Ormaiztegi

Ormaiztegi
	Gipuzkoa, Euskal Herria
	Ormaiztegiko bidezubia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Goierri
Izen ofiziala	Ormaiztegi
Alkatea	Rosario Urkia Goitia
Posta kodea	20216
INE kodea	20062
Herritarra	ormaiztegiar
Ezizena	harrikalarik
Kokapena
Koordenatuak	43°02′35″N 2°15′17″W / 43.0431°N 2.2548°W43°02′35″N 2°15′17″W / 43.0431°N 2.2548°W
Azalera	7 km²
Garaiera	195 m
Distantzia	50 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	1.242 (2022); −6 (2021)
Dentsitatea	177,43 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 9,88
Zahartze tasa	% 16,46
Ugalkortasun tasa	‰ 67,62
Ekonomia
Jarduera tasa	% 75,44 (2011)
Genero desoreka	% 17,61 (2011)
Langabezia erregistratua	% 7,7 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 73,42 (2010)
Etxeko erabilera	% 62.48 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1615 (juliotar egutegia)
Webgunea	https://www.ormaiztegi.eus
Hiri senidetuak	Mijek

Ormaiztegi Gipuzkoa hegoaldeko udalerri bat da, Goierri eskualdekoa. 1.300 biztanle zituen 2016. urtean, eta 6,77 km². Autobusak egiten dituen Irizar (enpresa) enpresaren egoitza delako da ezaguna.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri hauek ditu mugakide: iparraldean Ezkio-Itsaso; hegoaldean Mutiloa eta Idiazabal; ekialdean Beasain; eta mendebaldean Gabiria.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Auzo bat baino ez zen Ormaiztegi, gaizkile eta lapurrei aurre egiteko 1384. urtean Segurako herriarekin bat egin zuenean. 1615 arte iraun zuen bi herriguneen arteko batasunak; urte horretan jaso zuen hiri-gutuna Filipe III.a Espainiako erregearen eskutik. 1617. urtean Astigarreta, Gudugarreta, Zerain eta Mutiloako herriguneekin bat egin zuen, San Esteban herri-elkartea osatzeko eta Batzar Nagusietara prokuradore bakarra bidaltzearren. Zegamako herri-elkarte bihurtu zen 1637. urtean, Zegamako herriak aurrekoekin bat egin zuenean. 1863. urtean, Norteko burdinbidea heldu zen herrira, eta ospe handiko Ormaiztegiko burdinazko zubia eraiki zen.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Industria (metalurgia, makineria, industria kimikoa, eraikuntza) da ekonomia jarduera nagusia.

Irizar kooperatibak Ormaiztegin dauka egoitza nagusia.^[3]

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %0,3. Bigarren sektorea BEGaren %88,6. Hirugarren sektorea %10,3. Eraikuntza %0,8.^[4]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019an herriak 1.295 biztanle zituen, eta horietatik %21,93k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %9,73 ziren.^[4]

Ormaiztegiko biztanleria

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 279 boto. Ormaiztegiko Herri Taldeak 218 boto. Orbel - Ormaiztegiko Bizilagunak Elkarlaneanek 210 boto. PSE-EEk 13 boto. PPk 12 boto.^[5]^[6] Rosa Mari Urkia (EH Bildu) izendatu zuten alkate, Orbelen aldeko botoekin.^[7]

2015eko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: Ormaiztegi Batzenek 452 boto. EH Bilduk 244 boto. PSE-EEk 10 boto.^[6]^[5] Jon Enrike (Ormaiztegi Batzen) izendatu zuten alkate.^[8]

2019ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: Ormaiztegi Batzenek 421 boto. EH Bilduk 258 boto. Elkarrekin Podemosek 20 boto. PSE-EEk 8 boto.^[6]^[5] Jon Enrikek jarraitu zuen alkate.^[9]^[10]

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek izan dira Ormaiztegiko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[11]
Jose Maria Elosegui Aldanondo^[11]^[12]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Elosegui Aldanondo^[12]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Arantza Campos Otegi	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Carlos Leturia Yurrita^[12]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Martin Perez de Albeniz Campos	1995	1996 ^a		Euzko Alderdi Jeltzalea
Iñaki Maiora Oria	1996	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Iñaki Maiora Oria	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Iñaki Maiora Oria	2003	2007		Ormaiztegiko Herri Taldea
Jon Intxausti Ugalde^[7]	2007	2011		Ormaiztegiko Bizilagunak Elkarlanean
Rosa Mari Urkia Goitia^[7]	2011	2015		Bildu
Jon Enrique Galarza^[8]	2015	2019		Ormaiztegi Batzen
Jon Enrique Galarza^[9]^[10]^[13]	2019	Jardunean		Ormaiztegi Batzen

^a Alkateak dimisioa aurkeztu zuen.

Azpiegiturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ormaiztegiko geltokia

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburutegia^[14]

Kirola[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zubipe kiroldegia^[15]
Urbeltz pilotalekua eta saskibaloi kantxa^[16]

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

San Andres Herri Eskola^[17]
Haur-eskola^[18]
Gaztelekua^[19]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ormaiztegiko Kontxa Intxaustiren^[20] testigantza, eskolan ikasitakoaren eta irakaskuntza metodoen ingurukoa.Euskal Herriko Ahotsak^[21] ^[22]proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Ormaiztegiko euskara^[20] gipuzkeraren aldaera bat da, zehatzago esanda, Goierriko euskara^[22] da bertan hitz egiten dena. Urolaldeko hizkerarekin batera Sartaldeko azpieuskalkia^[21] osatzen du Goierrikoak, baina Urolaldekoan sakonagoa da mendebaleko euskararen eragina. Nortasun beteko hizkera da Goierrikoa, batasun handikoa, nahiz eta gorabeherak badiren mendebaletik ekialdera, hau da, Segura, Zegama eta Legazpitik Zaldibia edo Legorretara. Ataungoa ere berezia da, ziurrenik, bakarti samar eta Nafarroako mugan dagoelako. Abaltzisketak eta Ikaztegietak Tolosaldearekin lotura egiten dute, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierri eta Urolaldearen artekoa.

