo Udaleko zazpi zinegotziak. Boto emaileak 115 izan ziren; abstentzioa, % 38,17; boto baliogabeak, 1; eta boto zuriak, 95 (% 82,61). PSE-EEkoek nahikoa zuten boto baliodunen % 5 lortzea, alkatetza bereganatzeko; eta boto baliodunen % 18 jaso zituzten.[16][17][18]

Larraulgo udalbatza

Alderdia

2019ko maiatzaren 26a
Zinegotziak Boto kopurua
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))
7 / 7
19 (% 18)
Datuen iturria: «Udal hauteskundeak 2019 - Larraul», Tolosaldeko ataria.[16]
Larraulgo Mikaela Urkolaren[19] testigantza, herriko festen eta ospakizunen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak[20][21] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Larraulgo euskara[22] gipuzkeraren[23] aldaera bat da; zehazki, erdiguneko gipuzkeraren[24] barnean dagoen Tolosaldeko euskaraz[25] hitz egiten da. Jasotako datuek diotenez, larrauldarren % 92,09 euskaldunak dira, eta euskararen erabilera % 80,06koa da.

Eustaten arabera, 2016an euskaldunak % 88,71 ziren.[15]

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • San Esteban. Abuztuaren 3an.[26]

Ondasun nabariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sorarrain baserria, 1988an.
Bilboko ikasle batzuk, Larraulgo barnetegira euskara ikastera joanak, 1997an.

Larrauldar ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argazki galeria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • San Esteban eliza.
    San Esteban eliza.
  • Txuringadi errota.
    Txuringadi errota.
  • Karobia.
    Karobia.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ a b Euskaltzaindia. (PDF) 140. arauaː Gipuzkoako herri-izendegia. .
  5. ↑ a b c Salaberri Zaratiegi, Patxi; Zaldua Etxabe, Luis Mari. (2020). Gipuzkoako herrien izenak. Lekukotasunak eta etimologia. in: Izenak. Euskaltzaindia, 235 or. ISBN 978-84-120766-2-2..
  6. ↑ «Larraul: Non dagoen» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoa) (kontsulta data: 2020-04-05).
  7. ↑ «Liburutegia» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  8. ↑ «KZgunea» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  9. ↑ «Udalaren zerbitzuak» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  10. ↑ «Larraul» Gipuzkoako Eskola Txikiak eskola, herri eta auzo txikiak bizirik! (kontsulta data: 2020-04-22).
  11. ↑ «Ekomuseoa» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  12. ↑ «Larraulgo Ekomuseoa. Zatoz Larraulgo ingurune eder, natural eta kulturalaz gozatzera» www.larraulgoekomuseoa.com (kontsulta data: 2020-04-22).
  13. ↑ «Historia» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  14. ↑ a b c «Larraul: Herria eta jarduerak» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoa) (kontsulta data: 2020-04-05).
  15. ↑ a b c «Web Eustat. Larraulko datu estatistikoak» eu.eustat.eus (kontsulta data: 2020-04-22).
  16. ↑ a b «Udal hauteskundeak 2019 - Larraul» Tolosaldeko ataria (kontsulta data: 2020-04-05).
  17. ↑ «Larraul sozialista» Tolosaldeko ataria 2019-05-11 (kontsulta data: 2020-04-05).
  18. ↑ Goenaga Lizaso, Eider. «Maite Arana, Larraulgo alkatea: “Dena uste baino errazago joan da”» Gipuzkoako Hitza 2019-08-02 (kontsulta data: 2020-04-05).
  19. ↑ «Urkola Sorozabal, Mikaela - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  20. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  21. ↑ «Herriko festak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  22. ↑ «Larraul - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  23. ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  24. ↑ «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  25. ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-10).
  26. ↑ «Larraulgo jaiak» Larraul (kontsulta data: 2020-04-22).
  27. ↑ «Larraulgo (Gipuzkoa) Sorarrain baserria, Monumentu izendapenaz, Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Nagusian inskribatua izan da» www.euskadi.eus (Euskal Kultura Ondarearen Zentroko berriak eta azken ordukoak) (kontsulta data: 2020-04-05).
  28. ↑ «AGINDUA, 2007ko martxoaren 16koa, Kultura sailburuarena, Larraulgo (Gipuzkoa) Sorarrain baserria, Kultura Ondasun gisa, Monumentu izendapenaz, Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartzeko dena» (PDF) Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria 2007ko apirilak 24, asteartea (kontsulta data: 2020-04-05).
  29. ↑ «Larraulgo Ekomuseoa» www.larraulgoekomuseoa.com (Larraulgo Ekomuseoaren webgunea) (kontsulta data: 2020-04-05).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Larraul&oldid=9945090"(e)tik eskuratuta