Abenduaren 1

Abenduaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hamabostgarren eguna da, 336.a bisurteetan. 30 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Alfontso Jaiotza: Baiona, 1273 Heriotza: Windsorreko gaztelua, 1284ko abuztuaren 19a Mateo Garralda Jaiotza: Burlata, 1969 Xavier de Ravignan Jaiotza: Baiona, 1795 Heriotza: Paris, 1858ko otsailaren 26a Telesforo Monzon Jaiotza: Bergara, 1904 eta 1904 Heriotza: Baiona, 1981eko martxoaren 9a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Woody Allen Jaiotza: Bronx, 1935 Georgi Zhukov Jaiotza: Strelkovka, 1896 (juliotar egutegia) Heriotza: Mosku, 1974ko ekainaren 18a Bette Midler Jaiotza: Honolulu, 1945 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 1ko jaiotzak Charlie Puth • Sarah Silverman • Martin Heinrich Klaproth • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Mikel Laboa Jaiotza: Donostia, 1934ko ekainaren 15a Heriotza: Donostia, 2008 Panpi Ladutxe Jaiotza: Azkaine, 1955eko uztailaren 13a Heriotza: Baiona, 2021 Segundo Azpiazu Jaiotza: Donostia, 1944ko otsailaren 11 Heriotza: Donostia, 2016 Jose Angel Torres Saenz Jaiotza: Donostia, 1959ko urtarrilaren 30a Heriotza: Donostia, 2020 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Alexandro I.a Errusiakoa Jaiotza: San Petersburgo, 1777ko abenduaren 12a (juliotar egutegia) eta 1777ko abenduaren 23a Heriotza: Taganrog, 1825 (juliotar egutegia) David Ben-Gurion Jaiotza: Płońsk, 1886ko urriaren 16a Heriotza: Ramat Gan, 1973 James Baldwin Jaiotza: Harlem, 1924ko abuztuaren 2a Heriotza: Saint-Paul-de-Vence, 1987 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 1ko heriotzak J.B.S. Haldane • Alfred Thayer Mahan • Abraham a Sancta Clara • Sergey Sazonov • Eskuz gaurkotu

Gertaerak HIESaren Aurkako Nazioarteko Eguna 1640 - Portugalek independentzia berreskuratu zuen. 1822 - Petri I.a Brasilgoa formalki Brasilgo Enperadore izendatu zuten, bere erregealdia hasi eta zazpi astera, bere urtebetetzearekin bat eginez. 1918 - Danimarka-Islandia Batasun Aktaren sinadurarekin Danimarkak Islandiako Erresuma estatu burujabe gisa onartu zuen, bi estatuak batuz monarkia bakarraren pean. 1955 - Rosa Parks emakume beltzak uko egin zion autobuseko eserlekua gizon txuri bati uztera, Montgomeryn, Alabama. 1973 - Papua Ginea Berria Australiatik independizatu zen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Abendua >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: asteartea 2021: asteazkena 2022: osteguna 2024: igandea 2025: astelehena 2026: asteartea Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Etor, Etorne, Guren, Gurena eta Urti.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1978 - ETAk Manuel Leon Ortega goardia zibileko agentea hil zuen Oñatin.

Mundua

• 1955 - Poliziak Rosa Parks emakume beltza atxilotu zuen Montgomeryn (Alabama, Estatu Batuak gizon zuri bati autobuseko eserlekua ez uzteagatik.
• 1998 - Quebeceko Alderdi Quebecarrak eskualdeko hauteskundeak irabazi zituen.
• 2005 - Hegoafrikak sexu bereko pertsonen arteko ezkontzak legeztatu zituen.
• 2006 - Ia 400 hildako Filipinetan Durian tifoiaren euriek eragindako uholde eta lubiziengatik.
• 2007 - Frantzia: Guardia zibil bat hil eta beste bat larri zauritu zituzten Capbretonen ustezko etakideek haien aurkako operazio batean.
• 2009 - Eskoziaren independentziari buruzko galdeketa egiteko bide orria aurkeztu zuen Alex Salmondek.

