Winston Churchill
.svg){kind=small}
.png){kind=logo}
Winston Churchill (1874ko azaroaren 30a, Blenheim jauregia – 1965eko urtarrilaren 24a, Londres) britainiar politikaria, Erresuma Batuko lehen ministroa eta Literaturako Nobel Sariaren irabazlea izan zen. Bere emaztea Clementine Hozier izan zen.
Sir Winston Leonard Spencer Churchill Lord Randolph Churchill, Marlborougheko zazpigarren kondea eta Jennie Jerome estatubatuarraren semea izan zen. Abentura-nobela batzuk idatzi eta kalifikazio akademiko eskas batzuen ondoren, politikan jardun zuen. Lehen Mundu Gerratean amiralgoaren Lord izan zen; guda hartan hainbat lardaskeriaren erantzule izan zen.
1940an, Bigarren Mundu Gerran, Erresuma Batuko Lehen Ministro izendatu zuten, aurrekoak, Neville Chamberlainek, bere politika bakezalearen porrotagatik dimititu ostean. Churchillen hitzaldi indartsuek adorea eman zioten britainiar herriari Londresen kontrako Alemaniaren bonbardaketen egunetan. Gerra amaitu ostean, alabaina, britainiar herriak bizkarra eman zion eta 1945ean hauteskundeak galdu zituen, Clement Attleeren aurka.
1953an Churchillek Literaturako Nobel saria irabazi zuen, gerra garaiko bere memoriengatik. Berak sortu zuen Iron Curtain (altzairuzko oihala) terminoa, Europa komunista eta kapitalistaren arteko banantzea irudikatzeko.
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lehen urteak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Haurtzaroa eta eskola: 1874–1895
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchill bere familiaren antzinako etxean jaio zen, Blenheim jauregian Oxfordshiren, 1874ko azaroaren 30ean,[1] Erresuma Batua munduko potentzia nagusia zen garaian.[2] Zazpikia izan zen nahiz eta jaiotzean hiru kilo pisatu.[3]
Churchill lord Randolph Churchillen, Marlborougheko zazpigarren dukearen hirugarren semea, eta Jennie Jerome estatubatuarraren semea zen, Leonard Jerome aberats estatubatuarraren alaba. Haren familia britainiar aristokraziaren baitan gorenetakoa zen, eta hala, herrialdeko elite agintariaren barruan hezi izan zen.[4] Gurasoak 1873ko abuztuan ezagutu zuten elkar eta hiru egunetara ezkon-hitza eman zuten. Parisko britainiar enbaxadan ezkondu ziren 1874ko apirilean. Bikotea bere diru-sarreretatik bizi zen eta horrek haien bizi mailari ezin eustea ekarri zuen, izan ere, ohiko neurritan aberatsak baziren, aberatsen neurrirako txiroak gertatzen ziren.[5][6]
Churchillek haurtzaroa zenbait eskola barnetegitan eman zuen, horien artean Harrow Schooleko Headmaster's House. Churchillek ez zuen aurrerapen handirik egin Harrowen; maiz zigortzen zuten haren lan eskasagatik eta dedikazio faltagatik. Izaera independente eta errebeldea zuen; maila akademikoan lorpen handirik ez zuen lortu, hainbat gai suspenditu zituen, matematikak eta historia ezik, horietan ikasle hoberenen artean baitzegoen. Alta, eskolako esgrima txapeldun izatea lortu zuen.
Birritan saiatu zen, arrakastarik gabe, Sandhursteko Errege Akademia Militarrean sartzen, baina hirugarren saiakeran lortu zuen, 1893ko irailean. 1894ko udako oporrak Belgikan eman zituen bere anaiarekin, eta Londresen egun batzuk pasa zituen ere. Sandhursteko hezkuntzak 15 hilabete iraun zuen eta 1894ko abenduan graduatu zen. Hortik gutxira, 1895eko urtarrilean, bere aita hil zen. Amarekin zuen urruntasunagatik, Churchillek maiz adierazten zuen bere familia gazte hil zela.[4][1]
Kuba, India eta Sudan: 1895–1899
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1895eko otsailean Churchill bigarren lotinant sartu zen Britainiar Armadako Queen's Own Hussars izeneko 4. erregimentuan, egoitza Aldershoten zuena. Chuchill gogotsu zegoen gerra egoerak aurrez aurre ikusteko eta bere amaren influentzia erabili zuen bere buruan gerra zonalde batera bidali zezaten.[1][4] 1895eko udazkenean berak eta Reginald Barnesek Kubara bidaiatu zuten bertako independentzia gerra ikuskatzera. Bertako independentistak urritzen saiatzen ari zen Espainiako tropekin batera elkartu ziren eta zenbait liskarretan preso hartu zituzten. New Yorkera bidaiatu zuen ere eta bertan Bourke Cockran politikari aberatsarekin egon zen, Churchill gaztearengan eragin handia izan zuena. Churchillek miresmena zuen Estatu Batuekiko eta bere anaiari idatzi zion "herrialde handia zela" eta amari "zein jende apartekoak diren amerikarrak" idatziz.[4]
Hussarsekin batera, 1896ko urrian Churchill Bombay iritsi zen, Britainiar Indian. Hortik gutxira Bangalorera mugitu zuten eta Barnesekin batera egoitza partekatu zuen. Churchillek 19 hilabete eman zituen Indian eta tartean Kalkuta, Hyderabad eta Ipar Mendebaldeko muga bisitatu zituen. Bere burua nahiko hezita ez zegoelakoan, autoikaskuntza plan bat abiatu zuen, eta hala, Platonen, Adam Smithen, Charles Darwinen, eta Henry Hallamen lanak irakurtzeari ekin zion. Berarengan eragin handiena beregan izan zutenak izan ziren Edward Gibbonen The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Winwood Readen The Martyrdom of Man, eta Thomas Babington Macaulayren idatziak. [7] Britainiar parlamentuko gaietan interes handia zuen eta gutun batean hala esan zuen, bere burua "guztiz Liberaltzat hartzen duela, izenean ezik". Horrekin gaineratu zuen ezingo zuela inoiz Alderdi Liberalean sartu Irlandako autonomiari ematen zioten babesagatik. Aldiz, Alderdi Kontserbadoreko Tory democrazy zeritzan sektorean sartu zen eta etxera egin zuen bisita batean bere lehenengo hitzaldia eman zuen alderdiko batzar batean Bathen. Ideia erreformista eta kontserbadoreen nahasketa eginez, hezkuntza sekularraren eta publikoaren alde agertu zen; aldiz, emakumeen bozkaren aurkako jarrera agertu zuen eta Suffragetteak "mugimendu irrigarritzat" hartu zuen.[4]
Churchillek Swat Haraneko kanpainan aritzea erabaki zuen kazetari gisa. Horretarako The Pioneer and The Daily Telegraph egunkarien akreditazioa lortu zuen. Familiari idatzitako kroniketan kontatzen zuen bi aldeetakoek gatazkan zauritutakoak sakrifikatzen zituztela, nahiz eta argitaratzen zituen erreportajetan tankera horretako Britainiar Armadaren ekintzak aipatzen ez zituen. Britainiar tropekin batera sei astez egon zen 1897ko urrian Bangalorera berriro itzuli bitarte. Bertan, bere lehenengo liburua argitaratu zuen, The Story of the Malakand Field Force. Orduan ere bere fikziozko lan bakarra idatzi zuen, Savrola.
1898ko lehen zatian Bangaloren zegoen bitartean, Churchill Herbert Kitchenerren Sudaneko kanpaina militarrean sartzen saiatu zen. Kitchener hasieran kontra zegoen uste baitzuen Churchillek publizitatea eta dominak baino ez zituela bilatzen. Kalkutan, Meeruten eta Peshawarren denbora bat igaro ostean, Churchill berriro itzuli zen Ingalaterra itsasontziz Bombaytik ekainean. Ingalaterran, hainbat kontaktu egin zituen, horien artean Lord Salisbury lehen ministroari Downing Streeteko 10. zenbakira egindako bisita, Kitchenerren kanpainan sartzeko babesaren bila. Adostu zuen gertakariak kontatuko zituen zutabe bat idatziko zuela The Morning Posterako. Egiptora iritsi zenean, Lantzarien 21.era batu zen Kairon Nilon barrena hegoaldera egin aurretik. Omdurmaneko guduko lekuko izan zen eta oso kritiko agertu zen Kitchenerren ekintzekin, batez ere zauritutako etsaiei emandako tratuagatik. Urrian Ingalaterrara itzuli zenean kanpainaren kontakizuna idatzi zuen The River War izeneko liburuan, 1899ko azaroan.[1]
Legebiltzarrean sartzeko saiakerak eta Hegoafrika: 1899–1900
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchillek parlamentuan aritzeko gogoa zuen eta horretarako kontatuak egin zituen Alderdi Kontserbadorearen barruan. Pamela Plowdenekin harremana trabatu zuen eta emaitzarik lortu ez arren, biziarteko lagunak bilakatu ziren. Abenduan hiru hilabetez bueltatu zen Indiara, bestea beste, polo jokoarengatik zuen maitasunarengatik. Kalkutan egon zen bitartean, George Nathaniel Curzon erregeordearen etxean egon zen. Etxerako bidean, bi aste eman zituen Kairon eta bertan Abbas II.a Egiptokoa Kedivea ezagutu zuen. Ingalaterrara iristean, apirilean, bere atentzioa politikan pausatu zuen, Alderdi Kontserbadorearen hainbat topaketetan agertu zen eta zenbait jardueretan parte hartu zuen. 1899ko ekainean Oldham, Lancashire, barrutiko bi hautagai kontserbadoreen artean aukeratu zuten. Nahiz eta ordura arte Oldhamen hautagai kontserbadoreak aukeratu ziren, hauteskunde hauetan Alderdi Liberalak, estuki bazen ere, irabazi zuen.
Erresuma Batua eta Boer errepubliken arteko Bigarren Boerren Gerrari aurrea hartu eta Southamptonetik itsasontzia hartu eta Hegoafrikara abiatu zen Daily Mail eta Morning Post egunkarietarako kazetari gisa aritzeko. Lurmutur Hiritik Ladysmith inguruko gatazka zonaldera joan zen urrian. Bere trena errailetik irten zen Boer tropen eraso baten ondorioz eta preso hartu zuten. Abenduan, Churchill eta beste bi lagunek presondegitik alde egin zuten komuneko paretatik salto eginez. Churchill merkantzia tren batean polizoi moduan bidaiatu zuen eta ondoren meategi batean gordetzea lortu zuen. Churchill Boer agintarien jomugan bazegoen ere, beste tren batean polizoi moduan sartu eta Portugaleko Ekialdeko Afrikan sartzea lortu zuen.
Durbanera iritsi zenean Churchill konturatu zen bere ihesaldiak Britainia Handian atentzio handia erakarri zuela. 1900an lotinant izendatu zuten eta Ladysmitheko setioan eta Pretoriako hartzean parte hartu zuen. Bere kanpainako idazkietan, britainiarrek Boerrei emandako tratua gaitzesten zuen eta "eskuzabal eta tolerantziaz" tratatzeko eskakizuna luzatzen zuen, "bake azkar" bat lortzeko deia egiten zuen aldi berean. Pretorian izandako garaipenaren ostean, Lurmutur Hirira bueltatu zen eta uztailean Erresuma Baturantz itsasoratu zen. Izandako bizipen eta kronikekin London to Ladysmith via Pretoria liburua argitaratu zuen.
Ibilbide politikoaren hasiera: 1900–1908
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Parlamentuko lehen urteak: 1900–1905
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1900eko uztailean, Southamptonera iritsi ostean, apartamentu bat alokatu zuen Londreseko Mayfair auzoan eta hori izan zen bere egoitza nagusia ondorengo sei urtetan. Bigarren aldiz alderdi kontzerbadoreko hautagaia izan zen Oldham barrutian eta oraingoa postua lortu zuen. 25 urterekin Parlamentuko kide bihurtu zen. Garai hartan Parlamentuko kideek ez zuten soldatarik eta dirua irabazteko Churchillek Hegoafrikari buruzko hitzaldiak eman zituen. Erresuma Batuan barrena urrian eta azaroan ibili ondoren, Estatu Batuetara joan zen eta bere lehenengo hitzaldian Mark Twain idazlea izan zuen aurkezle. William McKinley lehendakaria eta Theodore Roosevelt lehendakari ordearekin bildu zen. Ondoren hitzaldi gehiago eman zituen Kanadan eta 1901eko udaberrian Parisen, Madrilen eta Gibraltarren aritu zen. 1900eko urrian Ian Hamilton's March liburua argitaratu zuen Hegoafrikan izandako bizipenen inguruan.
1901eko otsailean Churchillek bera eserlekua hartu zuen Komunen Ganberan eta eman zuen diskurtsoak entzute handia izan zuen medioen artean. Kontserbadoreen Hughligans izeneko taldeari lotu zitzaion, nahiz eta zenbait gaietan kritiko agertu gobernu Kontserbadorearekin. Boer agintari militar baten exekuzioa gaitzetsi zuen eta gastu publikoaren aurkako aipamenak egin zituen. Harremanak trabatu zituen Liberalen buruzagiekin, bereziki H. H. Asquithekin. Halako testuinguruan, "ezkerrerantz jo" zuela idatzi zuen eta Liberalen eta Kontserbadoreen arteko "Tarteko Alderdi" bat sortzea iradoki zuen.
Komunen Ganberan geroz eta gehiagotan bokatzen zuen Churchillek Liberalekin batera eta gobernuaren kontra. 1903ko otsailean, gastu militarraren handitzearen aurka bozkatu zuten 18 diputatu kontserbadoreen artean egon zen. 1903ko maiatzean, Joseph Charberlainek, Kolonietarako Estatu Idazkariak, Britainiar Inperioan kanpotik sartzen ziren gaien gaineko muga-zergak ezarri nahi zituen. Churchill horren aurkako kontserbadoreen ahots nagusia bilakatu zen. Bere burua "merkataritza askearen miresle sendotzat" hartzen zuen eta uztailean Free Food League protekzionismoaren aurkako taldearen sortzailea eta kide nagusienetakoa bilakatu zen. Urrian, Balfourren gobernuak Chamberlainen alde egin zuen eta neurri protekzionistak iragarri zituen.
