Edukira joan

Eusko Abertzale Ekintza

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«ANV» orritik birbideratua)
Eusko Abertzale Ekintza
Acción Nacionalista Vasca (EAE-ANV)
Sorrera1930eko azaroaren 30a[1]
1977 (legeztapena)
Desegitea2008 (legez kanporatzea)
Egoitza nagusiaBarakaldo (itxita)
Ideologia politikoaabertzalea, sozialista eta independentista
Emakumeen atalaEusko Emakume Ekintza
AgerkariaAcción Nacionalista (1932-1933)
Tierra Vasca-Eusko Lurra (1933-1940, 1956-1976)
Eusko Ekintza (2005-2008)
2008ko otsailaren 8tik "jarduera etenda" epaile aginduz
2008ko irailaren 16tik legez kanpo "Batasunaren ondorengo izateagatik"

Eusko Abertzale Ekintza (EAE-ANV) (gaztelaniaz: Acción Nacionalista Vasca) 1930eko azaroaren 30ean[1] sortutako Hego Euskal Herriko alderdi abertzale eta sozialista izan zen. 2008tik legez kanpo dago, Espainiako auzitegiek Batasunarekin zerikusia duela egotziz.[2] Bere sorrerako agiria San Andresko manifestua izan zen, 1930eko azaroaren 30ean argitaratua. Alderdiko kideei ekintzale deitzen zitzaien.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aurrekariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alderdi honen aurrekari garbia da Euzkotar Erkal Abertzale Alderdia, 1911n sortua.[3] Ez zuen luzaro iraun. Pedro Sarasketa, Segundo Ispizua, Francisco Ulazia, Francisco Zubitarte eta Victor Gabirondo izan ziren alderdi hartako kide nabarmenetako batzuk.

Sorrera eta hastapenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1930ko azaroaren 30ean, San Andres egunez sortu zen Eusko Abertzale Ekintza. Egun hartan, zenbait militante abertzalek Bilbon San Andresko Manifestua plazaratu zuten. "Behin-behineko Batzordeak" eman zioten izena beraien buruari lehendabiziko ekintzale horiek. Abertzaletasunaren norabide aldaketa bat bilatzen zuen jende multzoa zen eta azaroaren 1tik prestatzen ari ziren alderdi berriaren plazaratzea.

Alderdiaren fundatzaileen artean Anakleto Ortueta, Luis Urrengoetxea, Tomas Bilbao, Jose Manuel Izpizua, Claudio Ibañez de Aldekoa, Julian Arrien, Jose Ignacio Arana eta Jose Maria Belaustegigoitia zeuden, besteren artean. Alderdiaren zenbait sortzailek, Anakleto Ortuetak esaterako, urte gutxi eman zuten alderdi berrian, bereziki EAEko joera ezkertiarrak areagotu ziren heinean.

Eusko Abertzale Ekintzaren jaiotzak EAJren nazionalismoarekiko berritasun nabaria eta etena suposatu zuen, bere burua akonfesional, errepublikazale eta aurrerakoi bezala definitu baitzuen. Aldi berean, Euskal Herriaren izaera nazionala bertako herritarren borondateak definitzen zuen, burujabetzaren bidean (autodeterminazio eskubidea aldarrikatuz), eta ez, EAJren tradizio politikoan bezala, arrazan, historian edota Foraltasunatik zetorren legitimitatean. Horrela, EAEk abertzaletasunaren ateak ireki zizkien etorkinei eta hauen seme-alabei, militante abertzalea izateko abizen euskaldunak izateko araua kendu baitzuen alderdi berriak.

Orohar, alderdiaren lehendabiziko urteetan, ordura arteko abertzaletasun eskubizale eta elizkoia berritzen ahalegindu ziren. Gero etorriko zen ezkerreko ideologia bereganatzea.

1933. urtean, Tierra Vasca-Eusko Lurra egunkaria argitaratu zuten, baina arazo ekonomikoak zirela eta, itxi egin behar izan zuten. Tierra Vasca egunkaria atzera berriz atera zuten 1936. urtean, gerra betean eta Bilbon, baina Bizkaiko hiriburua frankisten eskuetan erortzean berriro itxi zuten.

1936ko gerraren aurreko urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Barakaldoko EAE-ANVren egoitza ohia. Frankismoan alderdiari kendu zioten egoitza hau, eta egun euskaltegi bat da.

36ko gerraren aurreko urteetan, oraindik erabat ideologia finkatu gabe egonda, barneko krisia, aldaketa eta eztabaida ideologiko ugari izan ziren alderdi barnean.

Azkenik, 1936ko ekainean, 1935eko Eibarko batzarra egin eta gero, kongresu berezi batean, Eusko Abertzale Ekintzak abertzaletasunean oso berritzailea zen programa bat onartu zuen, sozialismoan, Euskal Herriko lurraldetasunean eta autodeterminazio eskubidean oinarritzen zena.

Hala eta guztiz, EAEko barneko tirabirak ez ziren guztiz desagertu. 1936an Luis Urkullu buru zutela EAEn zatiketa bat egon zen eta izen berri bat eman zioten "EAE autonomoa" (ANV autónoma) Arrazoia izan zen Barakaldoko afiliatuek uko egin ziotela EAEren Bizkaiko korronte ofizialak jarraitutako ildo politikoari, hots, Bizkaiko Fronte Popularrean sartzeari, 1936ko hauteskundeei begira ezkertiarrekin hauteskunde itun bat eginez. Neurri horien aurka agertu ziren Barakaldoko afiliatu gehienak, EAJrekin bat egitearen aldekoak. EAEren Batzorde Nazionalak Barakaldoko Udal Batzordea kanporatu zuen, eta haren ordez beste bat jarri zuen, Luis Ruiz de Agirre buru zuena. Batzorde horrek Burtzeña-Gurutzeta, Retuerto, El Regato eta herriko erdiguneko Eusko Etxeak kontrolatu zituen, eta kanporatuek planteatutako zatiketa errefusatu zuten. Hauek EAJrekin akordioak babestu zituzten mila militante inguru eraman zituzten, uztailean alderdi berri bat sortuz: Eusko Abertzale Ekintza Autonomoa. Gerra hasi zenean, ANV autonomoko edo Barakaldoko EAEko talde independenteko gizonek Sabin Etxean egindako guardietan parte hartu zuten, eta EAJ alderdiko konpaini batzuetan txertatu ziren, Elgezabal eta Gordexolan, besteak beste[4].

EAEk bere burua Euskal Herrian izan den ezkerreko lehen alderdi politiko abertzaletzat jotzen du, eta baita Euskal Herriko ezker abertzalearen sortzailetzat ere.

EAE-ANV 1936ko gerran

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
EAE-ANVko gudarien omenezko monumentua Albertia mendian.

Gerra garaian alderdiak 4 batailoi sortu zituen Errepublikaren alde egiteko. Donostian esaterako, altxamendu militarraren aurkako erasoetan parte hartu zuten EAEko gudariek[5]. Mario Salegi idazle eta ekintzale politiko ezagunak borroka haietan parte hartu zuen eta gero gerra guztia Eusko Indarra EAE-ANVko batailoian egin zuen. Legutio aldeko guduetan eta Bizkargiko Guduan ere parte hartu zuten. Bataloi bakoitzak 800 gizon inguru zituen. Bataloien izenak hauek ziren: Olabarri (gehienak gipuzkoarrak), Euzko Indarra (gehienak bizkaitarrak), EAE 3 eta izenik ez zuen zapadore bataloi bat.

EAE-ANV Frankismoaren urteetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alderdiak 550 militante galdu zituen 36ko gerran, eta horregatik bere egitura oso kalteturik geratu zen. Frankismoan klandestinitatean jardun zuen alderdiak. Haren aktibitateen artean, atzerriko Eusko Jaurlaritzan aritzea (Gonzalo Nardizek Jose Antonio Agirreren gobernuko sailburua izaten jarraitu zuen, gerrako jaurlaritzan bezala) eta Argentinako Buenos Airestik Eusko Lurra-Tierra Vasca aldizkaria argitaratzea. Atzerriko euskal diasporan banatzeaz gainera, aldizkaria Hego Euskal Herrian sartzen zuten isilpean.

1977tik aurrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1977ko hauteskundeetan Gipuzkoan eta Bizkaian soilik aurkeztu zen, bozen %1 baino gutxiago ateratzeko. 1978an EAEk Euskal Sozialista Biltzarrearekin (ESB) bat egin zuen, horrela EAE-ESE (Euskal Sozialista Ekintza) sortuz. Formula horrek, halere, gutxi iraun zuen, eta azkenik Herri Batasunan sartu ziren bi alderdietako jarraitzaileak, denbora aurrera joanda Batasuna alderdian bilakatuko zena.