Arte eta kultura

Mundua

• 1993 - Little Buddha ("Buda Txikia") filma estreinatu zen, Bernardo Bertoluccik zuzendu eta Keanu Reeves, Bridget Fonda, Chris Isaak, Ruocheng Ying eta Rudraprasad Sengupta aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Euskal Herria

• 2008 - Bidarteko Estia ingeniaritza eskolak eta Mondragon Unibertsitateak hitzarmena sinatu zuten Baionako Merkatal eta Industri Ganbararen egoitzan.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1443 - Maddalen Frantziakoa, Vianako printzesa eta Nafarroako erregeordea (h. 1495).
• 1664 - André Dreuillet, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa, Tolosa Okzitanian (h. 1727).
• 1795 - Xavier de Ravignan, lapurtar aita jesuita, Parisko Notre-Dame katedraleko sermolaria (h. 1858).
• 1863 - José Salis, gipuzkoar pintorea, Santoñan (h. 1927).
• 1884 - Ignazio Maria Etxaide, euskarazko eta gaztelaniazko idazlea, ingeniaria eta euskaltzalea (h. 1962).
• 1886 - Jan Piarre Larralde, lapurtar bertsolaria (h. 1945).
• 1899 -
  • Mayi Elizaga, frantsesezko lapurtar idazlea (h. 1941).
  • Aurelio Iñigo, nafar ekintzaile anarkista (h. 1936).
• 1902 - Manuel Iribarren, nafar idazle eta kritikaria (h. 1973).
• 1904- Telesforo Monzon, bergarar idazle, euskaltzain eta politikaria, buruzagi jelkidea eta ondoren Herri Batasunaren sortzaileetako bat (h. 1981).
• 1917 - Felisa Libano, bizkaitar nekazaria, pandero jotzailea eta dantzaria (h. 2000).
• 1918 - José Joaquín Arazuri, nafar medikua eta historialaria (h. 2000).
• 1924 - Paula Lamarain, gipuzkoar erraketista (h. 2018).
• 1941 - José Antonio Latorre, bizkaitar futbolari ohia.
• 1943 - Gregorio Larrañaga, Mañukorta, bizkaitar bertsolaria (h. 2022).
• 1955 - Pancho Egozkue, nafar auto pilotu ohia, Kalifornia Beherean.
• 1958 - Silvia Iranzo, gipuzkoar ekonomialaria eta Espainiako enbaxadore ohia.
• 1961 - Txema Portillo, euskal historialaria, Ermuko Foroaren sortzaileetako bat, Castro Urdialesen.
• 1964 - Maria Iraburu, nafar biologialari, ikerlari eta unibertsitate irakaslea.
• 1969 - Mateo Garralda, nafar eskubaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
• 1970 - Antonio Casado da Rocha, gipuzkoar filosofoa eta EHUko irakaslea, Henry David Thoreauren bizitza eta filosofian eta bioetikan aditua.
• 1975 - Rubén Zamora, nafar aktorea.
• 1988 - Alberto Agirrezabalaga, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
• 1993 - Gotzon Udondo, bizkaitar txirrindularia.

