Urtarrilaren 25
Urtarrilaren 25a gregoriotar egutegiaren urteko hogeita bosgarren eguna da. 340 egun falta dira urtea amaitzeko, 341 egun bisurteetan.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
Euskal Herria
- 1979 – Guardia Zibilak Juan Luis Etxebarria Agirre lekeitiarra, ETAko militantea, hil zuen Tuteran.
- 1980 – ETAk Luis Dominguez Jimenez zibila hil zuen Bergaran.
- 2002 – Igeltsuzko 200 iratxo agertu ziren Gasteizko kaleetan. Ertzaintzak eta Udaltzaingoak dozenaka komisaldegira eraman zituzten. Ekintza Basoetako Iratxoen Asanbladak erreibindikatu zuen, Gasteizko Gaztetxearen defentzan.
Mundua
- 1533 – Henrike VIII.a bere maitale Ana Bolenarekin ezkondu zen.
- 1554 – Sao Paulo hiria sortu zen Brasilen.
- 1575 – Luanda, Angolako hiriburua, sortu zuen Paulo Dias de Novais esploratzaile portugaldarrak.
- 1918 – Ukrainak independentzia aldarrikatu zuen SESBengandik.
- 1919 – Nazioen Liga sortu zen.
- 1942 – Thailandia Bigarren Mundu Gerran sartu zen eta Estatu Batuei eta Erresuma Batuari gerra deklaratu zien.
- 1949 – Israelen independentzia osteko lehen hauteskundeak. David Ben-Gurion laboristak irabazi zuen.
- 1959 – Joan XXIII.a aita santuak Vatikanoko II. kontzilioa deitu zuen, 1962an hasteko.
- 1971 – Idi Amin bortizki iritsi zen Ugandako presidente izatera.
- 1998 – Joan Paulo II.a aita santuak La Habanan emandako mezan Kubako preso politikoak askatzea eta erreforma politikoa bultzatzea eskatu zituen eta Estatu Batuek Kuba isolatzeko zituzten planak gaitzetsi zituen.
- 1999 – Richter eskalan 6ko indarra zuen lurrikara batek 1000 hildako baino gehiago utzi zituen Kolonbian.
- 2005 – 215 hildako Indiako tenplu batean egondako jente pilaketa batean.
- 2010 – Ethiopian Airlinesen 409 hegaldiak istripua izan zuen, Beiruten aireratu eta gutxira hegazkina Mediterranear Itsasora jausi zenean. 90 bidaiariak hil ziren.
- 2012 – Alex Salmond Eskoziako lehen ministroak herrialdearen independentziarako galdeketa egiteko proposamena aurkeztu zuen.
- 2015 – Syriza alderdiak Greziako hauteskundeak irabazi eta Alexis Tsipras herrialde horretako presidente berria bilakatu zen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 2008 – Euskarazko Wikipediak Argia Saria irabazi zuen, Sareko Argia atalean.
Mundua
- 1909 – Elektra, Richard Straussen musika eta Hugo von Hofmannsthalen libretoa duen opera estreinatu zen Dresdengo Königliches Opernhausen.
- 1921 – R.U.R. antzezlan txekiarra, robot hitza erabili zuen lehenengoa, estreinatu zen.
- 1963 – Roger Corman estatubatuar zinema zuzendariaren The Raven filma estreinatu zen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1756 – José Ezkerra, nafar itsaslari eta militarra (h. 1801).
- 1831 – Cristina Brunetti, Donostian bizi izandako italiar jatorriko espainiar aristokrata (h. 1914).
- 1853 – Eulalia Abaitua, bizkaitar argazkilaria (h. 1943).
- 1869 – Pablo Fermin Irigarai, Larreko, nafar mediku eta idazlea (h. 1949).
- 1898 – Pablo Gurpide, euskal apezpikua, Bilboko elizbarrutiko bigarren apezpikua (h. 1968).
- 1901 – Carmelo Elordui, bizkaitar jesuita, txinerazko testu klasikoak itzuli zituena (h. 1989).
- 1920 – José Luis Berasategi, bizkaitar ekonomialari eta politikaria, Bilboko azken alkate frankista (h. 1990).
- 1924 – Joxe Ulibarrena, euskal herritar eskultore, etnografo eta sustatzaile kulturala (h. 2020).