2016an herritarren %73,85 euskalduna zen.^[4]

San Andres elizako ataria

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tren bidezubia^[23]: 286 m luze eta 35 m garai da. Madril eta Irun lotzen dituen trenbidearen zatia zen. Lavaley frantziar ingeniariak egin zuen 1863an. Espainiako Gerra Zibilean kaltetu ondoren, 1940an berritu zuten. 1996an utzi zioten erabiltzeari.
Zumalakarregi Museoa. Iriarte Erdikoa etxean dago.^[24]
San Andres parrokia eliza:^[25] XVI. mendekoa da, eta atari eta bataio-harri erromanikoak ditu.^[26]
Eskola Zaharra^[27]
Udaletxea (XIX. mendea)^[28]
Berroeta baserria (XVI. mendea)^[29]
Arandi Zahar baserria (XVI. mendea)^[30]

Ormaiztegiar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tomas Zumalakarregi jenerala da ormaiztegiar ospetsuena.

Migel Antonio Zumalakarregi (1773-1846) politikari liberala.
Tomas Zumalakarregi (1788-1835), jeneral karlista.
Gregorio Muxika (1882-1931), euskal idazlea eta euskaltzalea.
Arantza Mancisidor Mendizabal (1948-), Soprano Liriko-Dramatikoa.
Mari Karmen Garmendia (1947-), irakasle eta politikaria.
Elixabete Garmendia (1953-), euskarazko kazetaria.
Gorka Izagirre (1987-), txirrindulari profesionala.
Ion Izagirre (1989-), txirrindulari profesionala.

Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ormaiztegiko udaletxea.
Zumalakarregi Museoa eta San Andres parrokia eliza.
Tren bidezubia.
Herriaren ikuspegi bat
Zumalakarregiren bustoa
San Andres eliza, atzetik
Irizar (enpresa), Ormaiztegi. Euskal Herria.jpg

Irizar (enpresa) enpresa
1940ko argazkia
Iriarte Erdikoa baserria, 1940an
Iriarte Erdikoa baserria, 1940an
Iriarte Erdikoa baserria, 1940an

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ Irizar marka. (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b ^c «Web Eustat. Ormaiztegiko datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b ^c «Udal, Foru eta Europako Hauteskundeak 2019» Goierriko Hitza (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b ^c www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b ^c «Rosa Mari Urkia izendatu dute Ormaiztegiko alkate, Orbelen aldeko botoekin» Goierriko Hitza 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b «Jon Enrique alkate Ormaiztegin, sei zinegotzi lortuta» Goierriko Hitza 2015-05-24 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b «Goierriko hamar alkatek jarraitu egingo dute agintaldi honetan» Goierriko Hitza 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b «Lehen egunean hiru herritan alkate» Goierriko Hitza 2019-06-18 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-05-06).
↑ ^a ^b ^c «Ormaiztegi - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
↑ Ormaiztegiko Udala. (Noiz kontsultatua: 2021-05-11).
↑ «Liburutegia» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Zubipe polikiroldegia» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Urbeltz pilotalekua» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «San Andrés Herri eskola» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Haurreskola» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Gaztelekua – PSZ zerbitzua» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ ^a ^b «Ormaiztegi - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
↑ ^a ^b «Sartaldekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
↑ ^a ^b «Goierrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
↑ «NORTEKO TRENBIDEAREN ZUBIA. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Iriarte Erdikoa etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «San Andrés Eliza. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Ondarea» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «ANTIGUAS ESCUELAS. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Consistorial etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «Berroeta baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
↑ «CASERIO ARANDI ZAHAR. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa

Datuak: Q932808
Multimedia: Ormaiztegi
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ormaiztegi

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[3] Irizar marka. (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:0-4] «Web Eustat. Ormaiztegiko datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:1-5] «Udal, Foru eta Europako Hauteskundeak 2019» Goierriko Hitza (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:2-6] www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:3-7] «Rosa Mari Urkia izendatu dute Ormaiztegiko alkate, Orbelen aldeko botoekin» Goierriko Hitza 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:4-8] «Jon Enrique alkate Ormaiztegin, sei zinegotzi lortuta» Goierriko Hitza 2015-05-24 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:6-9] «Goierriko hamar alkatek jarraitu egingo dute agintaldi honetan» Goierriko Hitza 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:5-10] «Lehen egunean hiru herritan alkate» Goierriko Hitza 2019-06-18 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[:02-11] (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-05-06).

[:7-12] «Ormaiztegi - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).

[13] Ormaiztegiko Udala. (Noiz kontsultatua: 2021-05-11).

[14] «Liburutegia» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[15] «Zubipe polikiroldegia» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[16] «Urbeltz pilotalekua» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[17] «San Andrés Herri eskola» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[18] «Haurreskola» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[19] «Gaztelekua – PSZ zerbitzua» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[#1-20] «Ormaiztegi - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).

[#2-21] «Sartaldekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).

[#3-22] «Goierrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).

[23] «NORTEKO TRENBIDEAREN ZUBIA. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[24] «Iriarte Erdikoa etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[25] «San Andrés Eliza. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[26] «Ondarea» Ormaiztegi (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[27] «ANTIGUAS ESCUELAS. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[28] «Consistorial etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[29] «Berroeta baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[30] «CASERIO ARANDI ZAHAR. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]