Espainiar Inperioa

Espainiar Inperioa; Imperio español
	1492 – 1898
	Monarkia; (Errepublika 1873–1874)
Geografia
Hiriburuak	Toledo (1492–1561); Madril (1561–1601); Valladolid (1601–1606); Madril (1606 urtetik)
Biztanleria	60.000.000 (1790)
Azalera	14.000.000 (1790) km²
Ekonomia
Dirua	Erreala, Pezeta
Kultura
Hizkuntza(k)	Gaztelania; Portugesa, Katalana, Cebuera, Euskera, Aragoiera, Gaskoi-Aranera, Frantsesa, Nederlandera, Alemana, Galiziera, Astur-leones, Siziliera, Napoliera, Lombardiera, Aimara, Kitxua, Nahuatl, maya, tlaxcalteco, mixteco, zapoteco, Guaraniera, Tagalo, Chamorro, Arabiera, Txinera garrantzitsuenen artean hiztunen arabera.
Erlijioa	Katoliko Erromatarra
Historia
Gaztela eta Aragoiko Erresumen batasuna	1492
Kubaren independentzia	1898
	Gaztelako Erresuma
	Aragoiko Erresuma
Espainiako Erresuma

Espainiar Inperioa, Espainiaren lurraldeen multzoari edo Espainiako errege dinastien lurraldeei deritze. 20 milioi kilometro karratuko hedadura izatera iritsi zen XVIII. mendearen amaieran. XVI. eta XVII. mendeetan, egitura propio bat sortu zuen, inperio kolonial, 1768 arte deitu ez zelarik, eta, XIX. mendean hartzen duelarik berezko egitura koloniala.

Historialarien artean ez dago adostasunik Espainiak bere Inperioan izan zituen lurraldeei buruz, batzuetan, toki zehatz bat, Espainiaren zati ote zen edo Espainiako erregearen jabetza propioen zati ote zen zehaztea zaila baita, edo, lurraldea, benetako jabetza edo soilik juridikoa ote zen, mendeak hartzen dituzten garaietan, modu ezberdinean erantsiak, heredatuak edo konkistatuak eta non ez zeuden berdin zehazturik erregearen lurren eta nazioaren lurren arteko ezberdintasunak, herentzia, ogasuna eta nazioarteko zuzenbidearekin gertatzen zen bezala. Honela, tradizionalki, Herbehereak bere barnean hartzen dira (Espainia ete Herbehereetan gehiengoak defendatzen duten tesia), baina badaude Henry Kamen bezalako egileak, lurralde horiek Inperioaren Barnean sekula ez zirela egon diotenak, baizik eta habsburgotarren jabetza pertsonalen zati zirela.

Espainiar Inperioa, lehen inperio globala izan zen, lehen aldiz, inperio batek, kontinente guztietan baitzituen lurrak, hauek, Erromatar Inperioan edo Karlomagnoren Inperioan ez bezala, ez baitzuten, batzuen eta besteen arteko lurrezko mugarik.

Aurregogoeta

XVI. eta XVII. mendeetan, Espainia, munduko lehen potentzia izatera iritsi zen, lehenik Portugalekin eta, ondoren, Frantzia, Ingalaterra eta Otomandar Inperioarekin lehia zuzenean. Gaztela, Portugalekin batera, europar esplorazioan eta ozeanoen (Ozeano Atlantikoa Espainia eta Mendebaldeko Indien artean eta Ozeano Barean, Ekialdeko Asia eta Mexiko artean, Filipinen bidez) bidezko merkataritza ibilbideen irekitzean aurrenengoa zen.

Konkistatzaile espainiarrek, Amerika eta Asia, Afrika eta Ozeaniako beste lurralde batzuetako kultura ezberdinen lurralde zabalak aurkitu eta domeinatu zituzten. Espainia, bereziki Gaztelako Erresuma, hedatu egin zen, lurralde horiek kolonizatuz, eta, horrekin, garai horretako munduko inperio ekonomikorik handiena osatuz. 1580ko Portugaldar Inperioaren eransketaren (1640an galdua) eta XIX. mendeko amerikar kolonien galeraren artean, lurraldeari dagokionez, inperiorik handienetako bat izan zen, XVII. mendeko bigarren erdialdetik aurrera, bere ekonomiak sekulako porrotak jasan arren, eta beste hainbeste arlo militarrean ere.

