Dublin: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Koordenatuak: 53°20′59″N 6°15′37″W / 53.3497°N 6.2603°W / 53.3497; -6.2603
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
41. lerroa: 41. lerroa:
'''Dublin''' ([[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|NAF]]: [ˈdʌblɪn]; [[irlandako gaelera|irlanderaz]], '''Baile Átha Cliath''' [bˠalʲə aːha klʲiəh] edo '''Duibhlinn''') [[Irlandako Errepublika]]ko hiriburua eta [[Irlanda]]ko hiri nagusia da, herrialdearen ekialdeko kostaldean kokatuta dagoena. [[Leinster]] probintzian dago, [[Dublingo konderria]]n.
'''Dublin''' ([[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|NAF]]: [ˈdʌblɪn]; [[irlandako gaelera|irlanderaz]], '''Baile Átha Cliath''' [bˠalʲə aːha klʲiəh] edo '''Duibhlinn''') [[Irlandako Errepublika]]ko hiriburua eta [[Irlanda]]ko hiri nagusia da, herrialdearen ekialdeko kostaldean kokatuta dagoena. [[Leinster]] probintzian dago, [[Dublingo konderria]]n.


[[2006]]. urtean, 505.739 biztanle zituen hiriak, baina inguruko herriak kontuan hartuta, biztanleria 1.045.769koa zen, eta [[Dublingo konderria|Dublingo konderri]] osoan 1.186.821 biztanle bizi dira.
[[2006]]. urtean, 505.739 biztanle zituen hiriak, baina inguruko herriak kontuan hartuta, biztanleria 1.045.769koa zen, eta [[Dublingo konderria|Dublingo konderri]] osoan, 1.186.821 biztanle ziren.


== Izena ==
== Izena ==
Hiriaren izena [[Irlandera zaharra|irlandera zaharreko]] ''Dubh Linn'' izendapenaren [[Irlandako ingelesa|hiberno-normanderako]] eratorria da: haren esanahia [[euskara]]z ''Putzu beltz'' da, hots, ''dubh'' ("beltz") eta ''linn'' ("putzu"). Historikoki, irlanderazko grafian gaur egungo ''bh'' digrafoa antzina ''b'' letraren gaineko puntu batez idazten zen, hau da, ''Duḃ Linn'' edo ''Duḃlinn''. [[Normandiar]]rek —[[frantses]]ez hitz egiten zuten— puntua kentu eta ''Develyn'' edo ''Dublin'' izenekin ordezkatu zuten. Aintzira hura [[Poddle ibaia]] gaur egun Wellington Quayn elkartzen den [[Liffey ibaia]]rekin elkartu aurretik jasaten zuen geldialdiarekin sortzen zen, baina egun idortuta dago eta Dublingo atzealdeko Dubh Linn Gardens parkeko guneak estalitzen du; Poddle ibaia, berriz, lurpeko kanalerapen baten bidez doa.
Hiriaren izena [[Irlandera zaharra|irlandera zaharreko]] ''Dubh Linn'' izendapenaren [[Irlandako ingelesa|hiberno-normandera]]<nowiki/>tiko eratorria da: haren esanahia [[euskara]]z ''Putzu beltz'' da, hots, ''dubh'' ("beltz") eta ''linn'' ("putzu"). Historikoki, irlanderazko grafian gaur egungo ''bh'' digrafoa antzina ''b'' letraren gaineko puntu batez idazten zen, hau da, ''Duḃ Linn'' edo ''Duḃlinn''. [[Normandiar]]rek —[[frantses]]ez hitz egiten zuten— puntua kentu eta ''Develyn'' edo ''Dublin'' izenekin ordezkatu zuten. Aintzira hura [[Poddle ibaia]] gaur egun Wellington Quayn elkartzen den [[Liffey ibaia]]rekin elkartu aurretik jasaten zuen geldialdiarekin sortzen zen, baina egun idortuta dago eta Dublingo atzealdeko Dubh Linn Gardens parkeko guneak estalitzen du; Poddle ibaia, berriz, lurpeko kanalerapen baten bidez doa.


[[irlandako gaelera|irlandera]]<nowiki/>zko ''Baile Átha Cliath'' izena —euskaraz, "Ibiko gotorlekuaren hiria"— ''Áth Cliath'' [[Father Mathew zubia|Father Mathew zubitik]] hurbil zegoen [[Liffey ibaia|Liffey ibaiko]] ibi bat zen. [[Irlandar mitologia]]ko ''[[Táin Bó Cúailnge]]'' izeneko kondairan ''Dublind rissa ratter Áth Cliath'' esaldia aipatzen da ("Áth Cliath deitua da Dublin").
[[irlandako gaelera|irlandera]]<nowiki/>zko ''Baile Átha Cliath'' izena —euskaraz, "Ibiko gotorlekuaren hiria"— ''Áth Cliath'' [[Father Mathew zubia|Father Mathew zubitik]] hurbil zegoen [[Liffey ibaia|Liffey ibaiko]] ibi bat zen. [[Irlandar mitologia]]ko ''[[Táin Bó Cúailnge]]'' izeneko kondairan ''Dublind rissa ratter Áth Cliath'' esaldia aipatzen da ("Áth Cliath deitua da Dublin").
51. lerroa: 51. lerroa:
Dublin [[Irlanda]]ko ekialdeko kostaldean dago, [[Liffey ibaia]]ren bokalean, eta denera 115&nbsp;km<sup>2</sup>-ko azalera du. Hegoaldean garaiera txikiko mendiz inguratuta dago, eta mendebalde eta iparraldetik, berriz, soroz eta alorrez. Liffey ibaiak hiria bitan banatzen du: [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] eta [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]]. Bi ertz horiek beste bi ibai txikiagotan banatzen dira: [[Tolka ibaia]], [[Dublingo badia]]ren ipar-mendebaldean itsasoratzen dena, eta [[Dodder ibaia]], hego-mendebaldean. Gainera, hiri barnean, mendebaldera [[Shannon ibaia]]ren lotzen diren beste bi kanal ere badaude: hegoaldeko [[Kanal Handia (Dublin)|Grand Canal]] eta iparraldeko [[Royal Canal (Dublin)|Royal Canal]].
Dublin [[Irlanda]]ko ekialdeko kostaldean dago, [[Liffey ibaia]]ren bokalean, eta denera 115&nbsp;km<sup>2</sup>-ko azalera du. Hegoaldean garaiera txikiko mendiz inguratuta dago, eta mendebalde eta iparraldetik, berriz, soroz eta alorrez. Liffey ibaiak hiria bitan banatzen du: [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] eta [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]]. Bi ertz horiek beste bi ibai txikiagotan banatzen dira: [[Tolka ibaia]], [[Dublingo badia]]ren ipar-mendebaldean itsasoratzen dena, eta [[Dodder ibaia]], hego-mendebaldean. Gainera, hiri barnean, mendebaldera [[Shannon ibaia]]ren lotzen diren beste bi kanal ere badaude: hegoaldeko [[Kanal Handia (Dublin)|Grand Canal]] eta iparraldeko [[Royal Canal (Dublin)|Royal Canal]].


[[Fitxategi:Dublin SPOT 1023.jpg|thumb|200px|left|Dublin hiriko aireko ikuspegia. Bertan, [[Liffey ibaia]] [[Dublingo badia]] eta [[Itsaso Zeltikoa|Zelta itsasoan]] itsasoratzen ikusten da, baita [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] eta [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]] eremuak ere.]]
[[Fitxategi:Dublin SPOT 1023.jpg|thumb|200px|left|Dublin hiriko airetiko ikuspegia. [[Liffey ibaia]] [[Dublingo badia]] eta [[Itsaso Zeltikoa|Zelta itsasoan]] itsasoratzen ikusten da, baita [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] eta [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]] eremuak ere.]]


Liffey ibaiak [[Leixlip]] udalerrian ekialde-mendebaldetik hego-ekialderako norantzara biratzen du: leku hori soroen eta hirigunearen arteko muga da.
Liffey ibaiak [[Leixlip]] udalerrian ekialde-mendebaldetik hego-ekialderako norantzara biratzen du: leku hori soroen eta hirigunearen arteko muga da.


=== Kultur eta ekonomi banaketak ===
=== Kultur eta ekonomi banaketak ===
Hirian ipar-hegoaldeko eremuen arteko usadiozko banaketa bat egon da eta [[Liffey ibaia]] bi eremuen arteko muga da: bion artean, herri-lehia ere badago. [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] ohituraz langileen bizilekua izan da; aldiz, [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]] erdi eta goi mailakoena. Banaketa hori hiriburuko "azpikulturen" estereotipoen adibide garbia da; horrez gain, hirian mintzatzen den [[ingeles]]aren dialektoa ere bitan banatzen du: hegoaldekoa, goi mailako heziketa eta modu onen parekidea dena, eta iparraldekoa, hiriko langileen ohiko ingelesa.
Ipar-hegoaldeko eremuen arteko usadiozko banaketa bat egon da eta [[Liffey ibaia]] bi eremuen arteko muga da: bion artean, herri-lehia ere badago. [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] ohituraz langileen bizilekua da; aldiz, [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]] erdi eta goi mailakoena. Banaketa hori hiriburuko "azpikulturen" estereotipoen adibide garbia da; horrez gain, hirian mintzatzen den [[ingeles]]aren dialektoa ere bitan banatzen du: hegoaldekoa, goi mailako heziketa eta modu onen parekidea dena, eta iparraldekoa, hiriko langileen ohiko ingelesa.


Hegoaldeko eremuko [[Dublingo gaztelua]] denbora luzean hiriko [[Britainia Handia|britainiar]] boterearen ikurra izan zen, bai eta bi katedralak ere.
Hegoaldeko eremuko [[Dublingo gaztelua]] denbora luzean hiriko [[Britainia Handia|britainiar]] boterearen ikurra izan zen, bai eta bi katedralak ere.
226. lerroa: 226. lerroa:
* '''[[Croke Park]]''': irlandar kirolen tenplu nagusia. Bertan jokatzen dira Irlanda osoko [[futbol gaeliko]] eta [[hurling]] kirolen finalak.
* '''[[Croke Park]]''': irlandar kirolen tenplu nagusia. Bertan jokatzen dira Irlanda osoko [[futbol gaeliko]] eta [[hurling]] kirolen finalak.
* '''[[Lansdowne Road]]''': duela gutxi arte, hantxe jolasten ziren Irlandako errugbi eta futbol selekzioak. Egun, eraikina inausita dago eta Aviva Stadium berria eraikitzen ari dira haren lekuan.
* '''[[Lansdowne Road]]''': duela gutxi arte, hantxe jolasten ziren Irlandako errugbi eta futbol selekzioak. Egun, eraikina inausita dago eta Aviva Stadium berria eraikitzen ari dira haren lekuan.
* '''[[Aviva Stadium]]''': 2011. urtetik aurrera joko zelai horretan aritzen dira Irlandako errugbi eta futbol selekzioak.
* '''[[Aviva Stadium]]''': 2011. urtetik aurrera, joko zelai horretan aritzen dira Irlandako errugbi eta futbol selekzioak.
* '''[[St. James's Gate garagardotegia|St. James's Gate Brewery]]''': Irlandako ikur garrantzitsua den [[Guinness]] irlandar garagardo ospetsua ekoizten den garagardotegi da.
* '''[[St. James's Gate garagardotegia|St. James's Gate Brewery]]''': Irlandako ikur garrantzitsua den [[Guinness]] irlandar garagardo ospetsua ekoizten den garagardotegi da.
* '''[[Kilmainham Gaol]]''': Kilmainhameko presondegiaren museoa, irlandar abertzaletasunaren ikur garrantzitsua.
* '''[[Kilmainham Gaol]]''': Kilmainham presondegiaren museoa, irlandar abertzaletasunaren ikur garrantzitsua.
* '''[[Irlandako Museo Nazionala]]'''
* '''[[Irlandako Museo Nazionala]]'''
* '''[[Phoenix parkea|Phoenix Parkea]]''': Dublingo parke ospetsu eta erraldoia.
* '''[[Phoenix parkea|Phoenix Parkea]]''': Dublingo parke ospetsu eta erraldoia.
239. lerroa: 239. lerroa:
Hiria mundu mailan zerbaitengatik ospetsua baldin bada, bertako usadiozko irlandar [[taberna|tabernengatik]] da. Adibidez, [[O'Donoghue's Pub]] taberna [[zelta musika]] zaletuen templua da: bertan, [[1960ko hamarkada]]<nowiki/>n, [[The Dubliners]] [[folk musika|folk]] musika talde ezagunak lehenbiziko musika emanaldiak egin zituen. [[The Brazen Head]] Dublin osoko tabernarik zaharrena da. Aldiz, [[Davy Byrne's pub]] tabernak [[James Joyce]] irlandar idazlearen ''[[Ulises (eleberria)|Ulises]]'' eleberrian agertzeari zor dio ospea. [[Mulligan's]] taberna ere eleberri berberean ageri da: [[1732]]an ireki zen eta irlandar folk musikaz gozateko beste leku egokia da.
Hiria mundu mailan zerbaitengatik ospetsua baldin bada, bertako usadiozko irlandar [[taberna|tabernengatik]] da. Adibidez, [[O'Donoghue's Pub]] taberna [[zelta musika]] zaletuen templua da: bertan, [[1960ko hamarkada]]<nowiki/>n, [[The Dubliners]] [[folk musika|folk]] musika talde ezagunak lehenbiziko musika emanaldiak egin zituen. [[The Brazen Head]] Dublin osoko tabernarik zaharrena da. Aldiz, [[Davy Byrne's pub]] tabernak [[James Joyce]] irlandar idazlearen ''[[Ulises (eleberria)|Ulises]]'' eleberrian agertzeari zor dio ospea. [[Mulligan's]] taberna ere eleberri berberean ageri da: [[1732]]an ireki zen eta irlandar folk musikaz gozateko beste leku egokia da.


