Wikipedia:Urteurrenak/Urria
Urria 1
- 1829 - Juan Jose Alkain Udarregi bertsolaria jaio zen, Aian (h. 1895).
- 1938 - Alemaniari Austria batu zitzaion.
- 1978 - Tuvaluk independentzia lortu zuen.
- 1979 - Pierre Bordazarre Etxahun-Iruri pastoralgile eta poeta hil zen Pauen (j. 1908).
- 1988 - Mikhail Gorbatxev (irudian) Errusiako presidente izendatu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 2
- 1187 - Saladin agintari musulmanak (irudian) Jerusalem hartu zuen, gurutzatuak 88 urtez hiriaren jabe izan ondoren.
- 1869 - Mahatma Gandhi jaio zen (h. 1948).
- 1904 - Graham Greene britainiar nobelista jaio zen.
- 1928 - Josemaría Escrivá aragoitarrak Opus Dei ordena laiko katolikoa sortu zen.
- 1958 - Gineak independentzia lortu zuen Frantziatik.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 3
- K. a. 2333 - Dagunek Koreako Go-Joseon izeneko erresuma sortu zen.
- 1432 - Maria Lopez de Haro hil zen.
- 1953 - Aurelia Arkotxa euskal idazlea jaio zen, Baigorrin.
- 1960 - Nigeriak independentzia lortu zuen Frantziatik.
- 1987 – Euskal errefuxiatuen aurkako polizia operazio erraldoia abiatu zuten Ipar Euskal Herrian.
- 1990 - Ekialdeko eta Mendebaldeko Alemaniak (irudian) batu egin ziren, Bigarren Mundu Gerra ostetik zatiuak.
- 2005 - Aranzadi Zientzia Elkarteak duela 15.500 urteko hainbat lepoko aurkitu zituen Debako Praile Haitz leizean.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 4
- 1582 - Santa Teresa Avilakoa erlijioso karmeldar espainiarra hil zen (j. 1515).
- 1885 - Pedro Egaña politikari eta kazetari arabarra hil zen, Zestoan (Gipuzkoa).
- 1924 - Charlton Heston aktorea jaio zen.
- 1934 - Espainiako gobernu berria hasi zen CEDArekin. Sozialistek greba orokorra deitu eta Asturiaseko Iraultza gertatu zen.
- 1957 - Sobietar Batasunak Sputnik 1 satelitea (irudian) espazioratu zuen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 5
- 1582 - Egutegi gregoriotarra abian ipini zela eta, egun hau ez zen existitu Espainia, Italia, Polonia eta Portugalen.
- 1908 - Bulgariak independentzia lortu zuen, XIV. mendetik Otomandar Inperioko zati izan ostean.
- 1913 - Mediterraneo itsasoaren (irudian) gainetik lehenengo hegaldia egin zen.
- 1970 - Quebeceko Front de Libération diplomatiko britainiar bat bahitu zuten, Urriko Krisia piztuz Montrealen, Kanadan.
- 1988 - Augusto Pinochet diktadoreak Txileko hauteskundeak galdu zituen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 6
- 1600 - Jacopo Periren (irudian) Euridize, gaur egun daukagun opera zaharrena, Florentzian estreinatu zen.
- 1750 - Denis Diderotek Prospectum-a idatzi zuen, geroko entziklopedia bertan oinarrituko zena.
- 1793 - Txomin Garat Lapurdiko ordezkaria bahitu zuten, Uztaritzen.
- 1920 - Grebara jo zuten Azkoitiko abarka fabriketako langileek. Ugazabek errepresio gogorrarekin erantzun zuten, lantegiak itxi eta Guardia Zibila bidaliz. Gutxienez zazpi langile zauritu zuten.
- 1927 - The Jazz Singer izeneko lehen film soinuduna proiektatu zuten New Yorken.
- 1981 - Anwar Al Sadat Egiptoko presidentea Kairoko desfile militar batean hil zuten (j. 1918).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 7
- 1886 - Espainiak esklabotza ezeztu zuen Kuban.
- 1936 - Lehen Eusko Jaurlaritza osatu zen, Jose Antonio Agirre lehendakaria zela.
- 1959 - Luna 3 sobietar espaziontziak Ilargiaren alde ezkutuaren lehen argazkiak egin zituen (irudian).
- 1962 - Miren Agur Meabe euskal idazlea jaio zen, Lekeition.