Erregeen ezkon politikak, lehenik, Aragoiko Koroarekin elkartzea, eta Borgoinako dukerriarekin, eta, ondoren, denbora batez, Austriarekin elkartzea ahalbidetu zuen. Politika honekin, Europan lurralde ugari lortu ziren, non potentzia nagusietako bat bihurtu zen.

Espainia ozeanoetan nagusi zen bere esperientziadun Armadari esker, bere soldaduak ziren hobekien entrenatuak zeudenak, eta bere infanteria, beldur gehien sortzen zuena. Espainiar Inperioak, bere Urrezko Mendea edo Urrezko Garaia, XVI. mendea eta XVII. mendearen lehen erdiaren artean izan zuen, militarki zein kulturalki.

Inperio zabal eta sakabanatu hau, etengabe egon zen borrokan potentzia etsaiekin lurralde, merkataritza edo erlijio kontuengatik. Mediterraneo itsasoan Otomandar Inperioarekin, Europan, Frantziarekin, nork nagusitasuna lehiatzen zion, Amerikan, hasiera batean Portugalekin, eta, askoz geroago, Ingalaterrarekin, eta herbeheretarrek behin euren independentzia lortu ondoren, baita hauekin ere beste toki batzuetan.

Gorantza zetozen Europako potentziekin etengabeko borrokek, askotan guztiekin aldi berean, denbora luzean zehar eta ezberdintasun erlijioso zein politikoetan oinarrituak, lurraldeen pixkanakako galerekin, euren sakabanaketaren ondorioz defendatzeko zailak zirenak, espainiar boterearen pixkanakako gainbeheraren arrazoiak izan ziren. 1648 eta 1659 bitartean, Westfalia eta Pirinioetako bakeek, Espainiaren gainbehera berretsi zuten potentzia nagusi bezala. Gainbehera hau, europar lurraldeen gaineko domeinuari dagokionez, Utrechteko bakearekin amaitu zen, 1713an, herrialde arerioetako batetik zetorren errege batek sinatua, Filipe V.a Espainiakoak. Espainiak, Italian eta Herbeheretako bere lurraldeei uko egiten zien, Europako nagusitasuna galtzen zuen, europar politikan domeinatzen jarraitzeari uko egiten zion.

Hala ere, Espainiak itsasoz harandiko bere inperio zabala mantendu eta zabaldu ere egin zuen, britainiar, herbeheretar eta frantziar hedapenak akosatua, potentzia ekonomiko garrantzitsuago bat bezala mantenduz, bata bestearen atzean gertatu ziren zenbait iraultzen ondorioz XIX. mendearen hasieran Amerikako lurralde guztiak galdu zituen arte.

Dena dela, Espainiak Amerikan oraindik lurralde batzuk mantendu zituen, nagusiki Kuba eta Puerto Rico, baita Ozeano Barean zeuden lurralde batzuk ere, Guam, Palaos, Filipinak, Karolina uharteak eta Mariana uharteak kasu. 1898ko espainiar-amerikar gerraren ondorioz, Espainiak ia azken lurralde guzti hauek galdu zituen. Salbatu ziren jabetza bakarrak Ozeaniako uharte txikiak izan ziren (Guam izan ezik) azkenean, 1899an Alemaniari salduak izan zirenak.

Porrot honen kalte morala gogorra izan zen, eta Afrikan bigarren inperio kolonial bat sortuz konpentsatzea bilatu zen, Maroko, Mendebaldeko Sahara eta Ekuatore Ginean zentratua, 1960-1970 hamarkadetako deskolonizaziorarte mantendu zena, azken kolonia zen Mendebaldeko Sahara 1975ean utzi zuenean.

Inperioaren hasiera

Espainiaren bateratzea eta Errekonkistaren amaiera

Errege Katolikoen ezkontzak (Elisabet I.a Gaztelakoa eta Fernando II.a Aragoikoa) bi koroak elkartu zituen Juana la Beltraneja Gaztelako Ondorengotza Gerran garaitu zuenean Elisabet tronuratua izan zenean. Hala ere, erresuma bakoitzak bere administrazio propioa mantendu zuen monarkia beraren pean. Estatu bateratu baten eraketa soilik gobernari beren agintepean mendeetan elkartu ondoren gertatu zen. Errege berriek estatu moderno absolutista sartu zuten euren domeinuetan, laster handitu nahi izan zituztenak.

Gaztelak Atlantikoan parte hartu zuen, penintsulatik kanpoko bere inperioaren hasiera izan zenean, Portugalekin leihatuz inperio honen kontrolagatik XIV. mendearen amaieratik, une horretan Kanariar uharteetara zenbait bizkaitar eta andaluziar espedizio bidali zirelarik. Uhartedi honen behin betiko konkista Henrike III.a Gaztelakoaren gobernupean hasi zen 1402an Jean de Bethéncourtek gaztelar erregeari enpresa horretarako baimena eskatu zionean basailutzaren truke. Bitartean, XV. mendean zehar Gonçalo Velho Cabral bezalako esploratzaile portugaldarrek Azore, Cabo Verde eta Madeira uharteak kolonizatu zituzten. 1479ko Alcaçovaseko hitzarmenak, Gaztelako Ondorengotza Gerran bakea suposatu zuena, herrialde bakoitzaren eraginguneak banatu zituen Afrikan eta Atlantiko Ozeanoan, Gaztelari Kanariar uharteen gaineko subirautza eta Portugali honek jada bazituen uharteen gainekoa, Ginearena eta orokorrean "baldintza horietan topatua zen edo topatuko zen lurralde ororen gainekoa". Fezeko Erresumaren konkista ere esklusiboki Portugalgo erresumarentzat geratzen zen. Hitzarmena Sixto IV.a aita santuak berretsi zuen 1481ean Aeterni regis buldaren bidez. Bitartean Errege Katolikoek Kanariar uharteen konkistaren azken fasea hasi zuten, enpresa hori euren kontura hartuz, jauntxo feudalek hango indigena guantxe guztiak euren mende hartzeko zuten zailtasunen ondorioz: kanpaina luze eta gogor batzuetan zehar, gaztelar armadak Kanaria Handia uhartea (1478-1483), La Palma 81492-1493 eta, azkenik, Tenerife (1494-1496) uharteak hartu zituzten.

Gaztelar Errekonkistaren jarraipen bezala, Errege Katolikoek 1492an Granadako taifa erresuma konkistatu zuten, Al-Andaluseko azken erresuma musulmana izan zena, Gaztelari ordaindutako urrezko zergen bidez eta Aragoiko koroarekin eta Ipar Afrikarekin zuen aliantza politikaren bidez mantendu ahal izan zena.

Errege Katolikoen espantsio politika Afrika kontinentalean ere nabaritu zen: Andaluziako kostaldea eta valentziar eta kataluniar komertzio komunikabideak mehatxatzen zituen pirateriarekin amaitzeko helburuarekin, kanpaink egin ziren Afrika iparraldean: Melilla 1497an hartua izan zen, Villa Cisneros 1502an, Mazalquivir 1505ean, Vélez de la Gomera haitza 1508an, Oran 1509an, Aljer eta Bugia 1510ean eta Tripoli 1511n. Elisabet I.aren ideia, bere testamentuan agertzen dena, errekonkistak Ipar Afrikatik jarraitu behar zuela zen, erromatarrek Nova Hispania deitu zuten tokitik.