Churchillek Balfourren gobernuari eta protekzionismo inperialari egiten zion kritikarekin batera, Ludloweko Liberalen hautagaiaren aldeko babes gutunak idatzi zituen, zenbait kontserbadoreen amorrua sortu zutenak. 1903ko abenduan Oldhameko Elkarte Kontserbadoreak iragarri zion zutela babestuko hautagai izateko hurrengo hauteskunde orokorretan. 1904ko martxoan Balfour eta haren aldeko Kontserbadoreak Komunen Ganberatik alde egin zuten Churchillek hizketaldia ematen ari zela. 1904ko maiatzaren 31ean Kontserbadoreen taldeko kide izateari utzi eta Liberalen kide bilakatu zen.
Kolonietarako Estatu Idazkari Orde: 1905–1908
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1905eko abenduan, Balfourrek dimisioa eman zuen Lehen Ministro bezala eta Eduardo VII.a erregeak Liberalen buru zen Henry Campbell-Bannermani eman zion gobernua osatzeko aukera. Campbell-Bannermanek, langilegoaren gehiengo mantendu nahian, Komunen Ganberarako hauteskunde orokorrak deitu zituen 1906ko urtarrilerako. Liberalek irabazi zituzten hauteskunde horiek. Churchill Liberalen zerrendan joan zen Manchesterko Ipar Mendebaldeko barrutian eta eserlekua lortu zuen. Urtarrilean ere Churchillek bere aitari buruz egindako biografia argitaratu zen eta 8.000 liberako aurre ordainketa bat jaso zuen, ordura arte Britainia Handian biografia politiko batengatik ordaindu zen kopururik handiena. Orokorrean, harrera ona izan zuen liburuak. Garai horretan ere argitaratu zen Churchill berari buruzko biografia bat, Alexander MacCallum Scott liberalak idatzia.
Gobernu berriak Churchill Kolonietako bulegoko estatu idazkari orde izendatu zuen, hark berariaz eskatuta. Victor Bruceren esanetara lan egin zuen eta Edward Marsh hartu zuen idazkari gisa, 25 urtez bere idazkaria izango zena. Ministerioko lan berri horretan jaso zuen lehen enkargua Transvaal lurralderako konstituzio baten zirriborroa egitea izan zen. 1906an Orangeko Estatu Libreari gobernua ematearen ikuskaritzaz arduratu zen. Hegoafrikako gaietan britainiarren eta boerren arteko oreka bilatu zuen. Era berean, txinatar langileen murrizketa graduala bultzatu zuen. Europako kolono eta Afrikako populazio beltzaren arteko harremanen inguruan bere kezkak adierazi zituen: Zuluek Natalen egin zuten Bambatha matxinadaren ondoren, kexu agertu zen europarrek eginiko "sarraski nazkagarriagatik".
1906ko abuztuan, Churchillek oporrak itsasontzi batean eman zituen, Deauvillen, Frantzian, eta denbora gehiena polora jokatzen eta apustuan eman zuen. Hortik Parisera joan zen eta ondoren Suitza (Eggishorn mendia igo zuen), eta gero Berlin eta Silesiara. Azken leku honetan Gilen II.a kaiserraren gonbidatua izan zen. Ondoren, Veneziara joan zen eta hortik itzuli bati ekin zion moto baten Italian barrena Lionel Rothschild lagunarekin. 1907ko maiatzean, beste lagun baten etxean egin zituen oporrak, Maurice de Forest, Biarritzen. Udazkenean itzuli bat egin zuen Europa eta Afrikan barrena: Frantzia, Italia, Malta, Zipre, Suezko kanala, Aden eta Berbera. Mombasaruntz itsasoratu zen eta ondoren Kenyara eta Ugandara joan zen trenean. Nilo ibaian nabigatu zuen. Esperientzia hauen inguruan The Strand Magazinen idatzi zuen eta ondoren liburu batean bildu zituen guztiak, My African Journey.
Asquithen gobernua: 1908–1915
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Merkataritza ganberako lehendakari: 1908–1910
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1908an Asquithek Campbell-Bannermanen lekukoa hartu zuenean, Churchill Merkataritza Ganbarako lehendakari izendatu zuten. 33 urte zituen eta Kabineteko kiderik gazteena zen 1866tik. Kabineteko kide berrienak behartuta zeuden legez berriro hautatuak izatera apirilean egin zen hauteskundean. Churchillek Marchester Ipar Mendebaldeko eserlekua galdu zuen Kontserbadoreen mesedetan 429 botorengatik. Liberalek orduan Dundee barrutiko hauteskundeetan jarri zuten Churchill, itxuraz askoz ere bermatuagoa zegoen eserlekua lortzeko eta eserlekua lortu zuen arazorik gabe. Kabineteko lanetan David Lloyd George politikari liberalarekin aritu zen erreforma soziala bultzatzen. Hitzaldi batean adierazi zuen “britainiar abangoardiak garai guztietako gozamen guztietaz disfrutatzen bazuen ere, erretagoardiak egoera basatietan bizi behar zela”. Horri aurre egiteko hark izendatutako “Estatuaren esku-hartze eta erregulazio sarea” bultzatu zuen, Alemaniak egiten zuenaren antzera. Gai honen inguruko bere hitzaldiak hainbat bolumenetan argitaratu ziren: Liberalism and the Social Problem eta The People's Rights.[4]
Aurre egin behar izan zuen lehengo zereginetako bat arbitraje lanak izan ziren Tyne ibaiko ontzioletako langileen eta nagusien arteko gatazkan. Ondoren, Arbitraje Auzitegi ezarri zuen etorkizuneko industria gatazkak ebazteko. Honekin, tartekari prestigioa irabazi zuen. Lege bat proposatu zuen minetako langileek lan ordu gutxiago egin zitzaten, Mines Eight Hours Bill bezala ezaguna izan zena. 1908an Merkataritza Batzordeen Lege Proiektua aurkeztu zuen, eta horren arabera, Merkataritza Batzordeak eskumena izango zuen nagusi esplotatzaileak prozesatzeko eta gutxieneko soldata eta otorduetarako langileen atsedena ezartzeko. Lege proiektua gehiengo handiz onartu zen. Langabezi aseguruaren planaren ideia proposatu zuen, zati batean estatuak finantzatuko zuena.
Gizarte erreforma guzti horien finantziazioa ziurtatzeko, berak eta Lloyd Georgek Reginald McKennasen gerra industriaren zabalkundea salatu zuten. Churchillek publikoki muzin egin zien Alemaniarekin gerra ekidinezina zela uste zutenei eta 1909ko udazkenean Alemania bisitatu zuen. Kaiserrarekin egon zen eta alemaniar armadaren maniobrak ikuskatu zituen. Bizitza pertsonalari dagokionez, Churchillek ezkontza proposamena luzatu zion Clementine Hozierri; irailean ezkondu ziren Saint Margaritan, Westminsterren. Ezkon-bidaia Baveno, Venezia eta Moraviako Veveří gazteluan egin zuten. Ondoren, Londresen jarri ziren bizitzen, Eccleston Squareko 33an. Hurrengo uztailean alaba bat izan zuten, Diana.
Gizarte erreformak lege bihurtzeko, Asquithen gobernu liberalak Herriaren Aurrekontu moduan aurkeztu zituen. Oposizioan zeuden kontserbadoreak Aurrekontuaren Protestarako Liga sortu zuten. Erreformaren aldekoek Aurrekontuaren Liga sortu zuen eta Churchill liga horren lehendakari egin zuten. Aurrekontua Komunen Ganberan onartu bazen ere, atzera botea izan zen Lorden Ganberan, kontserbadoreek agintzen zutena. Churchillek ohartarazi zuen goi klaseak legearen oztopatzeak langile klasea asaldatuko zuela eta horrek klaseen arteko gerra ekar zezakeela. Geldiunetik irteteko, gobernuak hauteskunde orokorrak deitu zituen 1910eko urtarrilean eta liberalek garaipen estua lortu zuten. Churchillek Dundeeko eserlekua berritu zuen. Hauteskundeen ondoren, Lorden Ganberaren deuseztea proposatu zuen kabinetearen memorandum batean eta iradoki zuen ganbera bakarreko sistema bat behar zela, eta bestela, bigarren ganbera txikiago bat kontserbadoreen abantaila ezabatuko lukeena. Apirilean Lordek amore eman eta aurrekontua onartu zen. [9]
Barne ministro: 1910-1911
[aldatu | aldatu iturburu kodea]... Herrialdearen atentzioa deitu nahi nuen azaltzeko, berez erabat legitimoak diren kasuak erabiliz, egoera latz hau zeinaren arabera urtero klase pobreko 7.000 gazte kartzelara bidaltzen diren, unibertsitatera joaten diren horiek, delitu berdinengatik inongo arazorik izango ez luketen bitartean.
1910eko otsailean Churchill barne ministro izendatu zuten eta poliziaren eta espetxeen inguruko kontrola eman zioten. Espetxeen erreforma programa aurrera atera zuen.[10] Bereizketa bat ezarri zuen kriminal arrunten eta preso politikoen artean, azken hauei neurri ez hain zorrotzak ezarriz. Presoentzako liburutegiak jartzen saiatu zen, eta neurriak hartu zituen urtean lau alditan gutxienez espetxeetan irakurketak edo kontzertuak antola zitezen. Zorrak ordaintzen ez zutenentzako zuzeneko espetxeratzea kentzea proposatu zuen eta 16 eta 21 urte bitartekoen espetxeratzea debekatzearen alde egin zuen. Barne ministro zeneko 43 heriotza-zigorretatik 21 kommutatu zituen.[1]
Erresuma Batuko garai hartako gai nagusienetako emakumeen sufragioa zen. Churchillen emakumeen bozkatzeko eskubidea babestu zuen, nahiz eta babes hori baldintzatu egon hautesleagoaren gehiengoak (gizonezkoak) horren alde agertzearekin. Gaiaren inguruko erreferenduma egitea proposatu zuen, baina ez zuen Asquithen onespenik jaso eta emakumeen sufragioaren gaia konpondu gabe jarraitu zuen 1918ra arte. Suffragette askok Churchill emakumeen sufragioaren aurkakotzat hartu zuten eta haren mitinetara joan ziren protesta egitera. 1910eko azaroan, Hugh Franklin sufragistak Churchill erasotu zuen zartailu batekin; harrapatu zuten eta sei astez atxilotuta egon zen.[4]
1910eko udaran, Churchillek bi hilabete eman zituen Foresten yatean Mediterraneoan. Britainia Handira bueltan, Tonypandyko Matxinadaz enkargatzea eskatu zioten. Gatazka honetan Rhondda Haraneko ikatz meatzariek protesta egiten ari ziren lan-baldintza hobeak eskatzeko. Glamorganeko polizia buruak laguntza eskatu zion armadari matxinadak kontrolatzeko. Churchillek, armada dagoeneko bidean zegoela jakitean, baimena eman zien Swindon eta Cardifferaino joateko, baina haren zabaltzea debekatu zuen. Jakitun zen tropen zabaltzeak odoljarioa baino ezin zezakeela ekarri. Hori beharrean, Londresko 250 polizia bidali zituen, su-armarik gabekoak, Galesko lankideei laguntzeko. Matxinadak aurrera egiten zuenez, protestan ari zirenei gobernuko industria artekariarekin elkarrizketa izatea proposatu zien. Maila pribatuan, Churchillek adierazi zuen bai meatzeko jabeek eta baita greban ari ziren meatzariek oso jarrera zentzugabeak zituztela. The Times eta beste medio batzuek meatzariekin bigunegia izaten ari zela leporatu zioten. Bestalde, Alderdi Laboristako askok, sindikatuekin lotura estua zutenak, gogorregia izan zela egotzi zioten.[11]
Asquithek hauteskunde orokorrak deitu zituen 1910eko abendurako. Liberalek garaipena lortu zuten eta Churchillek ere berriro lortu zuen Dundeeko eserlekua. 1911ko urtarrilean, Churchill Sidney kaleko setioan nahasi zen. Hiru letoniarrek hainbat polizia hil zituzten eta Londresko East Endeko etxe batean gotortu ziren, poliziak etxea inguratu ostean. Churchillek bat egin zuen poliziarekin baino ez zuen haien operazioan esku-hartze zuzenik izan. Etxeak su hartu ostean, suhiltzaile brigadari etxean ez sartzeko agindu eman zien letoniarrak oraindik ere arrisku bat suposa zezaketen beldurrez. Gertaeraren ondoren, lapurretako bi hilda agertu ziren. Nahiz eta hartutako erabakiagatik kritikak jaso, zera adierazi zuen, "pentsatu nuen hobe zela etxea erretzen uztea lapurrak erreskatatzeagatik britainiar onen bizitzak arriskuan jartzea baino".<refFerguson, Niall (2000). Empire: How Britain Made the Modern World. London: Penguin Books Ltd. ISBN 978-0-14-100754-0. name=":1" />
1911ko martxoan, Ikatz Meategietako lege proiektuaren bigarren irakurketa sartu zuen parlamentuan, ikatz meategietako gutxieneko baldintzak ezartzen zituena. Horrekin batera, Denden lege proiektua ere bultzatu zuen dendetako langileen lan baldintzak hobetzeko. Azken honek denda jabeen oposizioa izan zuen eta emendakin askorekin bihurtu zen lege. Apirilean, Lloyd Georgek estreinako langabezia eta osasun legedia ezarri zuen, National Insurance Act 1911 izenekoa. Churchillek legearen idazkeran lagundu zuen. Maiatzean Churchillen bigarren haurra jaio zen, Randolph, aitonaren izena hartu zuena. 1911n gorantz egiten ari zen gatazka sozialari aurre egitea tokatu zitzaion eta Liverpoolera tropak bidali zituen zamaketarien protestak baretzeko eta trenbideen greba orokorra konpontzeko. Agadirko krisialdia gertatu zenean, Alemaniaren eta Frantziaren arteko gerra pizteko zorian jarri zuena, Churchillek iradoki zuen negoziazioek huts egiten bazuten Erresuma Batua Frantzia eta Errusiarekin lerratu beharko zela eta Belgika, Herbehereak eta Danimarkako independentzia bermatu behar zela Alemaniaren ustezko zabaltzeari aurre egiteko. Agadirko krisialdiak eragin handia izan zuen Churchillengan eta itsas armadaren zabaltzeko haren ustearen inguruan.