- 2006 - Vladimir Putinekin eta Txetxeniako gerraarekin kritika ugari egindako Anna Politkovskaia kazetaria erail zuten bere etxean (j. 1958).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 8
- 1600 – San Marinok, munduko errepublika zaharrenak, konstituzio idatzia onetsi zuen.
- 1856 – Bigarren Opio Gerra (irudian) hasi zen Txina eta Mendebaldeko estatu batzuen artean, Perla ibaiko Gezien Gertakaria deritzonarekin.
- 1928 – Bitoriano Gandiaga euskal idazlea jaio zen, Mendatan (h. 2001).
- 1971 – John Lennon abeslariak Imagine kaleratu zuen Erresuma Batuan.
- 2005 – Kaxmir eskualdean epizentroa zuen lurrikarak 74.500 hildako eta 106.000 zauritu eragin zituen Pakistan, India eta Afganistanen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 9
- 1446 - Hangul idazkera sistema aurkeztu zuten Korean, txinatar ikurren ordezkoa.
- 1604 - Johannes Kepler alemaniarrak 1604 Supernoba begiztatu zuen (irudian), Esne Bidean ikusi den supernobarik berriena.
- 1940 - John Lennon musikari eta abeslari britainiarra (The Beatles) jaio zen (h. 1980).
- 1967 - Che Guevara iraultzaile argentinar-kubatarra erail zuten Bolivian.
- 1981 - Frantzian heriotza zigorrra ezeztatu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 10
- 732 - Poitierseko guduan frankoek eta Eudonen tropa baskoiek musulmanen gudarostea mendean hartu zuten, iparralderako zabalkuntza galaraziz.
- 1754 - Fernando Bengoetxea Altuna Pernando Amezketarra jaio zen, Amezketan (Gipuzkoa).
- 1940 - Walt Disneyren (irudian) Fantasia filma estreinatu zen.
- 1960 - Karra Elejalde aktore, zuzendari eta gidoilari arabarra jaio zen.
- 2004 - Christopher Reeve aktore estatubatuarra hil zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 11
- 1755 - Fausto Elhuyar jaio zen, anaiarekin batera wolframa (Bergarako eskultura irudian) lehen aldiz lortu zuena.
- 1880 - Kolonbia eta Txileren arteko bake ituna sinatu zuten.
- 1904 - Antonio Arzak euskal idazlea eta euskaltzalea hil zen, Donostian.
- 1934 - Espainian heriotz zigorra berriz ezarri zuten.
- 1971 - Alemanian esekidura magnetikoko trena aurkeztu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 12
- 1492 - Kristobal Kolon esploratzaileak Amerika aurkitu zuen.
- 1745 - Felix Maria Samaniego alegia idazlea jaio zen, Guardian (h. 1801).
- 1822 - Brasilek independentzia lortu zuen Portugaletik.
- 1918 - Francisco Javier Saenz de Oiza arkitektoa, Arantzazuko basilikaren egilea (irudian), Kasedan jaio zen (h. 2000)
- 1999 - Pervez Musharraf jeneralak gidatutako estatu kolpean Nawaz Sharif lehen ministroa kanporatu zuen Pakistanen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 13

- 1307 - Frantzia: Tenpluko zaldunak (irudian) heretiko eta inmoraltzat salatu zituzten Inkisizioaren aurrean. Handik bost urtera ordena guztiz desegin zen.
- 1867 - Alaska Estatu Batuetara batu zen.
- 1925 - Margaret Thatcher politikari britainiarra jaio zen.
- 1940 - Alemaniako armadak Londres bonbardatu zuen hamar egunez.
- 1972 - Isabel Lete Landa erlijioso bergararra hil zen (j. 1913).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 14

- 1687 - Itsasikara batek Lima eta Callao (Peru) suntsitu zituen.
- 1878 - Thomas Alva Edison asmatzaileak (irudian) argi elektrikoaren patentea eskatu zuen.
- 1905 - Errusian lehen iraultza hasi zen San Petersburgon.
- 1933 - Gabriel Aresti euskal idazle eta poeta jaio zen (h. 1975).
- 1951 - Erdialdeko Amerikako Estatuen Erakundea sortu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 15
- 1582 - Santa Teresa Avilakoa (irudian) erlijioso eta idazle espainiarra hil zen (j. 1515).
- 1582 - Gregorio XIII.a aita santuak gregoriotar egutegia ezarri zuen herrialde katolikoetan (Espainia, Italia, Polonia eta Portugal).