Eusko Abertzale Ekintza Herri Batasunaren parte izan zen koalizioaren sortze beretik, Mahai Nazionalean eserleku bat EAErena izanik. 2001ean, EAEk Batasuna prozesuan parte ez hartzea erabaki zuen, alderdi bezala berezko egitura mantendu nahi baitzuen, ezker abertzalearen erreferente historiko gisa.

2008an ilegalizatuak izan arte, alderdiak urtero omentzen zituen Albertian EAEko eta, oro har, faxismoaren aurkako gudariak.

2002tik aurrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2002ko ekainaren 1ean, Barakaldon, EAEk X. Kongresua burutu zuen, 29 kidez osaturiko nazio zuzendaritza berria izendatuz: Kepa Bereziartua presidente izendatu zuten, Antxon Gomez idazkari nagusi eta Seber Ormaza Komite Historikoko buru[6].

2003an, hamarkada batzuk hauteskunde batzuetara ofizialki aurkeztu gabe egon eta gero, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako Hauteskunde Batzetan ordezkariak aurkeztu zituen, foru eta herri hauteskundeetan parte hartzeko asmoz, nahiz eta azkenean ez zen bozketetara aurkeztu.

2005eko uztailean Eusko Ekintza aldizkaria berrargitaratzen hasi ziren. Urtero, 1936ko Gerran hildako EAEko gudariei omenaldia egiten die alderdiak, lehenik Legution eta, azkenaldian, Oiartzunen.

2007ko apirilaren 12an foru hauteskundeetara aurkeztu zen eta hautes zerrendak ere aukeztu zituen[7]. Zerrenda horietatik 133 (tartean Gasteiz, Bilbo eta Donostiakoak eta Nafarroako Parlamentukoa) hautes lehiatik kanporatzeko eskatu zuen Estatuko Fiskaltzak, EAE-ANVko zerrenda horiek Batasuneko kideek kontrolatzen zituztela argudiatuta. Eskaera hori Epaitegi Gorenak, lehenago, eta Epaitegi Konstituzionalak, ondoren, baieztatu zuten, maiatzaren 11ko gauean 133 hautes zerrenden inpugnazioa berretsiz[8]. EAE-ANVk, baina, hautes eremu orotan zerrendak mantentzeko borondatea agertu zuen.

Maiatzaren 13an Batasunak, bere aldetik, EAE-ANVrentzat eskatu zuen botoa Hego Euskal Herriko instituzio guztietan, berak bultzatutako Abertzale Sozialistak tokiko plataformak hautes lehian parte hartzea debekatu ondoren[9]. EAE-ANVk 187.000 bat boto -baliogabekoak barne- eta hainbat hautetsi eskuratu zituen hauteskunde horietan [10] (Ikus "EAE-ANV erakundeetan").

2010eko otsailaren 9an, Seber Ormaza bermeotarra, Eusko Abertzale Ekintzaren militante historikoa zendu zen, bere azken urtetan osasun arazoak zirela eta, politika aktibotik kanpo izan eta gero. Alderdiaren lehendakaria, Herri Batasunaren mahaikidea, Bizkaiko Batzar Orokorretan batzarkidea eta EAE-ANVren Batzar Historikoaren lehendakaria izan zen.[11]

Erakundeetan, legez kanporatu zuten arte

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2007ko udal-hauteskundeetan EAEren botoen zenbaketa-ezaren aurkako salaketa.

2007ko maiatzaren 27an egindako udal eta foru hauteskundeetan, Eusko Abertzale Ekintzak 719 zinegotzi eskuratu zituen Hego Euskal Herrian, horietatik 282 (baliogabetutako zerrendei zegozkienak) baliorik gabeak kontsideratu baziren ere[12]. Gipuzkoan, horrela, zinegotzi kopurutan lehenengo alderdia izango zen, baliogabetutako hautes zerrendak kontuan hartuz gero. Legezko zerrendak bakarrik aintzakotzat hartuz,berriz, EAE-ANVk 193 zinegotzi lortu zituen (EAJk baino zazpi hautetsi gutxiago) [13]. EAE-ANV hainbat udaletako alderdi bozkatuena izan zen, besteak beste: Lezo, Orexa, Lizartza (legez kanpo), Legorreta, Ikaztegieta, Anoeta, Billabona, Alegia, Aduna, Zizurkil (legez kanpo), Ibarra (legez kanpo), Urretxu, Legazpi, Eskoriatza, Antzuola, Aretxabaleta (legez kanpo), Itsasondo, Aizarnazabal, Zestoa, Hernani, Bergara, Oiartzun, Arrasate, Soraluze, Ordizia (legez kanpo), Pasaia, Usurbil, Ondarroa (legez kanpo), Elorrio, Aramaio, Arbizu eta Beran.