Ziurrenik, gazteen artean gau giroaz gozatzeko hiriko leku ezagunena [[Temple Bar]] auzoa da; bertan, besteak beste, [[The Temple Bar pub]] eta [[The Oliver St. John Gogarty]] daude.
Ziurrenik, gazteen artean gau giroaz gozatzeko leku ezagunena [[Temple Bar]] auzoa da; bertan, besteak beste, [[The Temple Bar pub]] eta [[The Oliver St. John Gogarty]] daude.


Hiriko beste taberna ospetsu edo nabarmenak honako hauek dira: [[The Duke (Dublin)|The Duke]], [[Doheny and Nesbitt's]], [[M.J.O'Neill's]], [[Grogan's]], [[McDaid's]], [[Kehoe's]], [[Conways]], [[Bewley's Oriental Cafe]], [[Horseshoe Bar]], [[The George (Dublin)|The George]], [[The Bleeding Horse]], [[Neary's]] eta [[Stag's Head]].
Beste taberna aipagarriak honako hauek dira: [[The Duke (Dublin)|The Duke]], [[Doheny and Nesbitt's]], [[M.J.O'Neill's]], [[Grogan's]], [[McDaid's]], [[Kehoe's]], [[Conways]], [[Bewley's Oriental Cafe]], [[Horseshoe Bar]], [[The George (Dublin)|The George]], [[The Bleeding Horse]], [[Neary's]] eta [[Stag's Head]].


=== Parkeak ===
=== Parkeak ===
Dublin hiriak [[Europa]]ko edozein hiriburuk baino kilometro koadroko eremu berde gehiago du: hain zuzen ere, dublindarren % 97 parke batetik 300 metrora bizi da. Udalak 1.000 biztanleko 2,96 [[hektarea]] eremu berde eta 255 joko-zelai egokitu ditu. Gainera, udalak urtero 5.000 [[zuhaitz]] landatu eta 1.500 hektarea parke kudeatzen ditu.<ref>[http://www.dublincity.ie/RecreationandCulture/DublinCityParks/Pages/Facts%20About%20Our%20Parks.aspx Parkeei buruzko datuak. Dublingo Udala. Dublincity.ie, 2012ko urtarrilaren 14a.]</ref>
[[Europa]]ko edozein hiriburuk baino kilometro koadroko eremu berde gehiago du hiriak: hain zuzen ere, dublindarren % 97 parke batetik 300 metrora bizi da. Udalak 1.000 biztanleko 2,96 [[hektarea]] eremu berde eta 255 joko-zelai egokitu ditu; gainera, urtero 5.000 [[zuhaitz]] landatu eta 1.500 hektarea parke kudeatzen ditu.<ref>[http://www.dublincity.ie/RecreationandCulture/DublinCityParks/Pages/Facts%20About%20Our%20Parks.aspx Parkeei buruzko datuak. Dublingo Udala. Dublincity.ie, 2012ko urtarrilaren 14a.]</ref>


[[Fitxategi:St Stephen's Green.jpg|thumb|left|200px|[[St Stephen's Green]] parkea.]]
[[Fitxategi:St Stephen's Green.jpg|thumb|left|200px|[[St Stephen's Green]] parkea.]]
252. lerroa: 252. lerroa:
Hirian zehar parke ugari daude: haien artean, aipagarrienk [[Phoenix parkea|Phoenix Park]], [[Herbert Park]] eta [[St Stephen's Green]] dira. Phoenix Park hiriaren erdigunetik 2–4&nbsp;km mendebaldera dago, [[Liffey ibaia]]ren iparraldeko ertzean: inguruan duen hormaren perimetroak 16&nbsp;km ditu eta bere barne 707 hektarea hartzen ditu. Hori dela eta, Europa osoko hiri-parke handiena da.<ref>[http://www.phoenixpark.ie/about/ Phoenix parkeari buruz. New York hiriko Central Park parkearen hedaduraren bikoitza du. Office of Public Works. 2010eko urtarrilaren 2a.]</ref> [[Belar]]di handiak eta zuhaitz iladez osatutako etorbideak ditu eta [[XVII. mendea|XVII. mendetik]] aurrera, [[adarzabal]]aren bizilekua ere bada. Bestalde, [[Áras an Uachtaráin]] [[Irlandako presidente]]en egoitza nagusiaren kokalekua ere bada; eriakin hori [[1754]]an eraiki zen. Horretaz gain, parkea [[Dublingo Zoologikoa]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] enbaxadorearen egoitza ofiziala eta [[Ashtown gaztelua]]ren kokalekua ere bada. Bestalde, parkea musikari eta abeslari ospetsu ugariren kontzertuen kokalekua ere bada.
Hirian zehar parke ugari daude: haien artean, aipagarrienk [[Phoenix parkea|Phoenix Park]], [[Herbert Park]] eta [[St Stephen's Green]] dira. Phoenix Park hiriaren erdigunetik 2–4&nbsp;km mendebaldera dago, [[Liffey ibaia]]ren iparraldeko ertzean: inguruan duen hormaren perimetroak 16&nbsp;km ditu eta bere barne 707 hektarea hartzen ditu. Hori dela eta, Europa osoko hiri-parke handiena da.<ref>[http://www.phoenixpark.ie/about/ Phoenix parkeari buruz. New York hiriko Central Park parkearen hedaduraren bikoitza du. Office of Public Works. 2010eko urtarrilaren 2a.]</ref> [[Belar]]di handiak eta zuhaitz iladez osatutako etorbideak ditu eta [[XVII. mendea|XVII. mendetik]] aurrera, [[adarzabal]]aren bizilekua ere bada. Bestalde, [[Áras an Uachtaráin]] [[Irlandako presidente]]en egoitza nagusiaren kokalekua ere bada; eriakin hori [[1754]]an eraiki zen. Horretaz gain, parkea [[Dublingo Zoologikoa]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] enbaxadorearen egoitza ofiziala eta [[Ashtown gaztelua]]ren kokalekua ere bada. Bestalde, parkea musikari eta abeslari ospetsu ugariren kontzertuen kokalekua ere bada.


[[St Stephen's Green]] parkea Dublingo merkatal etorbide nagusienetako bat den [[Grafton Street]] kalea eta izen bereko merkatalgunearen alboan dago, parke honen inguruko kaleak Irlanda nahiz Dublingo erakunde ugariren egoitzen kokalekua direlarik, gainera bertan [[Luas]] edo Dublingo [[tranbia]]ren hiru lineetako geltokiak ere kokatzen dira.
[[St Stephen's Green]] parkea Dublingo [[Grafton Street]] kalea, merkatari etorbide nagusienetako bat dena, eta izen bereko merkatari-gunearen alboan dago; parke horren inguruko kaleak Irlandako erakunde ugariren egoitzen kokalekua dira. Gainera, bertan [[Luas]] edo Dublingo [[tranbia]]ren hiru lineetako geltokiak ere daude.


[[St Anne's Park]] parke publikoa izateaz gain, atsedenlekua ere bada. [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo iparraldeko]] [[Raheny]] eta [[Clontarf]] auzoen artean dago.
[[St Anne's Park]] parke publikoa izateaz gain, atseden-lekua ere bada. [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo iparraldeko]] [[Raheny]] eta [[Clontarf]] auzoen artean dago.


== Ekonomia ==
== Ekonomia ==
299. lerroa: 299. lerroa:
Dublingo Aireportuko Agintaritza erakundeak [[Dublingo aireportua]] kudeatzen du. Iparraldean dago, [[Fingaleko konderria|Fingal]] konderrian. Irlandako hainbat hegazkin konpainiaren egoitza da: [[Aer Lingus]], kostu baxuko [[Ryanair]] eta [[Aer Arann]] eta [[CityJet]], eskualdeetakoak biak. Aireportuak hegaldi linea luze eta ertainak eskaintzen ditu, bai eta bertatik bertarako eskualde aireportuen arteko hegaldiak ere. AEB, [[Kanada]] eta [[Ekialde Hurbila|Ekialde Ertainera]] doazen hegaldi eskeintza zabala du. Dublingo aireportua Irlanda osoko erabiliena da; hurrengoa biak [[Corkeko aireportua|Cork]]<nowiki/>ekoa eta [[Shannon aireportua|Shannon]] dira. [[2007]]an, bigarren terminalaren eraikuntzari ekin zitzaion eta [[2010]]eko [[azaroaren 19]]an ofizialki ireki zen.<ref>[http://www.rte.ie/news/2010/1021/daa-business.html Opening date for Terminal 2 set. RTÉ. 2010eko urriaren 21a.]</ref>
Dublingo Aireportuko Agintaritza erakundeak [[Dublingo aireportua]] kudeatzen du. Iparraldean dago, [[Fingaleko konderria|Fingal]] konderrian. Irlandako hainbat hegazkin konpainiaren egoitza da: [[Aer Lingus]], kostu baxuko [[Ryanair]] eta [[Aer Arann]] eta [[CityJet]], eskualdeetakoak biak. Aireportuak hegaldi linea luze eta ertainak eskaintzen ditu, bai eta bertatik bertarako eskualde aireportuen arteko hegaldiak ere. AEB, [[Kanada]] eta [[Ekialde Hurbila|Ekialde Ertainera]] doazen hegaldi eskeintza zabala du. Dublingo aireportua Irlanda osoko erabiliena da; hurrengoa biak [[Corkeko aireportua|Cork]]<nowiki/>ekoa eta [[Shannon aireportua|Shannon]] dira. [[2007]]an, bigarren terminalaren eraikuntzari ekin zitzaion eta [[2010]]eko [[azaroaren 19]]an ofizialki ireki zen.<ref>[http://www.rte.ie/news/2010/1021/daa-business.html Opening date for Terminal 2 set. RTÉ. 2010eko urriaren 21a.]</ref>


Dublingo aireportua [[Europa]]<nowiki/>ko 25. erabiliena da, [[2011|2011n]] 19 milioi bidaiari izan zituen.
Dublingo aireportua [[Europa]]<nowiki/>ko 25. erabiliena da; [[2011|2011n]], 19 milioi bidaiari izan zituen.


=== Bizikleta ===
=== Bizikleta ===
306. lerroa: 306. lerroa:
[[1990eko hamarkada|1990eko hamarkadan]] zehar, Dublingo udalak hiri guztian zehar [[bizikleta bide|bidegorriak]] ipini zituen, [[2012]]. urterako hirian 200 kilometro bidegorri zeudelarik.<ref>[http://www.dublincitycycling.ie/category/cycling-maps Dublin City Cycling – ''Cycling Maps'']</ref> [[2011]]an ''Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities'' aldizkariko munduko hirien artean 9. postuan sailkatua zegoen.<ref>[http://copenhagenize.eu/index/index.html Copenhagenize Consulting – ''Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities 2011'']</ref>
[[1990eko hamarkada|1990eko hamarkadan]] zehar, Dublingo udalak hiri guztian zehar [[bizikleta bide|bidegorriak]] ipini zituen, [[2012]]. urterako hirian 200 kilometro bidegorri zeudelarik.<ref>[http://www.dublincitycycling.ie/category/cycling-maps Dublin City Cycling – ''Cycling Maps'']</ref> [[2011]]an ''Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities'' aldizkariko munduko hirien artean 9. postuan sailkatua zegoen.<ref>[http://copenhagenize.eu/index/index.html Copenhagenize Consulting – ''Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities 2011'']</ref>


[[2009]]. urtetik aurrera hirian [[Dublinbikes]] bizikletak alokatzeko sistema ezarri da. Sistema hau [[JCDecaux]] enpresak babestua dago, hiriaren erdigunean dauden 44 terminal edo geltoki eta 550 [[frantzia]]r bizikletaz osatua dagoelarik. Sistema honen erabiltzaileak ''Long Term Hire Card'' (urte osorako, 10€) edota ''Day Ticket'' (egun baterako, 3€) txartelen bidez hiri osoan txinrriduaz bili daitezke. Lehenbiziko 30 minutuak dohainik dira, baina denbora horren ondoren erabilitako zerbitzuaren araberako kostu gehigarria ordaindu beharra dago.<ref>[http://www.dublinbikes.ie/How-does-it-work|title=Dublinbikes – How does it work? Dublinbikes. 2011ko urtarrilaren 29a.]</ref> Dublinbikes sistemak gaur egun 58.000 izen emate ditu, eta etorkizunean hiriko auzuneetara hedatzeko aurreikuspenak daude, denera 5.000 bizikleta eta 300 terminalez osatuko zelarik.<ref>[http://dublinobserver.com/wp-content/uploads/2011/03/Dublin-Bikes-Strategic-Planning-Framework-Document-Full.pdf Dublinbikes Strategic Planning Framework 2011–2016. Dublin City Council. 2011ko uztailaren 29a.]</ref>
[[2009]]. urtetik aurrera hirian [[Dublinbikes|''Dublinbikes'']] bizikletak alokatzeko sistema ezarri da. [[JCDecaux]] enpresaren esku dago eta hiriaren erdiguneko 44 terminal edo geltoki eta 550 [[frantzia]]r bizikletaz darabiltza. Erabiltzaileak ''Long Term Hire Card'' (urte osorako, 10€) edota ''Day Ticket'' (egun baterako, 3€) txartelen bidez hiri osoan bizikletaz ibil daitezke. Lehenbiziko 30 minutuak dohainik dira, baina denbora horren ondoren erabilitako zerbitzuaren araberako kostu gehigarria ordaindu beharra dago.<ref>[http://www.dublinbikes.ie/How-does-it-work|title=Dublinbikes – How does it work? Dublinbikes. 2011ko urtarrilaren 29a.]</ref> ''Dublinbikes'' sistemak gaur egun 58.000 izen ditu, eta etorkizunean hiriko auzuneetara hedatzeko aurreikuspenak daude, denera 5.000 bizikleta eta 300 terminalez osatuta.<ref>[http://dublinobserver.com/wp-content/uploads/2011/03/Dublin-Bikes-Strategic-Planning-Framework-Document-Full.pdf Dublinbikes Strategic Planning Framework 2011–2016. Dublin City Council. 2011ko uztailaren 29a.]</ref>


== Hezkuntza ==
== Hezkuntza ==
[[Fitxategi:Trinity College.jpg|thumb|left|[[Trinity College (Dublin)|Trinity College]].]]
[[Fitxategi:Trinity College.jpg|thumb|left|[[Trinity College (Dublin)|Trinity College]].]]