- 1940 - Lluis Companys, Kataluniako Generalitateko presidente izana, fusilatu zuten.
- 1975 - Legazpin (Gipuzkoa) ikurrinaren aldeko lehen ekintzak egin ziren.
- 1983 - Joxean Lasa eta Joxi Zabala tolosarrak bahitu zituzten. Hilda eta tortura gogorren zantzuekin aurkitu zituzten, 1995ean. Hainbat espainiar guardia zibil eta Julen Elgorriaga gobernadore zibila epaitu eta errudun deklaratu zituzten 2000. urtean, baina hilabete gutxiren buruan gehienak libre atera ziren kartzelatik; azkena (Rodriguez Galindo jenerala) 2004an atera zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 16
- 1934 - Komunista txinatarrek Martxa Luzea hasi zuten.
- 1964 - Txinak bere lehen bonba atomikoa frogatu zuten.
- 1978 - Karol Józef Wojtyła Krakobiako kardinala Aita Santu izendatu zuten, Joan Paulo II.a izena hartuz (irudian).
- 1984 - Desmond Tutuk Bakearen Nobel Saria jaso zuen.
- 1992 - Rigoberta Menchuk Bakearen Nobel Saria jaso zuen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 17
- 1815 - Napoleon Bonaparte Santa Helena uhartean lehorreratu zen.
- 1852 - Santiago Ramon y Cajal medikua (irudian) jaio zen, Aragoiko Petillan (Nafarroa).
- 1912 - Bulgaria, Serbia, Montenegro eta Greziak gerra deklaratu zioten Turkiari.
- 1931 - Al Capone epaitu zuten eta hamaika urteko zigorra ezarri.
- 1936 - Jose Ariztimuño Aitzol idazle tolosarra torturatu eta fusilatu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 18
- 1860 - Txinan Opioaren Gerra amaitu zen.
- 1904 - Bolivia eta Txilek bake akordioa sinatu zuten.
- 1922 - BBCk lehen emisioa egin zuen Erresuma Batuan.
- 1931 - Thomas Alva Edison hil zen.
- 1997 - Guggenheim museoa (irudian) inauguratu zuten Bilbon.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 19

- K. a. 202 - Zamako gudua, non Erromatar Inperioak Hanibal garaitu zuen.
- 1868 - Pezeta (irudian) ezarri zen Espainian diru ofizialtzat.
- 1942 - Iñaki Gabilondo kazetaria jaio zen Donostian.
- 1956 - Errusia eta Japoniaren arteko bake sinadura gauzatu zen.
- 1980 - Grezia NATO erakundean sartu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 20
- 1926 - Kubak bere historiako zikloi handiena jasan zuen.
- 1936 - Frankistek Ondarretako espetxetik 22 preso abertzale eta ezkertiar atera eta Hernanin fusilatu egin zituzten.
- 1973 - Sydneyko Opera (irudian) inauguratu zuen ofizialki Erresuma Batuko Elizabeth II.a erreginak Sydneyn.
- 1976 - Maradona futbolean estreinatu zen.
- 1994 - Burt Lancaster aktorea hil zen Los Angelesen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 21
- 1805 - Trafalgarko guda (irudian): Espainia eta Frantziak galdu egin zuten Erresuma Batuaren aurka. Bertan hil zen Horatio Nelson marinel britainiarra.
- 1833 - Alfred Nobel jaio zen Stockholmen (Suedia).
- 1908 - Jorge Oteiza euskal eskultorea jaio zen Orion (h. 2003).
- 1971 - Pablo Nerudak Literatura Nobel Saria jaso zuen.
- 1986 - Marshall Uharteek independentzia lortu zuten Estatu Batuetatik.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 22
- 1811 - Franz Liszt konpositore hungariarra jaio zen.
- 1836 - Karlistek bigarren aldiz inguratu zuten Bilbo.
- 1906 - Paul Cezanne margolari frantsesa jaio zen (irudian).
- 1962 - AEBetako presidente John F. Kennedyk Kubaren aurkako blokeoa iragarri zuen, Kubako misilen krisia deitu izan zaio.
- 1967 - Vietnamgo gerraren aurkako manifestaldi ugari izan ziren munduan zehar.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 23
- 1702 - Randeko gudua (irudian), Vigoko gudua bezala ere ezaguna, gertatu zen.
- 1940 - Pele futbol jokalaria jaio zen.
- 1940 - Francisco Franco eta Adolf Hitler Hendaian aurkitu ziren.
