Madril: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Koordenatuak: 40°25′01″N 3°42′12″W / 40.4169°N 3.7033°W / 40.4169; -3.7033
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Euskaltzaindiaren webguneko esteka berriak
No edit summary
365. lerroa: 365. lerroa:
Espainiako hiriburua izanda, Madrila Penintsulako leku guztietatik ailegatu ziren, tartean euskaldun asko. Euskaldunek Madrilgo Euskal Etxea eratu zuten, Jovellanos kalearen 3.ean dagoena.<ref>[http://www.euskaletxea-madrid.com/ Madrilgo Euskal Etxearen webgunea]</ref>
Espainiako hiriburua izanda, Madrila Penintsulako leku guztietatik ailegatu ziren, tartean euskaldun asko. Euskaldunek Madrilgo Euskal Etxea eratu zuten, Jovellanos kalearen 3.ean dagoena.<ref>[http://www.euskaletxea-madrid.com/ Madrilgo Euskal Etxearen webgunea]</ref>


[[Espainiar]]rek biztanleriaren %83,8a osatzen dute, latinamerikarrak, 2007an europarrak, asiarrak, iparamerikarrak eta afrikarrak %16,2a izanik.<ref name="munimadrid.es">{{erreferentzia|url=http://www.munimadrid.es/UnidadesDescentralizadas/UDCEstadistica/Publicaciones/PoblacionExtranjera/1Julio2007/Extranjeros_Julio07.pdf |izenburua=Foreign Population in the city of madrid. A study by the Dirección General de Estadística of the municipality of Madrid |formatua=PDF }}</ref>
[[Espainiar]]rek biztanleriaren % 83,8a osatzen dute, latinamerikarrak, 2007an europarrak, asiarrak, iparamerikarrak eta afrikarrak % 16,2a izanik.<ref name="munimadrid.es">{{erreferentzia|url=http://www.munimadrid.es/UnidadesDescentralizadas/UDCEstadistica/Publicaciones/PoblacionExtranjera/1Julio2007/Extranjeros_Julio07.pdf |izenburua=Foreign Population in the city of madrid. A study by the Dirección General de Estadística of the municipality of Madrid |formatua=PDF }}</ref>


Hona hemen etorkin gehien dituzten hamar herrialdeak: [[Ekuador]]: 104.184, [[Errumania]]: 52.875, [[Bolivia]]: 44.044, [[Kolonbia]]: 35.971, [[Peru]]: 35.083, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]: 34.666, [[Maroko]]: 32.498, [[Dominikar Errepublika]]: 19.602, [[Brasil]]: 14.583 eta [[Paraguai]]: 14.308. Badaude [[Filipinak|filipinar]], [[Ekuatore Ginea|ginea-ekuatortar]], [[bulgaria]]r, [[india]]r, [[italiar]], [[argentina]]r, [[senegal]]dar eta [[polonia]]r asko ere.<ref name="munimadrid.es"/>
Hona hemen etorkin gehien dituzten hamar herrialdeak: [[Ekuador]]: 104.184, [[Errumania]]: 52.875, [[Bolivia]]: 44.044, [[Kolonbia]]: 35.971, [[Peru]]: 35.083, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]: 34.666, [[Maroko]]: 32.498, [[Dominikar Errepublika]]: 19.602, [[Brasil]]: 14.583 eta [[Paraguai]]: 14.308. Badaude [[Filipinak|filipinar]], [[Ekuatore Ginea|ginea-ekuatortar]], [[bulgaria]]r, [[india]]r, [[italiar]], [[argentina]]r, [[senegal]]dar eta [[polonia]]r asko ere.<ref name="munimadrid.es"/>


Etorkin gehien dituzten barrutiak honakoak dira: [[Centro (Madril)|Centro]] (%27,22), [[Tetuán (Madril)|Tetuán]] (%19,58), [[Carabanchel]] (%17,34) eta [[Usera]] (%16,29). Immigrazio gutxien dutenak, ordea, honako hauek dira: [[Moratalaz]] (%7,63), [[Fuencarral-El Pardo]] (%8,43), [[Retiro (Madril)|Retiro]] (%8,75) eta [[Hortaleza]] (%8,84).
Etorkin gehien dituzten barrutiak honakoak dira: [[Centro (Madril)|Centro]] (% 27,22), [[Tetuán (Madril)|Tetuán]] (% 19,58), [[Carabanchel]] (% 17,34) eta [[Usera]] (% 16,29). Immigrazio gutxien dutenak, ordea, honako hauek dira: [[Moratalaz]] (% 7,63), [[Fuencarral-El Pardo]] (% 8,43), [[Retiro (Madril)|Retiro]] (% 8,75) eta [[Hortaleza]] (% 8,84).


== Antolaketa politiko-administratiboa ==
== Antolaketa politiko-administratiboa ==
378. lerroa: 378. lerroa:
[[Fitxategi:Districts of Madrid.svg|right|thumb|300px|Madrilgo mapa barrutitan banatuta]]
[[Fitxategi:Districts of Madrid.svg|right|thumb|300px|Madrilgo mapa barrutitan banatuta]]


# '''[[Centro (Madril)|Centro]]:''' Palacio, Embajadores, Cortes, Justicia, Universidad, Sol.
# '''[[Centro (Madril)|Centro]]''': Palacio, Embajadores, Cortes, Justicia, Universidad, Sol.
# '''[[Arganzuela]]:''' Imperial, Acacias, Chopera, Legazpi, Delicias, Palos de Moguer, Atocha.
# '''[[Arganzuela]]''': Imperial, Acacias, Chopera, Legazpi, Delicias, Palos de Moguer, Atocha.
# '''[[Retiro (Madril)|Retiro]]:''' Pacífico, Adelfas, Estrella, Ibiza, Jerónimos, Niño Jesús.
# '''[[Retiro (Madril)|Retiro]]''': Pacífico, Adelfas, Estrella, Ibiza, Jerónimos, Niño Jesús.
# '''[[Salamanca (Madril)|Salamanca]]:''' Recoletos, Goya, Fuente del Berro, Guindalera, Lista, Castellana.
# '''[[Salamanca (Madril)|Salamanca]]''': Recoletos, Goya, Fuente del Berro, Guindalera, Lista, Castellana.
# '''[[Chamartín (Madril)|Chamartín]]:''' El Viso, Prosperidad, Ciudad Jardín, Hispanoamérica, Nueva España, Castilla.
# '''[[Chamartín (Madril)|Chamartín]]''': El Viso, Prosperidad, Ciudad Jardín, Hispanoamérica, Nueva España, Castilla.
# '''[[Tetuán (Madril)|Tetuán]]:''' Bellas Vistas, Cuatro Caminos, Castillejos, Almenara, Valdeacederas, Berruguete.
# '''[[Tetuán (Madril)|Tetuán]]''': Bellas Vistas, Cuatro Caminos, Castillejos, Almenara, Valdeacederas, Berruguete.
# '''[[Chamberí]]:''' Gaztambide, Arapiles, Trafalgar, Almagro, Vallehermoso, Ríos Rosas.
# '''[[Chamberí]]''': Gaztambide, Arapiles, Trafalgar, Almagro, Vallehermoso, Ríos Rosas.
# '''[[Fuencarral-El Pardo]]:''' El Pardo, Fuentelarreina, Peñagrande, Barrio del Pilar, La Paz, Valverde, Mirasierra, El Goloso.
# '''[[Fuencarral-El Pardo]]''': El Pardo, Fuentelarreina, Peñagrande, Barrio del Pilar, La Paz, Valverde, Mirasierra, El Goloso.
# '''[[Moncloa-Aravaca]]:''' Casa de Campo, Argüelles, Ciudad Universitaria, Valdezarza, Valdemarín, El Plantío, Aravaca.
# '''[[Moncloa-Aravaca]]''': Casa de Campo, Argüelles, Ciudad Universitaria, Valdezarza, Valdemarín, El Plantío, Aravaca.
# '''[[Latina (Madril)|Latina]]:''' Los Cármenes, Puerta del Ángel, Lucero, Aluche, Las Águilas, Campamento, Cuatro Vientos.
# '''[[Latina (Madril)|Latina]]''': Los Cármenes, Puerta del Ángel, Lucero, Aluche, Las Águilas, Campamento, Cuatro Vientos.
# '''[[Carabanchel]]:''' Comillas, Opañel, San Isidro, Vista Alegre, Puerta Bonita, Buenavista, Abrantes.
# '''[[Carabanchel]]''': Comillas, Opañel, San Isidro, Vista Alegre, Puerta Bonita, Buenavista, Abrantes.
# '''[[Usera]]:''' Orcasitas, Orcasur, San Fermín, Almendrales, Moscardó, Zofío, Pradolongo.
# '''[[Usera]]''': Orcasitas, Orcasur, San Fermín, Almendrales, Moscardó, Zofío, Pradolongo.
# '''[[Puente de Vallecas]]:''' Entrevías, San Diego, Palomeras Bajas, Palomeras Sureste, Portazgo, Numancia.
# '''[[Puente de Vallecas]]''': Entrevías, San Diego, Palomeras Bajas, Palomeras Sureste, Portazgo, Numancia.
# '''[[Moratalaz]]:''' Pavones, Horcajo, Marroquina, Media Legua, Fontarrón, Vinateros.
# '''[[Moratalaz]]''': Pavones, Horcajo, Marroquina, Media Legua, Fontarrón, Vinateros.
# '''[[Ciudad Lineal]]:''' Ventas, Pueblo Nuevo, Quintana, La Concepción, San Pascual, San Juan Bautista, Colina, Atalaya, Costillares.
# '''[[Ciudad Lineal]]''': Ventas, Pueblo Nuevo, Quintana, La Concepción, San Pascual, San Juan Bautista, Colina, Atalaya, Costillares.
# '''[[Hortaleza]]:''' Palomas, Valdefuentes, Canillas, Pinar del Rey, Apóstol Santiago, Piovera.
# '''[[Hortaleza]]''': Palomas, Valdefuentes, Canillas, Pinar del Rey, Apóstol Santiago, Piovera.
# '''[[Villaverde (Madril)|Villaverde]]:''' San Andrés, San Cristóbal, Butarque, Los Rosales, Los Ángeles.
# '''[[Villaverde (Madril)|Villaverde]]''': San Andrés, San Cristóbal, Butarque, Los Rosales, Los Ángeles.
# '''[[Villa de Vallecas]]:''' Casco Histórico de Vallecas, Santa Eugenia.
# '''[[Villa de Vallecas]]''': Casco Histórico de Vallecas, Santa Eugenia.
# '''[[Vicalvaro|Vicálvaro]]:''' Casco Histórico de Vicálvaro, Ambroz.
# '''[[Vicalvaro|Vicálvaro]]''': Casco Histórico de Vicálvaro, Ambroz.
# '''[[San Blas-Canillejas|San Blas]]:''' Simancas, Hellín, Amposta, Arcos, Rosas, Rejas, Canillejas, Salvador.
# '''[[San Blas-Canillejas|San Blas]]''': Simancas, Hellín, Amposta, Arcos, Rosas, Rejas, Canillejas, Salvador.
# '''[[Barajas]]:''' Alameda de Osuna, Aeropuerto, Casco Histórico de Barajas, Timón, Corralejos.
# '''[[Barajas]]''': Alameda de Osuna, Aeropuerto, Casco Histórico de Barajas, Timón, Corralejos.


