Urriaren 23

Urriaren 23a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita hamaseigarren eguna da, 297.a bisurteetan. 69 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Andoni Zubizarreta Jaiotza: Vitoria-Gasteiz, 1961 Martin Redin Jaiotza: Iruñea, 1590 Heriotza: Valletta, 1660ko otsailaren 6a Xabier Maria Munibe Peñafloridako Kondea Jaiotza: Azkoitia, 1729 Heriotza: Bergara, 1785eko urtarrilaren 13a Juan Iturralde Jaiotza: Iruñea, 1840 Heriotza: Bartzelona, 1909ko abuztuaren 17a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Sarah Bernhardt Jaiotza: Paris, 1844, 1844 eta 1844 Heriotza: Parisko 17. barrutia eta Paris, 1923ko martxoaren 26a Pelé Jaiotza: Três Corações, 1940 Heriotza: Morumbi (en) eta Albert Einstein Israelite Hospital (en) , 2022ko abenduaren 29a Michael Crichton Jaiotza: Chicago, 1942 Heriotza: Los Angeles, 2008ko azaroaren 4a Ang Lee Jaiotza: Chaozhou (en) , 1954 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urriaren 23ko jaiotzak Margaret Qualley • Samuil Marshak • Henri Milne-Edwards • Albert Lortzing • Álvaro Morata • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Ramiro Pinilla Jaiotza: Bilbo, 1923ko irailaren 13a Heriotza: Getxo, 2014 Agosti Xaho Jaiotza: Atharratze-Sorholüze, 1811ko urriaren 10a Heriotza: Baiona, 1858 Jaime del Burgo Jaiotza: Iruñea, 1912ko azaroaren 11 Heriotza: Iruñea, 2005 Juan Martinez de Rekalde Jaiotza: Bilbo, 1540 Heriotza: Coruña, 1588 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Paul Cézanne Jaiotza: Aix-en-Provence, 1839ko urtarrilaren 19a Heriotza: Aix-en-Provence, 1906 Chulalongkorn Jaiotza: Grand Palace (en) , 1853ko irailaren 20a Heriotza: Amphorn Sathan Residential Hall (en) , 1910 Théophile Gautier Jaiotza: Tarbe, 1811ko abuztuaren 30a, 1811ko abuztuaren 31 eta 1811 Heriotza: Neuilly-sur-Seine, 1872 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urriaren 23ko heriotzak Louis Spohr • Theodore Beza • Ernest Thompson Seton • André Antoine • Wilhelm Schickard • Pierre Chaunu • Wilhelm Gesenius • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Randeko guduaren margolan bat. 1702 - Randeko gudua (irudian), Vigoko gudua bezala ere ezaguna, gertatu zen. 1928 - RKO Pictures estatubatuar zinema ekoiztetxea sortu zuten. 1940 - Francisco Franco eta Adolf Hitler Hendaian aurkitu ziren. 1980 - Ortuellako Marcelino Ugalde ikastetxean gas leherketa batek 52 hildako utzi zituen, 49 haur eta 3 irakasle. 2001 - Apple Inc. bere Ipod musika entzuteko tresna famatua saltzen hasi zen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Urria >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Larunbata 2022: Igandea 2023: Astelehena 2025: Osteguna 2026: Ostirala 2027: Larunbata Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Xebe, Xebedin, Gehezan, Geraxan eta Geraxane.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1451 – Oibarko guduan agaramontarrek Karlos Viana printzea eta Luis II.a Beaumontekoa kondestablea preso hartu zituzten.
• 1940 – Franco eta Hitlerren arteko elkarrizketa Hendaian.
• 1980 –
  • ETAk Juan Manuel Garcia Cordero Telefonicako ordezkari sindikala hil zuen Donostian, Jaime Arrese Arizmendiarre zibila Elgoibarren, eta Felipe Extremiana Unanue irakaslea Zornotzan.
  • Marcelino Ugalde ikastetxeko hondamendia: Ortuellako Marcelino Ugalde ikastetxean gas leherketa batek 52 hildako utzi zituen, 49 haur eta 3 irakasle.
• 1994ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak.

Mundua

• 2002 – 40-50 terrorista txetxen armatuk Dubrovka Antzokia hartu eta 850 lagun bahitu zituzten.
• 2005 – Nestor Kirchner Argentinako presidente izendatu zuten.
• 2006 – Hamazortzi hildako Panama Hirian autobus batek arazo mekanikoengatik sute bat izan eta gero.

Arte eta kultura

Mundua

• 1928 – RKO Pictures estatubatuar zinema ekoiztetxea sortu zuten.
• 1939 – The Roaring Twenties ("1920ko Hamarkada Zalapartatsua") filma estreinatu zen, Raoul Walshek zuzendu eta James Cagney, Priscilla Lane, Humphrey Bogart eta Gladys George aktoreek antzeztu zuten.
• 1960 – The Magnificent Seven ("Zazpi Apartak") filma estreinatu zen, John Sturgesek zuzendu eta Yul Brynner, Eli Wallach, Steve McQueen, Horst Buchholz, Charles Bronson, Robert Vaughn, James Coburn eta Brad Dexter aktoreek antzeztu zuten.
• 1998 – American History X ("Amerikar X Istorioa") filma estreinatu zen, Tony Kayek zuzendu eta Edward Norton, Edward Furlong, Beverly D'Angelo, Avery Brooks, Stacy Keach, Jennifer Lien, Fairuza Balk, Elliott Gould, Ethan Suplee, Guy Torry eta William Russ aktoreek antzeztu zuten.
• 2012 – Skyfall filma estreinatu zen, Sam Mendesek zuzendu eta Daniel Craig, Javier Bardem, Ralph Fiennes, Naomie Harris, Bérénice Marlohe, Albert Finney eta Judi Dench aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 2001 – Apple Inc. bere Ipod musika entzuteko tresna famatua saltzen hasi zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1726 – Gabriel de Lassaga, nafarroan jaiotako espainiar militar eta funtzionaria (h. 1791).
• 1729 – Frantzisko Xabier Munibe, euskal idazle eta musikagilea (h. 1785).
• 1804 – Simón de la Torre, bizkaitar militarra, mariskal karlista (h. 1886).
• 1840 – Joan Iturralde Suit, nafar historialari, idazle, artista eta euskalaria. Nafarroako Euskara Elkargoko kide ere izan zen (h. 1909).
• 1853 – Pedro Bilbao Arrola, Bilboko alkatea (h. 1908).
• 1874 – Jose Maria Agesta, euskal idazlea eta musikagilea (h. 1951).
• 1895 – Rafael Gisasola, Begoñés III.a, bizkaitar pilotaria.
• 1903 –
  • German Barkin, bizkaitar arrantzalea eta traineru estropadetako patroia (h. 1993).
  • Julio Franco, gipuzkoar margolaria (h. 1980).
• 1909 – Maria Paz Jiménez Escudero, gipuzkoar margolaria, Valladoliden (h. 1975).
• 1934 – Jesús Malón, nafar politikaria (h. 1991).
• 1935 – Juan Jose Etxeberria, gipuzkoar ikertzailea eta ekonomista.
• 1936 – Pedro Pascual Barturen, bizkaitar muskagilea.
• 1937 – Francisco Javier Ansuátegui, gipuzkoar politikaria.
• 1943 –
  • Juan María Azkue, bizkaitar txirrindulari ohia.
  • Tasio Erkizia, ezker abertzaleko politikaria, irakaslea eta apaiz ohia.
• 1947 – Luis Sabalza, nafar abokatua, CA Osasunako presidentea.
• 1957 – Jean Lou Corrihons, lapurtar musikaria.
• 1959 – Edurne Brouard, bizkaitar politikaria eta euskaltzalea.
• 1961 – Andoni Zubizarreta, euskal herritar futbolari ohia eta kirol zuzendari teknikoa.
• 1973 – Ibon Uzkudun, gipuzkoar aktore eta telebista aurkezlea.
• 1984 – Jokin Aranbarri, gipuzkoar futbolaria.
• 1990 – Julen Urruzola, gipuzkoar esku huskako pilotari ohia.
• 1992 – Jugatx Astorkia, bizkaitar artista eta ikertzailea.
• 1993 – Eneko Lizarralde, gipuzkoar txirrindularia.
• 1995 – Eneritz Aulestia, gipuzkoar panderojolea.
• 2003 – Christian Mutilva, nafar futbolaria.