- 1961 - Andoni Zubizarreta futbol jokalari gasteiztarra jaio zen.
- 1980 - Ortuellako Marcelino Ugalde ikastetxean gas leherketa batek 52 hildako utzi zituen, 49 haur eta 3 irakasle.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 24
- 1915 - Bob Kane jaio zen, Batmanen sortzaileetako bat.
- 1918 - Cesar Ritz hostalari suitzarra hil zen, Ritz Development Companyren sortzailea.
- 1929 - New Yorkeko burtsako crash ospetsua gertatu zen.
- 1945 - Nazio Batuen Erakundea (NBE) (irudian) sortu zen, ofizialki.
- 1964 - Zambiak Erresuma Batutik independentzia lortu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 25
- 1415 - Ingelesek garaipen esanguratsua lortu zuten Agincourteko guduan (irudian) frantziarren aurka.
- 1881 - Pablo Ruiz Picasso pintorea jaio zen, Malagan (Espainia).
- 1917 - Éamon de Valera presidente aukeratu zuten Irlandan.
- 1979 - Euskadi eta Kataluniako estatutuak baiestu ziren herri galdeketa bidez.
- 1983 - Estatu Batuetako armadak Grenada indarrez hartu zuen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 26
- 1841 - Evaristo Txurruka asmatzailea jaio zen, Izun (Nafarroa).
- 1863 - Gurutze Gorria (irudian) sortu zen Genevan.
- 1866 - Evaristo Bustintza Lasuen Kirikiño idazlea jaio zen, Mañarian (Bizkaia).
- 1905 - Suediak Norvegiaren independentzia onartu zuen.
- 1994 - Israel eta Jordaniaren arteko bake ituna sinatu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 27
- 1466 - Desiderio Erasmo edo Erasmo Rotterdamgoa (irudian) humanista, idazle eta teologoa jaio zen.
- 1561 - Lope Agirre Eroa oñatiar esploratzailea fusilatu zuten.
- 1952 - Roberto Benigni aktore eta zuzendari italiarra jaio zen.
- 1990 - Esne Bidea baino 60 bider handiagoa den galaxia bat aurkitu zuen Hubble espazio teleskopioak.
- 1998 - Alemania: Gerard Schröder lehen ministro edo Kantziller izendatu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 28
- 1886 - New York hirian, Frantziaren opari Askatasunaren Estatua (irudian) aurkeztu zuten.
- 1940 - Grezia Bigarren Mundu Gerran sartu zen.
- 1955 - Bill Gates, Microsoft konpainiako burua, jaio zen.
- 1958 - Vatikanoan Giuseppe Roncali aitasantutu zuten, Joan XXIII.a izenarekin.
- 1982 - Espainian Felipe González presidente izendatu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 29
- 1591 - Inozentzio IX.a Aita Santu izendatu zuten.
- 1867 - Francisco Apalategi jaio zen, Donostian, Karlistaldietan gertatutakoen berri jaso zuena.
- 1923 - Mustafa Kemal Atatürk (irudian) aukeratu zuten lehenengo presidente Turkiako Errepublikan, Otomandar Inperioaren ondorengo nazio berria.
- 1964 - Tanganika eta Zanzibar Tanzanian batu ziren.
- 2004 - Europako Konstituzioa sinatu zuten Europar Batasunako estatu kideek.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 30
- 1913 - Julian Alustiza Aztiri, poeta, idazle eta sermoilaria jaio zen.
- 1938 - Estatu Batuetan Orson Wellesek kontatutako The War of the Worlds irratsaioaren transmisioak izua eragin zuen herrialdeko hiri batzuetan.
- 1960 - Diego Armando Maradona (irudian) futbolaria jaio zen Lanusen, Argentinan.
- 1975 - Espainiako errege Joan Karlos I.a estatu-buru izendatu zuten.
- 2003 - NBEek erakundearen kide guztiak Iraketik irtenarazi zituen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Urria 31
- 1512 - Kapera sistinoko freskoak inauguratu ziren, Michelangelok margotuak Vatikanoan.
- 1517 - Martin Lutherek 95 tesiak jarri zituen Wittenbergeko unibertsitateko ateetan.
- 1906 - Jose Maria Iribarren, abokatu eta idazlea beste hainbat gauza artean, jaio zen Tuteran.
- 1978 - Espainiako Gorteek konstituzioa onartu zuten, eta erregimen frankista monarkia parlamentario bihurtu.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia