Martxoaren 9

Martxoaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita zortzigarren eguna da, 69.a bisurteetan. 297 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Enrique Martín Monreal Jaiotza: Iruñea, 1956 Francisco José Arnaiz Jaiotza: Bilbo, 1925 Heriotza: 2014ko otsailak 14 José María García Lahiguera Jaiotza: Fitero, 1903 Heriotza: 1989ko uztailak 14 Francisco Cepeda Jaiotza: Sopuerta, 1906 Heriotza: 1935eko uztailak 14 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Juri Gagarin Jaiotza: Q1010100, 1934 Heriotza: 1968ko martxoak 27 John Cale Jaiotza: Garnant, 1942 Taras Shevtxenko Jaiotza: Q2180620, 1814 Heriotza: 1861eko otsailak 26 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 9ko jaiotzak Ornette Coleman • Emil Abderhalden • Youri Djorkaeff • Oscar Isaac • Takaaki Kajita • Juan Sebastián Verón • Clint Dempsey • Peter Altenberg • Daley Blind • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Telesforo Monzon Jaiotza: 1904ko abenduak 1 Heriotza: Baiona, 1981 Jon Andoni Irazusta Jaiotza: 1884ko ekainak 9 Heriotza: Lima, 1952 Plácido Allende Jaiotza: 1861eko urtarrilak 5 Heriotza: Bilbo, 1911 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Charles Bukowski Jaiotza: 1920ko abuztuak 16 Heriotza: Q290356, 1994 Menahem Begin Jaiotza: 1913ko abuztuak 16 Heriotza: Tel Aviv, 1992 Hans Christian Oersted Jaiotza: 1777ko abuztuak 14 Heriotza: Kopenhage, 1851 Gilen I.a Alemaniakoa Jaiotza: 1797ko martxoak 22 Heriotza: Berlin, 1888 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 9ko heriotzak Kurt Georg Kiesinger • The Notorious B.I.G. • Frank Wedekind • George Burns • Ulf von Euler • Robert Mapplethorpe • Paul Emil von Lettow-Vorbeck • Earl Wilbur Sutherland Jr. • C. Northcote Parkinson • Anna Laetitia Barbauld • Jamal ad-Din al-Afghani • Mirza Fatali Akhundov • Sverre of Norway • Camille Muffat • Dominic Savio • Eskuz gaurkotu

Gertaerak 1980 - Lehen Eusko Legebiltzarra (irudian) aukeratu zen. 1959 - Barbie panpinaren lehen merkaturatzea izan zen. 2007 - Eutsi! filma estreinatu zen, Alberto Gorritibereak zuzendu eta Anjel Alkain, Asier Hormaza eta Oihana Maritorena aktoreek antzeztu zuten. 2008 - Espainiako Hauteskunde Orokorrak PSOEk irabazi zituen gehiengo absoluturik lortu gabe. + Gertaera gehiago... Egutegia Aurreko eta hurrengo urteetan 2016: Asteazkena 2017: Osteguna 2018: Ostirala 2020: Astelehena 2021: Asteartea 2022: Asteazkena Izendegia Santutegia: Frantziska Erromatarra, Katalina Boloniakoa, Gregorio Nisakoa Seaska egutegia: Pantxika/Patxika/Pantxike, Nuño/Nuña/Nunia/Muño/Muñiz/Nunno Balza eta Urritz.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1979 - ETAk Miguel Chavarri Isasi Beasaingo udaltzain burua hil zuen.
• 1980 - Lehen Eusko Legebiltzarra aukeratu zen.
• 2006 - Preso bilbotar batek bere buruaz beste egin zuen Langraizko kartzelan, 15 hilabeteetan zazpigarren kasua.

Mundua

• 2008 - Espainiako Hauteskunde Orokorrak PSOEk irabazi zituen gehiengo absoluturik lortu gabe.
• 2009 - Jarraipeneko IRAk polizia bat hil zuen Armaghen.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2007 - Eutsi! filma estreinatu zen, Alberto Gorritibereak zuzendu eta Anjel Alkain, Asier Hormaza eta Oihana Maritorena aktoreek antzeztu zuten.

Mundua

• 1842 - Nabucco, Giuseppe Verdiren musika eta Temistocle Soleraren libretoa duen opera estreinatu zen Milango La Scala antzokian.
• 1948 - Fort Apache filma estreinatu zen, John Fordek zuzendu eta John Wayne, Henry Fonda, Ward Bond, Shirley Temple, John Agar, Dick Foran, Pedro Armendáriz, Miguel Inclan eta Victor McLaglen aktoreek antzeztu zuten.
• 1955 - East of Eden (Edenaren Ekialdean) filma estreinatu zen, Elia Kazanek zuzendu eta Julie Harris, James Dean, Raymond Massey eta Richard Davalos aktoreek antzeztu zuten.
• 1990 - Joe Versus The Volcano (Joe Sumendiaren Aurka) filma estreinatu zen, John Patrick Shanleyk zuzendu eta Tom Hanks eta Meg Ryan aktoreek antzeztu zuten.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1533 - Esteban Garibai, gipuzkoar historialaria eta errege kronikaria (h. 1599).
• 1577 - Tomas Zumarraga, Japoniara misiolari joan zen arabar domingotarra (h. 1922).
• 1784 - Francisco Olabarrieta, arabar epaile eta politikaria.
• 1785 - François Faurie, lapurtar tratulari eta politikaria (h. 1869).
• 1798 - Jose Frantzisko Aizkibel Epelde, gipuzkoar bibliografo eta hiztegigilea (h. 1864).
• 1846 - Jose Martin Arana, gipuzkoar enpresaburua eta Beasaingo alkatea (h. 1921).
• 1881 - Francisca Ametzua, euskal moja karmeldarra (h. 1936).
• 1894 - Domingo Mitxelena, euskal arraunlaria, Kontxako 8 Bandera irabazi zituena (h. 1959).
• 1903 - José María García Lahiguera, nafar elizgizona, Madril-Alcaláko apezpikua eta Valentziako artzapezpikua izandakoa (h. 1989).
• 1923 - André Courrèges, euskaldun moda sortzailea, minigona modan jarri zuelako ospetsua, Pauen (h. 2016).
• 1925 - Francisco José Arnaiz, bizkaitar apaiza (h. 2014).
• 1930 - José Antonio Vivó, gipuzkoar politikaria, Espinosa de los Monterosen (h. 1979).
• 1935 - Angel Segurola, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 2017).
• 1951 - Eugenio Etxebeste, gipuzkoar ETAkide ohia.
• 1956 - Enrique Martín Monreal, nafar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1959 - Kepa Cueto, bizkaitar bikoizketa-aktorea eta esataria.
• 1960 - Arsenio González, euskal txirrindulari ohia, Burgosen.
• 1961 - Kike Elizalde, Elizalde II.a, erremonteko nafar pilotari ohia.
• 1963 -
  • Benito Ballent, nafar futbolari ohia.
  • Juanjo Olasagarre, nafar idazlea.
• 1973 - Igor Angulo Iturrate, bizkaitar ETAkidea (h. 2006).
• 1976 - Ilaski Serrano, bizkaitar telebista-aurkezle eta irrati-esataria.
• 1988 - Lander Torrealdai, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1454 - Ameriko Vespuzio, Gaztelako Koroa eta Portugalentzat lan egin zuen italiar jatorriko nabigatzailea (h. 1512).
• 1564 - David Fabricius, alemaniar astronomoa eta teologoa (h. 1617).
• 1757 - Pierre Thouvenot, frantziar jenerala (h. 1817).
• 1763 - William Cobbett, ingeles kazetari eta politikaria (h. 1835).
• 1814 - Taras Shevchenko, ukrainar poeta, margolari eta humanista (h. 1861).
• 1829 - Edward Orton Sr., estatubatuar geologoa (h. 1899).
• 1862 - Fernand Isidore Widal, frantziar fisikaria eta bakteriologoa (h. 1929).
• 1867 - Sofia Saxoniakoa, Dukesa Bavarian (h. 1845).
• 1890 - Viatxeslav Molotov, sobietar politikaria (h. 1986).
• 1892 -
  • Mátyás Rákosi, Hungariako lehen ministroa (h. 1971).
  • Vita Sackville-West, ingeles idazlea eta lorategi diseinatzailea (h. 1962).
• 1902 -
  • Luis Barragán, mexikar arkitektoa (h. 1988).
  • Ludwig Landgrebe, austriar filosofoa (h. 1991).
• 1907 - Mircea Eliade, errumaniar filosofo, erlijioen historialari eta poesia eta eleberri idazlea (h. 1986).
• 1910 - Samuel Barber, estatubatuar konpositorea (h. 1981).
• 1911 - Clara Rockmore, musikari birtuosoa, Theremina jotzen nabarmendu zena (h. 1998).
• 1917 - Algirdas Julius Greimas, lituaniar-frantziar hizkuntzalaria (h. 1992).
• 1918 - Mickey Spillane, estatubatuar idazlea (h. 2006).
• 1927 - Jaime de Armiñán, espainiar antzerki idazle, gidoigile eta zinemagilea.
• 1928 - Antonio Molina, flamenko eta koplako andaluziar abeslaria (h. 1992).
• 1931 -
  • León Febres-Cordero, Ekuadorgo presidentea (h. 2008).
  • Martin Harwit, txekiar-estatubatuar astronomoa eta idazlea.
• 1934 - Juri Gagarin, sobietar kosmonauta, espaziora bidaiatu zuen lehen gizakia (h. 1968).
• 1936 - Mickey Gilley, estatubatuar country musikari eta kantautorea.
• 1939 - Jean-Pierre Chevènement, frantziar politikaria.
• 1940 - Raúl Juliá, puertorricar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (h. 1994).
• 1942 - John Cale, galestar rock musikari eta konpositorea.
• 1943 - Bobby Fischer, estatubatuar-islandiar xake jokalaria (h. 2008).
• 1954 -
  • Carlos Ghosn, franko-brasildar enpresaburua.
  • Bobby Sands, IRAko kide mitikoa (h. 1981).
• 1955 - Ornella Muti, italiar aktorea.
• 1958 - Linda Fiorentino, estatubatuar aktorea.
• 1960 - Linda Fiorentino, estatubatuar aktorea.
• 1964 - Juliette Binoche, frantziar aktorea.
• 1966 - Javier Bellido, bizkaitar futbolari ohia.
• 1969 - Andrej Panadić, kroaziar futbolari ohia.
• 1973 - Matteo Salvini, italiar politikaria.
• 1974 - Ismael Serrano, espainiar kantautorea.
• 1975 - Juan Veron, argentinar futbolaria.
• 1976 - Carmen Montón, PSOEko politikari eta mediku espainiarra.
• 1978 - Lucas Neill, australiar futbolari ohia.
• 1980 - Matthew Gray Gubler, estatubatuar aktore, zinema zuzendari eta marrazkilaria.
• 1982 - Emi Yamamoto, japoniar futbolari ohia.
• 1985 - Noize MC, errusiar musikari eta aktorea.
• 1988 - Elena Furiase, espainiar aktorea.
• 1993 - Junya Ito, japoniar futbolaria.
• 1998 - Pedro Ruiz, errioxar pilotaria.
• 1999 - Fuka Nagano, japoniar futbolaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1952 - Jon Andoni Irazusta, euskal idazle eta politikaria, Liman (j. 1884).
• 1981 - Telesforo Monzón, gipuzkoar idazle, euskaltzain eta politikaria, buruzagi jelkidea eta ondoren Herri Batasunaren sortzaileetako bat (j. 1904).
• 2014 - Rafael Aburto, bizkaitar arkitektoa, arte zibilean aditua, Madrilen (j. 1913).