Mundua

• 1081 - Luis VI.a Frantziakoa, Frankoen erregea (h. 1137).
• 1083 - Ana Komnena, bizantziar printzesa eta historialaria, Alexiada lanaren egilea (h. 1153).
• 1241 - Margarita Siziliakoa, Sizilia eta Alemaniako printzesa (h. 1270).
• 1561 - Sofia Edviga Brunswick-Wolfenbüttelekoa, Brunswick-Wolfenbütteleko printzesa eta Pomerania-Wolgasteko dukesa ezkontidea (h. 1631).
• 1716 - Étienne Maurice Falconet, frantziar eskultorea (h. 1791).
• 1761 - Marie Tussaud, frantziar artista (h. 1850).
• 1792 - Nikolai Lobatxevski, errusiar matematikari eta geometra (h. 1856).
• 1800 - Mihály Vörösmarty, hungariar idazlea (h. 1855).
• 1806 - Lungtok Gyatso, bederatzigarren Dalai Lama (h. 1815).
• 1844 - Alexandra Danimarkakoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea (h. 1925).
• 1851 - Eugenie Schumann, alemaniar piano-jotzailea, piano-irakaslea eta idazlea (h. 1938).
• 1863 - Orein Beltz, oglala leinuko siux tribu indiarreko buruzagia (h. 1950).
• 1867 - Ignacy Mościcki, Poloniako presidentea (h. 1946).
• 1873 - Charles Ruijs de Beerenbrouck, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1936).
• 1874 - Michael Mallin, irlandar errepublikar eta sozialista, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
• 1880 - Thomas Griffith Taylor, ingeles geografoa, antropologoa eta esploratzailea (h. 1963).
• 1883 - Luigi Ganna, italiar txirrindularia, Italiako Giroaren lehen garailea (h. 1957).
• 1884 - Karl Schmidt-Rottluff, alemaniar margolari espresionista eta marrazkilaria, Die Brücke artista taldearen lau sortzaileetako bat (h. 1976).
• 1886 -
  • Rex Stout, estatubatuar eleberri beltz egilea (h. 1975).
  • Zhu De, txinatar militarra eta politikaria (h. 1976).
• 1889 - Vasily Blyukher, sobietar mariskala (h. 1938).
• 1893 - Ernst Toller, alemaniar idazlea eta politikaria (h. 1939).
• 1896 - Georgi Zhukov, sobietar militarra, Armada Gorriko burua (h. 1974).
• 1910 - Alicia Markova, britainiar dantzaria (h. 2004).
• 1920 - Lê Duc Anh, Vietnamgo presidentea (h. 2019).
• 1923 - Maurice de Bevere, Morris, belgikar komikigilea, Lucky Luke pertsonaiaren sortzailea (h. 2001).
• 1925 - Martin Rodbell, estatubatuar biokimikaria, 1994ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1998).
• 1928 - Eloína Miyares, kubatar hizkuntzalaria (h. 2015).
• 1930 - Aina Moll Marquès, Herrialde Katalanetako filologo eta politikaria (h. 2019).
• 1931 - George Maxwell Richards, Trinidad eta Tobagoko laugarren presidentea (h. 2018).
• 1933 -
  • Marta Rodríguez, kolonbiar zinemagilea.
  • Violette Verdy, frantziar dantzari, koreografo, irakasle, zuzendari eta idazlea (h. 2016).
• 1934 - Pedro Tamen, portugaldar idazle eta literatura itzultzailea (h. 2021).
• 1935 - Woody Allen, estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
• 1937 -
  • Bruce Brown, estatubatuar dokumental zinema zuzendaria (h. 2017).
  • Vaira Vīķe-Freiberga, Letoniako presidentea.
• 1939 - Néstor García Canclini, argentinar saiakeragile eta antropologoa.
• 1940 -
  • Mário da Graça Machungo, Mozambikeko lehen ministroa (h. 2020).
  • Richard Pryor, estatubatuar aktore, idazle eta MCa (h. 2005).
• 1941 - Jesús Moncada, katalan hizkuntzako espainiar idazlea (h. 2005).
• 1942 -
  • John Clauser, estatubatuar fisikaria, 2022ko Fisikako Nobel Saria.