- 1934 – Pablo Colino, nafar apaiz katoliko, musikagile eta ganberako maisua.
- 1952 – Ángel Amigo, euskal zinema ekoizle eta gidoigilea.
- 1955 – Eliseo Murillo, gipuzkoar futbolari ohia, Extremaduran.
- 1956 – Gontzal Mendibil, bizkaitar egile abeslaria.
- 1958 – Jose Maria Lekunberri, nafar futbolari ohia.
- 1964 – Patxi Zubizarreta, gipuzkoar idazlea.
- 1966 – Juanma Zaldua, Txiribiton junior, euskal pailazoa.
- 1969 – Marixa Osés, arabar idazle eta gidoigilea.
- 1973 – Nagore Gabellanes, gipuzkoar belar hockey jokalari ohia.
- 1974 – Iñigo Bolinaga, bizkaitar historialari eta idazlea.
- 1975 – Aitor Aldeondo, nafar futbolari ohia.
- 1979 – Leire Ibarguren, gipuzkoak idazlea eta irakaslea.
- 1983 – Gorka Azkorra, bizkaitar futbolari ohia.
- 1984 – Xabier Eizagirre, gipuzkoar futbolaria ohia.
- 1988 –
- Yerai Diaz Ikaran, bizkaitar kazetaria eta telebista aurkezlea.
- Iago Herrerín, Athleticeko futbolaria.
- 1990 – Lander Iurrebaso, bizkaitar futbolaria.
- 1992 – Ainize Barea, Peke, bizkaitar futbolaria.
- 1997 – Endika Irigoien, nafar futbolaria.
- 1998 – Asier Burguete, gipuzkoar aktore eta dantzaria.
- 2000 – Ander Ganzabal, bizkaitar txirrindularia.
Mundua
- 750 – Leon IV.a, Bizantziar enperadorea (h. 780).
- 1425 – Henrike IV.a Gaztelakoa, Gaztela eta Leongo erregea (h. 1474).
- 1477 – Ana Bretainiakoa, Bretainiako dukesa eta Frantziako erregina ezkontidea (h. 1514).
- 1493 – Massimiliano Sforza, italiar aristokrata (h. 1530).
- 1540 – Edmund Campion, ingeles jesulagun, martiri eta santu katolikoa (h. 1581).
- 1615 – Govert Flinck, herbeheretar Urrezko Aroko margolaria (h. 1660).
- 1627 – Robert Boyle, irlandar filosofo eta zientzialaria (h. 1691).
- 1708 – Pompeo Batoni, italiar margolaria (h. 1787).
- 1725 – Pablo Olabide, espainiar politikari eta idazlea (h. 1803).
- 1736 – Joseph Louis Lagrange, frantziar matematikari eta astronomoa (h. 1813).
- 1743 – Friedrich Heinrich Jacobi, alemaniar filosofo eta idazlea, existentzialismoaren aitzindaritzat hartua (h. 1819).
- 1746 – Félicité de Genlis, frantziar idazle, harpa-jole eta hezitzailea, Frantziako errege-familiaren irakaslea (h. 1830).
- 1759 – Robert Burns, eskoziako gaeleraz aritu zen olerkari ezagunena (h. 1796).
- 1790 – Moritz Daffinger, austriar margolaria (h. 1849).
- 1801 – Henri de Brouckère, Belgikako lehen ministroa (h. 1891).
- 1812 – Pierre de Decker, Belgikako lehen ministroa (h. 1891).
- 1832 – Ivan Xixkin, errusiar margolaria (h. 1898).
- 1844 – Jekaterina Brexko-Brexkovskaia, errusiar militante eserista, iraultzaren amona deitua (h. 1934).
- 1851 – Arne Aadne Garborg, norvegiar idazlea eta hizkuntza-eraberritzailea (h. 1924).
- 1860 – Charles Curtis, AEBetako 31. presidenteordea (h. 1936).
- 1866 – Emile Vandervelde, Belgikako estatu-politikaria eta frantsesezko idazlea (h. 1938).
- 1867 – Adelaide Cabete, XX. mendeko lider feminista portugaldar garrantzitsuenetarikoa (h. 1935).
- 1870 – Helge von Koch, suediar matematikaria, Koch elur-maluta irudi fraktalagatik ezaguna (h. 1924).