Era berean, ofizialki Burgosko lurraldea diren Trebiñun eta Argantzunen, zinegotzi bana eskuratu zuen EAE-ANVk.

Alkatetzak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gipuzkoan 24 udaletako alkatetzak lortu zituen 2007ko hauteskundeetan:

Bizkaian 9 alkatetza lortu zituen:

Araban alkatzetza bakarra lortu zuen:

Nafarroan 9 alkatetza lortu zituen:

Foru aldundiak eta Nafarroako Parlamentua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Arabako Foru Aldundian, EAE-ANVk 4 hautetsi lortu zituen. Baliogabetutako botoak kontuan hartuz gero, ordezkaritza hori bostekoa izango zatekeen, EAE-ANVren zerrenda legez kanporatua izan baitzen Aiarako hautes barrutian.
  • Bizkaiko Foru Aldundian, hautetsi bat lortu zuen Enkarterriko hautes eremuan legalki aurkeztu ondoren. Gainontzeko hautes eremuetan beste lau hautetsi lortu zituen, baliogabeko botoen arabera.
  • Gipuzkoako foru instituziora ezin izan zen aurkeztu, baina baliogabeko botoak (72.880 boto, % 21,60) kontuan hartuta 12 hautetsi zegozkion, Gipuzkoako bigarren alderdia izango zen eta.

Hiru foru erakunde hauetan, EAE-ANVk 28.128 legezko boto lortu zituen.

  • Nafarroako Parlamentuan EAE-ANVko hautes zerrendak legez kanporatu zituzten. Baliogabetutako boto guztiak ANVkoak izan balira, bi hautetsi zegozkion.

Legez kanporatzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2006 eta 2007an, alderdiak hauteskundeetan aurkeztu eta errelebantzia mediatikoa lortu ostean, EAE-ANV legez kanporatzeko eskariak ugariak izan ziren Alderdi Popularraren (PP) aldetik. Behin ETA erakundeak 2006an aldarrikatutako su-etena apurtutzat eman ostean, PSOE alderdiak ere EAE-ANV legez kanporatzeko jarrera hartu zuen.

Testuinguru horretan, eta EAE-ANVk martxoaren 9an egin beharreko Espainiako hauteskunde orokorretara hautagaitzak aurkeztuak zituelarik, 2008ko otsailaren 8an, Espainiako Entzutegi Nazionaleko Baltasar Garzon epaileak alderdiaren jarduera hiru urtez eteteko agindua eman zuen, EHAK alderdiarekin batera[15]. Auzitegi Gorenak, berriz, hauteskundeetan parte hartzea debekatu zion alderdi ekintzaileari, baina bere jarduera etetea "gehiegizkotzat" jo zuen.

2008ko Otsailaren 11n, Baltasar Garzon epailearen aginduz, EAE-ANVren Iruñea eta Barakaldoko egoitzak miatu eta itxi zituzten, eta alderdiko kide batzuk atxilotu, guztira hamalau lagunen atxiloketarekin amaitutako polizia operazio batean[16]. Apirilaren 30ean, Baltasar Garzon epailearen aginduz, Ino Galparsoro Arrasateko (Gipuzkoa) EAE-ANVren alkatea kartzelan sartu zuten EAE-ANV alderdiaren jarduerak eteteko agindua urratu izana eta desobedientzia delitua leporatuta[17]. Epaile berak alderdiko gainontzeko kargu instituzionalei berdin gerta zitzaiekeela jakinarazi zuen. Maiatzaren 5ean, Garzon epailearen aginduz berriz ere, Espainiako Poliziak Portugaleteko EAE-ANVren egoitza miatu eta itxi zuen[18].