Amiralgoaren Lehen Lord: 1911–1915
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1911ko urrian, Asquithek Churchill Amiralgoaren Lehen Lord izendatu zuen. Egoitza ofiziala Amiralgoaren Etxean ezarri zuen eta bulegoa Enchantress amiralgoaren laketontzian. Hurrengo bi urte eta erdian hainbat lanetan zentratu zen, ontzigintza prestakuntza berrikusten, egoitzak eta ontziolak bisitatzen eta alemanen ontzigintza garapena arakatzen. Alemaniako gobernuak gerrako itsasontzien ekoizpena igotzea onartu zuenean, Erresuma Batuak gauza bera egingo zuela zin egin zuen, eta alemanek eraikitako gerra ontzi bakoitzeko Britainia Handiak bi eraikiko zituela. Uste zuen Alemanian "lur jabe aristokrazia batek gobernatzen zuela eta itxaropena zuen gerra ekidin zitekeela "indar demokratikoek" gobernuaren kontrola hartzen bazuten. Gatazka saihesteko, gonbita luzatu zuen Alemaniaren eta Erresuma Batuak ontzi eraikuntza proiektuak elkar artean gutxitzeko, baina bere eskaintza arbuiatu zuten.
Egin zituen erreformen artean, soldaten igoera eta aisialdirako baliabideak handitu zituen, itsaspekoen eraikuntza bultzatu zuen eta ikuspegi berri bat eman zion Itsas eta Aire Errege Zerbitzuari, hegazkinak helburu militarretarako erabilpena bultzatuz. "Itsas-hegazkin" terminoa sortu zuen eta horietako 100 egitea agindu zuen. Era berean, erabaki zuen Britainiar Itsas Armada ahalguztidunaren oinarrizko erregaia aldatzea, ordura arteko ikatza alboratu eta petrolioaren aldeko apustua eginez.[12] Zenbait liberalek ontzigintzan egiten ari zen gastuaren aurka agertu ziren. 1913ko abenduan dimisioa ematearekin mehatxatu zuen 1914-15 bitartean lau gerra ontzi berri egiteari ezetza esaten bazioten. Eugenesiaren aldekoa zen eta parte hartu zuen Adimen Urrikoen 1913ko legearen idazketan. Halere, legean ez zen kontuan izan berak nahiago zuen esterilizazio metodoa eta horren ordez erakundeetan konfinatzea lehenetsi zen.
Legealdiko gai nagusiena Britainia Handiko gobernuak Irlandako autogobernu mugimenduari (Home rule) nola erantzungo zion zen. 1912an Asquithen gobernuak Autonomia Lege Proiektua igorri zuen, lege bihurtuz gero Irlandarako autonomia suposatzen zuena. Churchillek lege proiektua babestu zuen eta Ulstergo unionistak alde bozkatzen konbentzitzen saiatu zen. Irlanda zatitzearen aurka agertu zen eta 1913an iradoki zuen Ulsterrek autonomia izan zezakeen Irlandako gobernu independente batekiko. Ulsterreko unionista askok uko egin zioten Dublinen egoitza izango zuen edozein gobernuren menpeko izateari eta Ulstergo Boluntarioek altxamendu batekin mehatxatu zuten eta Ulsterren estatu protestante independente bat sortzearekin.
Churchillen esku geratzen zen bortxaz mehatxatzen guztiei erantzutea. Kabinetearen erabakiz, itsasontzien presentzia areagotu zuen Irlandan edozein altxamendu unionistari aurre egiteko. Kontserbadoreek leporatu zioten Ulstergo Pogrom bat abiatzen saiatzen ari zela. Ulstergo Boluntarioak lasaitu nahian, Irlanda Erresuma Batu federalaren zati izatea proposatu zuen; honek liberalak eta irlandar nazionalistak sutu zituen.[4][11]
Lehen Mundu Gerraren piztea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1914ko ekaineko Franz Ferdinand, Habsburgotar Monarkiaren oinordekoaren erailketaren ondoren gerra hotsak oso nabariak ziren Europan. Churchill itsasontziak gerrarako prestatzen hasi zen. Nahiz eta alderdi liberalaren barruan gerran sartzeko oztopo handirik ez egon, Britainiar Kabineteak gerra aitortza Alemaniak Belgika inbaditu ondoren egin zuen. Churchillen zeregina Britainiako gerra itsasuntziteriaren ikuskaritza egitea izan zen. Bi asteko epean, britainiar ontziek 120.000 soldatu garraiatu zituzten Mantxako kanalean barrena, Frantziaraino. Abuztuan, Alemaniako Ipar Itsasoko portuen blokeoa gainbegiratu zuen janarien itsasozko garraioa saihesteko. Urpekontziak Baltikora bidali zituen Errusiako Itsas Armada laguntzeko alemaniar gerra itsasontzien aurka. Abuztuan ere, Itsas Infanteria Brigada Ostendera bidali zuen alemaniar tropak hegoalderako bultzada eteten laguntzeko.[4]
Irailean, Churchillek bere gain hartu zuen Britainia Handiko aireko defentsa osoa. Frantziara hainbat bisitaldi egin zituen gerrako lanak ikuskatzeko. Britainia Handian egon zen bitartean, alderdi guztien Londresko eta Liverpoolgo mitinetan parte hartu zuen soldaduen erreklutamendurako, eta bere emazteak haien hirugarren seme-alaba erditu zuen, Sarah. Urrian Anberes bisitatu zuen belgikar defentsak ikusteko. Belgikako lehen ministroari, Charles de Broqueville, zin egin zion Britainia Handiak hiria babesteko errefortzuak emango zituela. Alemanen erasoak aurrera egin zuen eta Churchillek hiria utzi eta gutxira adostu zuen britainiarren erretiratzea, eta horrela, alemanei Anberes hartzeko baimena ematea. Prentsan oso kritikatua izan zen horregatik. Churchillek mantendu zuen bere ekintzari esker erresistentzia luzatu egin zela, izan ere, aliatuen Calaisko eta Dunkerqueko segurtasuna sendotu baitzen.[11]
Azaroan, Asquithen Gerra Kontseilua deitu zuen. Asquithez gain, kontseilu horretan zeuden Lloyd George, Edward Grey, Kitchener, eta Churchill ere. Churchillek Borkum uhartea hartzea proposatu zuen Alemaniako iparraldeko kostaldea erasotzeko kokapen bat izateko, pentsatuz halako estrategia batek gerraren iraupena laburtuko zuela. Churchillek ere tankeen garapena sustatu nahi zuen ikusten baitzuen gerta zitekeen trintxeren gerran oso eraginkorrak izan zitezkeela, eta haien ekoizpena bultzatu zuen amiralgoaren funtsekin. Turkiarrek Errusiari Kaukason eragiten ari zion presioa lasaitzeko, Churchill Turkiako Armada distraitzearen aldekoa zen. Horregatik Dardaneloak atakatzea proposatu zuen, horrekin Konstantinopla hartuko zutelako itxaropenarekin. Martxoan, 13 gerra ontzi flota batek Dardaneloak eraso zituen baina arazo larriak sortu ziren urpeko minekin. Apirilean, 29. dibisioak oldarraldiari ekin zion Gallipolin. Parlamentuko kide askok, bereziki kontserbadoreek, Churchilli leporatu zioten kanpaina hauen porrota. Kontserbadoreen presioaren ondorioz, Asquithek alderdi guztien arteko koalizio gobernua osatzea onartu zuen. Kontserbadoreen baldintzetako bat Churchill kargatutik kentzea zen. Churchill saiatu zen bai Asquithekin eta Kontserbadoreen burua zen Bonar Lawekin baldintza hori aldatzen, baina azkenean bere postua utzi zuen.[4][1][11]
Soldadutza: 1915-1916
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1915eko azaroan Churchillek dimisioa eman zuen gobernutik nahiz eta parlamentaria izaten jarraitu. Asquithek ezezkoa eman zuen Ekialdeko Afrika Britainiarreko Gobernadore Orokor izateko eskaerari. Bere anaiaren etxera joan zen bizitzera, South Kensingtonen eta familiarekin asteburuak Godalming inguruan dagoen Tudor estiloko baserri batean eman zituen, Surreyn, eta bertan piztu zitzaion margolaritzarako zaletasuna, bizitza osoan mantenduko zuena.[4]
Azaroan Churchill Granadarien Guardiako 2. Batailoian sartu zen, Mendebaldeko frontean. Londresera Eguberritan egindako bidai labur baten ondoren lotinant koronel kargura goratu zuten eta Royal Fusilersen 6. Batailoiko ardura eman zioten. Entrenamendu epealdi baten ondoren, Batailoia Belgikako fronteko sektore batera bidali zuten, Ploegsteertik gertu. Churchillek hiru hilabete eta erdi eman zituen frontean. Bere Batailoiak bonbardaketa jarraituak jasan zituen nahiz eta alemaniarrekin aurrez aurreko toporik ez egin. Martxoan epe laburrez etxera bueltatu zen eta hitzaldi bat eman zuen Komunen Ganberan itsas armadaren inguruan. Maiatzean, Eskoziar Errege Fusilarien 6.ak bat egin zuen 15. Dibisioarekin. Churchillek ez zuen komando berri bat gidatzeko baimenik eskatu eta zerbitzu aktiboa uztea erabaki zuen.[4]
Komunen Ganberara itzuli zenean hitzaldiak eman zituen gerrako gaien inguruan: derrigorrezko erreklutamendua eskatu zuen irlandarrentzat; soldaduen ausardia aitortza egitea eta altzairuzko kaskoak erostea eskatu zuen ere. Halere, ezer gutxi zuen egiteko Churchillek. Dardaneloetako hanka-sartzearen zama bere gain jarraitzen zuen oraindik eta Kontserbadoreek eta haiekin lotutako prentsak behin eta berriro gogorazten zuten hori. Dardaneloen Komisioaren aurrean azalpenak eman behar izan zituen. Komisio honek egin zuen txostenean ez zion errurik leporatzen kanpainaren porrotagatik.[11]
Lloyd Georgen gobernua: 1916–1922
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Armamentu ministro: 1917–1919
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Asquithek dimisioa eman ondoren Lloyd Georg egin zuten lehen ministro 1916ko urrian. 1917ko maiatzean Lloyd Georgek Churchill Frantziako gerra lanak nola zihoazen ikuskatzera bidali zuen. Uztailean Lloyd Georgek Churchillen Armamentu ministro izendatu zuen. Kargu berri honetatik, Churchillek armamentu ekoizpena handitzeko konpromisoa hartu zuen, sailaren funtzionamendua arrazionalizatu zuen eta Clyde inguruko armamentu fabrikek egiten ari ziren grebaren inguruan negoziatu eta berriro martxan jarri zituen. Bigarren greba batekin amaitu zuen 1918ko ekainean grebalariak armadan sartzera derrigortzeko mehatxua erabiliz. Hainbat bidaia egin zituen Frantziara frontea bisitatzera eta herrialde horretako ordezkari politikoekin biltzera, horien artean, Georges Clemenceau lehen ministroa. Komunen Ganberan emakumeei bozkatzeko eskubidea ematen zien legearen alde bozkatu zuen (Representation of the People Act 1918). Britaniarren garaipen militarren ondorioz, azaroak Alemania errendizioa eman zuen. Lau egun beranduago, Churchillen laugarren seme-alaba jaio zen, Marigold.[4]
Gerrarako Estatu Idazkari: 1918–1921
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gerra ostean, Lloyd Georgek hauteskunde berriak deitu zituen. Hauteskunde kanpainan, Churchillek zenbait aldarrikapen luzatu zituen: trenbideen nazionalizazioa, monopolioen kontrola, zergen erreforma, eta Nazioen Liga sortzea etorkizunean gerrak saihesteko. Hauteskundeetan Churchillek berriro eskuratu zuen Dundeeko eserlekua eta Lloyd George izendatu zuten berriro ere lehen ministro. 1919ko urtarrilean, Lloyd Gerogek Churchill Gerra Bulegora mugitu zuen bai Gerrarako Estatu Idazkari gisa baita Aireko Estatu Idazkari gisa ere.[11]
Churchill Britainiar Armadaren desmobilizazioaz arduratu izan zuen, nahiz eta Lloyd George konbentzitu zuen milioi bat soldadu Rineko Britainiar Armada izenpean erreklutatzeko. Churchill garaitutako Alemaniaren aurka neurri gogorrak hartzearen kontra agertu zen gobernukide gutxietakoa izan zen. Adierazi zuen aurka zegoela edozein zigor neurrirekin Alemaniako "langile klasea morrontza klasera" eramaten bazuen. Alemaniako armadaren desmobilizazioaren aurka agertu zen ere, izan ere, uste zuen baliozko baliabide bat izan zitekeela ezarri berri zen Errusia sobietarraren aurrean.[4]
Churchill Errusiako Vladimir Leninen Alderdi Komunistaren gobernu berriaren aurka zegoen erabat, eta horrela adierazi zuen, "historiako tirania guztietatik, Boltxebikeen tirania da okerrena". Britainiar tropak dagoeneko antzinako Errusiar Inperioaren lurraldeetan zeuden, indar antikomunista Zuriak laguntzen gertatzen ari zen gerra zibilean. Nahiz eta hasieran pentsatu britaniarrek parte hartu behar zutela, ondoren adierazi zuen ez zegoela gogo gehiegirik gerra berri batean sartzeko eta Lloyd George konbentzitu zuen tropak etxera ekartzeko, nahiz eta Zuriak armekin hornitzen jarraitu. Bere hitzetan, "Errusia salbatua izan behar badu [komunistetatik], nik desio dudan gisan, errusiar eurek salbatu beharko dute". 14.000 soldaduren ebakuazioaren ardura hartu zuen. Sobietarren gerra zibila irabazi ostean, Churchillen herrialdearen gainean osasun-kordoia ezartzea proposatu zuen.[4]
Churchillek arreta Irlandako Independentzia Gerran paratu zuen ere. Black and Tans paramilitarren erabilera bultzatu zuen Irlandar iraultzaileen aurka. Britainiar tropek Iraken errebelde kurduekin izandako talken ostean, baimena eman zien inguruko bi eskuadroiei ziape-gasa errebeldeen aurka erabiltzeko. Orokorrean, Iraken okupazioa Erresuma Batuarentzat galgarria zela ikusten zuen eta Irakeko erdialdea eta iparraldea Turkiaren esku uztea proposatu zuen, baina ez zuen arrakastarik izan.[4]
Kolonietarako Estatu Idazkari: 1921–1922
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchill 1921eko otsailean Kolonietarako Estatu Idazkari izendatu zuen. Hurrengo hilabetean, bere margolanen lehenengo erakusketa egin zen Parisen eta pseudonimoarekin egin zuen. Maiatzean bere ama hil zen eta abuztuan Marigold bere alaba. Urte hartako gai nagusiena Irlandako Independentzi Gerra zen. Gerrarekin amaitzeko, Churchillek tregua bat bultzatu zuen indarrean uztailean sartu zena. Urrian, zazpia negoziatzaile britainiarren artean zegoen eta Sinn Féinekin bilerak egin zituzten Downing Streeten. Bere proposamena zen Irlandak halako autonomia bat izatea Britainiar Inperioaren barruan, eta era berean, gehiengo protestantea zuten sei konderriek Dublinengatik autonomia berezia izatea. Ulstergo Unionistek ezezkoa eman zioten proposamen honi. Orduan erabaki zen Irlanda banatu behar zela: herrialdearen zatirik handiena Irlandako Estatu Askea osatuko zuen eta gehiengo protestanteko konderriak Erresuma Batuaren zati izango zen Ipar Irlanda izango zen. Hori guztia Anglo-irlandar Itunean jaso zen eta horren idazkeran Churchillek lagundu zuen. Itunaren ondoren, Churchillen esku-hartzeari esker erailketagatik heriotza zigorraren esperoan zeuden presoek zigorraren barkamena jaso zuten. Irlanda itunaren aldekoen eta kontrakoen arteko gerra batean jausten zen bitartean, Churchillek armaz hornitu zituen itunaren aldeko zen Michael Collinsen gobernua.
Churchill Ekialde Gertuko okupazioa gastuen murrizketaren arduradun nagusia izan zen. Britainiar tropak Iraketik irteteko eta bertako gobernu bat osotzearen aldeko agertu zen. Martxoan topaketa bat izan zuen Kairon Irak gobernatzen zuten ofizier arduradunekin. Zera adostu zuten: Faisal Irakeko errege egitea, eta haren anaia, Abdullah, Transjordaniako errege bihurtzea. Hortik Palestinako Britainiar Mandatura joan zen. Bertako palestinar arabiarrek eskatu zioten judu migrazio gehiagorik ez onartzeko. Zionismoaren defendatzailea zenez, ez zuen halakorik onartu. Churchillek uste zuen posible izango zuela juduen migrazioa bultzatzea, eta era berean, arabiarrek menpekoa izatearen beldurra baretzea. Soilik 1921eko Jaffako matxinaden ondoren onartu zuen juduen migrazioaren mugatze tenporala. Turkiak Lehen Mundu Gerran galdutako lurraldea berreskuratzen zuen artean, Churchillek Lloyd George babestu zuen Konstantinoplako kontrola britaniar eremuan mantentzeko. Turkiak tropak britainiarrengana gerturatu ziren eta Charnakeko Krisia delako gertatu zen. Churchillek tropei beren lekutik ez mugitzeko agindu zien.[11]
1921eko amaieran, Lloyd Georgek Churchill Defentsaren Estimaziorako Batzordeko lehendakari izendatu zuen. 1922ko urtarrilean bildu zen batzordea erabakitzeko zenbateko murrizketa egin zitekeen gastu militarretan nazioaren segurtasuna arriskuan jarri gabe. 1921eko abenduan opor batzuk egin zituen Frantziako hegoaldean eta Lehen Mundu Gerraren bere bizipenak bilduko zituen liburu bat idazten hasi zen. 1922ko irailean bere bostgarren seme-alaba, Mary, jaio zen, eta hilabete horretan bertan ere etxe berri bat erosi zuten, Chartwell, Kent konderrian. 1922ko urrian, Churchilli apendizitis ebakuntza egin zioten. Bitartean, Kontserbadoreak Lloyd Georgen gobernutik ater ziren eta 1922ko azaroan hauteskunde orokorrak egitera behartu zuten. Hauteskunde horietan Churchillek Dundeeko eserlekua galdu zuen Edwin Scrymgeourren mesedetan.[11][4]
Parlamentutik kanpo: 1922–1924
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchillek hurren sei hilabetean Villa Rêve d'Or etxean eman zituen, Cannesetik gertu, eta bertan, margotzera eta bere memoriak idaztera dedikatu zen erabat. Bost liburukiko bilduma idatzi zuen gerraren inguruan, sorrera, eta ondorengoa, The World Crisis izenekoa. Lehen liburukia 1923ko apirilean argitaratu zen eta gainerakoan hurrengo hamar urtetan zehar. 1923an hauteskunde orokorrak deituak izan ostean, Liberalen zazpi elkartek haien hautagaia izateko eskatu zioten, eta Churchillek Leistek Mendebaldekoa aukeratu zuen. Ez zuen eserlekua eskuratu. Ramsay MacDonaldek gidatutako gobernu laboristak eskuratu zuen agintea, nahiz eta Churchillek Kontserbadore eta Liberalen arteko koalizioan itxaropena jarri zuen. MacDonalden gobernuak Sobietar Errusiari dirua emateko erabakiaren aurka agertu zen eta beldur zen ez ote zen Anglo-Sovietar Itun bat sinatuko.[4]
1924an, hautagai independente gisa aurkeztu zen Westminster Abadiako bigarren errondan, baina honetan ere ez zuen eserlekurik lortu.[11] Maiatzean Alderdi Kontsebadoreko topaketa batean parte hartu zuen Liverpoolen (lehenengo aldiz hogei urtean) eta adierazi zuen dagoeneko ez zegoela lekurik Alderdi Liberalarentzat Erresumako Politikan, eta beraz, liberalek kontserbadoreak babestu behar zituztela laboristak galdiarazteko eta “sozialismoaren porrota” bermatzeko. Uztailean, Stanley Baldwin lider kontserbadorearekin adostu zuen kontserbadoreen zerrendan joango zela. Azkenean zerrendan joan zen baina “konstituzionalista” izenpeko independente bezala. Hauteskunde orokorrak urrian egin ziren eta Churchillek Eppingo eserlekua eskuratu zuen. Kontserbadoreak gertatu ziren garaile eta Baldwinek gobernu berria osatu zuen. Nahiz eta Churchillek finantzetan eta ekonomian eskarmenturik ez izan, Baldwinek ogasun ministro izendatu zuen.[4]
Ogasun Kantziller: 1924–1929
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1924ko azaroan bihurtu zen ogasun ministro eta Downing Streeteko 11ra joan ziren bizitzera. Formalki, Alderi Kontserbadoreko kide egin zen berriro. Bere posizio berritik, dagoeneko liberalekin bultzatu zituen “neurri sorta berdina” bultzatzen saiatu zen. 1925eko urtarrilean, gerra zenbait berrordainketa negoziatu zituen, bai Erresuma Batutik Estatu Batuekiko, bai beste herrialde batzuetatik Erresuma Batuarekiko. Batzuek, horien artean Ingalaterrako Bankuak, Urre-patroira itzultzeko eskatzen ari ziren baina Churchill hasiera batean horren aurkakoa Hainbat ekonomialariekin egin zuen kontsulta eta gehienak aldaketaren aldeko agertu zitzaizkion; kontra zeuden gutxien artean John Maynard Keynes zegoen. Churchillek, orduan, aldaketa babestu zuen eta bultzatzaile nagusienetako izan zen[4].
Churchillek urre-patroiaren itzulera haren lehen aurrekontuan iragarri zuen, 1925eko apirilean argitaratu zen. Aurrekontu horretan Churchillek zenbait neurri sartu zituen erretretarako adina 70 urtetik 65 urtera pasatzeko eta alargunek haien senarra hil bezain laster pentsioa jaso ahal izateko. Era berean, aurrekontu horretan ehuneko hamarreko beherapena aurreikusten zen gutxien irabazten zutenen zergetan; horrekin uste zuen negozio txikiak sustatuko zituela. Halako diru sarreraren galera konpentsatzeko, itsas armadaren gastua murriztea proposatu zuen esanez bake garaian ez zela beharrezkoa halako gastua. Urte horretan ere, gobernua konbentzitu zuen meatzaritza industrian subsidioak ezartzeko, eta horrela, irabazi urriagoen eraginez nagusiek langileen soldatak ez jaisteko. Bigarren aurrekontua, 1926ko apirilean iragarri zena, petrolioa, kamioi astunak eta luxuzko autoen erosketaren gaineko zergak sartu zituen.[4][11]
1927ko hasieran, Churchillek bidai bat egin zuen Europan zehar eta Malta, Atenas, Erroma eta Paris bisitatu zituen. Atenasen, demokrazia parlamentarioaren berrezarpena zoriondu zuen eta Erroman Benito Mussolini lehen ministroarekin elkartu zen. Italiako prentsari zera adierazi zion, "italiarra izan banintz, zurekin egongo nintzen hasieratik leninismoaren pasioen eta gose basatiaren aurkako zure borroka arrakastatsuan. Baina Ingalaterran ez dugu arrisku oraindik hori pairatu halako modu hilgarrian. Badugu gauzak egiteko gure era". Londresera bueltan apirilean, bere hirugarren aurrekontua martxan jarri zuen: zerga berriak iragarri zituen autoen pneumatikoen eta ardoen gainean, baita pospolo eta tabakoaren gainean ere.[4]
"Urte basatiak" 1929–1939
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Marlborough eta Indiako afera: 1929–1932
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1929ko hauteskunde orokorretan, Churchillek Eppingo eserlekua mantentzea lortu zuen baina kontserbadoreek gobernua galdu zuten eta MadDonaldek bere bigarren gobernua laborista osatu zuen. Politikaz kanpo, Churchill liburu berri baten idazketari ekin zion, Marlborough: His Life and Times, lau liburukiko biografia haren John Churchill arbasoaren inguruan, Marlborougheko 1. dukea.[4][11] Laboristen gobernua kanporatu izango zelako itxaropenarekin, Baldwinen babesa lortu zuen liberalen eta kontserbadoreen arteko koalizioa saiatzeko, nahiz eta liberal asko horren kontra egon. Abuztuan bere anaia eta semearekin Kanadara bidaiatu zuen eta hitzaldiak eman zituen Ottawan eta Toronton. Ondoren Estatu Batuetara joan zen. San Frantziskon William Randolph Hearstekin elkartu zen eta haren egunkarian idazteko konbentzitu zuen. Hollywooden Charlie Chaplinekin afaldu zuen. Hortik Mojave basamortura eta Arroila Handira bidaiatu zuen, ondoren Chicagora, eta azkenik New Yorkera.[4]
Londresera bueltan, Chuchill haserretu egin zen gobernu laboristak kontserbadoreen itzaleko gobernuarekin hartutako erabakiarekin: Indiari domeinu estatusa ematea. Uste zuen Indiaren autonomia handitzean independentziaren aldarria areagotuko zuela. 1930eko abenduan Indian Empire Societyren hizlari nagusia izan zen hitzaldi publiko batean. Bere iritziz, India ez zegoen prest oraindik autonomiarako eta uste zuen Brahmin kasta hinduarrak boterea hartuko zuela eta ukiezinak eta gutxiengo erlijiosoak zapalduko zituela. 1931ko martxoan Cawnporen hinduen eta musulmanen arteko liskarrak hasi zirenean, bere argumentuak berresteko erabili zituen.[4]
Churchillek ekintza azkar bat eskatu zuen jarduera ilegaletan jarduten ari ziren Indiaren independentziaren aldeko aktibisten aurka. Eskatu zuen Indiako Kongresu Nazionala alderdi debekatzea eta haren lider guztiak deportatzea. 1930ean adierazi zuen "Gandhismoa eta harekin lotutako guztia deuseztua eta txikitua" izan behar zuela. Uste zuen "larritzekoa eta nazkagarria" zela Indiako Gobernadorea Mohandas Gandhi independentziaren aldeko aktibistarekin biltzeko proposamena onartu izana. Churchillek pentsatzen zuen Gandhi "Middle Templeko abokatu albarazale bat zela, orain fakir itxurak egiten zituena". Ikusmolde hauek laboristak eta liberalak haserrearazi zituen, nahiz eta kontserbadoreen artean onarpen handia izan. Baldwinek erreforma babesten zuelako haserretuta, itzaleko kabinetea uztea erabaki zuen.[4][11]
1930ko urrian, Churchillek bere autobiografia argitaratu zuen, My Early Life. Ondo saldu zen eta hainbat hizkuntzetara itzuli zen. 1931ko hauteskunde orokorretan, Churchillek bere gehiengoa ia bikoiztu egin zuen Eppingen. Hurrengo hilabetean The World Crisesen azken liburukia argitaratu zen. Abenduan Estatu Batuetara bidaiatu zuen eta New Yorken auto batek jo eta ospitaleratua izan zen. Daiy Mailen esperientzia horren inguruko artikulu bat argitaratu ondoren, milaka gutun eta telegrama jaso zituen. Bahametan egonaldi labur baten ostean, Estatu Batuetan ibili zen unibertsitateetan hitzaldiak emanez dirua irabazten.[4]
1932ko abutzuan Belgika, Herbehereak eta Alemania bisitatu zituen. Azken honetan Ernst Hanfstaengelekin elkartu zen, Adolf Hitler politikariaren laguna (garai hartan nabarmentzen hasia zena) eta Hitlerren antisemitismoaren inguruko kezkak azaldu zizkion. Irailean, Ingalaterrara bueltakoan, larriki gaixotu zen ultzera paratifoide baten hemorragia zela eta. Osatzen ari zien bitartean, Franz von Papen Alemaniako kantzilerrak Mendebaldeko potentziei eskatu zuen Alemania berriro armaz osatzeko eskubidea, erabat debekatua zegoena Lehen Mundu Gerra geroztik. Churchillek John Simonek eskaerari ezetz esateko deia babestua zuen, izatez, sinetsita baitzegoen berrarmatutako Alemania batek berriro saiatuko zela galdutako lurraldeak berreskuratzen. Mussoliniren erregimena iraultza komunistaren aurkako gotorleku bat bezala ikusten zuen. Hala ere, azpimarratu zuen Erresuma Batuak lotuta jarraitu behar zuela demokrazia parlamentarioaren tradizioari, faxismotik urrun, eta Italiak Etiopia inbaditzearen aurka agertu zen. Churchillek Japoniak Mantxuria inbaditzea gaitzetsi zuen. Garaiko egunkarietan artikuluak idatzi zituen Espainiako Gerra Zibilaren inguruan eta esaten zuen Espainiako gobernu errepublikarra fronte komunista bat zela, eta Francoren armada mugimendu "antigorritzat" hartzen zuen.[11]
Alemaniari buruz irakurtzen dugunean, harrituta eta larrituta ikusten dugunean oldarkotasunaren eta gerra-espirituaren igoera iskanbilatsua, gutxiengoen tratu txar gupidagabea, gizarte zibilizatuaren babes normalak gizabanako askori ukatzea arrazagatik bakarrik - Europako nazio dohaindunetako, ikasienetako, zientifikoetako eta bikainenetako batean gertatzen dela ikusten dugunean, ez dago zoriontsu sentizeko modurik.
Alemaniari buruzko ohartarazpenak eta abdikazioaren krisia: 1933–1936
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alemania naziaren 1931ko gorakadarekin, Churchillek kezkak erakutsi zituen alemanen arteko militarizazio sentimenduaren inguruan. Erresuma Batuko gobernuak aireko armadaren aurrekontua jaisteko hartutako erabakiaren aurka agertu zen, izan ere, ikusten baitzuen Hitlerren berrarmatze gogoaren aurrean MacDonald desarmatzearen aldekoa agertzen zela. Ohartarazi zuen Alemaniak Polonia inbaditu zezakeela, eta hala, Europako “juduen aurkako zapalketa eta pogroma” egiten hasi zitekeela. Nazioen Ligari zuzendu zitzaion esanez batasuna behar zela Alemaniaren berrarmatzea eta gerra berri baten sorrera saihesteko. Era berean, aireko armadaren ekoizpena bizkor handitu behar zela adierazi zuen zeren bestela Alemaniakoaren azpitik geratuko zitekeen. Bere ohartarazpen hauek errefusatuak izan ziren alarmistak zirelakoan, nahiz eta gero aldarrikatuak izan.[4]
1933ko urrian Marlborough: His Life and Times lehen liburukia argitaratu zen. 1934ko abuztuan Frantziako hegoaldera egin zuen bidaia, eta irailean, Mediterranioan zeharkaldi bat egin zuen Lord Moyneren yatean. Bidai honetan bisitatu zituen Libano, Siria, Palestina, Transjordania eta Egipto. Marlboroughen bigarren liburukia kanpoan zegoela argitaratu zen. Azaroan, irratian zabaldu zen hitzaldi bat eman zuen, eta Alemania naziaz ohartarazteaz gain, Erresuma Batua gatazkarako prestatu behar zela esan zuen. Hau izan zen bere kezkak publiko zabalari iritsi zitzaizkion lehenengo aldia. Abenduan Indiari buruzko lege proiektua parlamentuan sartu zen eta 1935eko otsailean onartu zen, Churchill eta beste 83 parlamentari kontserbadorek aurka bozkatu zuten arren. Churchillek mantentzen zuen Indiari autonomia gehiago emateak Indiako gutxiengoen zapalkuntza ekarriko zuela. Onarpenaren ondoren bere zalantzak agertzen jarraitu zuen.[4]
1935eko ekainean, MacDonaldek dimisioa eman zuen, eta Baldwinek ordeztu zuen lehen ministro gisa. Orduan, Baldwinek garaipenera eraman zituen kontserbatzaileak 1935eko hauteskunde orokorretan; Churchillek gehiengo handiarekin eutsi zion bere eserlekuari. Baldwinek Churchill bere kabinete berrira eramango zuela espekulatu arren, ez zuen egin. Gogaiturik, Churchill Mallorcan eta Marokon ontziratu zen oporretan. Churchillek alemanaren hedakuntzari buruz ohartarazten jarraitu zuen, eta Kontseilu Antinaziarekin sartu zen. Talde hori batez ere ezkerreko ezkertiarrekin ezarri zen, britainiar berrarmatzearen aurkako oposizioagatik kezkatuta baitzeuden. Gobernuko ministroekin egindako bilera publikoetan zein pribatuetan, hobekuntza azkarrak eskatu zituen tropak eta hegazkinlariak entrenatzeko, bai eta gerra-garaian industria prestatzeko ere. Alemaniatik ohartarazten jarraitzen duen arren, Alemaniako ereduari ez jarraitzeko eskatu zion Britainia Handiak, Espainiako Gerra Zibilean alde bat hartuz. Urrian, Marlboroughen hirugarren liburukia agertu zen.[4]
1936ko urtarrilean, Eduardo VIII.a errege bihurtu zen aita hil ondoren, George V. Churchill errege berria ezagutu zuen 25 urtez eta gustatu egiten zitzaion; bazekien Eduardok dibortziatu amerikar batekin, Wallis Simpsonekin, ezkondu nahi zuela, baina ez zuen onartu aukera hori. Erregeak Simpsonekin ezkontzeko asmoa iragarri eta gero (abdikazioa beharko luke horrek), krisi konstituzionalak izan ziren. Churchill erregearekin elkartu zen eta presaka ez joateko eskatu zion, baina Baldwinek Eduardori berehala erabakitzeko presioa egin zion. Komunen Ganberan, Churchillek eta Baldwinek talka egin zuten gai honen inguruan. Erregeak anaiaren alde abdikatu ondoren, George VI.a, eta Churchillek idatzi zuen uste zuela "abdikazioa guztiz goiztiarra izan zela eta, seguru asko, ez zela inondik inora beharrezkoa".[4]
Adiskidetzearen aurkakoa: 1937–1939
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1937ko maiatzean, Baldwinek dimisioa eman zuen eta Neville Chamberlain lehen ministro bihurtu zen. Berak eta Churchillek gutxitan adostu zituzten kontu politikoak, eta Chamberlainek ere baztertu egin zituen Churchillek Alemaniari buruz zituen iritziak, eta nazien gobernuarekin adiskidetze politikarekin jarraitu zuen. Churchillek hamabost eguneko artikuluak idazten jarraitu zuen Evening Standarderako, eta horiek Europa osoko hainbat egunkaritan berrinprimatzen hasi ziren, Emery Revesek Parisen zuen prentsa-zerbitzuaren ahaleginari esker. Irailean, Churchillek Evening Standarden pieza bat idatzi zuen, eta Hitlerri eskatu zion zuzenean, juduen eta erlijio-erakundeen jazarpena bertan behera uzteko. Hurrengo hilabetean, bere hainbat artikulu argitaratu ziren Great Contemporaries liburuan.[4]
1938ko urtarrilean, Churchillek berriro pasa zituen oporrak Frantzian. Chamberlainek urte horretan Alemaniara eta Italiara adiskidetze politikarekin jarraitu zuen heinean, Churchillek horren aurka ohartarazi zuen, eta ekintza kolektiboa eskatu zuen alemaniar erasoa geldiarazteko. Horri erantzunez, ‘’Evening Standar’’ek Churchillen hamabostaldiko artikuluak argitaratzeari utzi zion, baina Daily Telegraphek hartu zuen horren lekukoa. Alemaniak Austria anexionatu ondoren, Churchillek Komunen Ganberan hitz egin zuen, esanez "gertaeren larritasuna […] ezin dela gehiegizkoa izan." Alemaniaren hedakuntzak mehatxatutako Europako estatuen arteko defentsa-itun bat eskatzen hasi zen, Hitler geldiarazteko modu bakarra horixe zela argudiatuz. Martxoan, Churchill Parisera joan zen, politikari frantsesekin proposamena eztabaidatzeko. Irailean argitaratu zen Marlborough, His Life and Timesen laugarren liburukia. Egun horretan bertan, Alemania Sudeteak inbaditzeko asmoz Txekoslovakian sartzeko mobilizatu zen. Churchillek Chamberlain bisitatu zuen Downing Streeten, eta esan zion Britainia Handiak gerra deklaratuko behar ziola Alemaniari Txekoslovakiako lurraldea sartzen baziren; Chamberlain ez zegoen horretarako prest. Chamberlain geroago Municheko Konferentziako akordioa sinatu zuen, Sudeteen anexioa ahalbidetuz. Komunen Ganberan, Churchillek akordioa "erabateko porrota" izan zela esan zuen.[4]
Amiralgoko Lehen Lord: 1939ko irailetik 1940ko maiatzera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1939ko irailaren 3an, Britainia Handiak Alemaniari gerra deklaratu zion egunean, Bigarren Mundu Gerra piztu ondoren, Chamberlainek Churchill Amiralgoko lehen jaun izendatu zuen, Lehen Mundu Gerraren hasieran zuen jarrera bera. Hala, Chamberlainen gerra-kabinete txikiko kide bihurtu zen. Geroago, Churchillek esan zuen, izendapenaren berri izatean, Amiralgoko Batzordeak seinale bat bidali ziola Flotari: "Winston itzuli da". Nahiz eta Mountbatten jaunak istorio hori 1966an Edmontonen errepikatu egindako hitzaldi batean, Richard Langworthek dio ez berak ez Martin Gilbert Churchillen biografo ofizialak ez dutela hori berresteko ebidentzia garaikiderik aurkitu, eta ondorengo asmakuntza izan daitekeela iradokitzen du. [14]
Lehen Lord gisa, Churchillek profil handieneko ministroetako bat zela erakutsi zuen “Txantxa-gerra” deiturikoan, ekintza esanguratsu bakarra itsasoan eta SESBek Finlandiari egindako erasoan izan zenean. Alemaniak Itsaso Baltikoan egiten zuen itsas jardueraz arduratuta zegoen, eta, hasiera batean, ontzi-indar bat bidaltzeko asmoa zuen, baina hori laster Wilfred Operazioa izeneko plan batera aldatu zen, Norvegiako urak minaz betetzeko eta Narviketik Alemaniara zihoazen burdin mineral bidalketak gelditzeko. Meatzaritzari buruzko desadostasunak izan ziren, bai gerra-kabinetean, bai Frantziako gobernuarekin. Ondorioz, Wilfred operazioa 1940ko apirilaren 8ra arte atzeratu zen, Alemaniak Norvegia inbaditu baino egun bat lehenago.[1]
Lehen ministro: 1940–1945
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako eztabaida eta Chamberlainen dimisioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aliatuek Alemaniak Norvegia okupatzea eragotzi ez zutenez, Komunek eztabaida irekia izan zuten maiatzaren 7tik 9ra, gerraren gobernuaren jokabideari buruz. Norvegiako eztabaida deitu izan zaio horri, eta Parlamentuaren historiako gertaera garrantzitsuenetakotzat hartzen da. Bigarren egunean (maiatzaren 8a, asteazkena), oposizio laboristak zatiketa eskatu zuen, praktikan Chamberlainen gobernuarekiko konfiantzarik ezaren botoa eskatzea suposatzen zuena. Churchillek babes handia izan zuen etxearen bi aldeetan, baina, gobernuko kide gisa, haren izenean hitz egin behar izan zuen. Eztabaida ixteko deitu zioten, eta gobernua bere izen onari kalterik egin gabe defendatzeko jarrera zailean jarri zuen.[15] Gobernuak bozketa irabazi bazuen ere, gehiengoa nabarmen murriztu zen gobernu nazionala eratzeko deiak egiten ziren bitartean.
Maiatzaren 10eko lehen orduetan, Alemaniako indarrek Belgika, Luxenburgo eta Herbehereak inbaditu zituzten Frantziaren erasoaren preludio gisa. Zatiketaren bototik, Chamberlain koalizio bat sortzen saiatu zen, baina laboristek ostiral arratsaldean adierazi zuten ez zutela bere lidergoa onartuko, nahiz eta beste kontserbadore batena onartzeko prest egon. Churchill eta Lord Halifax izan ziren hautagai bakarrak, Kanpo Harremanetarako idazkaria. Gaia erabakita zegoen 9ko bilera batean: Chamberlain, Halifax, Churchill eta David Margesson, Whip gobernuburuak. Halifaxek onartu zuen ezin zuela eraginkortasunez gobernatu Lorden Ganberako kide gisa; beraz, Chamberlainek erregeari gomendatu zion Churchill jartzea, et lehen ministro bihurtu zen. Bere lehen ekintza Chamberlaini idaztea eta eskerrak ematea izan zen.[16][1]
Churchillek lasaitasun sakona sentitu zuela idatzi zuen ondoren, orain autoritatea baitzuen eszena osoan. Uste zuen patuarekin batera ibili zela ordura arte, eta ordura arteko bizitza "ordu honetarako eta judizio honetarako prestaketa" izan zela.
Churchill oraindik ez zen estimatua kontserbadore askoren eta Establishment delakoaren artean, ez baitzeuden Chamberlain ordezkatzearen alde; lehen ministro ohia alderdiko buru izan zen azaroan hil arte. Churchillek ziurrenik ezin izan zuen gehiengorik lortu Komunen Ganberako alderdi politikoetan artean, eta Lord Ganbera erabat mutu geratu izendapenaren berri izan zuenean.
Ralph Ingersollek 1940. urtearen amaieran jakinarazi zuenez, "Leku guztietan izan nintzen Londresen eta ikusi nuen jendeak miresten zuela Churchillen energia, haren ausardia eta xede-xalotasuna. Jendeak esan zuen ez zekitela Britainia Handiak hura gabe zer egingo zuen. Jakina, errespetatu egin zuten. Baina inork ez zuen sentitu gerraren ondoren lehen ministro izango zela. Bera zen, besterik gabe, une egokian lan egiteko gizon egokia. Garaia hura zen Britainia Handiak bere etsaiekin izandako gerra etsiaren garaia".[17]
Dunkerquetik Pearl Harborera: 1940ko maiatzetik 1941ko abendura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gerra ministerioaren sorkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchill bost gizoneko Gerrako Kabinete bat osatzean hasi zen bere kargua hartu beaizn laster. Kabinete horrek Chamberlain Kontseiluko lehendakari gisa, Clement Attlee laboristen liderra Lord Privy Seal gisa (geroago, lehen ministrorde gisa), Halifax Kanpo Harremanetarako idazkari gisa eta Arthur Greenwood karterarik gabeko ministro gisa hartu zituen. Praktikan, bilera gehienetan izan ziren zerbitzuburuek eta ministroek handitu zuten bosteko talde hori. Kabinetea tamainaz eta kidez aldatu zen, gerrak aurrera egin ahala. 1940an, berriz, gehikuntza esanguratsuak izan ziren, Churchill, Attlee eta Greenwood Ernest Bevin lan eta zerbitzu nazionaleko ministro izendatu eta gero; Anthony Eden as kanpo harremanetarako ministroa – Halifaxen ordez, Washington D.C.ra enbaxadore bidali zutena; Lord Beaverbrook hegazkingintza ekoizpen ministro; Sir Kingsley Wood Ogasun ministroa eta Sir John Anderson Kontseiluko Lord-Lehendakaria – Chamberlainen lekua hartuz, azaroan hil baitzen. Aurreko kritikei aurre egiteko, esaten zutenak ez zegoela ministro jakinik gerraren gaia eramateko, Churchillek Defentsa ministroaren zeregin guztiak bere gain hartu eta zabaldu zituen, eta horrek britainiar historiako gerra garaiko lehen-ministro boteretsuena bihurtu zuen.[18]
Churchillek bere gobernurako ezagunak zitzaizkion eta konfiantzakoak ziren pertsonak nahi zituen. Haien artean lagun pertsonalak zeuden, hala nola Beaverbrook eta Frederick Lindemann, gobernuaren aholkulari zientifiko bihurtu zena. Lindemann kanpo-esportazioetako aditua zen, eta teknokrata horiek berebiziko funtzioak bete zituzten, bereziki Barneko Frontean. Churchillek harrotasunez aldarrikatuko zukeen bere gobernua, nazio-batasunaren mesedetan, britainiar historia politikoan zabalena zela, ezker-eskuin hedatzen baitzen, besteak beste, Lord Lloyd eskuinean eta Ellen Wilkinson ezkerrean.[19]
Borrokarako prest
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Maiatzaren amaieran, Britainia Handiko Indar Espedizionarioa Dunkerquera erretiratzen ari zela eta Frantziaren Erorketa hurbil zegoela ikusita, Halifaxek proposatu zuen gobernuak aztertu egin behar duela Mussolini bitarteko gisa erabiliz negoziatutako bake-akordioa lortzeko aukera, Italia artean neutrala baitzen.
Goi-mailako zenbait bilera egin ziren maiatzaren 26tik 28ra, Paul Reynaud frantziar lehen ministroa barne. Churchillen erabakia borrokatzea zen, nahiz eta Frantzia errenditu, baina bere jarrerak ahula izaten jarraitu zuen Chamberlainek laguntzea erabaki zuen bitartean. Churchillek bi kide laboristen erabateko babesa zuen, baina bazekien ezin zuela iraun lehen ministro gisa Chamberlainen eta Halifaxen babesa ez bazuen. Azkenean, kanpoko kabinetearen babesa irabazi zuenean, Churchillek Halifax gainditu eta Chamberlain garaitu zuen. Churchillen argudioaren funtsa zera zen, esan zuen moduan: "Alferrikakoa da pentsatzea, bakea orain egiten saiatuz gero, borrokatuz baino baldintza hobeak lortuko ditugula". Beraz, ondorioztatu zuen aukera bakarra borroka zela, nahiz eta batzuetan bera ezkor agertu britainiarren garaipen aukeren gainean, 1940ko ekainaren 12an Hastings Ismay jeneralari "gu biok hiru hilabetean hilda egongo gara" esan zionean bezala.[18] Hala ere, bere erretorikaren erabilpenak gogortu egin zuen iritzi publikoaren jarrera ebazpen baketsu baten aurka, eta britainiar herria gerra luze baterako prestatu zuen.[1]
Churchillen hitzaldien garrantzia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Dynamo Operazioa, Dunkerqueko aliatuen 338.226 militarren ebakuazioa, ekainaren 4an amaitu zen, asteartean, Frantziako erretaguardia errenditu zenean. Emaitza osoa itxarotakoa baino askoz handiagoa izan zen, eta Dunkerque miraria ez ezik garaipena ere bai izan zelako ikuspuntua zabaldu zen. Churchill berak "erabakimenaren-mirari bat" izan zela esan zuen arratsalde hartan Komunen "Hondartzetan borrokatuko gara" hitzaldian, baina laster gogorarazi zien guztiei: "Kontuz ibili behar dugu garaipen baten ezaugarriak askapen horri ez esleitzeko. Ebakuazioek ez dituzte gerrak irabazten".[20] Alemaniak hurrengo egunean hasi zuen Fall Rot delako plana, eta Italia haiekin elkartu zen hilaren 10ean. Wehrmacht Paris okupatu zuen ekainaren 14an, eta Frantziaren konkista amaitu zuen ekainaren 25ean.[21] Orain saihestezina zen Hitlerrek eraso egitea eta, seguru asko, Britainia Handia inbaditzen saiatzea. Churchillek, ekainaren 18an, "tenore loriatsuena" izeneko hitzaldien zera esan zien komunei: "Britainia Handiko Gudua hastear dagoela uste dut".[1]
Churchillen diskurtsoak inspirazio handikoak izan ziren britainiar armadarentzat. Lehen ministroak egin zuen lehenengoa "Ez dut ezer eskaintzeko, baizik eta odola, lana, malkoak eta izerdia" famatua izan zen. Historialari batek Parlamentuan zuen eragina "elektrikoa" zela esan zuen. 1930eko hamarkadan entzungor egin zion Komunen Etxea "orain entzuten eta animatzen ari zen". Churchillek hurbiletik jarraitu zuen Britainia Handiko guduaren aurretik emandako beste bi diskurtso famaturekin. Batean hitz hauek esan zituen: |
| « | ... Frantzian borrokatuko gara, itsasoetan eta ozeanoetan borrokatuko gara, airean gero eta konfiantza handiagoarekin eta gero eta indar handiagoarekin borrokatuko gara, gure uhartea defendatuko dugu, kosta ala kosta, hondartzetan borrokatuko gara, lehorreratzearen lurretan borrokatuko gara, zelaietan eta kaleetan borrokatuko gara, mendixketan borrokatuko gara; inoiz ez dugu etsiko. | » |
—Winston Churchill[22] | ||
Eta bestean hauek:
| « | Beraz, gure eginbeharretara ausartuko gara, eta, horrela, gu geu eramango gaituzte. Britainiar Inperioak eta haren Commonwealth-ek mila urte irauten badute, gizonek "Hau izan zen beren tenorerik loriatsuena" esaten jarraituko dute. | » |
—Winston Churchill[23] | ||
Britainia Handiko Guduaren goraldian, egoerari buruzko azterketak lerro gogoangarri hau sartu zuen, "Inoiz ez giza gatazkaren alorrean gertatu da horrenbestek hain gutxiri hainbeste zor izatea",[24] eta horregatik RAFeko konbate-pilotuek Gutxiak ezizena hartu zuten modu iraunkorrean. Lehenik hitz famatu horiek 11.eko Taldeak RAF Uxbridgeko lurpeko bunkerretik ateratzean egin zituen, 1940ko abuztuaren 16an, orain Britainia Handiko Bunker gudua deitzen zaiona. Britainiarrei sostengurik edo berri onik emateko ezer izan gabe, horren ordez arriskugarriak nabarmentzera ausartu zen. "Gaitasun erretorikoa", Churchillek idatzi zuen, "ez da ematen eta ez da guztiz jasotzen, baizik eta landu egiten da". Guztiak ez ziren inpresionatuta gelditu haren jarioarengatik. Robert Menzies, Australiako lehen ministroak, zera esan zuen Churchillen gainean Bigarren Mundu Gerran zehar: "Haren benetako tiranoa bere bururako sortzen esaldi liluragarriak dira, gertakari deserosoak bazterrean utzi behar baditu ere".[25] Beste batek hala esan zuen: "Bera da bere buruak ideien gainean sortzen dituen hitzen gatibu... Eta egi osoa sinesteko gai da horrekin lasterketa basati bat hasteko aukera ematen badio bere erretorikaren izugarriaren bitartez".[26]
Pearl Harbortik E-egunera: 1941ko abendutik 1944ko ekainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillen arabera, 1942ko otsaileko Singaporeko erorketa japoniarren eskuetan "britainiar historiako desastrerik handiena eta kapitulaziorik luzeena" izan zen. Churchillen mediku pertsonalak, Lord Moranek, horrela idatzi zuen:
| « | Otsailaren 15eko Singapurreko erorketak zur eta lur utzi zuen lehen ministroa. Nola iritsi ziren 100.000 gizon (horien erdiak gure arrazakoak) japoniar gutxiagoren aurrean amore ematera? Bere burua pixkanaka erortzeko prest egon arren, gotorlekuaren errendizioak asaldatu egin zuen. Zoritxarra zela sentitu zuen. Orbaina utzi zuen bere buruan. Gau batean, hilabete batzuk geroago, komunean eskuoihal batean bilduta zegoela, bere burua lehortzeari utzi zion, eta lurrari ilunki begiratu zion: "Ezin dut Singapur gainditu", esan zuen tristeki. | » |
—Lord Moran[27] | ||
Gerraren haizea 1942an hasi zen biratzen, El Alamein eta Stalingradeko bataila garrantzitsuetan aliatuen garaipenarekin. Churchillek bere gerra-diskurtso gogoangarrienetako bat eman zuen Londresko Mansion Housen 1942ko azaroaren 10ean, El Alameinen aliatuen garaipenari erantzuteko:
| « | Hau ez da amaiera. Ez da sikiera amaieraren hasiera. Baina bada, agian, hasieraren amaiera. | » |
—Churchill[28] | ||
1943ko urtarrilean, Churchill Casablancako Konferentzian izan zen Rooseveltekin. Geroago bildu ziren berriro urte horretan, batez ere azaroko Teherango Konferentzia garrantzitsuan, Stalinek ere horretan parte hartu baitzuen, eta "Hiru bilera handien" lehena izan zen.
Alemaniaren azken porrota: 1944ko ekainetik 1945eko maiatzera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1944ko ekainean, Indar Aliatuek Normandia inbaditu zuten, eta indar naziak Alemaniara itzultzeko bultzada handia eman zieten hurrengo urtean. Aliatuek hiru frontetan eraso egin ondoren, zenbaitetan aliatuek porrot egin arren (Market Garden operazioa, adibidez) eta alemaniar kontraerasoak gertatu arren, Bulgeko gudua barne, azkenean Alemania garaitu zuten. 1945eko maiatzaren 7an, SHAEFen Reimsko egoitzan, aliatuek Alemaniaren errendimendua onartu zuten. Egun berean, BBCren albiste batean, John Snaggek iragarri zuen maiatzaren 8a izango zela Europako Garaipenaren Eguna. Europako Garaipenaren Egunean, Churchillek nazioari jakinarazi zion Alemania errenditu zela, eta Europako fronte guztietan amaierako su-etena gau horretako gauerdia baino minutu bat geroago sartuko zela indarrean.[29] On Victory in Europe Day, Churchill broadcast to the nation that Germany had surrendered and that a final ceasefire on all fronts in Europe would come into effect at one minute past midnight that night.[30][31]
Ondoren, Churchillek jendetza handi bati esan zion Whitehallen: "Hau zuen garaipena da". Herriak oihu egin zuen: "Ez, zurea da", eta Churchillek Land of Hope and Glory kantatzera bideratu zituen ondoren. Gauez beste transmisio bat egin zuen nazioari zuzenduta, hurrengo hilabeteetan Japoniaren porrota gertatuko zela adieraziz. Japoniarrak 1945eko abuztuaren 15ean errenditu ziren. Europak sei urteko gerraren amaieran bakea ospatzen zuen bitartean, Churchill kezkatuta zegoen laster ospakizunak bortizki eten zitezkeelako. Ondorioztatu zuen Erresuma Batuak eta Estatu Batuek Armada Gorriari aurrea hartu behar ziotela, Europan aldez aurretik adostutako mugak eta akordioak alde batera utzita, eta "Errusiari Estatu Batuen eta Britainiar Inperioaren borondatea ezartzeko" prestatu behar zirela." Churchillek agindutako eta Indar Armatu Britainiarrek garatutako Unthinkable operazioaren arabera, Hirugarren Mundu Gerra 1945eko uztailaren 1ean has zitekeen, tropa sobietar aliatuen aurkako bat-bateko erasoarekin. Estatu Nagusiko Buruen Batzordeak baztertu egin zuen plana, militarki bideraezina zelakoan.[32]
Jarduneko gobernua: 1945eko maiatzetik 1945eko uztailera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]_speaks_with_Soviet_Prime_Minister_Josef_Stalin_(at_left)_and_British_Prime_Minister_Winston..._-_NARA_-_198775.jpg)
Hauteskunde orokorren atarian (ia hamarkada batean ez zen bat ere izan), eta ministro laboristak gerra-denboraren koalizioarekin jarraitzeari uko eginez, Churchillek uko egin zion lehen ministro izateari 1945eko maiatzaren 23an. Geroago, egun hartan, erregeak gobernu berri bat osatzeko gonbita onartu zuen, Gobernu Nazionala, 1930eko hamarkadako kontserbadoreek menderatutako koalizioa, baina praktikan Churchillen jarduneko ministerioa deitu zitzaion. Gobernuak bazituen kontserbadoreak, liberal nazionalak eta Sir John Anderson eta Lord Woolton bezalako alderdirik gabeko figurak, baina ez Laboristarik ezta Archibald Sinclair gidatutako liberal ofizialik ere. Churchillek Lehen Ministroaren funtzioak betetzen jarraitu zuen arren, Potsdameko hurrengo Konferentziari buruz Estatu Batuetako administrazioarekin mezuak trukatzea barne, ez zen formalki izendatua izan maiatzaren 28ra arte.[4]
Bozketa uztailaren 5ean egin zen arren, 1945eko hauteskundeen emaitzak ez ziren uztailaren 26ra arte jakinarazi, atzerrian daudenen botoak jaso behar zirelako. Clementinek, bere alaba Maryrekin batera, Churchillen Essexeko barrutian kontaketa egin zuen (alderdi nagusiek aurka egin ez bazuten ere, Churchill gehiengo txiki batekin itzuli zen hautagai independente baten aurka), eta senarrarekin elkartzera itzuli zen bazkaltzera. Hauteskunde-porrota "mozorrotutako bedeinkazioa" izan zitekeela iradokitzean, "une honetan oso ondo mozorrotuta dirudi" erantzun zuen Churchillek. Arratsalde hartan, Lord Moran Churchillen medikuak (gero, The Struggle for Survival liburuan jaso zuenez) britainiar publikoaren "eskergabetasunari" buruz aritu zen harekin, eta Churchillek erantzun zion: "Ez nuke horrela izendatuko. Oso garai zaila izan dute". Hauteskundeak galdu ondoren, britainiarren artean babes handia izan arren, lehen ministro izateari uko egin zion gau hartan, oraingo honetan gobernua laborista bati emanez. Arrazoi asko eman dira porrotera azaltzeko, eta horien artean funtsezkoa izan da gerraosteko erreformarako nahia orokortu egin zela herritarren artean, eta Britainia Handia gerran buruzagi zuen gizona ez zela ikusten egoki nazio baketsua gidatzeko.[1] Alderdi Kontserbadorea onarpen publikorik ez zuen arren, hautesle askok Churchillek lehen ministro izaten jarraitzea nahi zuten, emaitza edozein izanda ere, edo hori posible izango zela oker uste izan zuten.[4]
Uztailaren 27ko goizean, Churchillek agur-kabinete bat antolatu zuen. Kabinete-gelatik irteteko bidean, Edeni esan zion: "Hogeita hamar urte pasatu dira nire bizitzako gela honetan. Ez naiz inoiz bertan eseriko berriro. Zuk egingo duzu, baina nik ez dut egingo". Gilbertek adierazi du 28,5 urte inguru eman zituela Kabineteko ministro gisa. Hala ere, espero zenaren aurka, Churchillek ez zion eman lidergo kontserbadorea Anthony Edeni, diputatu bihurtu baitzen artean, baina ez zuen bere lidergo desafiatu. Beste hamar urte pasa beharko ziren Churchillek azkenean aginte hori utzi baino lehenago.[4]
1945ean, Jurgi VI.ak Churchilli Doverreko dukea izateko eskaintza egin zion (1874tik sortuko den lehen dukerri ez-erreala) baita Galtzariaren zaldun ere; Churchillek biak baztertu zituen.[33]
Estatu Batuekin harremanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchillek harreman onak izan zituen Estatu Batuetako Franklin D. Roosevelt presidentearekin, 1939 eta 1945 artean gutxi gorabehera 1.700 gutun eta telegrama trukatu zituzten, eta 11 aldiz elkartu ziren.[34] Churchillek esan zuen 120 egun egin zituztela harreman pertsonal hurbilean, eta Ipar Atlantikoko itsas ibilbideen bidez bizi-elikagaiak, petrolioa eta munizioak ziurtatzen lagundu zuten.[35]
Hori dela eta, Churchillek lasaitua hartu zuen Roosevelt 1940an berriz hautatu zutenean. Berriz hautatu ondoren, Rooseveltek berehala proposatu zuen beste metodo bat ezartzea material militarra emateko Britainia Handiara diru-ordainketarik eskatu gabe. Rooseveltek Kongresuari esan zion hain garestia zen zerbitzu hori Estatu Batuek ordaintzea bere burua defendatzeko modu eraginkorrena zela; eta horrela jaio zen Mailegu eta Errentamendu Legea (Lend-Lease). Churchillek 12 batzar estrategiko izan zituen Roosevelt-ekin, eta Gutun Atlantikoa, Europa lehenengo estrategia, Nazio Batuen Deklarazioa eta beste gerra-politika batzuk horien artean. Pearl Harborri eraso egin eta gero, Churchillek lehen pentsamendua Estatu Batuen laguntzaren aurreikuspena izan zen: "Gerra irabazi dugu! ".[36]
1941eko abenduaren 26an, Churchill Estatu Batuetako Kongresuaren bilera batera joan zen, eta Alemaniari eta Japoniari buruz galdetu ziotenean: "Zer pertsona-mota garela uste dute? "[37] Churchill Operazio Berezietako Zuzendaritza (SOE ingelesez) hasi zuen Hugh Daltonen Gerra Ekonomiaren Ministerioaren pean. Ministerio horrek eragiketa estaliak, subertsiboak eta klandestinoak ezarri, zuzendu eta sustatu zituen arrakasta handiz okupatutako lurraldeetan; baita egungo Indar Berezi gehienen eredua ezarri zuten Komandoak ere. Errusiarrek Britainiar Bulldoga deitzen zioten.
Churchill bigarren mundu-gerraren ondorengo Europako eta Asiako mugak birmarraztuko zituzten tratatuen aldekoa zen. 1943an hasi ziren eztabaidatzen. Quebeceko Bigarren Konferentzian, 1944an, Rooseveltekin batera, Morgenthau Planaren jatorrizko bertsio ez hain gogorra sinatu zuen, eta bertan konpromisoa hartu zuten Alemania baldintzarik gabe entregatu ondoren "batez ere nekazaritzarako eta artzaintzarako herrialde bihurtzeko. " Harry S. Truman presidentea, Churchill eta Joseph Stalinen artean adostu ziren ofizialki Europako muga eta populazioen kokalekuak. Churchillek Harry Trumanekin zuen harreman estua oso garrantzitsua izan zen bi herrialdeentzat. Roosevelt bere lagun hurbila eta homologoa galdu izana deitoratu bazuen ere, Churchill Truman babestu zuen karguan eman zituen lehen egunetan, eta hala esan zuen berari buruz, bera da "beharrezkoagoa denean munduak gehien behar duenean lider mota".[1]
Sobietar Batasunarekin harremanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hitlerrek Sobietar Batasuna inbaditu zuenean, Churchillek, antikomunista sutsua izanik, adierazi zuen "Hitlerrek infernua inbaditu duenez, azkenean Deabruaren aldeko aipamena egin ahalko du Komunen Ganberan", Stalinekiko politikari zegokionez. Berehala bidali ziren britainiar hornidurak eta tankeak Sobietar Batasunari laguntzeko.[36]
Casablancako Konferentziak, Casablancan (Maroko) 1943ko urtarrilaren 14tik 23ra egindako potentzia aliatuen bilerak, "Casablancako Deklarazioa" delakoa sortu zuen. Churchill, Franklin D. Roosevelt eta Charles de Gaulle izan ziren bertan. Josef Stalin ez zen joan Sobietar Batasunean egoteko beharra aipatu baitzuen, Stalingradoko krisiari aurre egiteko. Casablancan egin zuten aliatuek gerrarekin jarraitzeko konpromiso bateratua, Ardatzaren potentziak "baldintzarik gabe errenditu arte". Pribatuan, ordea, Churchill ez zen erabat ados jarri "baldintzarik gabeko zirrikituaren" doktrinarekin, eta harrituta geratu zen Franklin Rooseveltek hori munduari aliatuen adostasun gisa jakinarazi zionean.[38][39] Armada Gorriak alemanei eragindako bajen ondorioz, Churchillek Komunen Ganberan 1944ko abuztuan esan zuen sobietar armadak "Alemaniako armadaren tripak urratzeko lan nagusia" egin zuela".[40]
Poloniako mugei buruzko akordioa, hau da, Poloniaren eta Sobietar Batasunaren arteko muga, eta Alemaniaren eta Poloniaren artekoa, traizio gisa ikusi zen Polonian gerra osteko urteetan, Poloniako gobernuak erbestean zituen iritzien kontra ezarri zelako. Churchill saiatu zen Mikoσajczyk, erbesteko gobernu poloniarreko lehen ministroa, Stalinen desioak onartzera, baina Mikoσajczykek horri uko egin zuen. Churchill ziur zegoen bi herrien arteko tentsioak arintzeko modu bakarra pertsonen transferentzia zela, muga nazionalak berdintzeko.[41][42]
_(B%26W).jpg)
Churchill Poloniako sobietar dominazioaren aurka agertu zen, eta bere liburuetan idatzi zuen, garraztasunez, baina ezin izan zuen saihestu hitzaldietan.[1] 1944ko urrian, bera eta Eden Moskun zeuden, sobietar zuzendaritzarekin elkartzeko. Puntu horretan, indar sobietarrak aurrera egiten hasi ziren Ekialdeko Europako zenbait herrialdetan. Churchillek uste zuen guztia Yaltako konferentzian formalki eta behar bezala landu zen arte, aldi baterako akordioa egon behar izan zela, gerra-denborari buruzkoa, eta nork zer gobernatuko zuen adostuko zela. Bilera horietan garrantzitsuena 1944ko urriaren 9an egin zen Kremlinen, Churchill eta Stalinen artean. Poloniako eta Balkanetako arazoak eztabaidatu ziren bileran.[43] Churchillek hau esan zion Stalini:
| « | Balkanetan ditugun gaiei buruz arituko gara. Zuen armada Errumanian eta Bulgarian daude. Guk hor baditugu interesak, misioak eta agenteak. Ez dugu onartzen helburu gurutzatuetara modu txikian iristea. Britainia Handiari eta Errusiari dagokienez, nola egingo zenuke zuek Errumanian ehuneko laurogeita hamarreko nagusitasuna izateko, guk Grezian adierazitakoaren ehuneko laurogeita hamar izateko, eta Jugoslaviako nagusitasuna erdibanatzeko? | » |
—Winston Churchill[44] | ||
Stalinek onartu egin zuen ehunekoen akordio hori, eta paper zati bat markatu zuen itzulpena entzuten ari zela. 1958an, topaketa hau argitaratu eta bost urtera (Churchillen Bigarren Mundu Gerran), Sobietar Batasuneko agintariek ukatu egin zuten Stalinek "proposamen inperialista" onartu zuenik.[45]
Yaltako Konferentziaren ondorioetako bat izan zen aliatuek beraiek okupatutako herrialdeetan zeuden sobietar herritar gutziak Sobietar Batasunera itzuliko zituztela. Horrek berehala eragina izan zuen aliatuek askatutako gerrako preso sobietarrekin, baina Ekialdeko Europako errefuxiatu guztiei ere zabaldu zitzaien. [460] Aleksandr Solzhenitsynek Bigarren Mundu Gerrako "azken sekretua" deitu zion Keelhaul operazioari.[46] [461] Operazioak Ekialdeko Europatik ihes egiten zuten gerraosteko bi milioi errefuxiatuen patua erabaki zuen.[47]
Ekialdeko Europako alemanen kanporaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillek Txekoslovakiako alemaniarrak kanporatzeko ideia babestu zuen. 1944ko abenduaren 15ean Komunen Ganberan azaldu zuenez, "kanporatzea da, ikusi ahal izan dugun neurrian, metodo egokiena eta iraunkorrena. Ez da populaziorik nahastuko arazo amaiezinekin bukatzeko... Garbiketa erabatekoa eginen da. Ez nago kezkatuta transferentzia horiekin, egoera modernoetan posible baitira". Hala ere, Poloniako, Txekoslovakiako, Jugoslaviako, Hungariako eta Errumaniako alemanen kanporatzeak egoera gogorrak ekarri zituen, eta, Mendebaldeko Alemaniako Errefuxiatu eta Lekualdatuen Ministerioaren 1966ko txostenaren arabera, 2,1 milioi alemaniar hilko edo desagertu baino gehiago izan ziren.[48]