Euskal Herriko itsasontzi eta itsasgizonak inperioaren armadan

Hego Euskal Herriko ontzioletan eraikitako itsasontziek eta bertako marinelen trebetasunak prestigio handia izan zuten, bai Monarkia Hispanikoan, bai Europako zati handi batean. Hala jaso zuen Fernando (edo Hernando) del Pulgar idazleak "Crónica de los Reyes Católicos" lanean: ≪Bizkaiko konderrian eta Gipuzkoako probintzian bizi zirenak oso iaioak ziren nabigatzen, eta oso saiatuak gudetan; bazituzten horretarako itsontziak eta lanabesak, eta hiru gauza horietan -itsasoko gerretarako beharrezkoenak-, munduko beste edozen naziok baino ezaguera handiagoa zuten.≫

XVI. eta XVII. mendeetan, Bizkaiko Ontzidiak eta Gipuzkoako Ontzidiak zuten Hego Euskal Herriko kosta babesteko ardura, ingelesen eta frantsesen erasoei aurre egiteko, batez ere. Gero, batzuen eta besteen artean mesfidantzarik ez izateko, Kantauri Ontzidia eratu zuten; ontzidi horrek kostalde osoa babesteko ardura zuen, eta Ozeano Itsasoko Armadari laguntzen zion: ontzidi hori 1590ean sortu zen, atlantikoko kostaldea babesteko eta Indietako ontzidien sarrera bermatzeko.

Hego Euskal Herriko ontziek aktiboki parte hartu zuten zenbait gertaera historikoetan. Esate baterako, Gaztelako errege Fernando III.ak Bizkai-Gipuzkoetan eraikitako ontzidi bat erabili zuen 1248an, Sevillaren errendizioa lortzeko. Geroago, Euskal Herriko ontziek Ehun Urteetako Gerrako Wilchenseako guduan (1350) parte hartu zuten, bai eta Kanariar uharteen konkistan ere (1396tik aurrera).

Era berean, Euskal Herriko itsasgizonak Aro Modernoko itsas gudu guztietan izan ziren, eta ardura eta ohore handia izan zuten. Esate baterako, Itsas Armada Garaiezinean (1588) hiru euskal herritar kapitain nabarmendu ziren: Miguel Okendo (Gipuzkoako Ontzidiaren burua), Juan Martinez de Rekalde (Bizkaiko Ontzidiaren burua) eta Martin Bertendona (Levanteko Ontzidiaren burua). Lehenengo biak huts egin zuten espedizio horretatik itzuli eta handik gutxira hil ziren. Bertendonak, berriz, zenbait ontzi eraikitzeko agindu zuen, Bizkaiko Ontzidia antolatzeko, Filipe III.aren erregealdian.

Nabarmendu zen beste itsasgizon bat Pedro Zubiaur marinela izan zen, 1541ean Zenarruzan jaioa. Ingelesen eta holandarren aurkako zenbait ekintzatan arrakasta handiak izan zituen. Diplomazialari ere aritu zen: 1605ean Britania Handira bidali zuten, eta han hil zen.

Zalantzarik gabe, guztietan nabarmenena Antonio Okendo (1577-1640) izan zen, Miguelen semea: Ozeano Itsasoko Armadako almirante izendatu zuten 1626an. Hogeita Hamar Urteko Gerran holandar ontzidiaren aurka aritu zen, Dunetako Guduan (1639ko urria), eta galtzaile atera ziren. Porrot horrengatik atsekabetuta eta osasun arazoak zituela, 1640ko ekainean hil zen.

Europar politika

Errege Katolikoek Aragoiko Koroaren mediterranear politika ere heredatu zuten, eta Napoleseko leinu aragoitarraren alde egin zuten Karlos VIII.a Frantziakoaren aurka, eta, leinu hau amaitu ondoren, Napoles koroara itzultzea aldarrikatu zuten. Aragoiko gobernari bezala, Fernando II.a Frantzia eta Veneziaren aurkako lehian murgildu zen Italiar penintsularen kontrolagatik. Gatazka hauek bere kanpo politikaren ardatz nagusi bihurtu ziren. Gudu hauetan, Gonzalo Fernández de Córdobak (Kapitain Handia bezala ezagutzen dena) koroneliak sortuko zituen (beranduago tertzioak izango zirenen oinarria) armadaren oinarrizko antolaketa bezala, espainiarrak euren une gailenetara eramango zituen iraultza militar bat izan zena.

Elisabet erregina hil ondoren, Fernandok, errege bakar bezala, Elisabeten senar bezala izan zuena baino politika agresiboago bat hartu zuen, gaztelar aberastasunak, Italian aragoitar eragin eremua hedatzeko erabiliz, Frantziaren aurka, eta, nagusiki, Nafarroako Erresumaren aurka, 1512an konkistatu zuena.

Menpean izandako lurraldeak

Amerika

Sorrera	Espainiar Inperioa
Amerika
1535–1821	Espainia Berriko Erregeorderria ( Mexiko, Kalifornia, Mexiko Berria, Arizona, Texas, Nevada, Florida, Utah eta Colorado,Wyoming, Kansas eta Oklahomako zatiak)
1542–1824	Peruko Erregeorderria ( Peru, Kolonbia, Argentina, Ekuador, Txile, Bolivia, Paraguay, Uruguay, Brasilgo lurraldeak, Venezuelako hegoaldearen zatia eta Panama osoa.
1540–1821	Guatemalako kapitaintza nagusia( Guatemala, El Salvador, Nicaragua, Honduras, Costa Rica, Chiapas) estatua.)

Espainiar Louisiana: Louisiana, Arkansas, Oklahoma, Kansas, Nebraska, Hego Dakota, Ipar Dakota, Wyoming, Montana, Idaho, Minnesota eta Iowa.
Nutka Lurraldea: Oregon, Idaho, Montana, Washington, Alaskako hegoaldea eta Britainiar Kolunbiako hego-ekialdea.
Granada Berriko Erregeorderria: Panama, Kolonbia eta Ekuadorko zati bat.
Venezuelako kapitaintza nagusia: Venezuela.
Río de la Platako Erregeorderria: Argentina, Paraguai, Brasilgo zati bat eta Maldiva uharteak.
Txileko kapitaintza nagusia: Txile eta Argentinako Patagonia eskualdea.
Kubako kapitaintza nagusia: Kuba, Puerto Rico, Florida, Louisiana eta Santo Domingo.
Yucatángo kapitaintza nagusia: Yucatán, Campeche, Quintana Roo eta Tabasco ekialdea.
Uhartetar lurraldeak: gaur egungo Dominikar Errepublika, Bahamak, Antigua eta Barbuda, Trinidad eta Tobago, Grenada, Saint Kitts eta Nevis, Dominika, Barbados eta Santa Luzia.

Asia

Filipinetako kapitaintza nagusia (1521–1898)
Kanbodiako protektoratua (1597–1599)
Taiwango iparraldea (1626–1642)
Borneo uharteko hainbat herrixka
Ternate (Indonesia) (1606–1663)
Tidore (Indonesia) (1526–1663)
Macau (Txina) (1581–1640)
Nagasaki (Japonia) (1581–1587)
Malaca (Malasia) (1581–1640)

Afrika

Kanariak (1478tik)
Cazaza (1505 – 1532)
Mazalquivir (1505 – 1708) (1732 – 1792)
Oran (Oranesado) (1509 – 1708) y (1732 – 1791)
Aljer (1510 – 1530)
Bugía (1510 – 1555)
Aljerko haitza (1510 – 1529)
Santa Cruz Itsaso Txikikoa (1510 – 1644 – 1930 – ¿1969?. Fundazioko presentzia efektiboa eta ondorengo galerak)
Tripoli (1510 – 1523; Maltako Ordenari utzia, betirako 1551n galdua)
Honein (1531 – 1535)
Bizerta (1535 – 1573)
La Goleta (1535 – 1574)
Tunis (1535 y 1574)
Monastir (1541 – 1550)
Susa (1541 – 1550)
Mahdia (1550 – 1553)
Casablanca (1580 – 1640)
Mazagán (1580 – 1640)
Tanger (1580 – 1640)
La Mamora (1610 – 1619)
Larache (1610 – 1689) y (1912 – 1956)
Tetuan (1860 – 1862) y (1912 – 1956)
Espainiar Ginea (1843 – 1968)
Ifni Handia (1860 – 1969)
Espainiar Sahara (1885 – 1975)
Espainiar Maroko (1912 – 1956)
Juby lurmuturra (1916 – 1958)
Subiranotasun lurrak:
- Melilla (1497tik)
- Vélez de la Gomera haitza (1508 – 1522; 1564tik)
- Ceuta (1580tik)
- Perejil uhartea (1580tik)
- Alhucemetako haitza (1673tik)
- Chafarinak (1848tik)
- Alboran uhartea

Europa

Espainia: penintsula.
Portugal: 1580-1640.
Napoliko Erresuma: gaur egungo Italiako hegoaldea, Sizilia, Sardinia eta Malta uharteak barne harturik.
Franche-Comté: Frantziako erdialdea.
Milanerria (Milanesado): Italiako iparraldean.
Espainiar Herbehereak: gaur egungo Belgika, Luxenburgo, Herbehereak eta Frantziako iparraldea.
Roussillon: gaur egungo Frantziako hegoaldeko eskualdea.
Llívia: gaur egun Frantzian dagoen, baina Espainiakoa den udalerria (enklabea).

Ozeania

Pazko uhartea.
Marianak: gaur egungo Guam eta Iparraldeko Mariana Uharteak.
Karolina uharteak
- Mendebaldeko Karolina uharteak edo Palau: gaur egungo Palauko Errepublika.
- Erdialdeko Karolina uharteak: gaur egungo Mikronesiako Estatu Federatuak.
- Ekialdeko Karolina uharteak
  - Marshall uharteak
  - Gilbert uharteak
Ginea Berria uhartean ere hainbat espainiar herrixka zeuden.

Biztanleria eta antolamendu juridikoa

Amerika eta Filipinas

Amerikako Espainiar Inperioaren gizartea guztiz berriak ziren estatutuen bitartez arautu zen, baina Gaztelako lege-multzoetan oinarrituz, menpeko subditoen artean desberdinduz eta bakoitzari antolamendu juridiko ezberdina iradokiz: Espainiarren errepublika eta indioen errepublika. Lurralde berrien biztanleria arraza- eta juridiko-maila desberdinetan sailkatzen ziren:

Espainiarrak

Europar jatorriko subditoak, bai Amerikan jaioak (Kriollo) edota metropolian jaiotakoak (penintsularrak). Espainiarrak ez ziren inoiz ere inperioko lurraldeen gehiengoa izan, metropolian ezik. Espainiarentzako kostu demografikoa, bereziki Gaztelako Koroarentzat, handia izan zen, penintsulan gertatutako hazkunde demografikoa ezeztatua geldituz Amerikarako emigraziogatik.

Indigenak

Espainiar konkisten kostu demografikoa latza izan zen: biztanleria amerindiarra 80 milioitik XVI. mendean 12 milioietara igaro zen urte batzuk pasa ondoren, konkista-guda, erbesteratze, bortxazko lanak eta kolonizatzaileak barreiatutako gaixotasunen ondorioz (indigenak ez zituzten Europar gaixotasunen kontrako babes naturalik).

Indigenen eskubideen defentsa Salamanca ikastolan eta Bartolome de Las Casasen izan zituen bere adierazgarri nagusienak. 1550 urteko Valladolideko Juntetan, Juan Ginés de Sepúlvedaren ezekoaren arren, indigenak arima zutela erabaki zen. Aldez aurretik Elisabet I.a Gaztelakoa erreginaren testamentuan, amerindiarrak Gaztelako Koroako subditoak aitortu zituen, horren ondorioz, ezin zintezkeen esklabotzarako erabili, Afrikako esklabo beltzak ekartzea sortaraziz. Hala ere, babes legal honek kasu askotan teorikoa izan zen egiazkoa baino. Enkomiendaren erakunde sozio-ekonomikoa, hau da, indigenak babestu eta kristautu beharreko arduraduna azken hauen tributuak exijitzearen truk, indigenen esplotazio eta bortxazko lanak izan zituen ondorio bezala (adibidez, Mita sistemaren bitartez).

XVII. mendean, Jesusen Konpainia eginkizun edo "murrizpenak" ezarri zituzten portugaleko Brasil eta Espainiar Amerikaren mugaren artean, lurraldea kristautzeko asmoarekin. Murrizpen horiek autonomia handia jaso zuten, hiriko askatasun eta foruetan oinarrituz, indigena bizimodura moldatuz. Kolonoen artean ez zegoen ondo ikusita, bereziki Brasilgo portugesen artean, lurraldeen arteko tentsioak areagotuz. Karlos III. agindutako jesuiten kanporatzearen ostean, deuseztatu egin ziren.

Mestizo

Hala eta guztiz ere, Hispanoamerikako gizartea mestizo bereizgarri nagusia zuen, Frantses eta Britainiar kolonietan aurki ez zitzakeena. Konkistaren hasieratik arraza desberdineko pertsonen artean mestizajea eman zen, horren ondorioz arraza-jatorriaren araberako izendapenak sortu ziren subidtoen artean. Mestizoak, kolonien gutxiengoa osatzen zuten hasieran, baina etorkizunean ia inperioko lurralde guztien biztanleriaren gehiengoa bilakatu ziren.

Afrikarrak eta besteak

Bartolome de Las Casas babespenarekin eta Indietako Legeak emandako babespen legalagatik, afrikarrak ekarrarazi ziren, lurralde konkretu batzuetan, Karibe itsasoan eta Brasilen biztanleriaren gehiengoa bihurtuz.

Inperioaren ondare linguistikoa

Espainiar Inperioa mundu osoan izan zuen hedaduragatik, bere ondare kulturala handia eta indartsua izan zen (hori, gaur egungo migrazio fenomenoa kontutan hartu gabe). Gaur egungo mendebaldeko eta hegoaldeko Estatu Batuetik Amerikako Argentina eta Chileraino, Asiako Filipinak edota Ekuatore Ginean Afrikan, inperioren legatua ikus daiteke.

Gaztelania hizkuntza, Txinera hizkuntzaren ostean, munduko hizkuntzarik hitz eginena da ama-hizkuntza bezala zenbatuz gero. Hortaz gain erakunde politiko-ekonomiko internazional askoren hizkuntza ofiziala da (ONU, UE, UA, OEA, TLCAN, MERCOSUR, ALCA, UNASUR eta CAN, beste batzuren artean). Lehenengo eta bigarren hizkuntza bezala 450 eta 500 milioi pertsonen inguruan hitz egiten dute, munduko hirugarren hizkuntzarik handiena izanik lehenengo eta bigarren hiztunak kontatuz gero. Gainera gaztelania munduko bigarren hizkuntza irakatsiena da ingelesaren ostean, 17,8 milioi ikasle gutxienez dituelarik, beste iturri batzuen arabera 45 milioi ikasle baino gehiago direla esanez 90 herrialde artean banatuta.

Bibliografia

Thomas, Hugh. El imperio español: de Colón a Magallanes. Editorial Planeta, S.A. ISBN 84-08-04951-8
Kamen, Henry. Imperio. Editorial Santillana. ISBN 84-03-09316-0
Carnicer García, Carlos J. y Marcos Rivas, Javier. Espías de Felipe II: Los servicios secretos del imperio español. Editorial La Esfera de los Libros, S.L. ISBN 84-9734-278-X
Klein, Herbert S. (1994). Las finanzas americanas del imperio español, 1680–1809. Edita Instituto Mora y UAM-Iztapalapa. ISBN 968-6914-23-4
Balfour, Sebastian. El fin del Imperio español (1898–1923). Editorial Crítica. ISBN 84-7423-815-3

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Espainiar Inperioa