Mundua

• 598 – Ali ibn Abi Talib, Sunitentzat laugarren eta azken kalifa Rashidun, eta xiitentzat lehendabiziko Imama (h. 661).
• 1543 – Juan de la Cueva, espainiar antzerkigile eta olerkaria (h. 1612).
• 1636 – Eduvigis Leonor Holstein-Gottorp, Suediako erregina ezkontidea (h. 1715).
• 1698 – Ange-Jacques Gabriel, frantziar arkitektoa eta dekoratzailea (h. 1782).
• 1715 – Petri II.a Errusiakoa, Errusiako tsarra (h. 1730).
• 1727 – Cäcilia Weber, Constanze Mozarten ama eta Wolfgang Amadeus Mozarten amaginarreba (h. 1793).
• 1734 – Nicolas Edme Restif de La Bretonne, frantziar eleberrigilea (h. 1806).
• 1797 – Jan Jacob Rochussen, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1871).
• 1805 – Adalbert Stifter, austriar idazle eta margolaria (h. 1868).
• 1813 – Ludwig Leichhardt, alemaniar naturalista eta esploratzailea, Australiako iparraldea esploratu zuena (h. c. 1848)
• 1817 – Pierre Larousse, frantziar pedagogoa, entziklopedista eta argitaldaria (h. 1875).
• 1825 – Avelina Valladares, galiziar idazlea (h. 1902).
• 1827 – Pilar Pascual de Sanjuán, kataluniae maistra, feminista eta idazlea (h. 1899).
• 1835 – Adlai Stevenson I.a, AEBetako 23. presidenteordea (h. 1914).
• 1840 - Enrique Zappino Moreno, espainiar militarra (h. 1914).
• 1844 –
  • Robert Bridges, ingeles olerkaria (h. 1930).
  • Wilhelm Leibl, alemaniar margolaria (h. 1900).
• 1852 – Jean-Louis Forain, frantziar margolari, diseinatzaile eta grabatzailea (h. 1931).
• 1868 – Katti Anker Møller, norvegiar feminista, eskubide erreproduktiboen haurren eskubideen alde lan egin zuen lehenengoetarikoa (h. 1945).
• 1890 – Ernestina Otero, galiziar maistra, pedagogoa eta eskolako zuzendaria (h. 1956).
• 1892 – Gummo Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1977).
• 1894 – Emma Vyssotsky, estatubatuar astronomoa (h. 1975).
• 1897 – Hermann Maaß, erregimen naziaren aurkako erresistentzia alemaniarreko kidea (h. 1944).
• 1905 –
  • Felix Bloch, suitzar-estatubatuar fisikaria, 1952ko Fisikako Nobel Saria (h. 1983).
  • Gertrude Ederle, estatubatuar igerilaria, Mantxako kanala igerian zeharkatu zuen lehen emakumea (h. 2003).
• 1908 – Ilia Frank, errusiar fisikaria, 1958ko Fisikako Nobel Saria (h. 1990).
• 1910 – Francisco Aedo Carrasco, txiletar arkitekto eta unibertsitate-irakaslea (h. 1974an desagerrarazia).
• 1918 –
  • C. Walton Lillehei, estatubatuar kirurgialaria, pertsona bati bihotza irekita ebakuntza egin zion lehen kirurgialaria (h. 1999).
  • Paul Rudolph, estatubatuar arkitektoa (h. 1997).
• 1920 – Gianni Rodari, italiar idazlea, kazetaria, irakaslea eta pedagogoa (h. 1980).
• 1923 – Maud van der Spoel Mannoni, herbeheretar jatorriko frantziar psikoanalista (h. 1998).
• 1925 –
  • Johnny Carson, estatubatuar umorista eta telebista aurkezlea (h. 2005).
  • Manos Hatzidakis, greziar musikagilea (h. 1994).
• 1927 –
  • Edward Kienholz, estatubatuar eskultorea (h. 1994).
  • Leszek Kołakowski, poloniar filosofoa (h. 2009).
• 1934 – Rita Gardner, estatubatuar aktore eta abeslaria (h. 2022).
• 1935 – Egon Franke, poloniar eskrimalaria, florete modalitatekoa (h. 2022).
• 1938 – Enric Satué, kataluniar grafista eta teorialaria.
• 1940 – Pelé, brasildar futbolaria, historiako garrantzitsuenetarikoa (h. 2022).
• 1941 – Gerhard Gleich, austriar artista eta Vienako Arte Eder Eskolako irakaslea.
• 1942 –
  • Michael Crichton, estatubatuar eleberrigilea, zinema gidoigilea eta ekoizlea (h. 2008).
  • Vicente Verdú, espainiar kazetaria, idazlea, margolari eta poeta (h. 2018).
• 1947 – Kazimierz Deyna, poloniar futbolaria (h. 1989).
• 1951 –
  • Ángel de Andrés López, espainiar aktorea (h. 2016).
  • Charly García, argentinar musikaria.
  • José Manuel Maza, espainiar magistratu, kriminologo eta idazlea (h. 2017).
• 1952 – Françoise Bourdin, frantziar eleberrigilea (h. 2022).
• 1954 – Ang Lee, taiwandar zinema zuzendaria.