- 1871 – Jeanne Villepreux-Power, frantziar itsas-biologo aitzindaria (j. 1794).
- 1874 – William Somerset Maugham, ingeles idazlea (h. 1965).
- 1881 – Emil Ludwig, alemaniar idazlea (h. 1948).
- 1882 – Virginia Woolf, britainiar idazlea (h. 1941).
- 1883 – Nikolai Krestinski, militante boltxebikea eta sobietar diplomazialaria (h. 1938)
- 1886 –
- Wilhelm Furtwängler, alemaniar orkestra-zuzendari eta musikagilea (h. 1954).
- Morgan Russell, estatubatuar margolaria (h. 1953).
- 1894 – Aino Aalto, finlandiar diseinatzaile eta arkitektoa, Finlandiako arkitekturaren aitzindaria (h. 1949).
- 1899 – Paul-Henri Spaak, Belgikako lehen ministroa (h. 1972).
- 1901 – Itzhak Stern, Oskar Schindlerren kontulari industriala izandako poloniar judua (h. 1969).
- 1913 –
- Witold Lutosławski, poloniar musikagilea, Poloniako XX. mendeko musikagile handientzat hartua (h. 1994).
- Donald Maclean, britainiar diplomazialari eta espioia, Cambridge bostetako bat (h. 1983).
- 1915 – Ewan MacColl, ingeles folk abeslari, kantautore, komunista, sindikalista, antzerkigile eta antzezlan ekoizlea (h. 1989).
- 1917 –
- Ilya Prigogine, belgikar kimikaria, 1977ko Kimikako Nobel Saria (h. 2003).
- Jânio Quadros, Brasilgo presidentea (h. 1992).
- Velta Rūķe-Draviņa, letoniar-suediar hizkuntzalari eta irakaslea (h. 2003).
- 1919 – Norman Newell, britainiar musika ekoizlea (h. 2004).
- 1921 – Russell Braddon, australiar idazle eta gerra-presoa Bigarren Mundu Gerran (h. 1995).
- 1922 – Luigi Luca Cavalli-Sforza, italiar zientzialaria, populazioen genetikan aditua (h. 2018).
- 1923 – Arvid Carlsson, suediar neurofarmakologoa, 2000ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2018).
- 1924 – Tomás Mac Giolla, irlandar errepublikar politikaria (h. 2010).
- 1927 – Antônio Carlos Jobim, brasildar musikagile eta piano-jotzailea (h. 1994).
- 1928 – Eduard Xevardnadze, Georgiako presidentea (h. 2014).
- 1931 – Paavo Haavikko, finlandiar dramaturgo eta poeta, Finlandiako funtsezko egileetako bat (h. 2008).
- 1932 – Yukio Shimomura, japoniar futbolaria.
- 1933 – Corazón Aquino, Filipinetako presidentea (h. 2009).
- 1935 –
- J. G. Farrell, Ingalaterran jaiotako irlandar idazlea (h. 1979).
- Antonio Ramalho Eanes, Portugalgo presidentea.
- 1937 – Ange-Félix Patassé, Afrika Erdiko Errepublikako presidentea (h. 2011).
- 1938 –
- Etta James, estatubatuar abeslaria (h. 2012).
- Vladimir Visotski, sobietar antzezlea, idazlea eta abeslaria (h. 1980).
- 1941 – Jane Richardson, estatubatuar biofisiko eta biokimikoa, zinta-diagramen asmatzailea.
- 1942 – Eusébio da Silva Ferreira, portugaldar futbolaria (h. 2014).
- 1943 –
- Manuel Delgado Villegas, el Arropiero, Espainiako krimenen historian dagoen hiltzaile okerrenetakoa (h. 1998).
- Tobe Hooper, estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. 2017).
- 1944 – Bernard Tschumi, suitzar arkitektoa.
- 1947 – Ángel Nieto, motoziklismoko espainiar pilotua, mundu-mailako hamahiru tituluduna (h. 2017).
- 1949 – Paul Nurse, ingeles genetikalaria, 2001eko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1950 – Jean-Marc Ayrault, Frantziako Lehen Ministro ohia.
- 1954 – Renate Dorrestein, herbeheretar feminista, idazle eta kazetaria (h. 2018).