Dublin hiria Irlandako hezkuntza gune nagusia da, denera bertan hiru [[unibertsitate]] eta goi mailako hainbat ikastetxe eta hezkuntza erakunde daudelarik. Hirian hirugarren mailako 20 institutu daude. [[2012]]an Dublin Europar Zientzia Hiriburua izan da.<ref>[http://www.dublincity.ie/Press/PressReleases/PressReleases2008/PressReleasesJuly2008/Pages/Dublin%E2%80%99sbidforCityofScience2012gatherspace.aspx Dublin City Council: Dublin’s bid for City of Science 2012 gathers pace. Dublin City Council. 2008ko uztaila.]</ref><ref>[http://www.independent.ie/national-news/celebrations-and-hard-work-begin-after-capital-lands-science-olympics-for-2012-1551782.html Celebrations and hard work begin after capital lands science 'Olympics' for 2012. John Walshe eta Ralph Reigel. Irish Independent. 2008ko azaroaren 25a.]</ref> Hiriaren erdigunean kokatua dagoen [[Dublingo Unibertsitatea]] [[XVI. mendea]]n sortua izan zen, hortaz Irlanda osoko unibertsitate zaharrena da. Bere barnean dagoen [[Trinity College (Dublin)|Trinity College]] unibertsitatea [[1592]]an [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]ren erregealdian ezarria izan zen eta denbora luzez [[katolizismo|katolikoei]] bertan ikastea debekatu zitzaien, azkenik [[XIX. mendea]]ren hasieran Katolikoen Emanzipazioarekin sarrera baimendu zitzaielarik. Orduan Hierarkia Katolikoa [[1970eko hamarkada|1970ko hamarkada]] arte ikasle katolikoei bertan ikastea eragozten saiatu zen. Hiriaren erdigunean dago, [[College Green]] enparantzan, eta denera 15.000 ikasle inguru ditu.
Hiriburua Irlandako hezkuntza gune nagusia da, denera bertan hiru [[unibertsitate]] eta goi mailako hainbat ikastetxe eta hezkuntza erakunde baitaude. Hirugarren mailako 20 institutu daude. [[2012]]an Dublin Europar Zientzia Hiriburua izan zen.<ref>[http://www.dublincity.ie/Press/PressReleases/PressReleases2008/PressReleasesJuly2008/Pages/Dublin%E2%80%99sbidforCityofScience2012gatherspace.aspx Dublin City Council: Dublin’s bid for City of Science 2012 gathers pace. Dublin City Council. 2008ko uztaila.]</ref><ref>[http://www.independent.ie/national-news/celebrations-and-hard-work-begin-after-capital-lands-science-olympics-for-2012-1551782.html Celebrations and hard work begin after capital lands science 'Olympics' for 2012. John Walshe eta Ralph Reigel. Irish Independent. 2008ko azaroaren 25a.]</ref> Hiriaren erdigunean, [[Dublingo Unibertsitatea]] [[XVI. mendea]]n sortu zen; hortaz, Irlandako zaharrena da. Haren barneko [[Trinity College (Dublin)|Trinity College]] unibertsitatea [[1592]]an [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]ren erregealdian ezarri izan zen eta denbora luzean [[katolizismo|katolikoei]] bertan ikastea debekatu zitzaien baina, azkenean, [[XIX. mendea]]ren hasieran, Katolikoen Emanzipazioarekin sarrera baimendu zitzaien. Orduan, Hierarkia Katolikoa [[1970eko hamarkada]] arte, ikasle katolikoei bertan ikastea eragozten saiatu zen. Hiriaren erdigunean dago, [[College Green]] plazan, eta denera 15.000 ikasle inguru ditu.


[[Irlandako Unibertsitate Nazionala]] (NUI) ere Dublin hirian kokatua dago, hau ere [[University College Dublin]] (UCD) delakoaren barnean dagoelarik, gainera University College Dublin delakoa Irlanda osoko unibertsitatea handia da eta 22.000 inguru ikasle ditu. UCDko campus nagusia [[Belfield (Dublin)|Belfield]] auzoan dago, Dublin hiriko erdigunetik 5&nbsp;km hego-ekialdera. [[Royal College of Surgeons in Ireland]] (RCSI) delakoa medikuntza ikastetxea da eta hiriaren erdigunean kokatzen den [[St Stephen's Green]] parkearen alboan dago, hau ere Irlandako Unibertsitate Nazionala barnean dagoelarik. [[Irlandako Unibertsitate Nazionala (Maynooth)|Maynootheko Irlandako Unibertsitate Nazionala]] ere Irlandako Unibertsitate Nazionalaren barnean dago eta [[Kildareko konderria|Kildare konderriko]] [[Maynooth]] udalerrian kokatua dago, Dublin hiriaren erdigunetik 25 km-ra. [[Institute of International and European Affairs]] erakundea ere Dublin hirian kokatzen da.
[[Irlandako Unibertsitate Nazionala]] (NUI) ere Dublin hirian dago eta hori ere [[University College Dublin]] (UCD) delakoaren barnean dago; horrez gain, Irlandako handiena da eta 22.000 inguru ikasle ditu. Haren campus nagusia [[Belfield (Dublin)|Belfield]] auzoan dago, hiriko erdigunetik 5&nbsp;km hego-ekialdera. [[Royal College of Surgeons in Ireland]] (RCSI) delakoa medikuntza ikastetxea da eta hiriaren erdiguneko [[St Stephen's Green]] parkearen alboan dago (hori ere Irlandako Unibertsitate Nazionalaren barnean dago). [[Irlandako Unibertsitate Nazionala (Maynooth)|Maynootheko Irlandako Unibertsitate Nazionala]] ere Irlandako Unibertsitate Nazionalaren barnean dago: [[Kildareko konderria|Kildare konderriko]] [[Maynooth]] udalerrian dago, hiriaren erdigunetik 25 km-ra. [[Institute of International and European Affairs]] erakundeak ere hirian du egoitza.


== Demografia ==
== Demografia ==
Dublin hiria [[Dublingo Hiri Kontseilua]]k kudeatzen du, baina "Dublin" izenaz normalki inguruko hirigune osoa izendatu ohi da, honen barnean [[Dun Laoghaire-Rathdowneko konderria|Dún Laoghaire–Rathdown]], [[Fingaleko konderria|Fingal]] eta [[Hego Dublineko konderria|Hego Dublin]] barrutiak daudelarik. Guzti hauek [[Dublingo konderria]] osatzen dute. Eremu hau [[Dublin eskualdea]] izenaz ezagutzen da. [[2011]]ko erroldaren arabera Hiri Kontseiluaren kontrolpean zegoen eremuak 525.383 biztanle zituen, aldiz hiriguneak 1.110.627 biztanle zituen. Dublingo konderriak 1.273.069 biztanle zituen eta [[Dublin Handia Hirigunea]]k 1.804.156 biztanle. Hiriaren biztanleria azkar handituz doa, eta Irlandako Estatistika Bulegoaren arabera [[2020]]an 2,1 milioi inguruan egongo omen da.<ref>[http://www.rte.ie/news/2007/0402/dublin.html Call for improved infrastructure for Dublin] 2 April 2007</ref>
[[Dublingo Hiri Kontseilua]]k kudeatzen du hiria, baina "Dublin" izenaz normalki inguruko hirigune osoa izendatzen da: haren barnean [[Dun Laoghaire-Rathdowneko konderria|Dún Laoghaire–Rathdown]], [[Fingaleko konderria|Fingal]] eta [[Hego Dublineko konderria|Hego Dublin]] barrutiak daude. Horiek guztiek [[Dublingo konderria]] osatzen dute. Eremuari [[Dublin eskualdea]] esaten zaio. [[2011]]ko erroldaren arabera, Hiri Kontseiluaren kontrolpean zegoen eremuak 525.383 biztanle zituen; aldiz, hiriguneak 1.110.627 biztanle zituen. Dublingo konderriak 1.273.069 biztanle zituen eta [[Dublin Handia Hirigunea]]k, 1.804.156 biztanle. Hiriaren biztanleria azkar handituz doa, eta Irlandako Estatistika Bulegoaren arabera [[2020]]an 2,1 milioi inguruan egongo omen da.<ref>[http://www.rte.ie/news/2007/0402/dublin.html Call for improved infrastructure for Dublin] 2 April 2007</ref>


[[1990eko hamarkada]]tik aurrera, Dublin hiria etorkin ugariren helmuga izan da, haietako gehienak [[Europar Batasuna]]tik etorritakoak izan direlarik, bereziki [[Erresuma Batua]], [[Polonia]] eta [[Lituania]]tik etorritakoak.<ref>"[http://www.guardian.co.uk/media/2006/mar/12/pressandpublishing.business3 Dublin heralds a new era in publishing for immigrants]". ''The Guardian'' 12 March 2006.</ref> Bestalde, Europatik kanpo etorritako etorkinak ere badaude, bereziki [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta [[Nigeria]]koak. Dublin hiriburura gainontzeko herrialdeko edozein hiri eta eskualdeetara baino etorkin askoz ere gehiago ailegatu ohi dira. Irlandako [[asia]]r jatorriko biztanleen %60a Dublin hirian bizi da, haietako %40a Dublingo Hirigunean kokatua dagoelarik.<ref>[http://www.rte.ie/news/2007/0726/census.html Foreign nationals now 10% of Irish population] 26 July 2007</ref> [[2006]]ko erroldaren arabera atzerrian jaiotako Dublingo hiritarren kopurua %15 ingurukoa zen.<ref>"[http://opencities.britishcouncil.org/web/index.php?p_dublin_en Dublin]". OPENCities, a British Council project.</ref>
[[1990eko hamarkada]]tik aurrera, Dublin hiria etorkin ugariren helmuga da, gehienak [[Europar Batasuna|Europar Batasune]]tik etorriak, bereziki [[Erresuma Batua]], [[Polonia]] eta [[Lituania]]tik.<ref>"[http://www.guardian.co.uk/media/2006/mar/12/pressandpublishing.business3 Dublin heralds a new era in publishing for immigrants]". ''The Guardian'' 12 March 2006.</ref> Bestalde, Europatik kanpotikoak ere badaude, bereziki [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta [[Nigeria]]koak. Hiriburura Irlandako edozein hiri eta eskualdetara baino etorkin askoz ere gehiago iritsi dira. Irlandako [[asia]]r jatorriko biztanleen % 60 Dublinen bizi da, haietako % 40, Dublingo hirigunean.<ref>[http://www.rte.ie/news/2007/0726/census.html Foreign nationals now 10% of Irish population] 26 July 2007</ref> [[2006]]ko erroldaren arabera, atzerrian jaiotako Dublingo hiritarren kopurua %15 ingurukoa zen.<ref>"[http://opencities.britishcouncil.org/web/index.php?p_dublin_en Dublin]". OPENCities, a British Council project.</ref>




326. lerroa: 326. lerroa:


=== Irlandera ===
=== Irlandera ===
Dublingo eskualde osoan 31 [[gaelscoil]] edo irlanderazko lehen-mailako hezkuntza ikastetxe eta 8 [[gaelcholáiste]] bigarren-mailako hezkuntza ikastetxe daude, hauetan 10.469 ikasle daudelarik.<ref>[http://www.gaelscoileanna.ie/assets/Staitistic%C3%AD-2010-2011_Gaeilge.pdf Oideachas Trí Mheán na Gaeilge in Éirinn sa Ghalltacht 2010–2011. 2012ko urtarrilaren 9a. gaelscoileanna.ie] {{ga}}</ref> Dublin hiriak herrialde osoko irlanderazko ikastetxe kopuru handiena du, gainera Dublin hirian [[Gaeltacht]] eremuetako 10.000 irlandera hiztun bizi direla uste da. Hirian irlanderazko bi irrati kate daude: [[Raidió na Life]] eta [[Raidió na Gaeltachta]], biek hirian estudio banda dituztelarik. Beste hainbat irratik euren pogramazioetan gutxienez asteroko irlanderazko ordu beteko irratsaioak izan ohi dituzte.
Dublingo eskualde osoan 31 [[gaelscoil]] edo irlanderazko lehen-mailako hezkuntza ikastetxe eta 8 [[gaelcholáiste]] bigarren-mailako hezkuntza ikastetxe daude, 10.469 ikaslerekin.<ref>[http://www.gaelscoileanna.ie/assets/Staitistic%C3%AD-2010-2011_Gaeilge.pdf Oideachas Trí Mheán na Gaeilge in Éirinn sa Ghalltacht 2010–2011. 2012ko urtarrilaren 9a. gaelscoileanna.ie] {{ga}}</ref> Dublin hiriak herrialde osoko irlanderazko ikastetxe kopuru handiena du, gainera Dublin hirian [[Gaeltacht]] eremuetako 10.000 irlandera hiztun bizi direla uste da. Hirian irlanderazko bi irrati kate daude: [[Raidió na Life]] eta [[Raidió na Gaeltachta]]: biek hirian estudio bana dute. Beste hainbat irratik euren programazioetan gutxienez irlanderazko ordubeteko irratsaioak dituzte astero.


Bestalde irlanderaren inguruko hainbat erakundek euren egoitza ofizialak hirian kokatuak dituzte: [[Conradh na Gaeilge]] erakundeak irlanderazko ikastaroak eskeintzen ditu, liburutegiak eta iralnderazko mintza-praktiketako hainbat talde ditu. Dublin hiritik hurbilena dagoen [[Gaeltacht]] edo irlandera hiztunen eremua [[Meatheko konderria]]n dauden [[Ráth Cairn]] eta [[Baile Ghib]] udalerriak dira, Dublin hiritik 55 km ipar-mendebaldera.
Bestalde, irlanderaren inguruko hainbat erakundek euren egoitza ofizialak hirian dituzte: [[Conradh na Gaeilge]] erakundeak irlanderazko ikastaroak eskaintzen ditu, liburutegiak eta irlanderazko mintza-praktiketako hainbat talde ditu. Dublin hiritik hurbilena dagoen [[Gaeltacht]] edo irlandera hiztunen eremua [[Meatheko konderria|Meatheko konderri]]<nowiki/>ko [[Ráth Cairn]] eta [[Baile Ghib]] udalerriak dira, hiritik 55 km ipar-mendebaldera.


=== Arkitektura ===
=== Arkitektura ===
Erdialdeko hiriguneko eraikinek [[Pazko matxinada]], [[Irlandar Independentzia Gerra|Irlandako Independentzia Gerra]] eta [[Irlandako Gerra Zibila]]ren bonbardaketa eta suntsiketen eragin zuzena eta kalteak jasan zituzten. Eraikin hauen zaharberritzea astiro joan zen, [[Irlandako Estatu Askea]]ren lehenbiziko helburua irlandar [[ekonomia]]ren berrindartzea izan baitzen, gainera eraikin horietako asko [[kolonialismo]]aren ikurtzat jo ohi zirenez, denbora luzez haiek zaharberritzeko benetazko borondate eza egon zen. Halere, orain dela gutxi, adibidez [[Temple Bar]] eta North Great George's Street bezalako auzoak bertako auzotarren ekimenez eraberritu dira, baita [[Custom House]] eraikina eta [[Kilmainham Gaol]] espetxea ere, azken hau museo bilakatu delarik.
Erdialdeko hiriguneko eraikinek [[Pazko matxinada]], [[Irlandar Independentzia Gerra|Irlandako Independentzia Gerra]] eta [[Irlandako Gerra Zibila]]ren bonbardaketa eta suntsiketen eragin zuzena eta kalteak jasan zituzten. Eraikin horien zaharberritzea astiro joan zen, [[Irlandako Estatu Askea]]ren lehenbiziko helburua irlandar [[ekonomia]]ren berrindartzea izan baitzen, gainera eraikin horietako asko [[kolonialismo]]aren ikurtzat jo zirenez, denbora luzean haiek zaharberritzeko benetazko borondate eza egon zen. Halere, orain dela gutxi, adibidez [[Temple Bar]] eta North Great George's Street bezalako auzoak bertako auzotarren ekimenez eraberritu dira, baita [[Custom House]] eraikina eta [[Kilmainham Gaol]] espetxea ere (azkena museo bilakatu da).


Beharbada kontserbatzaile edo zaharberritzaile berri hauen benetazko arrazoiak eraikinen eraberritzeak dakarren [[turismo]]aren onurak lirateke, baina zaharberritze hauen arrazoi nagusia dublindarrek eraikin hauekiko nahiz hiriko arkitektur ondasun aberatsarekiko sentitzen duten harrotasuna izan da.
Beharbada kontserbatzaile edo zaharberritzaile berri horien benetazko arrazoiak eraikinen eraberritzeak dakarren [[turismo]]aren onurak dira, baina zaharberritze horien arrazoi nagusia dublindarrek eraikin horiekiko nahiz hiriko arkitektura ondasun aberatsarekiko sentitzen duten harrotasuna da.


=== Literatura ===
=== Literatura ===
[[Fitxategi:BloomsdayDavyByrnes.jpg|200px|thumb|right|[[Bloomsday]], egun honetan Dublingo kaleetan zehar [[James Joyce]] idazlearen ''[[Ulises (eleberria)|Ulises]]'' eleberriaren hainbat pasarte errezitatu eta antzeztu ohi dira.]]
[[Fitxategi:BloomsdayDavyByrnes.jpg|200px|thumb|right|[[Bloomsday]], egun honetan Dublingo kaleetan zehar [[James Joyce]] idazlearen ''[[Ulises (eleberria)|Ulises]]'' eleberriaren hainbat pasarte errezitatu eta antzeztu ohi dira.]]


Hiria literatura aldetik mundu osoan ospetsua da, nazioarteko literaturgile garrantzitsuek Dublinen jaio zirelarik, horien artean Literatura Nobel Saria duten [[William Butler Yeats]], [[George Bernard Shaw]] eta [[Samuel Beckett]]. Dublingo beste idazle esanguratsuak [[Oscar Wilde]], [[Jonathan Swift]] eta Drakula eleberriaren sortzailea den [[Bram Stoker]] dira. [[James Joyce]] idazle bikainaren eleberrietako leku asko eta asko Dublinen kokatzen dira. Dubliners ("Dublindarrak") eleberria Joycek XX. mende hasierako hiri honetako biztanleen gertakizun eta ohiko izakerak bildu eta deskribatzen dituen kontakizun sorta bat da. Bere idazlan nabarmenena den Ulysses ere Dublinen leku hartzen du eta ohiko topikoz beterik dago. Beste hainbat idazle dublindar esanguratsuak ere badaude: [[John Millington Synge]], [[Sean O'Casey]], [[Brendan Behan]], [[Sheridan Le Fanu]], [[Maeve Binchy]] eta [[Roddy Doyle]]. [[Irlanda]]ko liburutegi eta literatur museo handienak Dublinen daude, National Print Museum of Ireland eta National Library of Ireland barne direlarik.
Hiria literatura aldetik mundu osoan ospetsua da, nazioarteko literaturgile garrantzitsuek Dublinen jaio baitziren, [[William Butler Yeats]], [[George Bernard Shaw]] eta [[Samuel Beckett]] Literatura Nobel saridunak kasu. Dublingo beste idazle esanguratsuak [[Oscar Wilde]], [[Jonathan Swift]] eta [[Bram Stoker]] —Drakula eleberriaren sortzailea— dira. [[James Joyce]] idazle bikainaren eleberrietako leku asko eta asko Dublinen daude. ''Dubliners'' ("Dublindarrak") eleberria Joycek XX. mende hasierako hiriko biztanleen gertaera eta ohiko izakerak bildu eta deskribatzen dituen kontakizun sorta bat da. ''Ulysses'' haren idazlan ezagunenak ere Dublinen leku hartzen du eta ohiko topikoz beterik dago. Beste hainbat idazle dublindar esanguratsu ere badaude: [[John Millington Synge]], [[Sean O'Casey]], [[Brendan Behan]], [[Sheridan Le Fanu]], [[Maeve Binchy]] eta [[Roddy Doyle]]. [[Irlanda]]ko liburutegi eta literatur museo handienak Dublinen daude, National Print Museum of Ireland eta National Library of Ireland barne.


[[Ekainaren 16]]an [[James Joyce]]k idatzitako [[Ulises (eleberria)|Ulises]] [[eleberri]]ko pertsonaia nagusia den [[Leopold Bloom]]en omenez ''[[Bloomsday]]'' jaialdia ospatu ohi da. [[Ekainaren 16]]a, Ulises eleberriko gertakizunak gertatzen diren eguna da. Egun honetan, ospatzaileak, laneko protagonistek bazkaltzen eta afaltzen duten gauza bera jaten saiatzen dira, edo, eleberrian parekotasunik duten ekintza ezberdinak egitea. Bereziki, Dublin hirian gertakarien ibilbide zehatza jarraitzeko topaketak egiten dira.
[[Ekainaren 16]]an [[James Joyce]]k idatzitako [[Ulises (eleberria)|''Ulises'']] [[eleberri]]ko [[Leopold Bloom]] pertsonaia nagusiaren omenez, ''[[Bloomsday]]'' jaialdia ospatzen da. [[Ekainaren 16]]a eleberriko gertakizunen eguna da. Egun horretan, ospatzaileak laneko protagonistek bazkaltzen eta afaltzen duten gauza bera jaten saiatzen dira edo, eleberrian parekotasunik duten ekintzak egiten. Bereziki, hirian gertakarien ibilbide zehatza jarraitzeko topaketak egiten dira.


[[Maurice Walsh]] idazle irlandarrak bere "The Quiet Man and Other Stories" ("Gizon Lasaia eta Beste Kontakizunak") eleberrian "Bad Town Dublin" ("Hiri Txarra Dublin") olerki honekin ederki asko deskribatzen du Dublin hiria eta irlandar askori pizten dizkion sentipen kontrajarriak:
[[Maurice Walsh]] idazle irlandarrak bere "The Quiet Man and Other Stories" ("Gizon lasaia eta beste kontakizunak") eleberrian "Bad Town Dublin" ("Hiri txarra Dublin") olerki horrekin ederki asko deskribatzen du Dublin hiria eta irlandar askori pizten dizkion sentipen kontrajarriak:


{|border="0" cellpadding="2"
{|border="0" cellpadding="2"
363. lerroa: 363. lerroa:
::[[Euskara]]z
::[[Euskara]]z


::Hiri garbia Dublin, Danimarkarrek eraiki zuten,</br>
::Hiri garbia Dublin, danimarkarrak eraiki zuen,</br>
::Hiri harrizkoa Dublin, Normandarrak harresitu zuten,</br>
::Hiri harrizkoa Dublin, normandarrak harresitu zuen,</br>
::Hiri txarra Dublin, Britainiarrek madarikatu zuten, </br>
::Hiri txarra Dublin, britainiarrek madarikatu zuen, </br>
::Gure Hiria Dublin, geuk Irlandarrok baitugu,</br>
::Gure Hiria Dublin, geuk Irlandarrok baitugu,</br>
::Onerako edo txarrerako.</br>
::Onerako edo txarrerako.</br>
385. lerroa: 385. lerroa:
Hiriaren erdigunean dauden antzoki hauetako eszenatokietan gaur egun mundu mailan ospetsuak diren aktore ugarik euren lehendabiziko antzezpen urratsak eman zituzten, hauen artean: [[Michael Gambon|Sir Michael Gambon]], [[Noel Purcell]], [[Brendan Gleeson]], [[Stephen Rea]], [[Colin Farrell]], [[Colm Meaney]] eta [[Gabriel Byrne]]. [[Zinema]]n mundu mailan ospetsu bialaktu diren beste dublindar aktoreak honako hauek dira: [[Barry Fitzgerald]], [[Maureen O'Hara]], [[Fionnula Flanagan]], [[Patrick Bergin]], [[Colm Ó Maonlaí]], [[Aidan Gillen]], [[Jonathan Rhys Meyers]] eta [[Katie McGrath]].
Hiriaren erdigunean dauden antzoki hauetako eszenatokietan gaur egun mundu mailan ospetsuak diren aktore ugarik euren lehendabiziko antzezpen urratsak eman zituzten, hauen artean: [[Michael Gambon|Sir Michael Gambon]], [[Noel Purcell]], [[Brendan Gleeson]], [[Stephen Rea]], [[Colin Farrell]], [[Colm Meaney]] eta [[Gabriel Byrne]]. [[Zinema]]n mundu mailan ospetsu bialaktu diren beste dublindar aktoreak honako hauek dira: [[Barry Fitzgerald]], [[Maureen O'Hara]], [[Fionnula Flanagan]], [[Patrick Bergin]], [[Colm Ó Maonlaí]], [[Aidan Gillen]], [[Jonathan Rhys Meyers]] eta [[Katie McGrath]].


Zinemari dagokionez, hiria hainbat filma ospetsuen kokalekua izan da: ''[[Mise Éire]]'' ([[1959]]), ''[[The Dead (filma)|The Dead]]'' ([[1987]]), ''[[My Left Foot]]'' ([[1989]]), ''[[The Commitments (filma)|The Commitments]]'' ([[1991]]), ''[[The Snapper]]'' ([[1993]]), ''[[Circle of Friends]]'' ([[1995]]), ''[[Michael Collins (filma)|Michael Collins]]'' ([[1996]]), ''[[The Van (1996ko filma)|The Van]]'' ([[1996]]), ''[[The General (1998ko filma)|The General]]'' ([[1998]]), ''[[Ordinary Decent Criminal]]'' ([[2000]]), ''[[Yu Ming Is Ainm Dom]]'' ([[2003]])... bestalde, [[1993]]ko ''[[In the Name of the Father]]'' nahiz [[1967]]ko ''[[The Italian Job]]'' filmetako espetxe-eszenak [[Kilmainham Gaol]] espetxe-museoan filmatu ziren.
Zinemari dagokionez, hiria hainbat film ospetsuren kokalekua izan da: ''[[Mise Éire]]'' ([[1959]]), ''[[The Dead (filma)|The Dead]]'' ([[1987]]), ''[[My Left Foot]]'' ([[1989]]), ''[[The Commitments (filma)|The Commitments]]'' ([[1991]]), ''[[The Snapper]]'' ([[1993]]), ''[[Circle of Friends]]'' ([[1995]]), ''[[Michael Collins (filma)|Michael Collins]]'' ([[1996]]), ''[[The Van (1996ko filma)|The Van]]'' ([[1996]]), ''[[The General (1998ko filma)|The General]]'' ([[1998]]), ''[[Ordinary Decent Criminal]]'' ([[2000]]), ''[[Yu Ming Is Ainm Dom]]'' ([[2003]])... bestalde, [[1993]]ko ''[[In the Name of the Father]]'' nahiz [[1967]]ko ''[[The Italian Job]]'' filmetako espetxeko eszenak [[Kilmainham Gaol]] espetxe-museoan filmatu ziren.


=== Musika ===
=== Musika ===

13:53, 29 ekaina 2015ko berrikusketa

Dublin
Baile Átha Cliath
Baile Átha Cliath
Dublin
Obedientia Civium Urbis Felicitas
"Hiritarren Obedientzia Hiriaren Zoriontasuna Da"
Fitxategi:Dublin lead image.jpg
Administrazioa
Herrialdea Irlandako Errepublika
Herrialdea
Lurralde Historikoa
Konderria		 Irlanda
Leinster
Dublingo konderria
AlkateaPaul McAuliffe (en) Itzuli
Izen ofizialaDublin
Baile Átha Cliath
Jatorrizko izenaBaile Átha Cliath
Dublin
Posta kodeaD1-18, 20, 22, 24, D6W, D1-18, 20, 22 eta D6W
Geografia
Koordenatuak53°20′59″N 6°15′37″W / 53.3497°N 6.2603°W / 53.3497; -6.2603
Map
Azalera114,99 km²
Altuera20 m
Demografia
Biztanleria592.713 (2022ko apirilaren 3a)
39.548 (2016)
Metropolia1,045,769 (Hirigunea)
1,661,185 (Metropolia)
Dentsitatea4.398,11 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera841
Telefono aurrizkia01
Ordu eremuaUTC±00:00
Hiri senidetuakVilnius, San Jose, Bartzelona, Liverpool, Pekin, Milan, Budapest, Yambol (en) Itzuli, Châteaudun, Podgorica, Bratislava, Guadalajara, Cirebon eta Kiev
http://www.dublincity.ie

Dublin (NAF: [ˈdʌblɪn]; irlanderaz, Baile Átha Cliath [bˠalʲə aːha klʲiəh] edo Duibhlinn) Irlandako Errepublikako hiriburua eta Irlandako hiri nagusia da, herrialdearen ekialdeko kostaldean kokatuta dagoena. Leinster probintzian dago, Dublingo konderrian.

2006. urtean, 505.739 biztanle zituen hiriak, baina inguruko herriak kontuan hartuta, biztanleria 1.045.769koa zen, eta Dublingo konderri osoan, 1.186.821 biztanle ziren.

Izena

Hiriaren izena irlandera zaharreko Dubh Linn izendapenaren hiberno-normanderatiko eratorria da: haren esanahia euskaraz Putzu beltz da, hots, dubh ("beltz") eta linn ("putzu"). Historikoki, irlanderazko grafian gaur egungo bh digrafoa antzina b letraren gaineko puntu batez idazten zen, hau da, Duḃ Linn edo Duḃlinn. Normandiarrek —frantsesez hitz egiten zuten— puntua kentu eta Develyn edo Dublin izenekin ordezkatu zuten. Aintzira hura Poddle ibaia gaur egun Wellington Quayn elkartzen den Liffey ibaiarekin elkartu aurretik jasaten zuen geldialdiarekin sortzen zen, baina egun idortuta dago eta Dublingo atzealdeko Dubh Linn Gardens parkeko guneak estalitzen du; Poddle ibaia, berriz, lurpeko kanalerapen baten bidez doa.

irlanderazko Baile Átha Cliath izena —euskaraz, "Ibiko gotorlekuaren hiria"— Áth Cliath Father Mathew zubitik hurbil zegoen Liffey ibaiko ibi bat zen. Irlandar mitologiako Táin Bó Cúailnge izeneko kondairan Dublind rissa ratter Áth Cliath esaldia aipatzen da ("Áth Cliath deitua da Dublin").

Geografia

Dublin Irlandako ekialdeko kostaldean dago, Liffey ibaiaren bokalean, eta denera 115 km2-ko azalera du. Hegoaldean garaiera txikiko mendiz inguratuta dago, eta mendebalde eta iparraldetik, berriz, soroz eta alorrez. Liffey ibaiak hiria bitan banatzen du: Dublingo Iparraldea eta Dublingo Hegoaldea. Bi ertz horiek beste bi ibai txikiagotan banatzen dira: Tolka ibaia, Dublingo badiaren ipar-mendebaldean itsasoratzen dena, eta Dodder ibaia, hego-mendebaldean. Gainera, hiri barnean, mendebaldera Shannon ibaiaren lotzen diren beste bi kanal ere badaude: hegoaldeko Grand Canal eta iparraldeko Royal Canal.

Dublin hiriko airetiko ikuspegia. Liffey ibaia Dublingo badia eta Zelta itsasoan itsasoratzen ikusten da, baita Dublingo Iparraldea eta Dublingo Hegoaldea eremuak ere.

Liffey ibaiak Leixlip udalerrian ekialde-mendebaldetik hego-ekialderako norantzara biratzen du: leku hori soroen eta hirigunearen arteko muga da.

Kultur eta ekonomi banaketak

Ipar-hegoaldeko eremuen arteko usadiozko banaketa bat egon da eta Liffey ibaia bi eremuen arteko muga da: bion artean, herri-lehia ere badago. Dublingo Iparraldea ohituraz langileen bizilekua da; aldiz, Dublingo Hegoaldea erdi eta goi mailakoena. Banaketa hori hiriburuko "azpikulturen" estereotipoen adibide garbia da; horrez gain, hirian mintzatzen den ingelesaren dialektoa ere bitan banatzen du: hegoaldekoa, goi mailako heziketa eta modu onen parekidea dena, eta iparraldekoa, hiriko langileen ohiko ingelesa.

Hegoaldeko eremuko Dublingo gaztelua denbora luzean hiriko britainiar boterearen ikurra izan zen, bai eta bi katedralak ere.

Bestalde, ekonomiaz ere ekialde-mendebaldearen eta ipar-hegoaldearen arteko banaketak ere badaude. Gainera, hiriaren kostaldeko auzune eta ekialde edo iparraldeko auzuneen arteko maila sozialen arteko banaketa ere badago, bai eta mendebaldeko auzunekoen artean ere, askoz ere berriagoak izan arren.[1]

Klima

Europako ipar-mendebaldeko eremu guztian bezala, klima atlantikoari esker, hiriburuak negu xamurrak eta uda freskoak izateaz gain, ez du muturreko tenperaturarik jasaten. Urtarrileko tenperatura beroena 8.3 °C-koa da; aldiz, uztaileko beroena 19.6 °C-koa da. Bestalde, urte osoko hilabeterik eguzkitsuenak maiatza eta ekaina dira; euritsu eta hezeena (73 mm. euri kopurua izaten du), abendua; eta idorrena, uztaila, 43 mm. euri kopuruarekin. Dena den, euri-jasak urte osoan zehar gerta litezke.

Irlanda guztian euri gutxien egiten duen lekua da Dublin: hiriaren erdigunean, urte osoan 695 mm. euri jaso izan dira. Neguko urtaro gehienak euritsuak dira; halere, azaroa eta martxoaren artean noizbehinka elurra ere izan da, baina txingorra ohikoagoa da. Udan egunak luzeak dira; neguan, ordea, motzak. Udazkenean Ozeano Atlantikotik datozen haize indartsuak jasaten ditu, baina hiria uhartearen ekialdean dagoenez, ez ditu herrialdeko mendebaldeko leku askotako haize bolada bortitzak jasaten. Nolanahi ere, ekialdetiko haizeen ondorioz, neguan uharteko beste leku batzuetan baino maizago izaten da elurra.


    Datu klimatikoak (Merrion Square plazako datuak, Dublin)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 18.1 23.6 22.7 26.8 28.7 31.0 31.0 27.6 24.2 20.0 18.0 31.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.3 8.1 10.1 12.0 14.9 18.0 19.6 19.1 17.1 14.1 10.5 9.0 13.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.5 3.5 4.4 5.8 8.3 11.2 12.9 12.7 11.0 8.8 5.5 4.3 7.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.6 -13.4 -9.8 -7.2 -5.6 -0.7 1.8 0.6 -1.7 -5.6 -9.3 -15.7 -15.7
Pilatutako prezipitazioa (mm) 69 51 52 49 54 51 43 64 62 65 62 73 695
Eguzki orduak 55.8 70.0 111.6 156.0 207.7 201.0 167.4 158.1 129.0 96.1 72.0 52.7 1,477.4
Iturria (1): Met Éireann
Iturria (2): Climatetemp

Historia

Klaudio Ptolomeo greziar astronomo eta kartografoaren idazlanetan gaur egun Dublin hiria dagoen eremuaren lehenbiziko gune populatuen erreferentzia egin zen. 140. urtean, Eblana izeneko kokaleku bat aipatu zuen: beharbada Dubh Linn kokalekua I. mendean datatu liteke, nahiz eta hiria 841. urte inguruan bikingoek eratua izan.[2] Garai hartan zehar eta 1014an Clontarfeko gudua jazo zen arte, Dublin kokalekua bikingoen mende egon zen.[3]

1797ko Dublingo mapa.

Egungo hiriaren izena irlandera zaharraren jatorrizko Dubh Linn izenaren ingelesezko aldaera da. Irlandako normandiar inbasioaren ondoren, Dublin hiria botere militar eta legegilearen gune garrantzitsua bilakatu zen. Botere hori 1922an Irlandako Estatu Askea sortu arte, Dublingo gazteluan zegoen. Garai hartan, Dublinek eta normandiarren menpe zegoen inguruko lurraldeak The Pale ("Oholesia") izena jaso zuten. XIV. mendetik XVI. mendera, Dublin eta inguruak Irlanda osoko ingelesen menpeko lurralderik handiena osatu zuten. Mende askotan zehar Irlandako Legebiltzarra zena Drogheda hirian egon zen, baina Henrike II.a Ingalaterrakoak Kildareko konderria konkistatu zuenean, Irlandako Legebiltzarra Dublinera eraman zuen.

Erdi Arotik hasita, Dublinek berezko hiri agintaritza bazuen. XVII. mendean, Wide Streets Commission erakundearen laguntzaz, azkar hedatu zen. Denbora laburrean, Dublin Britainiar Inperioko bigarren hiririk handiena izan zen (Londres hiriburuaren ondoren), bai eta Europa osoko bosgarrena ere. Hain zuzen ere, bertako eraikin nabarmenenak garai hartakoak dira; horregatik, hiriko arkitekturaren urrezko arotzat jotzen da. Arkitekto garrantzitsuena James Gandon izan zen, Custom House, Four Courts eta King's Inns eraikin nabarmenak diseinatu zituena. Guinness garagardotegi ospetsua ere garai berekoa da, bai eta Grafton Street kale ospetsua ere.

O'Connell zubia eta Sackville Street etorbidea 1899an.

1800eko Batasun Agiriaren ondoren, Dublinen ekonomia eta politika gainbehera izan zen; horren ondorioz, ordu arte bertako Irlandako Legebiltzarra ezeztatu eta Londres hiriburuko Erresuma Batuko Legebiltzarrera eraman zen. Industria Iraultzak Dublin hiriak ez zuen paper garrantzitsurik jokatu; hala ere, uharte osoko administraritza eta garraio gune nagusia izan zen, oraindik ere. XIX. mendean, hiriaren demografia eta ekonomia geldiunea izan zen. Bestalde, ikatz askorik ez zegoenez Irlandan —garai hartako erregai nagusia zen—, portuan ez zen itsas garraio edota ontziola garrantzitsurik ezarri, hots, Britainia Handian industriaren eraketa motor nagusiak zirenak. Aldiz, urte haietan iparraldean Belfastek, nazioarteko merkataritza, arropagintza eta ontzioletan oinarrituta, Dublinek baino bilakaera askoz azkarragoa izan zuen.

Liffey ibaia, O'Connell Street eta Dublingo iparraldearen aire ikuspegia 2009an.

1916an, Pazko matxinadaren ondorioz, Sackville Street (egungo O'Connell Street) etorbideko Dublingo Postetxe Nagusiakn eta beste hainbat eraikinetan sekulako kalteak izan ziren. Ondoren, Irlandako Independentzia Gerra eta Irlandako Gerra Zibilak hiriaren erdialdea are gehiago suntsitu eta kaltetu zuten.

1974ko maiatzaren 7an, Dublingo erdialdea Ipar Irlandako loialistek egindako atentatuen kokagunea izan zen, aurretik Irlandako Armada Errepublikarrak bere gain hartutako atentatu batzuen aurkako erantzun gisan. Horren ondorioz, egun hura Ipar Irlandako gatazkako egunik odoltsuena izan zen, denera bai Dublin hiriburuan nahiz Monaghan hirian 30 lagun hil eta beste 300 zauritu baitziren.

1922. urtetik aurrera, Irlandako Estatu Askearen hiriburua bihurtu eta gobernu berriak hiriaren erdialdea berreraiki zuen. Oireachtas edota estatu berriaren legebiltzarra Leinster etxean ezarri zuen eta 1949an, Irlandako Errepublikako hiriburu bilakatu zen.

1988an, hiriak milurtekoa ospatu zuen. 1997. urtetik aurrera, Dublingo paisaia asko aldatu zen, Zelta Tigrea zeritzon ekonomia oparotasun garaian Irlandako Errepublikaren ekonomia garapen azkarraren motor eta gune nagusietako bat izan baitzen. Hamarkada horretan, sektore pribatuek nahiz gobernu erakundeek bultzatuta, etxegintza, garraio, negozio eta merkataritza enpresa ugari ipini zituzten.

Agintaritza

Udala

Dublingo Hiri Kontseilua bost urtetik behin udal hauteskundeetan aukeratutako 52 kidez osatutako biltzarra da. Haren burua alkatea da: urtero aukeratua izateaz gain, Mansion House egoitzan bizi da. Udal biltzarrak Dublingo udaletxean egiten ditu bilerak; aldiz, erakunde horren administrazio jarduerak Wood Quay barrutiko Hiri Bulegoetan egiten dira. Udal biltzarrean eserleku gehien dituen alderdiak edo alderdien koalizioak batzarreko kideak hautatzen ditu, politika ekimenak proposatu, bai eta alkatea izendatu ere. Hirigintza, ekonomomia, trafikoa, plangintza eta hainbat gairi buruzko urteroko txostena argitaratzen du. Dublingo hiri kudeatzailea Udal Biltzarrak hartutako erabakiak kudeatu eta aurrera ateratzeko ardura du.

Gobernua

Oireachtas edo Irlandako Errepublikako Legebiltzar Nazionala bi ganberak osatzen dute: Dáil Éireann (Irlandako Legebiltzarra) eta Seanad Éireann (Irlandako Senatua). Hiruen egoitza Dublingo erdiguneko Leinster House eraikinean dago.

Bestalde, Irlandako Presidentearen egoitza ofiziala hiriaren mendebaldeko Phoenix parkeko Áras an Uachtaráin eraikina da. Phoenix parkeak 10 km2-ko azaleradu eta Europa osoko hiri-parkerik handiena da: Londresko Hyde Park eta New York hiriko Central Park ospetsuak baino handiagoa da.


Leku interesgarriak

Gune ospetsuak

The Spire horratza Jim Larkin sindikariaren estatuaren atzealdean altxatzen da.
Ha'penny Bridge zubia eta Liffey ibaia.

Hiriak ehunka urtetan zehar leku interesgarri eta monumentu ugari pilatu ditu. Zaharrenetako bat Dublingo gaztelua da, 1204an Joanes Ingalaterrakoaren aginduz lehenbiziko aldiz eraikia, 1169an, Irlandako normandar inbasioa jazo eta hamarkada gutxira. Hiria defendatzeko helburua zuen, justizia kudeatzekoa, erregearen altxorra babestekoa eta Irlandan Ingalaterrako Erresumaren boterearen ikurra izatekoa. Harresi bikainak ditu.[4] Gaztelua 1230an amaitu zen, normandiar estiloko arkitekturaz, barnealdea enparantza zabal bat eta lau alboetan dorre biribildun harresi banarekin. Gainera, gazteluak Poddle ibaia defentsa natural gisa zeukan.

The Molly Malonen estatua, Grafton Street kaletik hurbil.

Dublingo monumentu berrietako bat The Spire orratza da, ofizialki "Argiaren monumentua" deitua. Ian Ritchie Architects arkitektoak diseinatu zuen.[5][6] O'Connell Street etorbide nagusian dago: egunez altzairuzko itxura du; aldiz, iluntzean, zeruan barneratzen dela dirudi. Leku horretan bertan, Nelson zutabea zegoen, baina britainiar kolonialismoaren ikurra zela eta, 1966an IRAk lehergailu bidez jo eta bertan suntsitu zuen.

Turista askok Trinity College unibertsitate ospetsua bisitatzen du.te Oso ezaguna da haren liburutegiko Kellseko liburua, 800. urtetik aurrera irlandar fraideek idatzi, marraztu eta argiztatutako eskuizkribu ikusgarria.

Bestalde, hiriak Liffey ibaia zeharkatzen duten hainbat zubi ospetsu ditu: besteak beste, Ha'penny Bridge burdinazkoa eta O'Connell Bridge zubia.

Beste leku interesgarri batzuk

Tabernak eta gaueko giroa

O'Donoghue's Pub tabernaren kanpoaldea.
The Oliver St. John Gogarty tabernaren kanpoaldea.

Hiria mundu mailan zerbaitengatik ospetsua baldin bada, bertako usadiozko irlandar tabernengatik da. Adibidez, O'Donoghue's Pub taberna zelta musika zaletuen templua da: bertan, 1960ko hamarkadan, The Dubliners folk musika talde ezagunak lehenbiziko musika emanaldiak egin zituen. The Brazen Head Dublin osoko tabernarik zaharrena da. Aldiz, Davy Byrne's pub tabernak James Joyce irlandar idazlearen Ulises eleberrian agertzeari zor dio ospea. Mulligan's taberna ere eleberri berberean ageri da: 1732an ireki zen eta irlandar folk musikaz gozateko beste leku egokia da.

Ziurrenik, gazteen artean gau giroaz gozatzeko leku ezagunena Temple Bar auzoa da; bertan, besteak beste, The Temple Bar pub eta The Oliver St. John Gogarty daude.

Beste taberna aipagarriak honako hauek dira: The Duke, Doheny and Nesbitt's, M.J.O'Neill's, Grogan's, McDaid's, Kehoe's, Conways, Bewley's Oriental Cafe, Horseshoe Bar, The George, The Bleeding Horse, Neary's eta Stag's Head.

Parkeak

Europako edozein hiriburuk baino kilometro koadroko eremu berde gehiago du hiriak: hain zuzen ere, dublindarren % 97 parke batetik 300 metrora bizi da. Udalak 1.000 biztanleko 2,96 hektarea eremu berde eta 255 joko-zelai egokitu ditu; gainera, urtero 5.000 zuhaitz landatu eta 1.500 hektarea parke kudeatzen ditu.[7]

St Stephen's Green parkea.
Phoenix parkean dagoen Wellington monumentua.

Hirian zehar parke ugari daude: haien artean, aipagarrienk Phoenix Park, Herbert Park eta St Stephen's Green dira. Phoenix Park hiriaren erdigunetik 2–4 km mendebaldera dago, Liffey ibaiaren iparraldeko ertzean: inguruan duen hormaren perimetroak 16 km ditu eta bere barne 707 hektarea hartzen ditu. Hori dela eta, Europa osoko hiri-parke handiena da.[8] Belardi handiak eta zuhaitz iladez osatutako etorbideak ditu eta XVII. mendetik aurrera, adarzabalaren bizilekua ere bada. Bestalde, Áras an Uachtaráin Irlandako presidenteen egoitza nagusiaren kokalekua ere bada; eriakin hori 1754an eraiki zen. Horretaz gain, parkea Dublingo Zoologikoa, AEBetako enbaxadorearen egoitza ofiziala eta Ashtown gazteluaren kokalekua ere bada. Bestalde, parkea musikari eta abeslari ospetsu ugariren kontzertuen kokalekua ere bada.

St Stephen's Green parkea Dublingo Grafton Street kalea, merkatari etorbide nagusienetako bat dena, eta izen bereko merkatari-gunearen alboan dago; parke horren inguruko kaleak Irlandako erakunde ugariren egoitzen kokalekua dira. Gainera, bertan Luas edo Dublingo tranbiaren hiru lineetako geltokiak ere daude.

St Anne's Park parke publikoa izateaz gain, atseden-lekua ere bada. Dublingo iparraldeko Raheny eta Clontarf auzoen artean dago.

Ekonomia

Grafton Street, Dublingo erdiguneko merkatal kale garrantzitsuena da.

Dublingo eskualdea Irlandako Errepublikako ekonomia gune nagusia da, bai eta Zelta Tigrea delakoaren garaiko herrialdearen motore edo bultzatzaile nagusia ere. 2009an, erosketa ahalmenari zegokionez, hiria munduko 5. postuan zegoen, eta pertsona bakoitzeko erosketa ahalmenari zegokionez, 10. postuan.[9][10] Mercer's 2011 Worldwide Cost of Living Survey aldizkariaren arabera, Europar Batasuneko 13. hiririk garestiena zen (2010eko 10. postutik jauzi baitzen) eta bizitzeko mundu osoko 58. lekurik garestiena omen zen (2010eko 42. postutik erorita).[11] 2005ean, 800.000 pertsona inguruk hirigunean lan egiten zuten: 600.000 lagunek, zerbitzuen sektorean eta 200.000 lagunek, industrian.[12]

Ulster Bank, George's Quay Plaza enparantzan.

Mendeak joan eta mendeak etorri, hiriko usadiozko industria askok gainbehera jasan dute, adibidez jakiak, ohialgintza eta destilatutako edariekin lotutako industriak nagusiki. Hala ere, 1759. urtetik aurrera, St. James's Gate garagardotegian ondutako Guinness garagardoa hedatu egin da. 1990eko hamarkadan industria farmazeutikoa, informatika eta komunikabideen teknologien arloko konpainia ugari Dublingo hirigunean kokatu dira, esate baterako, Microsoft, Google, Amazon, eBay, PayPal, Yahoo!, Facebook, Twitter eta Pfizer, haien guztien Europarako ordezkaritzak hantxe baitaude. Intel eta Hewlett-Packard konpainiek Kildare konderriko Leixlip udalerrian (hiriburutik 15 kilometro mendebaldera) lantoki bana dituzte.

Finantza-zerbitzuek ere 1987an Dublinen International Financial Services Centre ezarri zenetik, hirian paper garrantzitsua bereganatu dute. Horren ondorioz, nazioartean ospe handi samarreko finantza-zerbitzu konpainia ugari bertan kokatu dira. Haietako batzuek euren egoitza nagusiak hirian ipini dituzte, adibidez, Citibankek eta Commerzbankek. Irish Stock Exchange (ISEQ), Internet Neutral Exchange (INEX) eta Irish Enterprise Exchange (IEX) konpainiak ere Dublinen daude. Bestalde, ekonomiaren gorakadak berarekin bat eraikuntzaren areagotzea ere ekarri du: horren ondorioz, Dublin Docklands eta Spencer Dock eremuak garatu dira. Gainera, proiektu berritzaile horien artean, Convention Centre Dublin, The O2 eta Grand Canal Theatre eraikinak ere barne daude.

Garraioa

Errepideak

Dublin hiria inguratzen duen M50 errepidea.

Irlandako Errepublikako errepide sarea nagusiki Dublin hiria eta haren inguruan ezarria dago. M50 errepideak hiria ipar, mendebalde eta hegoaldetik biribil-erdiaren itxuraz inguratzen du, etahiria gainontzeko herrialdeko errepide nagusienekin lotzen du. 2008an Mendebaldeko Loturagunea delakoan eskuzko-ordainkezta nahiz txartel-elektroko ordainketa bidezko bide-sari sistema ezarri zen. Bide-sari horien arabera, aurre-kuotadun ibilgailu bakoitzak 2€ ordaindu behar zituen; eFlow erregistrodun ibilgailuek, 2,50€; eta erregistratu gabeko ibilgailuek, 3€.[13]

Dublin Bus konpainiako autobusa.

Hiriaren ekialdeko trakifoari konponbidea emateko lehenbiziko saiakera Dublingo portuko tunela izan zen: ofizialki 2006an ireki zen eta, nagusiki, trafiko astunak zeharkatzen du. Tunelak Dublingo portua eta Dublingo aireportutik hurbil dagoen M1 errepidea elkarlotzen ditu. Bestalde, hiria maila apalagoko barne eta kanpoko beste bi errepidek ere inguratzen dute. Barne errepidea hiriko georgiar auzoko bihotzean zehar doa; aldiz, kanpo errepideak Dublin hirian biribil bat osatzen duten bi kanalen ibilbidea segitzen du, Grand Canal eta Royal Canal, bai eta North and South Circular Roads errepideak.

Bestalde, Dublin hirian ia 200 ibilbidez osatutako autobus zerbitzua hedatzen da, auzo eta auzune guztiei zerbitzua eskaintzen diena. Gehienak Dublin Bus enpresak kudeatzen ditu, baina konpainia txikiagoak ere badaude. Txartele salneurriak bidaia edo ibilbidearen distantziaren araberako kalkulu sistema batean oinarrituta daude, hainbat preziotan. Autobus Zerbitzuko Informazioa, salneurriak eta ordutegiak hiriko geltoki orotan dago, bai ibilbideen distantzia nahiz autobusen GPS kokalekuak ere.

Tranbia eta metroa

Dublin Heuston geltokia eta Dublin Connolly geltokia Dublin hiriko geltoki garrantzitsuenak dira. Iarnród Éireann konpainiak kudeatutako Dublingo tranbiaren sareak Dublin hirigunea eta Louth konderriko Drogheda eta Dundalk hiriei zerbitzua ematen die. Ibilbide haietako bat Dublin Area Rapid Transit (DART) elektrifikatutako linea da: Dublingo kostaldean barna doa eta iparraldean Malahide eta Howth auzoetatik hasi eta hegoaldean Wicklow konderriko Greystones udalerrian amaitzen da.[14] Commuter rail konpainiak lau linea ditu eta haietan, Irish Rail izeneko anitz diesel unitate doaz.

Luas konpainiak tren arina eta tranbien bi linea ditu, 2004az geroztik Dublin hirian Veolia Transport enpresak kudeatuak. Sarea bi ibilbidek osatzen dute, Linea Gorria eta Linea Berdea eta denera 54 geltoki eta 38.2 km ditu.[15]

2010ean Dublingo metroa martxan ipintzeko aurreikusi eta 2014rako guztiz amaituta egongo dela espero zen. Bi linea izanen dituelakoan daude[16]: Mendebaldekoa (Metro West / An Meitreo Thiar) eta Iparraldekoa (Metro North / An Meitreo Thuaidh). Irlandak 2008tik aurrera bizi izandako krisialdi ekonomikoak eta gobernuak aurrekontuetan egindako murrizketek metroaren zabaltze data berandutu lezakete.

Aireportua

Fitxategi:Aerfort-bac.jpg
Dublingo aireportuko 1 eta 2 terminalak.

Dublingo Aireportuko Agintaritza erakundeak Dublingo aireportua kudeatzen du. Iparraldean dago, Fingal konderrian. Irlandako hainbat hegazkin konpainiaren egoitza da: Aer Lingus, kostu baxuko Ryanair eta Aer Arann eta CityJet, eskualdeetakoak biak. Aireportuak hegaldi linea luze eta ertainak eskaintzen ditu, bai eta bertatik bertarako eskualde aireportuen arteko hegaldiak ere. AEB, Kanada eta Ekialde Ertainera doazen hegaldi eskeintza zabala du. Dublingo aireportua Irlanda osoko erabiliena da; hurrengoa biak Corkekoa eta Shannon dira. 2007an, bigarren terminalaren eraikuntzari ekin zitzaion eta 2010eko azaroaren 19an ofizialki ireki zen.[17]

Dublingo aireportua Europako 25. erabiliena da; 2011n, 19 milioi bidaiari izan zituen.

Bizikleta

Dublinbikes zerbitzuaren terminala Docklands auzoan.

1990eko hamarkadan zehar, Dublingo udalak hiri guztian zehar bidegorriak ipini zituen, 2012. urterako hirian 200 kilometro bidegorri zeudelarik.[18] 2011an Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities aldizkariko munduko hirien artean 9. postuan sailkatua zegoen.[19]

2009. urtetik aurrera hirian Dublinbikes bizikletak alokatzeko sistema ezarri da. JCDecaux enpresaren esku dago eta hiriaren erdiguneko 44 terminal edo geltoki eta 550 frantziar bizikletaz darabiltza. Erabiltzaileak Long Term Hire Card (urte osorako, 10€) edota Day Ticket (egun baterako, 3€) txartelen bidez hiri osoan bizikletaz ibil daitezke. Lehenbiziko 30 minutuak dohainik dira, baina denbora horren ondoren erabilitako zerbitzuaren araberako kostu gehigarria ordaindu beharra dago.[20] Dublinbikes sistemak gaur egun 58.000 izen ditu, eta etorkizunean hiriko auzuneetara hedatzeko aurreikuspenak daude, denera 5.000 bizikleta eta 300 terminalez osatuta.[21]

Hezkuntza

Trinity College.

Hiriburua Irlandako hezkuntza gune nagusia da, denera bertan hiru unibertsitate eta goi mailako hainbat ikastetxe eta hezkuntza erakunde baitaude. Hirugarren mailako 20 institutu daude. 2012an Dublin Europar Zientzia Hiriburua izan zen.[22][23] Hiriaren erdigunean, Dublingo Unibertsitatea XVI. mendean sortu zen; hortaz, Irlandako zaharrena da. Haren barneko Trinity College unibertsitatea 1592an Elisabet I.a Ingalaterrakoaren erregealdian ezarri izan zen eta denbora luzean katolikoei bertan ikastea debekatu zitzaien baina, azkenean, XIX. mendearen hasieran, Katolikoen Emanzipazioarekin sarrera baimendu zitzaien. Orduan, Hierarkia Katolikoa 1970eko hamarkada arte, ikasle katolikoei bertan ikastea eragozten saiatu zen. Hiriaren erdigunean dago, College Green plazan, eta denera 15.000 ikasle inguru ditu.

Irlandako Unibertsitate Nazionala (NUI) ere Dublin hirian dago eta hori ere University College Dublin (UCD) delakoaren barnean dago; horrez gain, Irlandako handiena da eta 22.000 inguru ikasle ditu. Haren campus nagusia Belfield auzoan dago, hiriko erdigunetik 5 km hego-ekialdera. Royal College of Surgeons in Ireland (RCSI) delakoa medikuntza ikastetxea da eta hiriaren erdiguneko St Stephen's Green parkearen alboan dago (hori ere Irlandako Unibertsitate Nazionalaren barnean dago). Maynootheko Irlandako Unibertsitate Nazionala ere Irlandako Unibertsitate Nazionalaren barnean dago: Kildare konderriko Maynooth udalerrian dago, hiriaren erdigunetik 25 km-ra. Institute of International and European Affairs erakundeak ere hirian du egoitza.

Demografia

Dublingo Hiri Kontseiluak kudeatzen du hiria, baina "Dublin" izenaz normalki inguruko hirigune osoa izendatzen da: haren barnean Dún Laoghaire–Rathdown, Fingal eta Hego Dublin barrutiak daude. Horiek guztiek Dublingo konderria osatzen dute. Eremuari Dublin eskualdea esaten zaio. 2011ko erroldaren arabera, Hiri Kontseiluaren kontrolpean zegoen eremuak 525.383 biztanle zituen; aldiz, hiriguneak 1.110.627 biztanle zituen. Dublingo konderriak 1.273.069 biztanle zituen eta Dublin Handia Hiriguneak, 1.804.156 biztanle. Hiriaren biztanleria azkar handituz doa, eta Irlandako Estatistika Bulegoaren arabera 2020an 2,1 milioi inguruan egongo omen da.[24]

1990eko hamarkadatik aurrera, Dublin hiria etorkin ugariren helmuga da, gehienak Europar Batasunetik etorriak, bereziki Erresuma Batua, Polonia eta Lituaniatik.[25] Bestalde, Europatik kanpotikoak ere badaude, bereziki Txina eta Nigeriakoak. Hiriburura Irlandako edozein hiri eta eskualdetara baino etorkin askoz ere gehiago iritsi dira. Irlandako asiar jatorriko biztanleen % 60 Dublinen bizi da, haietako % 40, Dublingo hirigunean.[26] 2006ko erroldaren arabera, atzerrian jaiotako Dublingo hiritarren kopurua %15 ingurukoa zen.[27]


Dublin hiria eta Dublingo badiaren ikuspegi panoramikoa.
Dublin hiria eta Dublingo badiaren ikuspegi panoramikoa.

Kultura

Irlandera

Dublingo eskualde osoan 31 gaelscoil edo irlanderazko lehen-mailako hezkuntza ikastetxe eta 8 gaelcholáiste bigarren-mailako hezkuntza ikastetxe daude, 10.469 ikaslerekin.[28] Dublin hiriak herrialde osoko irlanderazko ikastetxe kopuru handiena du, gainera Dublin hirian Gaeltacht eremuetako 10.000 irlandera hiztun bizi direla uste da. Hirian irlanderazko bi irrati kate daude: Raidió na Life eta Raidió na Gaeltachta: biek hirian estudio bana dute. Beste hainbat irratik euren programazioetan gutxienez irlanderazko ordubeteko irratsaioak dituzte astero.

Bestalde, irlanderaren inguruko hainbat erakundek euren egoitza ofizialak hirian dituzte: Conradh na Gaeilge erakundeak irlanderazko ikastaroak eskaintzen ditu, liburutegiak eta irlanderazko mintza-praktiketako hainbat talde ditu. Dublin hiritik hurbilena dagoen Gaeltacht edo irlandera hiztunen eremua Meatheko konderriko Ráth Cairn eta Baile Ghib udalerriak dira, hiritik 55 km ipar-mendebaldera.

Arkitektura

Erdialdeko hiriguneko eraikinek Pazko matxinada, Irlandako Independentzia Gerra eta Irlandako Gerra Zibilaren bonbardaketa eta suntsiketen eragin zuzena eta kalteak jasan zituzten. Eraikin horien zaharberritzea astiro joan zen, Irlandako Estatu Askearen lehenbiziko helburua irlandar ekonomiaren berrindartzea izan baitzen, gainera eraikin horietako asko kolonialismoaren ikurtzat jo zirenez, denbora luzean haiek zaharberritzeko benetazko borondate eza egon zen. Halere, orain dela gutxi, adibidez Temple Bar eta North Great George's Street bezalako auzoak bertako auzotarren ekimenez eraberritu dira, baita Custom House eraikina eta Kilmainham Gaol espetxea ere (azkena museo bilakatu da).

Beharbada kontserbatzaile edo zaharberritzaile berri horien benetazko arrazoiak eraikinen eraberritzeak dakarren turismoaren onurak dira, baina zaharberritze horien arrazoi nagusia dublindarrek eraikin horiekiko nahiz hiriko arkitektura ondasun aberatsarekiko sentitzen duten harrotasuna da.

Literatura

Bloomsday, egun honetan Dublingo kaleetan zehar James Joyce idazlearen Ulises eleberriaren hainbat pasarte errezitatu eta antzeztu ohi dira.

Hiria literatura aldetik mundu osoan ospetsua da, nazioarteko literaturgile garrantzitsuek Dublinen jaio baitziren, William Butler Yeats, George Bernard Shaw eta Samuel Beckett Literatura Nobel saridunak kasu. Dublingo beste idazle esanguratsuak Oscar Wilde, Jonathan Swift eta Bram Stoker —Drakula eleberriaren sortzailea— dira. James Joyce idazle bikainaren eleberrietako leku asko eta asko Dublinen daude. Dubliners ("Dublindarrak") eleberria Joycek XX. mende hasierako hiriko biztanleen gertaera eta ohiko izakerak bildu eta deskribatzen dituen kontakizun sorta bat da. Ulysses haren idazlan ezagunenak ere Dublinen leku hartzen du eta ohiko topikoz beterik dago. Beste hainbat idazle dublindar esanguratsu ere badaude: John Millington Synge, Sean O'Casey, Brendan Behan, Sheridan Le Fanu, Maeve Binchy eta Roddy Doyle. Irlandako liburutegi eta literatur museo handienak Dublinen daude, National Print Museum of Ireland eta National Library of Ireland barne.

Ekainaren 16an James Joycek idatzitako Ulises eleberriko Leopold Bloom pertsonaia nagusiaren omenez, Bloomsday jaialdia ospatzen da. Ekainaren 16a eleberriko gertakizunen eguna da. Egun horretan, ospatzaileak laneko protagonistek bazkaltzen eta afaltzen duten gauza bera jaten saiatzen dira edo, eleberrian parekotasunik duten ekintzak egiten. Bereziki, hirian gertakarien ibilbide zehatza jarraitzeko topaketak egiten dira.

Maurice Walsh idazle irlandarrak bere "The Quiet Man and Other Stories" ("Gizon lasaia eta beste kontakizunak") eleberrian "Bad Town Dublin" ("Hiri txarra Dublin") olerki horrekin ederki asko deskribatzen du Dublin hiria eta irlandar askori pizten dizkion sentipen kontrajarriak:

Ingeleraz

Clean Town Dublin, the Danneman built it,
Stone Town Dublin, the Norman walled it,
Bad Town Dublin, the Briton cursed it,
Our Town Dublin, we Irish hold it,
For weal or woe.

Flesh or our flesh, bone of our bone,
Our martyrs´ blood on every stone,
In exile, broken, lost, alone,
In pain we won it, let pain atone
To friend and foe.
Euskaraz
Hiri garbia Dublin, danimarkarrak eraiki zuen,
Hiri harrizkoa Dublin, normandarrak harresitu zuen,
Hiri txarra Dublin, britainiarrek madarikatu zuen,
Gure Hiria Dublin, geuk Irlandarrok baitugu,
Onerako edo txarrerako.
Geure haragiaren haragi, hezurren hezur,
Geure martirien odola harri bakoitzean,
Atzerrian, lur jota, galduta, bakarrik,
Irabazi genuenaren atsekabez, utzi atsekabeak jasatea
Lagunari eta etsaiari.

Zinema eta antzerkia

Abbey antzokia.

Dublingo antzoki ezagun eta nagusienen artean hauek daude: Gaiety antzokia, Abbey antzokia, Olympia antzokia eta Gate antzokia. Gaiety antzokiaren berezitasuna musikal eta opera ekoizpenak dira, eta ospetsua da bere ateak arratseko zuzeneko musika, dantza edo filmen ondoren ikuslego arruntari irikitzeagatik. Abbey antzokia, Yeats barne zen zaletu talde batek 1904an sortu zuen, bertako irlandar literaturako talentuen laguntza eta sustapen moduan. Synge, Yeats bera eta George Bernard Shaw bezalako literaturgileei bultzakada bikaina eman zien. Gate antzokia 1928an sortu zen Europa eta Ameriketako antzerkilan abangoardistei bultzakada bat emateko asmoz- Hiriko antzoki handiena Glanesvine auzunean den Dublin City Universityko The Helixko Mahony Hall aretoa da.

Hiri honetan jaiotako beste antzerkigile ospetsu batzuk hauek dira: Samuel Beckett, Seán O'Casey, Brendan Behan, Maeve Binchy eta Roddy Doyle.

Hiriaren erdigunean dauden antzoki hauetako eszenatokietan gaur egun mundu mailan ospetsuak diren aktore ugarik euren lehendabiziko antzezpen urratsak eman zituzten, hauen artean: Sir Michael Gambon, Noel Purcell, Brendan Gleeson, Stephen Rea, Colin Farrell, Colm Meaney eta Gabriel Byrne. Zineman mundu mailan ospetsu bialaktu diren beste dublindar aktoreak honako hauek dira: Barry Fitzgerald, Maureen O'Hara, Fionnula Flanagan, Patrick Bergin, Colm Ó Maonlaí, Aidan Gillen, Jonathan Rhys Meyers eta Katie McGrath.

Zinemari dagokionez, hiria hainbat film ospetsuren kokalekua izan da: Mise Éire (1959), The Dead (1987), My Left Foot (1989), The Commitments (1991), The Snapper (1993), Circle of Friends (1995), Michael Collins (1996), The Van (1996), The General (1998), Ordinary Decent Criminal (2000), Yu Ming Is Ainm Dom (2003)... bestalde, 1993ko In the Name of the Father nahiz 1967ko The Italian Job filmetako espetxeko eszenak Kilmainham Gaol espetxe-museoan filmatu ziren.

Musika

U2 rock musika talde ospetsua.

Dublinen musikak garrantzia handia duen hiria da. Bertan, kaleko musika emanaldiez nahiz tabernetako zuzeneko kontzertuez goza ahal liteke.

Hiria musika talde ospetsu ugariren sorlekua da. 1960ko hamarkadan hirian hainbat folk musika talde sortu ziren: Ceoltóirí Chualann, The Dubliners, The Chieftains, Emmet Spiceland, The Wolfe Tones edota Sweeney's Men. Jada, 1970 eta 1980ko hamarkadetan rock musika taldeen txanda izan zen: Thin Lizzy, U2, Bell X1, Planxty, The Pogues, Aslan, Sinéad O'Connor, Westlife, The Script, B*witched, BoyZone, Rob Smith, The Thrills, Stars of Heaven, Something Happens, A House, Damien Dempsey, Declan O' Rourke eta The Frames.

Artea eta museoak

Irlandako Museo Nazionala.

Dublin hiria Irlandar Arte eta Eszenatoki Artistikoaren topagune garrantzitsua ere bada. Kellseko liburua, mundu osoan ospetsua den zeltiar fraideek 800. urtean eginiriko eskuizkribua Trinity Collegen gordetzen da. Chester Beatty Liburutegiaren eraikinak bere baitan gordetzen du Sir Alfred Chester Beatty (1875-1968) estatubatuar dirudunak (orain ohorezko irlandar herritarra ere bada) bildutako margolan, argitalpen, irudi, liburu arrao eta apaingarrien bilduma. Bildumak K.a. 2700. urteko pieza eta aleak ditu, gehienbat Asia, Ekialde Erdia, Ipar Amerika, Ipar Afrika eta Europakoak. Bertako artisten lanak ere jendeaurrean erakusten dira St. Stephen's Green parkean, hiriaren erdigunean kokatzen den gune publiko nagusiena. Hiri honetan arte areto handiak ere badaude, horien artean Arte Modernoko Irlandar Museoa (Irish Museum of Modern Art), Areto Nazionala (National Gallery), Hugh Lane Udal Aretoa (Hugh Lane Municipal Gallery), Hiriko Artegunea (City Arts Centre), Douglas Hyde Aretoa (Douglas Hyde Gallery), Artegune Proiektua (Project Arts Centre) eta Erret Hiberniar Akademia (The Royal Hibernian Academy).

Dublingo Irlandako Museo Nazionalaren hiru ordezkaritzak honako hauek dira: Arkeologia, Kildare Street kalean; Arte Apaingarriak eta Historia, Collins Barracks kokagunean eta Natur Historia, Merrion Street kalean.[29]

Gastronomia

Moore Street kaleko azoka.

Irlandako Errepublikaren barnean Dublin hiriburua eta herrialdearen hego-mendebaldean dagoen Cork hiriaren arten lehia herrikoia dago. Lehia hau gai ugaritan argiratu ohi da, adibidez, Irlandako Errepublikan mundu osoan ospetsua den Guinness garagardoa Dublin hiriburuko ikurtzat jo ohi da, aldiz Cork hiriko garagardoa Murphy delarik.

Hedabideak

Dublin hiria Irlandako Errepublikako hedabideen gune nagusia da, bertan herrialde guztiko egunkari, irrati, telebista nahiz telefono konpainia garrantzitsuenak kokatzen direlarik. Irlandako Errepublikako RTÉ telebista publikoaren egoitza Donnybrook auzoan kokatua dago. Fair City telesaila Carraigstown auzunean girotua dago. TV3 eta Setanta Sports kateen egoitzak ere hiri honetan daude. An Post, Eircom, Meteor, Vodafone Ireland, O2 Ireland eta Hutchison 3G enpresen egoitzak ere bertan kokatuak daude. Bestalde, Dublin hiria herrialde honetako bi egunkari ezagunenen egoitzen kokalekua ere bada: The Irish Times eta Irish Independent, bai eta The Evening Herald aldizkariarena ere.

Dublin hiria hainbat irrati kateen egoitzen kokalekua ere bada: Today FM eta Newstalk, bai eta tokian tokiko edo auzoz-auzoko irrati kateak nahiz irrati kate piratena ere. Dublin hiriko irrati kate entzunenak entzule kopuruari dagokionez honako hauek dira: RTÉ Radio 1 (30.3%), FM104 (13.3%), 98FM (11.9%), RTÉ 2fm (10.4%), Q102 (7%), Spin 1038 (7%), Newstalk (6.8%), Today FM (5.7%), RTÉ lyric fm (2.7%), Dublin's Country Mix 106.8 (2.6%) eta Phantom FM (1.8%). 35 urteko adina baino gehiago duten entzuleen artean aldiz irrati kate entzunenak hauek dira: FM104 (24.9%), Spin 1038 (17.3%) eta 98FM (15.6%).[30] Hiri honetan irlanderazko bi irrati kate entzun daitezke, RTÉ Raidió na Gaeltachta eta Raidió na Life 106.4fm, biek ere euren egoitzak hirian dituztelarik.

Kirolak

Dublin GAA taldeak joko gaelikotan hartzen du parte. 23 aldiz irabazi du futbol gaelikoaren txapelketa nagusia eta Irlandako konderrien artean garaipen gehien dituen bigarrena da. Hurlingari dagokionez sei garaipen ditu txapelketa nagusian, denak XX mendeko lehenengo erdian lortu bazituen ere. Joko gaelikoen txapelketen finalak Dublin GAAren Croke Park zelaian jokatzen dira.

Futbolari dagokionez Dublingo taldeak dira Irlandako futbol ligan nagusi, besteak beste: Shamrock Rovers F.C., Shelbourne F.C., Bohemian F.C. eta St Patrick's Athletic F.C..

Azkenik, aipatzekoa errugbiak ere arrakasta baduela. Heinecken Cup txapelketa handiaren azken lau ekitaldietatik hiru irabazi ditu Leinster Rugby taldeak.

Garrantzi handiko partidak jokatzeko Aviva Stadium zelaia inauguratu zuten 2010ko maiatzaren 14ean. 50.000 ikuslerentzako tokia du eta Irlandako errugbi eta futbol selekzioen partidak bertan jokatzen dira. UEFA Europa Leagueko finala bertan jokatu zen.

Hiri senidetuak

Dublindar ezagunak

Iruditegia

Erreferentziak

  1. ↑ Northside vs Southside
  2. ↑ McGee (1863), 50-57. orr
  3. ↑ Magnusson, Magnus. (1980). Vikings. New York: Elsevier-Dutton Publishing Co., Inc., 153 or..
  4. ↑ Dublin Castle: at the heart of Irish Histor. Denis McCarthy eta David Benton. 2004. Irish Government Stationary Office. 12–18. orr. isbn= 0-7557-1975-1
  5. ↑ Spire cleaners get prime view of city. Irish Independent. 2007ko ekainaren 5a.
  6. ↑ The Dublin Spire. 2003.
  7. ↑ Parkeei buruzko datuak. Dublingo Udala. Dublincity.ie, 2012ko urtarrilaren 14a.
  8. ↑ Phoenix parkeari buruz. New York hiriko Central Park parkearen hedaduraren bikoitza du. Office of Public Works. 2010eko urtarrilaren 2a.
  9. ↑ Richest cities in the world by purchasing power in 2009. City Mayors. 2010eko ekainaren 17a
  10. ↑ Richest cities in the world by personal earnings in 2009. Citymayors.com. 2009ko abuztuaren 22a.
  11. ↑ Dublin falls in city-cost rankings. Irish Times. 2011ko uztailaren 12an.
  12. ↑ Dublin employment
  13. ↑ E-Flow Website. eFlow. 2011ko uztailaren 29a.
  14. ↑ title=DART (Dublin Area Rapid Transit). 2011ko uztailaren 28a.
  15. ↑ title=Luas – Frequently Asked Questions. 2011ko uztailaren 29a.
  16. ↑ http://transport21.ie/Maps/upload/Image/DrulinRailMapBG.jpg Transport21 webgunea.
  17. ↑ Opening date for Terminal 2 set. RTÉ. 2010eko urriaren 21a.
  18. ↑ Dublin City Cycling – Cycling Maps
  19. ↑ Copenhagenize Consulting – Copenhagenize Index of Bicycle-Friendly Cities 2011
  20. ↑ – How does it work? Dublinbikes. 2011ko urtarrilaren 29a.
  21. ↑ Dublinbikes Strategic Planning Framework 2011–2016. Dublin City Council. 2011ko uztailaren 29a.
  22. ↑ Dublin City Council: Dublin’s bid for City of Science 2012 gathers pace. Dublin City Council. 2008ko uztaila.
  23. ↑ Celebrations and hard work begin after capital lands science 'Olympics' for 2012. John Walshe eta Ralph Reigel. Irish Independent. 2008ko azaroaren 25a.
  24. ↑ Call for improved infrastructure for Dublin 2 April 2007
  25. ↑ "Dublin heralds a new era in publishing for immigrants". The Guardian 12 March 2006.
  26. ↑ Foreign nationals now 10% of Irish population 26 July 2007
  27. ↑ "Dublin". OPENCities, a British Council project.
  28. ↑ Oideachas Trí Mheán na Gaeilge in Éirinn sa Ghalltacht 2010–2011. 2012ko urtarrilaren 9a. gaelscoileanna.ie (Gaeleraz)
  29. ↑ National Museum of Ireland
  30. ↑ Radio Listenership Up-Date. PDF. 2010eko ekainaren 17a

Kanpo loturak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Irlandako Ataria
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Dublin Aldatu lotura Wikidatan


Europako kultura-hiriburuak

1985 Atenas  • 1986 Florentzia  • 1987 Amsterdam  • 1988 Mendebaldeko Berlin  • 1989 Paris  • 1990 Glasgow  • 1991 Dublin  • 1992 Madril  • 1993 Anberes  • 1994 Lisboa  • 1995 Luxenburgo hiria  • 1996 Kopenhage  • 1997 Tesalonika  • 1998 Stockholm  • 1999 Weimar  • 2000 Reykjavik  • Bergen  • Helsinki  • Brusela  • Praga  • Krakovia  • Santiago de Compostela  • Avignon  • Bolonia  • 2001 Rotterdam  • Porto  • 2002 Brujas  • Salamanca  • 2003 Graz  • 2004 Genova  • Lille  • 2005 Cork  • 2006 Patras  • 2007 Luxenburgo hiria eta Eskualde Handia  • Sibiu  • 2008 Liverpool  • Stavanger  • 2009 Linz  • Vilnius  • 2010 Essen  • Istanbul  • Pécs  • 2011 Turku  • Tallinn  • 2012 Maribor  • Guimarães  • 2013 Košice  • Marseilla  • 2014 Umeå  • Riga  • 2015 Mons  • Plzeň/Pilsen  • 2016 Donostia  • Wrocław  • 2017 Aarhus  • Pafos  • 2018 Leeuwarden  • Valletta  • 2019 Matera  • Plovdiv 2020-2021eko apirila Rijeka  • Galway  • 2022 Kaunas  • Esch-sur-Alzette  • Novi Sad  • 2023 Veszprém  • Timișoara  • Eleusis  • 2024 Tartu  • Bad Ischl  • Bodø 2025 Chemnitz


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Dublin&oldid=4953982"(e)tik eskuratuta