• 1956 – Dwight Yoakam, country musikako estatubatuar egile-abeslari, musikari eta aktorea.
• 1957 – Paul Kagame, Ruandako presidentea.
• 1959 –
  • Sam Raimi, estatubatuar zinema zuzendari eta gidoigilea.
  • "Weird Al" Yankovic, estatubatuar ahots-aktore eta umorista.
• 1960 – Randy Pausch, estatubatuar informatika-irakaslea (h. 2008).
• 1963 – Brigitte Baptiste, kolonbiar biologoa, ingurumen eta bioaniztasun gaietan aditua.
• 1964 – Robert Trujillo, mexikar jatorriko estatubatuar gitarra-jotzailea, Metallica taldeko baxu-jotzailea.
• 1965 – Shahindokht Molaverdi, Irango presidenteorde ohia.
• 1969 – Ana Marta González, galiziar irakasle eta filosofoa.
• 1971 –
  • Chris Horner, estatubatuar txirrindulari ohia.
  • Dolors Reig, kataluniar irakasle eta hizlaria.
  • Bohuslav Sobotka, Txekiako lehen ministroa.
• 1972 – Kate del Castillo, mexikar aktorea.
• 1973 –
  • Tanwarin Sukkhapisit, thailandiar zinemagilea eta politikaria, Thailandiako Ordezkari Ganberako lehenengo parlamentari transgeneroa.
  • Gaël Touya, sable modalitateko frantziar eskrimalaria.
• 1974 – Sander Westerveld, herbeheretar futbol atezain ohia.
• 1975 –
  • Koji Kumagai, japoniar futbolari ohia.
  • Manuela Velasco, espainiar aktore eta telebistako aurkezlea.
• 1976 – Ryan Reynolds, kanadar-estatubatuar aktorea.
• 1981 – Leticia Dolera, kataluniar aktorea.
• 1982 – Ana Dulce Félix, distantzia luzeko portugaldar korrikalaria, mendi-kros eta errepidean aditua.
• 1985 – Masiela Lusha, albaniar-estatubatuar aktore eta idazlea.
• 1986 – Emilia Clarke, ingeles aktorea.
• 1989 – Dulceida, kataluniar interneteko ospetsua, blogaria eta moda diseinatzailea.
• 1991 – Mako Komuro, Japoniako Familia Inperialaren kide ohia.
• 1993 – Jessica Gleeson, irlandar futbolaria.
• 2002 – Alberto Ginés López, espainiar eskalatzailea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1588 – Juan Martinez de Rekalde, euskal militar eta itsas-gizona, Coruñan (j. c. 1540).
• 1791 – Gabriel de Lassaga, nafarroan jaiotako espainiar militar eta funtzionaria, Argentinan (j. 1726).
• 1858 – Agosti Xaho, zuberoar idazlea (j. 1811).
• 1905 - Juan Astorkia, bizkaitar futbolaria eta Athleticeko presidentea (j. 1876).
• 1934 – Capitolina Bustince Larrondo, nafar irakasle eta idazlea (j. 1864).
• 1936 –
  • Jesus Ioldi Bereau, nafar kimikari eta politikaria, Granadan fusilatua (j. 1894).
  • Jose Otaño, nafar elizgizona, irakaslea eta organo-jotzailea, fusilatua (j. 1898).
• 1954 – Jose Manuel Ostolaza, gipuzkoar enpresari eta filantropoa, Mexiko Hirian (j. 1875).
• 1961 – Raul Cancio, gipuzkoar aktorea (j. 1911).
• 1968 – Lorenzo Bereziartua, euskal apezpikua, Donostiako elizbarrutiko bigarren apezpikua (j. 1895).
• 1973 – Francisco Oliver, nafar medikua eta unibertsitateko irakaslea, Zaragozan (j. 1887).
• 1977 – Julián Olivares, III. Murrietako markesa, gipuzkoar militar eta eskrimalaria, sablean aditua, Madrilen (j. 1895).
• 1980 – Jaime Arrese, UCD taldeko gipuzkoar politikaria, Komando Autonomo Antikapitalistek eraila (j. 1936).
• 1986 – Justo Pastor, bizkaitar ingeniari eta unibertsitateko irakaslea, Bilboko Unibertsitatearen hirugarren errektorea (j. 1906).
• 1991 – José Luis Banús, bizkaitar kazetari eta historialaria, Madrilen (j. 1914).
• 1999 – Jean Dauger, lapurtar errugbilaria (j. 1919).
• 2005 – Jaime del Burgo, nafar artikulugile eta historialaria (j. 1912).
• 2008 – Jose Maria Markuleta, gipuzkoar futbolaria (j. 1920).
• 2012 – Xabier Flores, nafar futbolaria, errepide istripuan (j. c. 1988).
• 2014 – Ramiro Pinilla, bizkaitar idazlea, Euskal Herrian gaztelaniaz idatzi duen idazlerik oparoenetako bat (j. 1923).
• 2016 – Miguel Marina, euskal tiratzailea (j. 1928).
• 2017 – Mila Hernando, bizkaitar diplomazialaria, Madrilen (j. 1957).
• 2018 – Danel Zenarrutzabeitia, gipuzkoar politikaria (j. 1927).

Mundua

• 1157 – Svend III.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. c. 1125).
• 1456 – San Joan Capistranokoa, italiar santu katolikoa (j. 1386).
• 1688 – Charles du Fresne (Cangeko jauna), frantziar filologo eta Erdi Aroko eta Bizantzioko historialaria (j. 1610).
• 1780 – María Andresa Casamayor, espainiar matematikaria, idazlea eta irakaslea (j. 1720).
• 1801 – Johann Gottlieb Naumann, alemaniar musikagile, orkestra-zuzendari eta kapera-maisua (j. 1741).
• 1822 – Henrik Johan Walbeck, finlandiar astronomo eta geodesialaria (j. 1793).
• 1867 – Franz Bopp, alemaniar hizkuntzalaria, gramatika konparatuaren sortzaileetako bat (j. 1791).
• 1869 – Edward Smith-Stanley, Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1799).
• 1872 – Théophile Gautier, frantziar idazlea (j. 1811).
• 1880 – Bettino Ricasoli, Italiako lehen ministroa (j. 1809).
• 1892 – Emin Paxa, alemaniar bidaiaria eta kolonizatzailea (j. 1840).
• 1893 – Alexandro Ia Bulgariakoa, Bulgariako Printzerriko lehenbiziko printzea (j. 1857).
• 1904 – Lady Dilke, britainiar idazle, arte-historialari, feminista eta sindikalista (j. 1840).
• 1910 – Chulalongkorn (Rama V.a), Siamgo erregea (j. 1853).
• 1913 – Edwin Klebs, alemaniar patologo eta bakteriologoa (j. 1834).
• 1915 – W. G. Grace, ingeles kriket-jokalaria, "kriket modernoaren aitatzat" hartu (j. 1848).
• 1917 – Eugène Grasset, Belle Époqueko frantziar-suitzar kartel disenatzaile, artista eta ilustratzailea (j. 1845).
• 1921 – John Boyd Dunlop, eskoziar asmatzailea, ibilgailuentzako pneumatikoaren asmatzailea (j. 1840).
• 1932 – Arthur von Posadowsky-Wehner, alemainar politikari kontserbadorea (j. 1845).
• 1935 – Charles Demuth, estatubatuar margolaria (j. 1883).
• 1939 – Zane Grey, estatubatuar idazlea (j. 1872).
• 1944 – Charles Glover Barkla, britainiar fisikaria, 1917ko Fisikako Nobel Saria (j. 1877).
• 1950 – Al Jolson, lituaniar-estatubatuar abeslari, aktore eta umorista (j. 1886).
• 1984 – Oskar Werner, austriar aktorea (j. 1922).
• 1986 – Edward Doisy, estatubatuar biokimikaria, 1943ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1893).
• 1990 – Berthold Lubetkin, ingeles arkitektoa (j. 1901).
• 2003 – Soong Mei-ling, Txinako Errepublikako lehen dama (j. c. 1897).
• 2008 – María Luisa Cresta de Leguizamón, argentinar idazlea eta irakaslea (j. 1918).
• 2010 – David Thompson, Barbadosko lehen ministroa (j. 1961).
• 2011 –
  • Herbert Aaron Hauptman, estatubatuar kimikaria, 1985eko Kimikako Nobel Saria (j. 1917).
  • Marco Simoncelli, motoziklismoko italiar pilotua, lasterketa batean izandako erorketa baten ondorioz (j. 1979).
• 2013 – Anthony Caro, ingeles eskultorea (j. 1924).
• 2016 – Khalifa bin Hamad Al Thani, Qatargo emirra (j. 1932).
• 2019 – Santos Juliá, galiziar historialari eta soziologoa (j. 1940).
• 2020 – Jane di Castro, brasildar abeslaria eta ikuskizun-artista (j. 1947).
• 2021 – Sirkka Turkka, finlandiar poeta (j. 1939).
• 2023 – Natașa Raab, errumaniar aktorea (j. 1953).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Xebe, Xebedin, Gehezan, Geraxan eta Geraxane.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2958
• Multimedia: 23 October / Q2958

Urriaren 22 | Urteko egutegi | Urriaren 24