- 1955 – Toru Iwatani, japoniar bideo-joko diseinatzaile ohia, Pac-Manen sortzailea.
- 1957 – Luis Alfredo Garavito, kolonbiar serieko hiltzaile eta pederasta eta sexu-erasotzailea (h. 2023).
- 1958 – Alessandro Baricco, italiar idazle, kritikari musikal eta zine-zuzendaria.
- 1959 – Toni Servillo, italiar aktorea.
- 1960 – Nobuyo Fujishiro, japoniar futbolari ohia.
- 1971 – Juan Andrés Gómez, argentinar futbolari ohia.
- 1972 – Chantal Andere, mexikar aktore eta abeslaria.
- 1974 – Hinako Ashihara, japoniar mangaka (h. 2024).
- 1975 – Raimundo Blanco, Rai, burgostar pilotari ohia.
- 1976 –
- Mito Isaka, japoniar futbolari ohia.
- Carmen Ruiz Repullo, espainiar soziologo feminista, aktibista eta ikerlaria.
- 1977 – Marta Rovira, kataluniar politikari eta abokatua.
- 1978 –
- Charlene Monakokoa, Monakoko printzesa ezkontidea.
- Denis Menxov, errusiar txirrindulari ohia.
- Lila Tretikov, errusiar-estatubatuar software ingeniaria, Wikimedia Fundazioaren zuzendari ohia.
- Volodymyr Zelensky, Ukrainako presidentea.
- 1979 – Roberto Fernández Alvalleros, espainiar futbolari ohia.
- 1980 – Xavi Hernández, kataluniar futbolaria.
- 1981 – Alicia Keys, estatubatuar abeslari eta aktorea.
- 1982 –
- Dan Atherton, mendi-bizikletako belgikar txirrindularia.
- Noemi, italiar abeslaria.
- Mulher Pepita, brasildar abeslaria, musikagilea eta dantzaria.
- 1983 – Yasuyuki Konno, japoniar futbolaria.
- 1984 – Oumoul Khairy Sarr, senegaldar saskibaloi-jokalaria.
- 1987 –
- Hafsia Herzi, frantziar aktorea.
- Maria Kirilenko, errusiar tenislaria.
- 1989 – Mayte Rodríguez, txiletar aktore eta publizitate-modeloa.
- 1998 – Riuler de Oliveira Faustino, brasildar futbolaria (h. 2021).
- 2000 – Remco Evenepoel, flandriar txirrindularia, Donostia Klasikoa irabazi duen inoizko txirrindulari gazteena.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1701 – Domingo Urbizu, gipuzkoar goi-funtzionarioa eta arte bildumagilea, Sevillan (j. 1655).
- 1893 – José Félix Allende-Salazar, bizkaitar militar eta politikaria, Madrilen (j. 1802).
- 1917 – Ramon Adan de Iartza, gipuzkoar geologoa (j. 1848).
- 1971 – Garmendia Otaola, gipuzkoar filosofo, pedagogo eta psikologo jesuita (j. 1905).
- 1974 – Eli Gallastegi, Gudari, bizkaitar politikari abertzale eta jeltzale independentista (j. 1892).
- 1976 – Alejandro Larrakoetxea, bizkaitar idazlea (j. 1892).
- 1990 – Manuel Agüero, bizkaitar toreatzailea (j. 1910).
- 2006 – Maurice Plantier, lapurtar politikaria, Parisen (j. 1921).
- 2011 – Joxe Arratibel, gipuzkoar beneditarra, ipuin biltzailea eta euskal idazlea (j. 1923).
- 2014 – Marcelino Bilbao, Euzko Gudarostearen eta CNTren Isaac Puente batailoiako tenientea, Châtelleraulten (j. 1920).
- 2021 – Jose Luis Olaetxea Albistur, apaiz, organista eta musikaria, Lleidan (j. 1932).
Mundua
- 477 – Genseriko, bandaloen eta alanoen erregea.
- 844 – Gregorio IV.a, Aita santua.
- 863 – Karlos Proventzakoa, Proventzako errege karolingiarra.
- 1494 – Fernando I.a Napolikoa, Napoliko erregea (j. 1423).
- 1516 – Fernando II.a Aragoikoa, Errege Katolikoa (j.1452).