== Metropoli eremua ==
== Metropoli eremua ==
405. lerroa: 405. lerroa:


Mota horretako metropoli eremu asko bezala, Madrilgo metropoli eremua bi gunetan banatu ohi da:
Mota horretako metropoli eremu asko bezala, Madrilgo metropoli eremua bi gunetan banatu ohi da:
* Barnealdeko eraztuna (''primera corona''): [[Alcorcón]], [[Leganés]], [[Getafe]], [[Móstoles]], [[Fuenlabrada]], [[Coslada]], [[Alcobendas]], [[Pozuelo de Alarcón]], [[San Fernando de Henares]]
* Barnealdeko eraztuna (''primera corona''): [[Alcorcón]], [[Leganés]], [[Getafe]], [[Móstoles]], [[Fuenlabrada]], [[Coslada]], [[Alcobendas]], [[Pozuelo de Alarcón]], [[San Fernando de Henares]].
* Kanpoaldeko eraztuna (''segunda corona''): [[Villaviciosa de Odón]], [[Parla]], [[Pinto]], [[Valdemoro]], [[Rivas-Vaciamadrid]], [[Torrejón de Ardoz]], [[Alcalá de Henares]], [[San Sebastián de los Reyes]], [[Tres Cantos]], [[Las Rozas de Madrid]], [[Majadahonda]], [[Boadilla del Monte]]
* Kanpoaldeko eraztuna (''segunda corona''): [[Villaviciosa de Odón]], [[Parla]], [[Pinto]], [[Valdemoro]], [[Rivas-Vaciamadrid]], [[Torrejón de Ardoz]], [[Alcalá de Henares]], [[San Sebastián de los Reyes]], [[Tres Cantos]], [[Las Rozas de Madrid]], [[Majadahonda]], [[Boadilla del Monte]].
Aldiririk jendetsuenak hegoaldean daude, normalean Madriletik ateratzen diren errepideen ondoan.
Aldiririk jendetsuenak hegoaldean daude, normalean Madriletik ateratzen diren errepideen ondoan.


470. lerroa: 470. lerroa:


* '''[[Pradoko Museoa]]:''' Espainiako margolan museo garrantzitsuena da eta Europako nagusienetarikoa. [[XX. mendea|XX. mende]] aurreko pinturan espezializatua da, batez ere margolan [[italia]]r, [[espainia]]r eta [[flandria|flamenkoan]]. Bertan dauden bilduma inportanteenak [[Diego Velázquez|Velázquez]], [[Francisco Goya|Goya]], ''[[Greco|El Greco]]'' edo [[Roger van der Weyden|Van der Weyden]] margolarienak dira. Margoen artean, nabarmenenak ''Las Meninas'', ''La Fragua de Vulcano'', ''El Descendimiento''... edota Bosco-ren ''El jardín de las delicias'' aipa daitezke.
* '''[[Pradoko Museoa]]:''' Espainiako margolan museo garrantzitsuena da eta Europako nagusienetarikoa. [[XX. mendea|XX. mende]] aurreko pinturan espezializatua da, batez ere margolan [[italia]]r, [[espainia]]r eta [[flandria|flamenkoan]]. Bertan dauden bilduma inportanteenak [[Diego Velázquez|Velázquez]], [[Francisco Goya|Goya]], ''[[Greco|El Greco]]'' edo [[Roger van der Weyden|Van der Weyden]] margolarienak dira. Margoen artean, nabarmenenak ''Las Meninas'', ''La Fragua de Vulcano'', ''El Descendimiento''... edota Bosco-ren ''El jardín de las delicias'' aipa daitezke.
* '''[[Thyssen-Bornemisza Museoa]]''': Munduko [[arte]]-bilduma pribatu handienetarikoa da. Kronologikoki antolatuta daude bildumok, [[Pizkundea]]n hasi eta XX. mendean amaituta. Bigarren solairuan, Pizkundea, Klasizismoa eta [[Quattrocento]]an zehar ibilbide bat egiten da bertan, eta Europako margolari garrantzitsuenei dedikatutako galeria bat ere badago. Honako artista hauek lanekin: [[Tiziano]], [[Tintoretto]], ''[[Greco|El Greco]]'', [[Albrecht Dürer|Durero]] eta [[Jan van Eyck|Jan Van Eyck]], besteak beste. Beheko solairuan, XX. mendeko artelanak biltzen dira, [[kubismo]]tik [[Pop Artea|Pop Art]] mugimendura, [[Pablo Picasso|Picassoren]] eta bera bezalako beste artista nagusien obrak haien artean.
* '''[[Thyssen-Bornemisza Museoa]]''': munduko [[arte]]-bilduma pribatu handienetarikoa da. Kronologikoki antolatuta daude bildumok, [[Pizkundea]]n hasi eta XX. mendean amaituta. Bigarren solairuan, Pizkundea, Klasizismoa eta [[Quattrocento]]an zehar ibilbide bat egiten da bertan, eta Europako margolari garrantzitsuenei dedikatutako galeria bat ere badago. Honako artista hauek lanekin: [[Tiziano]], [[Tintoretto]], ''[[Greco|El Greco]]'', [[Albrecht Dürer|Durero]] eta [[Jan van Eyck|Jan Van Eyck]], besteak beste. Beheko solairuan, XX. mendeko artelanak biltzen dira, [[kubismo]]tik [[Pop Artea|Pop Art]] mugimendura, [[Pablo Picasso|Picassoren]] eta bera bezalako beste artista nagusien obrak haien artean.
* '''[[Sofia Erregina Museoa|Reina Sofía Museoa]]''': XX. mendeko arte espainiarraren museo nazionala da. [[Pablo Picasso]] eta [[Salvador Dalí]] bezalako artisten bildumak ditu, Picassoren ''[[Gernika (margolana)|Gernika]]'' lanik ezagunena delarik. [[Joan Miró]], [[Julio González]], [[Eduardo Txillida|Eduardo Chillida]], [[Pablo Palazuelo]], [[Antoni Tàpies]], [[Pablo Gargallo]], [[Lucio Muñoz]], [[Luis Gordillo]] edo [[Jorge Oteiza]] artisten lanak ere aurki daitezke museo honetan.
* '''[[Sofia Erregina Museoa|Reina Sofía Museoa]]''': XX. mendeko arte espainiarraren museo nazionala da. [[Pablo Picasso]] eta [[Salvador Dalí]] bezalako artisten bildumak ditu, Picassoren ''[[Gernika (margolana)|Gernika]]'' lanik ezagunena delarik. [[Joan Miró]], [[Julio González]], [[Eduardo Txillida|Eduardo Chillida]], [[Pablo Palazuelo]], [[Antoni Tàpies]], [[Pablo Gargallo]], [[Lucio Muñoz]], [[Luis Gordillo]] edo [[Jorge Oteiza]] artisten lanak ere aurki daitezke museo honetan.


482. lerroa: 482. lerroa:
==== Parkeak ====
==== Parkeak ====
Madril biztanle bakoitzeko gune berde gehien duen [[Europa]]ko hirietako bat da (70 metro koadro). Horien artean ezagunenak hauexek dira:
Madril biztanle bakoitzeko gune berde gehien duen [[Europa]]ko hirietako bat da (70 metro koadro). Horien artean ezagunenak hauexek dira:
* '''[[Retiroko lorategiak|Parque del Buen Retiro]]''': Hiriaren erdialdean kokatuta dago, eta 118 hektareako azalera du.
* '''[[Retiroko lorategiak|Parque del Buen Retiro]]''': hiriaren erdialdean kokatuta dago, eta 118 hektareako azalera du.
* '''[[Casa de Campo]]''': [[Moncloa-Aravaca]]ko barrutian kokatuta dago, eta hiriko parkerik handiena da, 1.722,60 [[hektarea]] baititu.
* '''[[Casa de Campo]]''': [[Moncloa-Aravaca]]ko barrutian kokatuta dago, eta hiriko parkerik handiena da, 1.722,60 [[hektarea]] baititu.
* '''[[Parque del Oeste]]'''.
* '''[[Parque del Oeste]]'''.
526. lerroa: 526. lerroa:
{{sakontzeko|La movida madrileña}}
{{sakontzeko|La movida madrileña}}


[[1980ko hamarkada]]n mugimendu "kontra-kulturala" sortu zen Espainiako hiriburuan, irratsaio batzuk bultzatuta eta telebistan ''"La bola de cristal"'' saioa ikur nagusitzat zeukana. [[Nacha Pop]], [[Alaska y los Pegamoides]], [[Radio Futura]], [[Los Secretos]], [[Gabinete Caligari]], [[Tequila (musika taldea)|Tequila]] eta [[Ramoncín]] nabarmendu ziren musika arloan, baina mugimenduak zinema, literatura, komikiak eta fanzineak ere barne hartu zituen. [[Enrique Tierno Galván]] alkatearen sasoiarekin bat egin zuen, eta honek nolabait mugimendua sostengatu egin zuen.
[[1980ko hamarkada]]n mugimendu "kontra-kulturala" sortu zen Espainiako hiriburuan, irratsaio batzuk bultzatuta eta telebistan "''La bola de cristal''" saioa ikur nagusitzat zeukana. [[Nacha Pop]], [[Alaska y los Pegamoides]], [[Radio Futura]], [[Los Secretos]], [[Gabinete Caligari]], [[Tequila (musika taldea)|Tequila]] eta [[Ramoncín]] nabarmendu ziren musika arloan, baina mugimenduak zinema, literatura, komikiak eta fanzineak ere barne hartu zituen. [[Enrique Tierno Galván]] alkatearen sasoiarekin bat egin zuen, eta honek nolabait mugimendua sostengatu egin zuen.


=== Gastronomia ===
=== Gastronomia ===
560. lerroa: 560. lerroa:


== Ekonomia ==
== Ekonomia ==
2003an Madrilgo [[barne produktu gordin]]a 79.785.000.000 €-koa zen, Espainiako osoko %10a zena. Sektore ekonomiko nagusia [[Hirugarren sektore|hirugarrena]] da, hiriko ekonomiaren %85,09a dena. Honen barruan finantza-zerbitzuak (BPGren %31,91a) eta merkatal-zerbitzuak (BPGren %31,84a) nagusiak dira. Industriak %8,96a eta eraikuntzak %5,93a osatzen dute. Nekazaritza, berriz, hondarrekoa da, apenas BPGren %0,03a izanik.
2003an Madrilgo [[barne produktu gordin]]a 79.785.000.000 €-koa zen, Espainiako osoko % 10a zena. Sektore ekonomiko nagusia [[Hirugarren sektore|hirugarrena]] da, hiriko ekonomiaren % 85,09a dena. Honen barruan finantza-zerbitzuak (BPGren % 31,91a) eta merkatal-zerbitzuak (BPGren % 31,84a) nagusiak dira. Industriak % 8,96a eta eraikuntzak %5,93a osatzen dute. Nekazaritza, berriz, hondarrekoa da, apenas BPGren % 0,03a izanik.


Madril Espainiako enpresa-gunerik inportanteena da: 2008an, Espainiako 2.000 enpresa handienen %72ak Madrilen zuen bere egoitza.<ref>{{Erreferentzia|egilea=Turismo — Comunidad de Madrid|izenburua=Madrid: La tercera mayor ciudad de la Unión Europea|urtea=2008|url=http://www.youtube.com/watch?v=sX0MQaUxTvA&feature=related}}</ref> Egun, Espainiako 5.000 enpresa nagusien diru-sarreren %50,1a Madrilen egoitza duten enpresak izaten dituzte, nahiz eta %31,8a baino ez direlako.<ref>{{erreferentzia|egilea=Iberinform.es|izenburua=El 50% de los ingresos del ranking 5000 se concentran en Madrid|urtea=2009|url=http://www.iberinform.es/Noticias_Iberinform/noticia/mitad-empresas-espana-ranking-5000-madrid-2009.html}}</ref>
Madril Espainiako enpresa-gunerik inportanteena da: 2008an, Espainiako 2.000 enpresa handienen % 72ak Madrilen zuen bere egoitza.<ref>{{Erreferentzia|egilea=Turismo — Comunidad de Madrid|izenburua=Madrid: La tercera mayor ciudad de la Unión Europea|urtea=2008|url=http://www.youtube.com/watch?v=sX0MQaUxTvA&feature=related}}</ref> Egun, Espainiako 5.000 enpresa nagusien diru-sarreren % 50,1a Madrilen egoitza duten enpresak izaten dituzte, nahiz eta % 31,8a baino ez direlako.<ref>{{erreferentzia|egilea=Iberinform.es|izenburua=El 50% de los ingresos del ranking 5000 se concentran en Madrid|urtea=2009|url=http://www.iberinform.es/Noticias_Iberinform/noticia/mitad-empresas-espana-ranking-5000-madrid-2009.html}}</ref>


Erakustazokak antolatzen ere Espainiako hiririk nagusiena da,<ref>{{Erreferentzia|egilea=http://www.elblogsalmon.com|izenburua=Historia de la Feria de Madrid (IFEMA)|urtea=2005|url=http://www.elblogsalmon.com/sectores/historia-de-la-feria-de-madrid-ifema}}</ref> eta baita Europa mailan ere.<ref>{{erreferentzia|izena=Juan |abizena= Puchalt Sanchís|izenburua=La actividad ferial en el contexto europeo|urtea=2007|url=http://www.revistasice.com/cmsrevistasICE/pdfs/ICE_840_29-50__8604A59865CE253C60C4E55FE1295380.pdf}}</ref> IFEMA erakundeak [[FITUR]], [[Madrid Fusión]], [[ARCO]], [[SIMO TCI]], Automobil Azoka edo [[Cibeles Madrid Fashion Week]] antolatzen ditu.<ref>{{erreferentzia|egilea=www.feriascomerciales.es|izenburua=IFEMA — Ferias celebradas|urtea=2009|url=http://www.feriascomerciales.es/ifema/ifema/?task=archive}}</ref>
Erakustazokak antolatzen ere Espainiako hiririk nagusiena da,<ref>{{Erreferentzia|egilea=http://www.elblogsalmon.com|izenburua=Historia de la Feria de Madrid (IFEMA)|urtea=2005|url=http://www.elblogsalmon.com/sectores/historia-de-la-feria-de-madrid-ifema}}</ref> eta baita Europa mailan ere.<ref>{{erreferentzia|izena=Juan |abizena= Puchalt Sanchís|izenburua=La actividad ferial en el contexto europeo|urtea=2007|url=http://www.revistasice.com/cmsrevistasICE/pdfs/ICE_840_29-50__8604A59865CE253C60C4E55FE1295380.pdf}}</ref> IFEMA erakundeak [[FITUR]], [[Madrid Fusión]], [[ARCO]], [[SIMO TCI]], Automobil Azoka edo [[Cibeles Madrid Fashion Week|''Cibeles Madrid Fashion Week'']] antolatzen ditu.<ref>{{erreferentzia|egilea=www.feriascomerciales.es|izenburua=IFEMA — Ferias celebradas|urtea=2009|url=http://www.feriascomerciales.es/ifema/ifema/?task=archive}}</ref>


== Garraioak ==
== Garraioak ==
=== Autobideak ===
=== Autobideak ===
Madrilgo autobide nagusiek ibilbide erradiala dute. Garrantzitsuenak honako hauek dira:
Madrilgo autobide nagusiek ibilbide erradiala dute.


Garrantzitsuenak honako hauek dira:
⚫
* '''[[A-1]]''': Madril - [[Aranda de Duero]] - [[Burgos]] - [[Miranda Ebro]] - [[Gasteiz]] - [[Donostia]]
⚫
* '''[[A-2]]''': Madril - [[Guadalajara (Espainia)|Guadalajara]] - [[Zaragoza]] - [[Lleida]] - [[Bartzelona]]
⚫
* '''[[A-3]]''': Madril - [[Valentzia]]
⚫
* '''[[A-4]]''': Madril - [[Kordoba]] - [[Sevilla]] - [[Jerez de la Frontera]] - [[Cádiz]]
⚫
* '''[[A-5]]''': Madril - [[Talavera de la Reina]] - [[Mérida]] - [[Badajoz]] - [[Portugal]]go muga
⚫
* '''[[A-6]]''': Madril - [[Arévalo]] - [[Tordesillas]] - [[Benavente (Zamora)|Benavente]] - [[Ponferrada]] - [[Lugo]] - [[Coruña|A Coruña]]


⚫
* '''[[A-1]]''': Madril – [[Aranda de Duero]] – [[Burgos]] – [[Miranda Ebro]] – [[Gasteiz]] – [[Donostia]];
⚫
Madrilgo hiriak, gainera, inguratzen dituen errepideak ere baditu. Hauek hiriko eta gune metropolitarreko leku ezberdinen artean garraiatzea ahalbidetzen dute, hiri barrutik pasatu beharrik gabe. Honako hauek dira:
⚫
* '''[[A-2]]''': Madril – [[Guadalajara (Espainia)|Guadalajara]] – [[Zaragoza]] – [[Lleida]] – [[Bartzelona]];
⚫
* '''[[A-3]]''': Madril – [[Valentzia]];
⚫
* '''[[A-4]]''': Madril – [[Kordoba]] – [[Sevilla]] – [[Jerez de la Frontera]] – [[Cádiz]];
⚫
*'''[[A-5]]''': Madril – [[Talavera de la Reina]] – [[Mérida]] – [[Badajoz]] – [[Portugal]]go muga;
⚫
*'''[[A-6]]''': Madril – [[Arévalo]] – [[Tordesillas]] – [[Benavente (Zamora)|Benavente]] – [[Ponferrada]] – [[Lugo]] – [[Coruña|A Coruña]].


⚫
Madrilgo hiriak, gainera, inguratzen dituen errepideak ere baditu. Hauek hiriko eta gune metropolitarreko leku ezberdinen artean garraiatzea ahalbidetzen dute, hiri barrutik pasatu beharrik gabe.
⚫
* '''[[M-30]]''': hiriaren erdigunea inguratzen du.

⚫
* '''[[M-40]]''': hiriaren egoitzaldea inguratzen du.
Honako hauek dira:
⚫
* '''[[M-45]]''': udalerri osoa inguratzen du.

⚫
* '''[[M-50]]''': gune metropolitarra inguratzen du.
⚫
*'''[[M-30]]''': hiriaren erdigunea inguratzen du;
⚫
*'''[[M-40]]''': hiriaren egoitzaldea inguratzen du;
⚫
*'''[[M-45]]''': udalerri osoa inguratzen du;
⚫
*'''[[M-50]]''': gune metropolitarra inguratzen du.


=== Metroa ===
=== Metroa ===
590. lerroa: 594. lerroa:
Une honetan, Madrilgo [[metro (garraiobidea)|metro-sarea]] Europako handienetarikoa da, [[Londres]]koaren eta [[Paris]]koaren atzetik, betiere.
Une honetan, Madrilgo [[metro (garraiobidea)|metro-sarea]] Europako handienetarikoa da, [[Londres]]koaren eta [[Paris]]koaren atzetik, betiere.


Metro-sarea 226.729&nbsp;km luze da, eta 13 lineak osatzen dute (12 linea + adar bat). Horietatik bederatzi, Madrilgo udalerrian bertan daude osorik; hiru, udalerritik kanpo ibiltzen dira zati batean; eta beste linea bat osorik dabil Madrilgo hiritik kanpo. 238 geltoki ditu metroak, eta horien artean 151 dira bakunak, 26 bikoitzak, 10 hirukoitzak, eta bat laukoitza (Avenida de América). Horrez gain, hiru [[tranbia]] linea ditu, Metro Ligero (metro arina) izenekoak, bai eta [[Renfe Aldiriak|Renfe Aldirikoak]] zerbitzuarekin lotunea duten 19 geraleku ere.
Metro-sarea 226.729&nbsp;km luze da, eta 13 lineak osatzen dute (12 linea + adar bat). Horietatik bederatzi, Madrilgo udalerrian bertan daude osorik; hiru, udalerritik kanpo ibiltzen dira zati batean; eta beste linea bat osorik dabil Madrilgo hiritik kanpo. 238 geltoki ditu metroak, eta horien artean 151 dira bakunak, 26 bikoitzak, 10 hirukoitzak, eta bat laukoitza (''Avenida de América''). Horrez gain, hiru [[tranbia]] linea ditu, Metro Ligero (metro arina) izenekoak, bai eta [[Renfe Aldiriak|Renfe Aldirikoak]] zerbitzuarekin lotunea duten 19 geraleku ere.


2000ko ekainean, Metro Sur izeneko linea jarri zen abian. Linea horren helburua da Madril hiria eta erkidegoko hegoaldeko hiriak lotzea. Ibilbide zirkularra du, Móstoles, Leganés, Fuenlabrada edota Getafe udalerriak haien artean eta hiriburuarekin batera lotzeko. Milioi bat biztanleri eskaintzen die zerbitzu eraginkor, arin eta ekologikoa Metro Surrek.
2000ko ekainean, Metro Sur izeneko linea jarri zen abian. Linea horren helburua da Madril hiria eta erkidegoko hegoaldeko hiriak lotzea. Ibilbide zirkularra du, Móstoles, Leganés, Fuenlabrada edota Getafe udalerriak haien artean eta hiriburuarekin batera lotzeko. Milioi bat biztanleri eskaintzen die zerbitzu eraginkor, arin eta ekologikoa Metro Surrek.
609. lerroa: 613. lerroa:


== Hedabideak ==
== Hedabideak ==
Espainiako hedabide nagusien egoitzak Madril inguruan daude. Telebisten artean, [[Televisión Española]]k [[Pozuelo de Alarcón]]en, [[Antena 3]]ek eta [[LaSexta]]k [[San Sebastián de los Reyes]]en eta [[Telecinco]]k Fuencarral auzoan dute bere egoitza. Irrati nagusiak ere ([[Radio Nacional de España]], [[SER]] edo [[COPE]]) Madrilen dute egoitza.
Espainiako hedabide nagusien egoitzak Madril inguruan daude. Telebisten artean, [[Televisión Española|''Televisión Español''a]]k [[Pozuelo de Alarcón]]en, [[Antena 3]]ek eta [[LaSexta]]k [[San Sebastián de los Reyes]]en eta [[Telecinco]]k Fuencarral auzoan dute bere egoitza. Irrati nagusiak ere ([[Radio Nacional de España]], [[SER]] edo [[COPE]]) Madrilen dute egoitza.


[[Egunkari]] orokor nagusien artean "[[ABC (egunkaria)|ABC]]", "[[El Mundo]]", "[[El País]]" eta "[[La Razón]]" nagusitzen dira, eta kirol egunkarien artean "[[As]]" eta "[[Marca]]".
[[Egunkari]] orokor nagusien artean "[[ABC (egunkaria)|ABC]]", "[[El Mundo|''El Mundo'']]", "[[El País|''El País'']]" eta "[[La Razón|''La Razón'']]" nagusitzen dira, eta kirol egunkarien artean "''[[As]]''" eta "''[[Marca]]''".


== Kirola ==
== Kirola ==
713. lerroa: 717. lerroa:
*{{banderaikur|Polonia}} [[Varsovia]] ([[Polonia]])<ref name=":0" />
*{{banderaikur|Polonia}} [[Varsovia]] ([[Polonia]])<ref name=":0" />
|}
|}
Madril [[Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasuna|Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren]] ([[Gaztelania|gaztelaniaz]]: ''Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI'') ([[Portuges|portugesez]]: ''União de Cidades Capitais Ibero-americanas'') partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: <ref>{{Cite web|url=http://ciudadesiberoamericanas.org/quienes-somos/ciudades-miembro/|izenburua=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|sartze-data=2018-07-26|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
Madril [[Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasuna|Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren]] ([[Gaztelania|gaztelaniaz]]: ''Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas – UCCI'') ([[Portuges|portugesez]]: ''União de Cidades Capitais Ibero-americanas'') partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: <ref>{{Cite web|url=http://ciudadesiberoamericanas.org/quienes-somos/ciudades-miembro/|izenburua=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|sartze-data=2018-07-26|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|
|

13:26, 11 urtarrila 2019ko berrikusketa

Madril
Madrid
Espainiako udalerria
Goikoaldean: AZCA eta CTBA negozioguneen ikuspegia; Erdialdeko ezkerraldean, Alcalá kalea eta Metropolis eraikina; Erdialdeko eskuinaldean: Madrilgo udaletxea, Zibeles plazan; Behealdean: Madrilgo Errege Jauregia eta Almudena katedrala. Irudi gehiago
Fitxategi:Bandera de Madrid.svg
Administrazioa
Herrialdea Espainia
ProbintziaMadril
AlkateaManuela Carmena (Ahora Madrid)
Izen ofizialaMadrid
Jatorrizko izenaMadrid
Posta kodea28001–28081
INEk ezarritako kodea28079
HerriburuaMadrid city (en) Itzuli
Geografia
Koordenatuak40°25′01″N 3°42′12″W / 40.4169°N 3.7033°W / 40.4169; -3.7033
Map
Azalera605,77 km²
Altuera667
MugakideakAlcorcón, Alcobendas, Leganés, Pozuelo de Alarcón, Getafe, Rivas-Vaciamadrid, San Fernando de Henares, Coslada, Paracuellos de Jarama, San Sebastián de los Reyes, Colmenar Viejo, Tres Cantos, Hoyo de Manzanares, Torrelodones, Las Rozas de Madrid eta Majadahonda
Demografia
Biztanleria3.332.035 (2023)
51.253 (2022)
alt_left 1.745.973 (%52,4) (%45,6) 1.520.153 alt_right
Dentsitatea5.294,5 bizt/km²
Informazio gehigarria
SorreraIX. mendean
Telefono aurrizkia91
Ordu eremuaUTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuakBuenos Aires, Abu Dhabi, Asuncion, Pekin, Berlin, Bogota, Bordele, Budapest, Caracas, Guatemalako Hiria, Habana, La Paz, Lima, Lisboa, Managua, Manila, Mexiko Hiria, Montevideo, New York, Nuakxot, Panama Hiria, Quito, Praga, Rabat, Rio de Janeiro, San José, San Juan, San Salvador, Santiago, Santo Domingo, Sarajevo, Sofia, Tegucigalpa, Tripoli, Varsovia, Cannes, La Serena, Chimbote, Brusela, Atenas, Damasko, Miami, Tirana, Maui konderria (Hawaii), Marrakex, Hama, Mosku eta Kiev
MatrikulaM
http://www.munimadrid.es

Madril[1][2] (gaztelaniaz eta ofizialki: Madrid, maˈðɾið ahoskatua) Espainiako eta Madrilgo Erkidegoko hiriburua eta hiri nagusia da, Iberiar penintsularen erdialdean dagoena. 2011ko biztanle-erroldaren arabera 3.293.601 biztanle ditu[3] (6.543.031 Madrilgo metropolitar gune osoan). Honenbestez, Europar Batasuneko hirugarren metropoli-barrutirik handiena osatzen du Madrilek.[4][5]

Madril Espainiako Gobernuaren eta Gorteen egoitza da, baita Administrazio Zentralaren eta Estatuaren erakundeen bilgunea. Ekonomikoki, finantza eta industria gune garrantzitsua da Madril, enpresa nazional eta mundu mailako enpresa askoren egoitza baita. Estatu mailan, berebiziko garrantzia du kultur arloan, bertan baitaude Pradoko Museoa, Thyssen-Bornemisza eta Reina Sofía museoak.[6]

Geografia

Kokapena

Madril erdialdeko Iberiar Penintsulan dago, Cerro de los Ángeles muino lekukotik kilometro gutxitara. Hiriko koordenadak 40°26′N 3°41′W / 40.433°N 3.683°W / 40.433; -3.683 dira eta batez besteko altuera 667 metrokoa da, Europako hiriburu altuenetariko bat izanik.

Geografiko eta meteorologikoki hegoaldeko Iberiar goi-lautadan dago, Guadarramako mendilerrotik kilometro batzuk hegoalderantz.

Hidrografia

Hidrografikoki, Tajoaren arroan dago. Hiriko ibai nagusia Manzanares da, El Pardo inguruan izen bereko urtegian Madrilen sartzen dena. Ibai honen zenbait ibaiadarrek ere hiria zeharkatzen dute, Meaques edo Leganitos tartean. Gainera, Jaramaren ibaiadarrak diren Moraleja, de la Vega, Valdelamasa edo Viñuelas errekek edo Guadarramaren ibaiadarra den Cedrón errekak udalerria ere zeharkatzen dute.

Klima

Madrilgo klimak klima kontinental eta klima mediterraneo nahasten ditu, hiriko ezaugarrien eragina jasan ondoren. Bataz besteko tenperatura 14,5 °C-koa da.

Neguak hotzak dira, bataz besteko tenperatura 4-5 °C-koa, sarritan izozteak dituztenak. Udak, berriz, beroak dira eta bataz besteko tenperatura 24 °C-koa izanik, nahiz eta batzutan 35 °C-koak baino altuagoak ere izan. Oszilazio termikoa handiagoa da periferian erdialdean baino, gizakien eragina zela eta. Urtean 400 mm-ko baino prezipitazio handiagoak dituzte, ekainetik irailera hilabete lehorragoak izanik.[7]

    Datu klimatikoak (Madril, Retiroko lorategiak)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 12.0 15.7 17.5 21.4 26.9 31.2 30.7 26.0 19.0 13.4 10.1 19.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 6.2 7.9 10.7 12.4 16.1 21.0 24.8 24.5 20.5 14.6 9.7 7.0 14.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 2.6 3.7 5.6 7.2 10.7 15.1 18.4 18.2 15.0 10.2 6.0 3.8 9.7
Pilatutako prezipitazioa (mm) 37 35 26 47 52 25 15 10 28 49 56 56 436
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 6 6 5 7 8 4 2 2 3 6 6 7 63
Eguzki orduak 148 157 214 231 272 310 359 335 261 198 157 124 2769
Iturria: Agencia Estatal de Meteorología[8]
    Datu klimatikoak (Madril-Barajas aireportua, hiriaren erdigunetik 9 kilometrora)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 10.6 12.9 16.3 18.0 22.3 28.2 33.0 32.4 27.6 20.6 14.7 11.0 20.6
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 7.2 9.8 11.7 15.6 20.7 24.5 24.2 20.2 14.4 9.2 6.4 14.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.3 1.5 3.2 5.4 8.4 13.0 16.1 16.0 12.7 8.3 3.8 1.8 7.6
Pilatutako prezipitazioa (mm) 33 34 23 39 47 26 11 12 24 39 48 48 386
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 6 5 4 6 7 4 2 2 3 6 6 7 58
Eguzki orduak 140 164 221 219 256 299 344 328 252 198 155 115 2658
Iturria: Agencia Estatal de Meteorología[9]

Historia

Hiriaren jatorria zehatzeke dago, hilobi bisigodoak eta aurreerromatar aztarnategiak (zeltar carpetani) topatu dituztelako. Madrilgo hiria musulmanek sortu zuten IX. mendean (arabieraz: مجريط Maǧrīţ), Matrice izeneko vicus bisigodoa zegoen tokian.[10][11] Mohamed I.a emirrak ibaiaren ondoan (non egun Madrilgo Errege Jauregia dagoen) gotorleku bat eraiki zuen, Guadarramako mendilerroa kontrolatzeko eta iparraldeko erresumetara zihoazen razziek geltoki bat izan zezaten.[12] 1023 eta 1030 artean, Maǧrīţ Santaverreko Banu Dhi l-Nun leinuaren eskuetan zegoen, Toledoko taifa gobernatzen zuena.

1083an Alfontso VI.a Leon eta Gaztelakoak hiria konkistatu zuen. 1123an hiribildu izendatu zuten eta kontzeju bilakatu zen (Comunidad de Villa y Tierra). 1188an lehendabizikoz Gaztelako Gorteetan parte hartu zuen eta 1202an Alfontso VIII.ak lehenengo forua eman zion.

1520an Karlos I.a ailegatu baino lehen, Gaztelako Komunitateen Gerran, Juan de Zapatak zuzendua komuneroen alde egin zuen[13] baina, Villalarreko gudua eta gero, erregearen gudarosteek hartua izan zen. Filipe II.ak aukeratu zuen Gorteen egoitza izateko 1561ean. Orduz geroztik, bere horretan jarraitu du, 1601. eta 1606. urteen arteko epe laburrean izan ezik, Valladolida aldatu baitzuten orduan hiriburutza. Bestalde, Gerra Zibilean zehar, Espainiako gobernua Valentziara aldatu zen lehenengo, eta Bartzelonara ondoren. Hala ere, gerra bukatu zenean Madrilek hartu zuen berriz lekukoa, eta horrela mantendu da gaur egun arte

Madrilgo hitzarmenak 1616an egin ziren lehen aldiz. Espainiako Karlos V.aren eta Frantziako Frantzisko I.aren arteko hitzarmena izan zen (1616ko urtarrilaren 14). Frantziako erregea Espainiako enperadorearen eskuetan zegoen Madrilen, Paviako borrokaren ondoren. Hitzarmen honen bidez Frantziako erregeak Burgundiako dukerria emango zuela, Italiari eta Flandesko Jaurgoari buruz zituen asmoak baztertuko zituela eta Leonorrekin, Karlos V.aren arrebarekin, ezkonduko zela agindu zuen. Hala ere, askatu zutenean ez zituen akordioak onartu eta hitzarmena indarrik gabe geratu zen.

Madrilgo bigarren hitzarmenak 1621ean egin ziren. Espainiako Gortearen eta Frantziako eta Vatikanoko ordezkarien artean sinatutako akordioa. Hitzarmen horren bidez Grisoietako Errepublika Valtelina izenekoaz jabetu zen berriro (1621eko apirilaren 26). Ez zen bete hitzarmen honetan erabakitakoa.

Hiriburu bilakatu zenetik, Madrilgo biztanleriak hasi eta hasi egin du eta 1625ean harresiak bota zituzten, jadanik gaindituak zituztelako. Espainiako Ondorengotza Gerran Filipe V.aren hiriburua izan zen eta, austriarren aldekoek bitan hartu zuten, 1706an eta 1710ean hain zuzen ere.[14]

1721ean, Madrilgo azken hitzarmena gertatu zen. Espainiaren, Frantziaren eta Ingalaterraren artean egindako hitzarmena, Utrecht, Baden eta Londreseko hitzarmenak bateratzen zituena. Hitzarmen honen asmoa Espainiaren eta Erresuma Batuko Inperioaren arteko arazoak konpontzea zen.

Borboitarrek Erdi Aroko hiria berreraiki zuten eta Francesco Sabatini, Ventura Rodríguez edo Juan de Villanueva bezalako arkitektoei esker, 1755erako Karlos III.ak europar hiriburu neoklasikoa zuen. Madrildarrek, berriz, ez ziren kontent eta 1766an Esquilacheren aurkako matxinada piztu zen.

Borboitarrek artisautza babestu zuten, XIX. mendearen erditik aurrera industria bilakatu eta Espainiako ekonomiaren eragile bihurtu zen (kimika, metalurgia, elektronika, farmazeutikoa). Hala ere, XX. mendearen hasieran Madril hiri modernoarena baino herri txikiaren irudia zuen. Lehenengo herenean biztanleria bikoiztu eta 950.000 biztanle izatera ailegatu zen. Las Ventas, Tetuán edo El Carmen bezalako aldiri berriak langileen etxeez bete ziren, erdi-mailako klaserako zabalgune bat eraiki zuten bitartean.[15]

Espainiako Bigarren Errepublika Puerta del Solen aldarrikatu zuten eta Gerra Zibila piztean legitimitatearen alde egin zuen. Hori zela eta, 1936 eta 1939 artean setioa jasan zuen.[16] Frankismoan barneko immigrazioak hiriaren biztanleria handitu zuen, txabolismo sortuz.

1983an Madrilgo Erkidegoa sortu zutenean, bere hiriburu izendatu zuten. Harrezkero, hiriak bere etengabeko hazkunde ekonomikoari ekin zion baina une latzak ere jasan zituen: 2004an Madrilgo aldirikoen tren sareko 4 trenetan egindako eraso terroristak izan ziren, Espainia eta Europako historian handienak izan zirenak. Komando islamista batek ia 200 hildako eta 2.000tik gora zauritu eragin zituen.[17]

Demografia

Biztanleria

1897 - 2005 Bilakaera
Urtea Udalerria Probintzia Portzentaia
1897 542.739 730.807 74,27
1900 575.675 773.011 74,47
1910 614.322 831.254 73,90
1920 823.711 1.048.908 78,53
1930 1.041.767 1.290.445 80,73
1940 1.322.835 1.574.134 84,04
1950 1.553.338 1.823.418 85,19
1960 2.177.123 2.510.217 86,73
1965 2.793.510 3.278.068 85,22
1970 3.120.941 3.761.348 82,97
1975 3.228.057 4.319.904 74,73
1981 3.158.818 4.686.895 67,40
1986 3.058.812 4.780.572 63,98
1991 3.010.492 4.647.555 64,78
1996 2.866.850 5.022.289 57,08
2001 2.938.723 5.423.384 54,19
2004 3.099.834 5.804.829 53,40
2005 3.155.359 5.964.143 52,90

Madrilgo biztanleriak gorakada nabarmena izan du hiriburu izendatu zutenetik. Hazkunde horrek izandako garairik aipagarriena 1940. eta 1970. urte bitartekoa izan zen, barne-immigrazioaren gorakadaren ondorioz. 1970eko hamarkadaren ondoren, ordea, hazkunde horrek behera egin zuen, biztanleria jaisten ere hasi zela, baina 1995. urteaz geroztik berriro ere hazten ari da, oraingo honetan kanpo-immigrazioaren ondorioz.

Datu publikoen arabera, 3.155.359 biztanle zituen hiriak 2005eko uztailaren 1ean eta 2001ean, berriz, 2.938.723 zituen.

Biztanleria aldaketak

Jaiotzak

2004. urtean 32.851 jaiotza izan ziren hirian, aurreko urtean baino gehiago. Azken urteotan jaiotza kopuruak joera gorakor etengabea izan du, jaiotza tasa 10,38ra iritsi da.

Heriotzak

2004. urtean 26.527 heriotza izan ziren hirian, 2003an baino gehixeago, baina 2000, 2001 eta 2002an baino gutxiago. Heriotza tasa 8,38koa da, azken urteetan baino baxuagoa.

Immigrazioa

Espainiako hiriburua izanda, Madrila Penintsulako leku guztietatik ailegatu ziren, tartean euskaldun asko. Euskaldunek Madrilgo Euskal Etxea eratu zuten, Jovellanos kalearen 3.ean dagoena.[18]

Espainiarrek biztanleriaren % 83,8a osatzen dute, latinamerikarrak, 2007an europarrak, asiarrak, iparamerikarrak eta afrikarrak % 16,2a izanik.[19]

Hona hemen etorkin gehien dituzten hamar herrialdeak: Ekuador: 104.184, Errumania: 52.875, Bolivia: 44.044, Kolonbia: 35.971, Peru: 35.083, Txina: 34.666, Maroko: 32.498, Dominikar Errepublika: 19.602, Brasil: 14.583 eta Paraguai: 14.308. Badaude filipinar, ginea-ekuatortar, bulgariar, indiar, italiar, argentinar, senegaldar eta poloniar asko ere.[19]

Etorkin gehien dituzten barrutiak honakoak dira: Centro (% 27,22), Tetuán (% 19,58), Carabanchel (% 17,34) eta Usera (% 16,29). Immigrazio gutxien dutenak, ordea, honako hauek dira: Moratalaz (% 7,63), Fuencarral-El Pardo (% 8,43), Retiro (% 8,75) eta Hortaleza (% 8,84).

Antolaketa politiko-administratiboa

Madrilgo Udalak zuzentzen du hiria. Udaleko arduradunak lau urtean behin aukeratzen dira, 18 urtetik gorako biztanle guztien botoekin. 2015tik hona, Manuela Carmena izan da hiriburuko alkate.

Hiria 21 barrutitan dago zatituta, eta horiek auzotan antolatuta daude. Barruti bakoitza "Barrutiko Udal Batzordea" deituriko organoak administratzen du, hiritarren parte-hartzea bideratzea helburu duena. Madrilen azken zatiketa administratiboa 1988koa da, eta honako barruti eta auzo hauetan banatzen du hiria:

Madrilgo mapa barrutitan banatuta
  1. Centro: Palacio, Embajadores, Cortes, Justicia, Universidad, Sol.
  2. Arganzuela: Imperial, Acacias, Chopera, Legazpi, Delicias, Palos de Moguer, Atocha.
  3. Retiro: Pacífico, Adelfas, Estrella, Ibiza, Jerónimos, Niño Jesús.
  4. Salamanca: Recoletos, Goya, Fuente del Berro, Guindalera, Lista, Castellana.
  5. Chamartín: El Viso, Prosperidad, Ciudad Jardín, Hispanoamérica, Nueva España, Castilla.
  6. Tetuán: Bellas Vistas, Cuatro Caminos, Castillejos, Almenara, Valdeacederas, Berruguete.
  7. Chamberí: Gaztambide, Arapiles, Trafalgar, Almagro, Vallehermoso, Ríos Rosas.
  8. Fuencarral-El Pardo: El Pardo, Fuentelarreina, Peñagrande, Barrio del Pilar, La Paz, Valverde, Mirasierra, El Goloso.
  9. Moncloa-Aravaca: Casa de Campo, Argüelles, Ciudad Universitaria, Valdezarza, Valdemarín, El Plantío, Aravaca.
  10. Latina: Los Cármenes, Puerta del Ángel, Lucero, Aluche, Las Águilas, Campamento, Cuatro Vientos.
  11. Carabanchel: Comillas, Opañel, San Isidro, Vista Alegre, Puerta Bonita, Buenavista, Abrantes.
  12. Usera: Orcasitas, Orcasur, San Fermín, Almendrales, Moscardó, Zofío, Pradolongo.
  13. Puente de Vallecas: Entrevías, San Diego, Palomeras Bajas, Palomeras Sureste, Portazgo, Numancia.
  14. Moratalaz: Pavones, Horcajo, Marroquina, Media Legua, Fontarrón, Vinateros.
  15. Ciudad Lineal: Ventas, Pueblo Nuevo, Quintana, La Concepción, San Pascual, San Juan Bautista, Colina, Atalaya, Costillares.
  16. Hortaleza: Palomas, Valdefuentes, Canillas, Pinar del Rey, Apóstol Santiago, Piovera.
  17. Villaverde: San Andrés, San Cristóbal, Butarque, Los Rosales, Los Ángeles.
  18. Villa de Vallecas: Casco Histórico de Vallecas, Santa Eugenia.
  19. Vicálvaro: Casco Histórico de Vicálvaro, Ambroz.
  20. San Blas: Simancas, Hellín, Amposta, Arcos, Rosas, Rejas, Canillejas, Salvador.
  21. Barajas: Alameda de Osuna, Aeropuerto, Casco Histórico de Barajas, Timón, Corralejos.

Metropoli eremua

Sakontzeko, irakurri: «Madrilgo metropoli eremua»

Madrilgo metropoli eremua Madril hiriaz eta inguruko berrogei udalerriez osatuta dago. 6.271 milioi laguneko biztanleria[20] eta 4.609,7 km² azalera ditu. Espainiako metropoli eremurik handiena eta, Londres eta Parisen ondoren, Europar Batasuneko hirugarrena.[21][22][23][24]

Mota horretako metropoli eremu asko bezala, Madrilgo metropoli eremua bi gunetan banatu ohi da:

Aldiririk jendetsuenak hegoaldean daude, normalean Madriletik ateratzen diren errepideen ondoan.

Madrilgo eremu azpimetropolitarrak
Eremu azpimetropolitarrak
Azalera
(km²)
Biztanleria
(bizt.)
Dentsitatea
(bizt./km²)
Madril – Majadahonda 996,1 3.580.828 3.595
Móstoles – Alcorcón 315,1 430.349 1.365,6
Fuenlabrada – Leganés – Getafe – Parla – Pinto – Valdemoro 931,7 822.806 883,1
Alcobendas 266,4 205.905 772,9
Arganda del Rey – Rivas-Vaciamadrid 343,6 115.344 335,7
Alcalá de Henares – Torrejón de Ardoz 514,6 360.380 700,3
Colmenar Viejo – Tres Cantos 419,1 104.650 249,7
Collado Villalba 823,1 222.769 270,6
Madrigo metropoli eremua 4.609,7 5.843.031 1.267,6

Kultura

Ondasun nabarmenak

Museoak

Madrilek museo garrantzitsuak ditu, hiriko gune-turistiko nagusienak direnak. Ezagunenak artearen hirukia osatzen duten hiru museoak dira:

Pradoko Museoa

Monumentuak

Parkeak

Madril biztanle bakoitzeko gune berde gehien duen Europako hirietako bat da (70 metro koadro). Horien artean ezagunenak hauexek dira:

Etxe-orratzak

Hauek dira Madrilgo hirian dauden etxe orratz garaienak:

Sailkapena Eraikina garaiera Solairu kopurua Inaugurazio urtea
1 Torre Caja Madrid 250 m 45 2009
2 Torre de Cristal 249 m 45 2008
3 Torre Sacyr Vallehermoso 236 m 52 2008
4 Torre Espacio 236 m 53 2007
5 Torrespaña 231 m 4 eta zutoina 1982
6 Torre Picasso 157 m 43 1988
7 Torre de Madrid 142 m 34 1957
8 Torre Europa 121 m 35 1985
9 Edificio España 117 m 25 1953
10 Puerta de Europa I eta II 114 m 26 1996

Musika

Klasikoa

Espainiako Orkestra Nazionalak hiri honetan dauka egoitza nagusia. Bestela, aipatzekoak dira Madrilgo Errege Antzokia eta Madrilgo Auditorio Nazionala aretoak.

Pop-rock

Sakontzeko, irakurri: «La movida madrileña»

1980ko hamarkadan mugimendu "kontra-kulturala" sortu zen Espainiako hiriburuan, irratsaio batzuk bultzatuta eta telebistan "La bola de cristal" saioa ikur nagusitzat zeukana. Nacha Pop, Alaska y los Pegamoides, Radio Futura, Los Secretos, Gabinete Caligari, Tequila eta Ramoncín nabarmendu ziren musika arloan, baina mugimenduak zinema, literatura, komikiak eta fanzineak ere barne hartu zituen. Enrique Tierno Galván alkatearen sasoiarekin bat egin zuen, eta honek nolabait mugimendua sostengatu egin zuen.

Gastronomia

Txibi-ogitartekoa, Madrilgo gastronomiaren plater ezaguna.

Hiriburuko gastronomia tradizionala Espainiako gastronomiaren barnean, eta batez ere, Gaztelako gastronomiaren barnean sailkatu dezakegu, nahiz eta Filipe II.aren Gortearen garaiko plater berezi batzuk mantendu: eltzeko Madrilgo erara, tripakiak Madrilgo erara, baratxuri-zopa, barrukiak orotara edo erroskilla tontas y listas, santu-hezurrak edo ogi-torrada bezalako azken burukoak.

Madrilgo sukaldaritzaren usain gozoa frijituarena da: txurroak, patata-arrautzopila, txibi-ogitartekoak edo patata bravak kalean erosi eta jaten dituzte. Hala ere, egun sarritan janari lasterreko jatetxeak edo kebabak ikusiko ditugu[25] eta baita etorkinek ekarritako txinatar, ekuadortar edo errumaniar platerak.

Jaiegunak

Hona hemen Madrilgo jaiegun eta verbena jendetsuenak:[26]

Artea

Austriarrak aginpidean izan ziren garaiaren aurretik ez zen izan Madrilen monumentu edo artelan aipagarririk. Filipe III.ak, Madril hiri handi bihurtzeko asmoz, Plaza Mayor izenekoa eraikitzea agindu zuen (1617an hasia, Gómez de Moraren zuzendaritzapean). Aipaturiko plaza lauki zuzena da, eta hiru solairu duten etxeek inguratzen dute.

XVIII. mendeko eraikuntzarik azpimarragarriena Palacio Real edo Palacio de Oriente da. G. Sachetti italiar arkitektoak egin zuen, Filipe V.aren aginduz; aipagarriak dira eskailera eta elipse formako oin planoa duen kapera. Beste eraikuntza aipagarri bat San Francisco el Grande izeneko eliza da (1784), Goyaren eta Zurbaránen koadroekin.

San Antonio de la Florida da Madrilgo monumentu azpimarragarriena, Goya margolariak hango hormetan margoturiko freskoei esker. Karlos III.aren aginduz eraiki zen Museo del Prado ezaguna, Juan de Villanuevaren lana, estilo neoklasikokoa. Gaur egungo arkitekturak eman dituen lanen artean Zarzuelako Hipodromoa aipa daiteke (E. Torroja, 1935).

Ekonomia

2003an Madrilgo barne produktu gordina 79.785.000.000 €-koa zen, Espainiako osoko % 10a zena. Sektore ekonomiko nagusia hirugarrena da, hiriko ekonomiaren % 85,09a dena. Honen barruan finantza-zerbitzuak (BPGren % 31,91a) eta merkatal-zerbitzuak (BPGren % 31,84a) nagusiak dira. Industriak % 8,96a eta eraikuntzak %5,93a osatzen dute. Nekazaritza, berriz, hondarrekoa da, apenas BPGren % 0,03a izanik.

Madril Espainiako enpresa-gunerik inportanteena da: 2008an, Espainiako 2.000 enpresa handienen % 72ak Madrilen zuen bere egoitza.[27] Egun, Espainiako 5.000 enpresa nagusien diru-sarreren % 50,1a Madrilen egoitza duten enpresak izaten dituzte, nahiz eta % 31,8a baino ez direlako.[28]

Erakustazokak antolatzen ere Espainiako hiririk nagusiena da,[29] eta baita Europa mailan ere.[30] IFEMA erakundeak FITUR, Madrid Fusión, ARCO, SIMO TCI, Automobil Azoka edo Cibeles Madrid Fashion Week antolatzen ditu.[31]

Garraioak

Autobideak

Madrilgo autobide nagusiek ibilbide erradiala dute.

Garrantzitsuenak honako hauek dira:

Madrilgo hiriak, gainera, inguratzen dituen errepideak ere baditu. Hauek hiriko eta gune metropolitarreko leku ezberdinen artean garraiatzea ahalbidetzen dute, hiri barrutik pasatu beharrik gabe.

Honako hauek dira:

  • M-30: hiriaren erdigunea inguratzen du;
  • M-40: hiriaren egoitzaldea inguratzen du;
  • M-45: udalerri osoa inguratzen du;
  • M-50: gune metropolitarra inguratzen du.

Metroa

Sakontzeko, irakurri: «Madrilgo metroa»
Madrilgo metroaren sarea

Une honetan, Madrilgo metro-sarea Europako handienetarikoa da, Londreskoaren eta Pariskoaren atzetik, betiere.

Metro-sarea 226.729 km luze da, eta 13 lineak osatzen dute (12 linea + adar bat). Horietatik bederatzi, Madrilgo udalerrian bertan daude osorik; hiru, udalerritik kanpo ibiltzen dira zati batean; eta beste linea bat osorik dabil Madrilgo hiritik kanpo. 238 geltoki ditu metroak, eta horien artean 151 dira bakunak, 26 bikoitzak, 10 hirukoitzak, eta bat laukoitza (Avenida de América). Horrez gain, hiru tranbia linea ditu, Metro Ligero (metro arina) izenekoak, bai eta Renfe Aldirikoak zerbitzuarekin lotunea duten 19 geraleku ere.

2000ko ekainean, Metro Sur izeneko linea jarri zen abian. Linea horren helburua da Madril hiria eta erkidegoko hegoaldeko hiriak lotzea. Ibilbide zirkularra du, Móstoles, Leganés, Fuenlabrada edota Getafe udalerriak haien artean eta hiriburuarekin batera lotzeko. Milioi bat biztanleri eskaintzen die zerbitzu eraginkor, arin eta ekologikoa Metro Surrek.

Datozen urteotan, Madrilgo metroa izugarri handitzeko asmoa dago, hiriburuko biztanle guztiek etxetik hurbil metro-geltokia izan dezaten.

Trenak

AVE Talgo 350

Renfe Operadora eta Adif dira Madrildik igarotzen diren tren guztiez arduratzen diren enpresak. Geltokirik garrantzitsuenak Madrid-Atocha geltokia eta Madrid-Chamartín geltokia dira, Merkantzien garraiorako, ordea, Vicalvaroko geltokia da ezagunena.

Autobusak

Hiri barruko autobusen kudeaketaz CTM eta EMT arduratzen dira, guztira 2.000 auto eta 194 linea dituelarik. Ibilbide luzeko autobusentzako geltokirik garrantzitsuenak Avenida de America eta Mendez Alvarokoa dira.

Hegazkinak

Madrilgo aireportu nagusia Madril-Barajas aireportua da (IATA: MAD, OACI: LEMD), hiriaren ipar-ekialdean dagoena, erdialdetik 12 kilometrora. 1928an hasi zen zerbitzua eskaintzen, ofizialki 1931n inauguratu zen arren.

Bigarren mailako aireportu bat ere badu Madrilek, Cuatro Vientoskoa, nagusiki erabilera militarra duena.

Hedabideak

Espainiako hedabide nagusien egoitzak Madril inguruan daude. Telebisten artean, Televisión Españolak Pozuelo de Alarcónen, Antena 3ek eta LaSextak San Sebastián de los Reyesen eta Telecincok Fuencarral auzoan dute bere egoitza. Irrati nagusiak ere (Radio Nacional de España, SER edo COPE) Madrilen dute egoitza.

Egunkari orokor nagusien artean "ABC", "El Mundo", "El País" eta "La Razón" nagusitzen dira, eta kirol egunkarien artean "As" eta "Marca".

Kirola

Madrilgo futbol talderik ezagunena Real Madrid, munduan talderik ospetsuenetariko bat dena eta 9 Txapeldunen Liga irabazi dituena. Bertoko arerio nagusia Atlético Madrid du. 1982an, Santiago Bernabeu estadioan 1982ko Munduko Futbol Txapelketaren finalaren egoitza izen zen. Rayo Vallecano eta Getafe CF eskualdeko taldeak Espainiako Ligako lehen mailan ere aritzen dira.

Espainiako saskibaloi ligako (ACB Liga) bi talde ere baditu: Real Madrid Baloncesto eta Estudiantes, hainbat titulu lortu dituztenak.

Tenisean Mutua Madrileña Madrid Open txapelketaren egoitza da, ATP World Tour Masters 1000 txapelketarako baliagarria dena. Formula 1eko HRT F1 Team ere bertan du bere egoitza, Jaramako zirkuitua gertu izanik. Urtero Espainiako Vuelta bertan du amaiera, Parisen Frantziako Tourra amaitzen den moduan.

Historian 1972, 2012 eta 2016ko Udako Olinpiar Jokoetarako bere hautagaitza prestatu arren, ez du inoiz lortu. 2011n, 2020ko Udako Olinpiar Jokoetarako ere hautagaia izango dela esan zuten.[32]

Klub Liga Kirol Estadio Sorrera Edukiera
Real Madrid BBVA Liga Futbola Santiago Bernabéu 1902 85.454
Atlético de Madrid BBVA Liga Futbola Vicente Calderón 1903 54.851
Rayo Vallecano BBVA Liga Futbola Estadio de Vallecas 1924 15.500
Real Madrid Castilla Adelante Liga Futbola Alfredo di Stéfano 1930 6.000
Real Madrid Baloncesto ACB Saskibaloia Palacio de Deportes de Madrid 1932 16.000
Club Baloncesto Estudiantes ACB Saskibaloia Palacio de Deportes de Madrid 1948 16.000
BM Atlético Madrid ASOBAL Eskubaloia Palacio Vistalegre 2011 15.000

Madrildar ezagunak

Sakontzeko, irakurri: «Madrildar ezagunen zerrenda»

Espainiako hiriburuan jaiotako pertsona ezagunen artean Gregorio Marañón medikua, Lope de Vega, Calderón de la Barca eta José Echegaray idazleak, Plácido Domingo tenorea, Joaquín Sabina abeslaria ditugu, besteak beste.

Herri eta hiri senidetuak

Madril ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Madril Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren (gaztelaniaz: Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas – UCCI) (portugesez: União de Cidades Capitais Ibero-americanas) partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: [35]

Ikus, gainera

Erreferentziak

  1. ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. ↑ Euskaltzaindia. (2006-10-27). Espainiako Erresumako Autonomia-Erkidegoen, Probintzien eta Probintzia-Hiriburuen izenak. .
  3. ↑ Instituto nacional de Estadística. .
  4. ↑ Wendell Cox. World Urban Areas: Population & Density. .
  5. ↑ Eurostat. (2004). Urban Audit database. .
  6. ↑ The Art News Paper. (2012). TOTAL ART MUSEUM NUMBERS. .
  7. ↑ AEMET: Madrid, Madrid-Aeropuerto
  8. ↑ AEMET. Standard Climate Values, Madrid.. .
  9. ↑ AEMET. Standard Climate Values, Madrid Aeropuerto.. .
  10. ↑ El Madrid precristiano. .
  11. ↑ Madrid histórico. Historia de Madrid. .
  12. ↑ Madrid islámico. .
  13. ↑ Comuneros de Castella. .
  14. ↑ Corona Barratech, Carlos E.; Armillas Vicente, José A.. La España de las reformas: hasta el final del reinado de Carlos IV. 2, 254 or..
  15. ↑ www.madrid.es: Un paseo por su historia
  16. ↑ Martínez Reverte, Jorge. (2007). La batalla de Madrid. Colección Booket ISBN 978-84-8432-871-1..
  17. ↑ International Institute for Strategic Studies
  18. ↑ Madrilgo Euskal Etxearen webgunea
  19. ↑ a b (PDF) Foreign Population in the city of madrid. A study by the Dirección General de Estadística of the municipality of Madrid. .
  20. ↑ Epp.eurostat.ec.europa.eu. (2012-4-2). Eurostat - Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table. .
  21. ↑ Demographia. World Urban Areas: Population & Density. .
  22. ↑ Eurostat, UrbanAudit.org
  23. ↑ Brinkoff, Thomas "Principal Agglomerations of the World"
  24. ↑ United Nations Department of Economic and Social Affairs, World Urbanization Prospects (2007 revision), (NBE, 2008), Table A.12
  25. ↑ «Döner Kebab» El Mundo 2005/07/07.
  26. ↑ Montoliu Camps, Pedro. (1990). Fiestas y Tradiciones Madrileñas. Madril1 argitaletxea= Silex, 189-190 or. ISBN 84-7737-028-1..
  27. ↑ Turismo — Comunidad de Madrid. (2008). Madrid: La tercera mayor ciudad de la Unión Europea. .
  28. ↑ Iberinform.es. (2009). El 50% de los ingresos del ranking 5000 se concentran en Madrid. .
  29. ↑ http://www.elblogsalmon.com. (2005). Historia de la Feria de Madrid (IFEMA). .
  30. ↑ Puchalt Sanchís, Juan. (2007). La actividad ferial en el contexto europeo. .
  31. ↑ www.feriascomerciales.es. (2009). IFEMA — Ferias celebradas. .
  32. ↑ CNN. (2011-7-13). Madrid Bids for 2020 Olympic Games. .
  33. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am (Gaztelaniaz) Portal web del Ayuntamiento de Madrid. (Noiz kontsultatua: 2018-08-06).
  34. ↑ (Ingelesez) Sister Cities International. (Noiz kontsultatua: 2018-08-08).
  35. ↑ (Gaztelaniaz) Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas. (Noiz kontsultatua: 2018-07-26).

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Madril Aldatu lotura Wikidatan
Europako kultura-hiriburuak

1985 Atenas  • 1986 Florentzia  • 1987 Amsterdam  • 1988 Mendebaldeko Berlin  • 1989 Paris  • 1990 Glasgow  • 1991 Dublin  • 1992 Madril  • 1993 Anberes  • 1994 Lisboa  • 1995 Luxenburgo hiria  • 1996 Kopenhage  • 1997 Tesalonika  • 1998 Stockholm  • 1999 Weimar  • 2000 Reykjavik  • Bergen  • Helsinki  • Brusela  • Praga  • Krakovia  • Santiago de Compostela  • Avignon  • Bolonia  • 2001 Rotterdam  • Porto  • 2002 Brujas  • Salamanca  • 2003 Graz  • 2004 Genova  • Lille  • 2005 Cork  • 2006 Patras  • 2007 Luxenburgo hiria eta Eskualde Handia  • Sibiu  • 2008 Liverpool  • Stavanger  • 2009 Linz  • Vilnius  • 2010 Essen  • Istanbul  • Pécs  • 2011 Turku  • Tallinn  • 2012 Maribor  • Guimarães  • 2013 Košice  • Marseilla  • 2014 Umeå  • Riga  • 2015 Mons  • Plzeň/Pilsen  • 2016 Donostia  • Wrocław  • 2017 Aarhus  • Pafos  • 2018 Leeuwarden  • Valletta  • 2019 Matera  • Plovdiv 2020-2021eko apirila Rijeka  • Galway  • 2022 Kaunas  • Esch-sur-Alzette  • Novi Sad  • 2023 Veszprém  • Timișoara  • Eleusis  • 2024 Tartu  • Bad Ischl  • Bodø 2025 Chemnitz

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Madril&oldid=6543377"(e)tik eskuratuta