  • Albertine Zullo, frantziar diseinatzailea eta ilustratzailea.
• 1943 - Finn E. Kydland, norvegiar ekonomialari eta unibertsitate irakaslea, 2004ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1944 -
  • Tahar Ben Jelloun, frantsesez idazten duen marokoar idazle eta poeta.
  • Daniel Pennac, marokoar jatorriko frantziar idazlea.
• 1945 - Bette Midler, estatubatuar aktorea eta abeslaria.
• 1948 - Isabel Borondo, espainiar telebista-aurkezlea.
• 1949 -
  • Pablo Escobar, kolonbiar politikari eta narkotrafikatzailea (h. 1993).
  • Sebastián Piñera, Txileko presidentea.
• 1950 -
  • Otto Pérez Molina, Guatemalako presidentea.
  • Seiichi Sakiya, japoniar futbolari ohia.
• 1951 -
  • Aleksandar Panaiotov Aleksandrov, bulgariar kosmonauta ohia, espazioan egondako bigarren bulgariarra.
  • Jaco Pastorius, estatubatuar baxu-jotzailea eta konpositorea, historiako eragin handienetako baxu-jotzaile bat (h. 1987).
• 1953 - Antoine de Caunes, frantziar aktore, zuzendari eta telebista-aurkezlea.
• 1955 - Verónica Forqué, espainiar aktorea (h. 2021).
• 1956 - Julee Cruise, estatubatuar abeslaria (h. 2022).
• 1958 - Javier Aguirre Onaindía, El Vasco Aguirre, euskal jatorriko mexikar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1961 - Lito Vitale, argentinar musikagile eta piano-jotzailea.
• 1964 - Salvatore Schillaci, italiar futbolari ohia.
• 1966 - Édouard Baer, frantziar aktorea.
• 1970 - Jonathan Coulton, estatubatuar abeslaria.
• 1971 - Emily Mortimer, zinema eta telebistako ingeles aktorea.
• 1976 - Pablo Chiapella, espainiar aktorea
• 1977 - Perle Bouge, frantziar arraunlari paralinpikoa.
• 1979 -
  • Morodo, espainiar reggae abeslaria.
  • Shinji Murai, japoniar futbolari ohia.
• 1981 -
  • Kenji Haneda, japoniar futbolari ohia.
  • Aleksa Lundberg, suediar emakumezko aktore eta kazetari transgeneroa.
• 1982 - Riz Ahmed, ingeles aktorea, musikaria eta aktibista.
• 1985 - Janelle Monáe, estatubatuar abeslari, aktore eta musika-ekoizlea.
• 1988 - Zoë Kravitz, estatubatuar aktore, abeslari eta modeloa.
• 1991 - Sun Yang, txinatar igerilaria.
• 1996 - Zoë Straub, austriar abeslaria eta aktorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1876 - Jose Maria Murga, el moro vizcaíno, euskal militar, esploratzaile, politiko eta idazlea, Cadizen (j. 1827).
• 1919 - Pedro Soraluze, euskal historialari, kazetari eta iragarkigilea.
• 1947 - José Lázaro, nafar bankari eta mezenasa, Madrilen (j. 1862).
• 1989 - Patxi Etxeberria, euskal idazlea, itzultzailea eta jesuita (j. 1900).
• 1994 - Maite Luisa Goikoetxea, nafar kazetaria, Bartzelonan (j. 1946).
• 2002 - Kepa Areso, euskal herritar futbolaria, Buenos Airesen (j. 1911).
• 2008 - Mikel Laboa, euskal abeslaria eta musikagilea (j. 1934).
• 2015 - Josu Zubiaur, bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, EiTBko lehenbiziko zuzendaria (j. 1935).
• 2016 - Segundo Azpiazu, gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (j. 1944).
• 2019 - Basilio Sarobe Aldabe, nafar apaiza, euskaltzalea eta itzultzailea (j. 1929).
• 2020 -
  • Faustino Amiano, gipuzkoar arraunlari ohia (j. 1944).
  • Jose Angel Torres, gipuzkoar paleontologiazalea eta geologiazalea (j. 1959).
• 2022 - Carmelo Angulo, bizkaitar diplomazialaria, Madrilen (j. 1947).

Mundua

• 1049 - Ermesenda Foixkoa, Aragoiko erregina ezkontidea.
• 1135 - Henrike I.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea.
• 1374 - Magnus IV.a Suediakoa, Norvegiako eta Suediako erregea (j. 1316).
• 1455 - Lorenzo Ghiberti, italiar idazle, eskultore, arkitekto eta urregina (j. 1378).
• 1530 - Margarita Austriakoa, Austriako artxidukesa, Austria eta Geronako printzesa eta Saboyako dukesa ezkontidea (j. 1480).
• 1581 - Edmund Campion, ingeles jesulagun, martiri eta santu katolikoa (j. 1540).
• 1633 - Elisabet Klara Eugenia Austriakoa, Espainiako infanta (j. 1566).
• 1640 - Jurgi Gilen I.a Brandeburgokoa, Brandeburgoko margrave printze hautesle eta Prusiako dukea (j. 1595).
• 1804 - Philippe Lebon, frantziar zientzialaria, zur-gasa lortzeko eta erabilera industrializatzeko ikerketa egin zuena (j. 1767).
• 1825 - Alexandro I.a Errusiakoa, Errusiako enperadorea (j. 1777).
• 1847 - Ana Perichon, frantziar-argentinar aristokrata (j. 1775).
• 1866 - George Everest, galestar lur-neurtzaile eta geografoa (j. 1790).
• 1916 - Charles de Foucauld, frantses esploratzaile eta misiolaria (j. 1858).
• 1928 - José Eustasio Rivera, kolonbiar poeta eta eleberrigilea (j. 1888).
• 1934 - Sergei Kirov, sobietar poltikaria (j. 1886).
• 1935 - Bernhard Schmidt, estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. 1879).
• 1943 -
  • Julienne Mathieu, Frantziako film mutuetako lehen aktoreetako bat (j. 1874).
  • Damrong Rajanubhab, Thailandiako printzea (j. 1862).
• 1947 -
  • Aleister Crowley, britainiar poeta entsegulari eta nobela idazlea (j. 1875).
  • Godfrey Harold Hardy, britainiar matematikaria (j. 1877).
• 1952 - Vittorio Emanuele Orlando, Italiako lehen ministroa (j. 1860).
• 1972 - Antonio Segni, Italiako presidentea (j. 1891).
• 1973 - David Ben-Gurion, Israelgo aurreneko lehen ministroa (j. 1886).
• 1974 - Lajos Zilahy, hungariar idazlea (j. 1891).
• 1979 - Eduardo Blanco Amor, galiziar idazlea (j. 1905).
• 1980 - John Herman Randall, Jr., estatubatuar historialaria eta filosofoa (j. 1899).
• 1987 - James Baldwin, estatubatuar eleberrigilea eta afro-amerikarren eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1924).
• 1989 - Alvin Ailey, estatubatuar dantzaria (j. 1931).
• 1990 - Vijaya Lakshmi Pandit, Indiako politikaria (j. 1900).
• 1991 - George Stigler, estatubatuar ekonomialaria, 1982ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1911).
• 1997 - Stéphane Grappelli, jazzeko biolin-jotzaile frantziarra (j. 1908).
• 1998 - Aisha Abdelrahman, Bint al-Shati, arabierazko egiptoar idazlea eta literatura irakaslea (j. 1913).
• 2004 -
  • Bernardo Lippe-Biesterfeldekoa, Herbehereetako printze ezkontidea (h. 2004).
  • Norman Newell, britainiar musika ekoizlea (j. 1919).
• 2006 - Claude Jade, frantziar aktorea (j. 1948).
• 2007 -
  • June Almeida, eskoziar birologoa, BBCren arabera lehen koronabirusa aurkitu zuen emakumea (j. 1930).
  • Angelo Conterno, italiar txirrindularia (j. 1925).
• 2011 - Christa Wolf, Ekialdeko Alemaniako eleberrigile, entsegulari eta zinema gidoilaria (j. 1929).
• 2013 -
  • Alfonso Armada, espainiar militarra, 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpeko parte hartzailea (j. 1920).
  • Carlos González Echegaray, kantabriar bibliografoa (j. 1921).
• 2018 - Ken Berry, estatubatuar aktorea (j. 1933).
• 2020 -
  • Juan Hormaechea, Kantabriako presidentea (j. 1939).
  • Eduardo Lourenço, portugaldar idazle, irakasle, kritikari, filosofo eta saiakeragilea (j. 1923).
  • Arnie Robinson, estatubatuar atleta, luzera jauzian espezialitatua (j. 1948).
  • Elodia Zaragoza-Turki, espainiar idazle, poeta eta editorea (j. 1939).
• 2022 -
  • Ercole Baldini, italiar txirrindularia (j. 1933).
  • Mylène Demongeot, frantziar aktore eta modeloa (j. 1935).
  • Quentin Oliver Lee, estatubatuar aktore eta ekoizlea (j. 1988).
• 2022 - Julia Reichert, estatubatuar dokumental-zuzendaria, AEBetako 'mugimendu zinematografiko independentearen amabitxia' (j. 1946).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Etor, Etorne, Guren, Gurena eta Urti.
• HIESaren Aurkako Nazioarteko Eguna ospatzen da.
• Islandiako jai egun nazionala.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2297
• Multimedia: 1 December

Azaroaren 30 | Urteko egutegi | Abenduaren 2