2008ko irailaren 16an, Espainiako Auzitegi Gorenak EAE-ANV legez kanpo utzi zuen, alderdia desegin eta bere ondasunak bahitzeko agindua emanez.[19]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Bernardo Estornés Lasa, José Luis de la Granja Sáinz eta Eider Landaberea Abad: «Fundación de ANV», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
  2. ↑ (Gaztelaniaz) «La Policía confirma que ANV es Batasuna-ETA y el Gobierno ya ha sido informado» Libertad Digital 2007-04-21 (Noiz kontsultatua: 2010-02-16).
  3. ↑ Idoia Estornés Zubizarreta: «Partido Republicano Nacionalista Vasco», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
  4. ↑ https://ezagutubarakaldo.barakaldo.eus/articulos/los-combatientes-de-barakaldo-en-el-ejercito-de-euzkadi/
  5. ↑ https://web.archive.org/web/20140107160457/http://www.errenteria.net/es/ficheros/40_9618es.pdf
  6. ↑ Setenta y siete años después, Diario Vasco, 2007ko apirilaren 13a
  7. ↑ EAE-ANVk hautagai zerrendak aurkeztu ditu maiatzeko bozetarako, Berria, 2007ko apirilaren 24a
  8. ↑ EAE-ANVko 133 zerrenda eta ASren guztiak bozetatik kanpo utzi dituzte, Berria, 2007ko maiatzaren 11
  9. ↑ Barrena emplaza a apoyar a ANV en los cuatro herrialdes[Betiko hautsitako esteka], Gara, 2007ko maiatzaren 14a
  10. ↑ EAE-ANV ha logrado 187.000 votos y 719 electos en Hego Euskal Herria[Betiko hautsitako esteka], Gara, 2007ko maiatzaren 28a
  11. ↑ «Seberiano Ormaza ANVko kide historikoa hil da» Berria (Noiz kontsultatua: 2010-02-09).
  12. ↑ Ibidem.
  13. ↑ EAE-ANV, segunda fuerza, a 4.000 votos del PSE[Betiko hautsitako esteka], Gara, 2007ko maiatzaren 28a
  14. ↑ EA renuncia a la Alcaldía de Busturia y se la cede a la izquierda abertzale
  15. ↑ EHAKren eta EAE-ANVren jarduera eten du Garzonek, 3 urterako Berria, 2008ko otsailaren 8a
  16. ↑ Ezker abertzaleko 14 kide atxilotu ditu Espainiako Poliziak, Garzonen aginduz[Betiko hautsitako esteka] Berria, 2008ko otsailaren 11
  17. ↑ Ino Galparsoro Arrasateko alkatea kartzelatzeko agindu du Garzonek[Betiko hautsitako esteka] Berria 2008ko apirilaren 30a
  18. ↑ ANVren Portugaleteko egoitza itxi egin dute, miaketa egin ostean[Betiko hautsitako esteka] Berria, 2008ko maiatzaren 5a
  19. ↑ Espainiako Auzitegi Gorenak legez kanpo utzi du ANV[Betiko hautsitako esteka] Berria, 2008ko irailaren 16a

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Granja, José Luis de la: Nacionalismo y II República en el País Vasco. Historia de Acción Nacionalista Vasca: 1930-1936, Madril: CIS.
  • Renobales, Eduardo: ANV. El otro nacionalismo, Tafalla: Txalaparta. ISBN 84-8136-326-X

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bideoak


Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi politikoak

Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza duten alderdi politikoak:
EAJ (28) • EH Bildu (18) • Elkarrekin Podemos (11) • PSE-EE (9) • PP (9)
Beste batzuk: UPyD • C's • Vox • PACMA
Alderdi politiko historikoak:
AP • EPK • CDS • UCD- EE • UA • HB • EHAK • EA • Aralar • EH

Ikus, gainera: {{Nafarroa Garaiko alderdi politikoen aurkibidea}}

Nafarroako Foru Erkidegoko alderdi politikoak

Nafarroako Parlamentuan ordezkaritza duten alderdi politikoak:
Ahal Dugu • EH Bildu • N+ • GBai • PSN • I-E
Alderdi politiko historikoak:
Amaiur • Batasuna • EE • EH • EKA • EAE-ANV • HB • Na-Bai • CDN • UDF • UNAI

Ikus, gainera: {{Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi politikoen aurkibidea}}


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eusko_Abertzale_Ekintza&oldid=9931378"(e)tik eskuratuta