- 1559 – Kristian II.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako eta Suediako erregea (j. 1481).
- 1586 – Lucas Cranach Gaztea, alemaniar margolaria (j. 1515).
- 1640 – Robert Burton, ingeles idazlea (j. 1577).
- 1852 – Fabian Gottlieb von Bellingshausen, Errusiar Inperioko marinela, Lurraren inguruan nabigatzeko bigarren espedizio-burua (j. 1778).
- 1870 – Victor de Broglie, Frantziako lehen ministroa (j. 1785).
- 1891 –
- Henri de Brouckère, Belgikako lehen ministroa (j. 1801).
- Theo van Gogh, herbeheretar arte-merkataria, Vincent van Goghen anaia (j. 1857).
- 1896 – Frederic Leighton, britainiar margolari, marrazkilari eta eskultorea (j. 1830).
- 1901 – Prosper-Olivier Lissagaray, frantziar kazetari errepublikazale eta sozialista (j. 1838).
- 1907 – René Pottier, frantziar txirrindularia, Frantziako Tourreko lehen eskalatzailetzat hartzen da (j. 1879).
- 1936 – Edmond Aman-Jean, frantziar margolari sinbolista (j. 1858).
- 1940 – Célestin Bouglé, frantziar filosofo eta soziologoa (j. 1870).
- 1947 – Al Capone, italiar jatorrizko estatubatuar gangsterra (j. 1899).
- 1952 – Sveinn Björnsson, Islandiako lehendabiziko presidentea (j. 1881).
- 1961 – Nadezhda Udaltsova, errusiar abangoardiako artista, margolari eta irakaslea (j. 1886).
- 1966 – Miguel Bover, espainiar txirrindularia (j. 1928).
- 1971 – Hermann Hoth, alemaniar jenerala (j. 1885).
- 1972 – Erhard Milch, alemaniar landa mariskala (j. 1892).
- 1982 – Mikhail Suslov, sobietar politikaria (j. 1902).
- 1988 – Sebastián Mariner, kataluniar hizkuntzalari eta latinista (j. 1923).
- 1990 –
- Dámaso Alonso, espainiar filologo eta poeta (j. 1898).
- Ava Gardner, estatubatuar aktorea (j. 1922).
- 1992 – Manuel Hernández Mompó, espainiar margolaria (j. 1927).
- 1997 – Manuel Tuñón de Lara, espainiar historialaria, Espainiako historiografiaren berritzaile nagusietako bat (j. 1915).
- 2000 – Herta Freitag, austriar-estatubatuar matematikaria, Fibonacciren zenbakiekin egindako lanengatik ezaguna (j. 1908).
- 2004 – Fanny Blankers-Koen, Etxekoandre hegalaria, herbehereetar atleta, 1948ko Olinpiar Jokoetan lau urrezko dominaren irabazle (j. 1918).
- 2005 –
- Philip Johnson, estatubatuar arkitektoa (j. 1906).
- Max Velthuijs, herbeheretar ilustratzailea (j. 1923).
- 2009 –
- Mamadou Dia, Senegalgo lehen ministroa (j. 1910).
- Eleanor F. Helin, estatubatuar astronomoa (j. 1932).
- 2011 – Daniel Bell, estatubatuar kazetari eta soziologoa (j. 1919).
- 2013 – Kristian Brisson, bretainierazko idazlea (j. 1927).
- 2015 – Demis Roussos, egiptoar-greziar abeslaria eta artista (j. 1946).
- 2017 –
- Buchi Emecheta, nigeriar-britainiar idazlea (j. 1944).
- John Hurt, britainiar aktorea (j. 1940).
- Mary Tyler Moore, estatubatuar aktorea (j. 1936).
- 2019 – Dušan Makavejev, jugoslaviar zinema-zuzendaria (j. 1932).
- 2021 – Enrique Tábara, ekuadortar marrazkigilea (j. 1930).
- 2022 – Wim Jansen, herbehereetar futbolari eta entrenatzailea (j. 1946).
- 2024 – Bhavatharini, indiar abeslaria (j. 1976).
Jaiak eta urteurrenak
- San Paulo apostolua kristau bihurtzearen jaia.
- Sehaska egutegiko izendegia: Paul/Paule eta Paulo.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2279
Multimedia: 25 January / Q2279
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||