Mundua

• 1440 - Santa Frantziska Erromatarra, italiar beneditar moja (j. 1384).
• 1661 - Jules Mazarin, Mazarin kardinala, kardinal, diplomatikari eta politikaria (j. 1602).
• 1836 - Destutt de Tracy, frantziar filosofo eta politikaria (j. 1754).
• 1838 - Pierre Antoine Dupont de L'Étang, Frantziako Armadako jenerala (j. 1765).
• 1847 - Mary Anning, ingeles jasotzailea, saltzailea eta paleontologoa (j. 1799).
• 1851 - Hans Christian Ørsted, danimarkar fisikari eta kimikaria (j. 1777).
• 1870 - Maria Ann Smith, britainiar-australiar baratzezaina, Granny Smith sagar motaren landatzailea (j. 1799).
• 1888 - Gilen I.a Alemaniakoa, Prusiako erregea eta Alemaniako enperadorea (j. 1797).
• 1892 - Mikhailo Kravtxuk, sobietar-ukrainar matematikaria (j. 1892).
• 1895 - Leopold von Sacher-Masoch, alemanezko austriar idazlea (j. 1836).
• 1911 - Plácido Allende, bizkaitar ingeniari eta politikaria (j. 1861).
• 1944 - Victor Ardisson, Vampire du Muy, frantziar nekrofilo ospetsua (j. 1872).
• 1945 - Margot Frank, Anne Franken ahizpa nagusia, Bergen-Belsen kontzentrazio-esparruan (j. 1926).
• 1947 - Carrie Chapman Catt, estatubatuar feminista eta sufragio unibertsalaren bultzatzailea (j. 1859).
• 1951 - Gonzalo Queipo de Llano, Espainiako Armadako militarra (j. 1875).
• 1952 - Aleksandra Kollontai, errusiar iraultzaile feminista (j. 1872).
• 1954 - Eva Ahnert-Rohlfs, alemaniar astronomoa (j. 1912).
• 1958 - Goro Yamada, japoniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1894).
• 1975 - Joseph Guillemot, distantzia luzeko frantziar atleta (j. 1899).
• 1981 - Max Delbruck, estatubatuar biologoa, 1969ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1906).
• 1992 -
  • Menahem Begin, Israelgo lehen ministroa (j. 1913).
  • James Brooks, estatubatuar margolaria (j. 1906).
• 1994 -
  • Charles Bukowski, estatubatuar idazlea (j. 1920).
  • Fernando Rey, espainiar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (j. 1917).
• 1995 - Edward Bernays, harreman publikoen eta propagandaren arloko austriar-estatubatuar aitzindaria (j. 1891).
• 1997 -
  • Jean-Dominique Bauby, frantziar kazetari eta idazlea, gatibutasun sindromepean komunikatzeko bide bat lortu zuena (j. 1952).
  • María Elvira Lacaci, galiziar poeta, Espainiako Adonáis Olerki Saria irabazi zuen lehen emakumea.
• 1999 - Eladio Viñuela, espainiar kimikari eta biologo molekularra, biologia molekularraren aitzindarietako bat Espainian (j. 1937).
• 2012 - Agnes Torres, mexikar psikologoa, ikerlaria, hizlaria eta pertsona transgeneroen aldeko ekintzailea, eraila (j. 1983).
• 2015 -
  • Florence Arthaud, frantziar nabigatzailea, ozeano-zeharkaldi bat irabazi duen lehenbiziko emakumea (j. 1957).
  • Frei Otto, alemaniar arkitektoa (j. 1925).
• 2018 - Oskar Groening, alemaniar nazia, SSko boluntarioa eta Auschwitz sarraski-esparruko atezaina (j. 1921).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Pantxika/Patxika/Pantxike, Nuño/Nuña/Nunia/Muño/Muñiz/Nunno Balza eta Urritz.

Martxoaren 8 | Urteko egutegi | Martxoaren 10