Bengalako gosetea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eztabaida izan da Churchillen erruduntasunari buruz, 1943ko Bengalako gosetaldian milioika indiar hil baitziren. Iruzkingile batzuen arabera, ohiko merkatu-sistema eta probintzia-mailako administrazio txarra etetea izan zen horren arrazoia, Churchillek zera esaten zuen bitartean, "Bengalar iharren inanizioak, dena den, "greko sendoenak" baino larritasun gutxiago dauka", eta gosea indiarren errua zela "untxi gisa ugaltzen" zirelako.[49][50][51][49][52] Adam Jonesek, Journal of Genocide Researcheko editoreak, Churchilli "benetako genozida bat" dela zioen, eta adierazi zuen britainiar buruzagiak indiar indiarrak "arraza ero" bat zirela esan zuela garai hartan, eta esan zuen aireko indar britainiarraren buruak "bonbardero soberakin batzuk bidali beharko lituzkeela haiek suntsitzeko".[53]
Opozio buru: 1945–1951
[aldatu | aldatu iturburu kodea]"Altzairuzko ohialaren" hitzaldia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sei urtez, Churchill oposizioko buru izan zen. Urte horietan ere eragina izan zuen munduko gaietan. 1946an Estatu Batuetara egindako bidaian, SESBari eta Ekialdeko Blokearen sorrerari buruzko hitzaldia eman zuen. 1946ko martxoaren 5ean Fultongo Westminster Collegen, Missourin, honako hau adierazi zuen:
 |
Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: Winston Churchill-en hitzaldia |
| Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009 | |
| « |
Altzairuzko errezela jaitsi da kontinente gainera, hasi Baltikoko Stettin-etik eta Adriatikoko Triesteraino. Haren atzean daude Erdialdeko eta Ekialdeko Europako antzinako estatuen hiriburu guztiak (...) eragin-eremu sobietarrean daude —horrela deitu behar diot— hiri ospetsu horiek guztiak, era berean inguruko herriak eta denek batera osatzen dituzten herrialdeak; eta eraginpean ez ezik, Moskuren kontrol izugarriaren azpian ere bai, eta, kasu askotan, areagotzen ari da kontrola. (...) Gure lagun errusiarrek gerran izan zuten jokabidea ikusita, konbentzituta nago ez dutela ezer miresten indarra baino gehiago; halaber, ez dutela ezer errespetatzen ahultasuna baino gutxiago. Berehala elkartu beharra dago ingeles hizkuntza duten herriak, errusiarren abenturarako eta gutiziarako tentazioak eragotziko badira. |
» |
—[54]. Testu osoa irakurtzeko Wikitekan duzu eskuragarri | ||
Churchillen sendagileak, Lord Moranek, geroago (Biziraupenaren aldeko borroka liburuan) gogoratu zuen Churchillek 1946an, Truman presidenteari iradoki ziola Estatu Batuek eraso atomiko prebentiboa egiten diotela Moskuri, Sobietar Batasunak arma nuklearrik ez zuen artean.[55][56] Parlamentuan, 1946ko ekainaren 5ean, Londresko Garaipenaren Desfilea baino hiru egun lehenago, Churchillek esan zuen hori esan izanaz "sakonki" damutzen zela.[57]
Irlandari buruzko iritzia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillek 1946an zera esan zion Irlandako enbaxadoreari: "Hitz batzuk esan nituen parlamentuan lehengoan zure herriari buruz, oraindik ere Irlanda batu bat espero dudalako. Zuk, ordea, iparraldean lortu behar dituzu babes horiek; ezin dituzu indarrez lortu. Ez dago, eta ez da inoiz izan, nire bihotzean zure herrialdearekiko garraztasunik." Geroago esan zuen: "Badakizu Ulster bisitatzeko gonbidapen asko izan ditudala, baina denei uko egin diet. Ez dut inondik inora bertara joan nahi, nahiago dut askoz gehiago hegoaldera joan. Agian Irlandako Derbian sarbidean duen beste zaldi bat erosiko dut".[58]
Europako batasunaren inguruko iritzia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1930eko udan, Churchillek artikulu bat idatzi zuen "Europako Estatu Batuak" eskatzen zuena, nahiz eta esaten zuen Britainia Handia "Europarekin, baina Europarren barnean" zegoela. 1946ko irailean Zurichen egindako hitzaldi batean, Churchillek "Europako Estatu Batuen antzeko zerbait" eskatu zuen, elkargo franko-alemaniar batean oinarritua, Britainia Handiarekin eta Commonwealtharekin, eta, agian, Estatu Batuekin, "Europa berriaren lagun eta babesle" gisa. Churchillek antzeko sentimenduak adierazi zituen 1947ko maiatzaren 18an Primrose Leagueko bilera batean Albert Hallen. "Europa altxatzea" esan zuen, baina "guztiz argi" geratu behar zen zera: "ez dugu onartuko Britainia Handiaren eta Estatu Batuen artean inongo trabarik sortzea". Churchillen hitzaldiek Europako Kontseiluaren sorrera sustatzen lagundu zuten.[4]
1950eko ekainean, Churchill oso kritiko agertu zen Attlen Gobernuak britainiar ordezkariak bidali ez zituelako Parisera, Ikatzaren eta Altzairuaren Europako Komunitatea sortzeko Schuman Plana eztabaidatzeko. ‘’ Les absents ont toujours tort’’ (kanpoan daudenak beti daude oker) esan zuen, eta "jarrera eskasa" zela esan zuen, "Europako oreka" gaiztotzen zuelako, eta talde berriaren nagusitasuna Alemaniaren esku uzten zuelako. NBEren bitartez munduaren batasuna aldarrikatu zuen (Hego Korearen inbasio komunistaren aurka), eta, aldi berean, nabarmendu zuen Britainia Handia Commonwealthekin, Estatu Batuekin eta Europarekin zituen loturen bidez soilik erdiestuko zuela lidergoa. Hala ere, Churchillek ez zuen nahi Britainia Handia ezein talde federaletan sartzea. 1951ko irailean, Estatu Batuetako, Frantziako eta Britainia Handiko kanpo ministroen adierazpen batek ongietorria eman zion Schuman Planari, eta nabarmendu zuen hazkunde ekonomikoa berpiztu eta Alemania demokratikoaren garapena sustatuko zuela, komunitate atlantikoaren zati bat.
Lehen ministro gisa itzuli ondoren, Churchillek ohar bat luzatu zion Kabineteari 1951ko azaroaren 29an. Britainia Handiko Kanpo Politikaren lehentasunak aipatu zituen, esaterako, Commonwealth mundu angloparlanteko "elkarte anaidiaren" batasuna eta sendotzea (adib. Commonwealtha eta Estatu Batuak), eta "Europa Batua, zeinari estu-estu lotutako aliatua eta laguna baikara, eta bereziki... () eta Europa Batua, zainarekin lotuak gauden eta gure aliatua den, baldin eta izaera federalik hartzen ez duen, izan ere ezin dugu geure burua menderatu edo politika britainiarraren kontrola agintari federalen esku utzi". Churchill "Europar Batasunaren sortzaileetako" bat dela esaten da gaur egun.
1962ko uztailean, Montgomery Mariskalak prentsari esan zion Churchill zaharra, aldaka hautsi bat tratatzen ari zen ospitalean bisita egin ondoren, Macmillanen negoziazioen aurka agertu zela Britainia Handia EEEn sar zedin (kasu horretan, Charles de Gaulle frantziar presidenteak, hurrengo urtarrilean, betatu egingo zuen). Churchillek Edwina bilobari esan zion elkarrizketa pribatu bat iragartzeagatik Montgomeryren portaera "izugarria" iruditu zitzaiola.[4]
Lehen ministro: 1951–1955
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gobernura bueltan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1951ko hauteskunde orokorren ondoren, Churchill lehen ministro bilakatu zen berriro, eta bere bigarren gobernuak hark dimisioa eman bitarte iraun zuen, 1955eko apirilean. Defentsa ministerioa bere gain hatu zuen ere 1951ko urria eta 1952ko martxoaren 1a bitarte, ministerioa Alexander landa-mariskalaren esku utzi zuenean.[4]
Barne politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barne-arazoetan zenbait erreforma egin ziren, hala nola Meatzeei eta Harrobiei buruzko 1954 Legea eta Etxebizitzen Konponketei eta Alokairuei buruzko 1954ko legea. Neurri horiek sendotu egin zuten meatzeetan eta harrobietan gazteak eta emakumeak erabiltzeari buruzko legedia, segurtasunarekin, osasunarekin eta ongizatearekin batera. Azken neurri horrek zabaldu egin zuen aurreko etxebizitza-legea, eta etxebizitza-unitateen definizioan "gizakien bizitzarako desegoki" terminoa zehaztu zituen xehetasunez.[59] Laguntza fiskalak ere igo ziren etxebizitza sozialak eraikitzeko,[60] eta gizarte segurtasuneko pentsioak eta onurak handitu ziren. Aitzitik, errezetatutako botiken tasak handitu egin ziren.[61]
Churchill alferrik saiatu zen Mendebaldeko Indiako immigrazioa murrizteko kabinetea maniobratzen. "Keep England White" eslogan ona izan zen, esan zion kabineteari 1955eko urtarrilean. Ian Gilmourrek 1955ean jaso zuen Churchillek zera esan ziola immigrazioaren inguruan: "Herrialde honen gairik garrantzitsuena dela uste dut, baina ezin dut lortu nire ministroetako bakar batek horretaz jabetzea".[62]
Etxebizitza oso aintzat hartu zuten kontserbadoreek, Churchillek 1950eko hamarkadaren hasieran emandako gobernuaren ondoren, Harold Macmillan Etxebizitza ministro zela, eta lehentasun politikoa eman zioten etxebizitzak eraikitzeari, Attleeren administraziopean jaso zuena baino askoz ere handiagoa (etxebizitza Aneurin Bevanen Osasun Ministerioari atxikita baitzegoen, Osasun Zerbitzu Nazionalean arduratuagoa zegoena). Macmillanek onartu egin zuen Churchillek urtean 300.000 etxe berri eraikitzeko zuen asmo handiko konpromiso publikoa betetzeko erronka, eta helburua programatu baino urtebete lehenago lortu zuen.[63]
Kolonien afera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchillek azken gobernuan zituen etxeko lehentasunetan kanpo-politikako krisi batzuk izan ziren, neurri batean, britainiar ospea eta botere militar eta inperialak etengabeko gainbeheraren ondorio. Britainia Handiaren defendatzaile indartsua izanik, nazioarteko botere gisa, Churchill sarritan ekintza zuzenarekin elkartzen zituen mugimendu horiek.[1] Horren adibide gisa, Kenyara tropa britainiarrak bidali zituen Mau Mau matxinadari aurre egiteko. Inperiotik ahal zuena gordetzen saiatuz, behin adierazi zuen: "Ez dut inperioaren desegitearen lekuko izango".[1]
Horren ondoren, 1948az geroztik martxan egon zen Malaysiako Larrialdia izenez ezagutu ziren gertaerak izan ziren. Beste behin ere, Churchillen gobernuak krisi bat jaso zuen, eta Churchillek matxinatuen aurkako ekintza militar zuzena erabiltzea erabaki zuen, aurka zirenekin aliantza bat eraikitzen saiatzen zen bitartean.[4] Matxinada astiro garaitua izan zen arren, argi zegoen, halaber, britainiar kolonialismoaren kudeaketa ez zela jasangarria.[64]
EEBBekin harremanak eta goi-bilera baten bilaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1950eko hamarkadaren hasieran, Britainia Handia hirugarren botere garrantzitsu izaten jarraitu nahian zebilen oraindik. Hauxe izan zen "Britainia Handia gerraostean Estatu Batuak bezain indartsu hasi zen ". Hala ere, Churchillek bere denboraren zati handi bat harreman anglo-amerikarretan eman zuen eta harreman bereziari eusten saiatu zen. Atlantikoaz haraindiko lau bisita ofizial egin zituen Amerikara, lehen ministro gisa bigarren agintaldian.[1]
Churchill eta Eden Washingtonen izan ziren 1952ko urtarrilean. Truman Administrazioak Europako Defentsa Erkidego (EDC) baterako planak babesten zituen, espero baitzuen horrek Mendebaldeko Alemaniaren berrarmatze kontrolatua ahalbidetu eta Estatu Batuetako tropak murriztea ahalbidetuko zituela. Churchillek uste izan zuen EDC proposamenak ez zuela funtzionatuko, eta hizkuntzaren ustezko zailtasunei iseka egin zien. Churchillek alferrik eskatu zuen Estatu Batuen konpromiso militarra Britainia Handiak Egipton eta Ekialde Ertainean zuen posizioari laguntzeko (Truman Administrazioak berriki Attlei presioa egin zion Mossadeqen aurka Iranen parte har ez zezan); horrek ez zuen jaso Estatu Batuen onespenik —Estatu Batuek Britainia Handiaren babesa espero zuten, Koreako komunismoaren aurka borrokatzeko— izan ere, ez zuen britainiar inperialismoa babesteak komunismo prosobietarren aurkako mesederik ekarriko zionik.[65]
1953aren hasieran, Egipto zen Kabinetearen kanpo-politikaren lehentasuna, eta egiptoar iraultza nazionalista eta antiinperialista. 1952ko uztailean, Farouk britainiarren aldeko erregea kanporatu zuen armadako ofizieren batzorde batek, Naguib jenerala buru zela. Hortik lasterrera Nasser koronelak Nagusib bota zuen. Egipto estatu bezero britainiarra izan zen, 1883az geroztik kontrol eta okupazio militarraren maila desberdinetan. 1953an, Britainia Handiak, adiskidetasunezko harremanak berrezartzeko irrikaz, Sudanen gobernua amaitzea adostu zuen 1956an. 1954ko urrian, Britainia Handiak eta Egiptok akordio bat adostu zuten Britainia Handiko tropak Suezko basetik ateratzea antolatzeko, eta horrek kontserbadoreen "Suez taldea"ren nahigabea (Churchill barne) sortu zuen.[65]
Stalin hil ondoren, Churchillek, gerrako Hiru Handietako azkenak, Dwight D. Eisenhoweri idatzi zion martxoaren 11n Estatu Batuetako presidente kargua hartu berri zuela, sobietarrekin bilera egitea proposatuz; Eisenhowerek epelki erantzun zuen esanez sobietarrek hori propagandarako erabiliko zutela.[65][18][4]
Churchillen lagun batzuk Erreginaren Koroatzearen ondoren erretiratuko zela espero zuten 1953ko maiatzean. Edenek bere semeari idatzi zion apirilaren 10ean: "W egunero zaharrago bihurtzen da eta ... denbora pila galtzeko galtzen ari da... kanpoko munduak ez du ideia handirik zer zaila ari den bihurtzen. Mesedez, erretiratu nazazue 80 urte bete baino lehen!". Hala ere, Edenen gaixotasun larriak (ia hil egin zen behazun-hodian hondoko ebakuntza batzuk egin ondoren) Churchilli 1953ko apirileko kanpo-arazoen kontrola hartzeko aukera eman zion.[65][4]
Eisenhower presidentearen etsipen handiagoaren aurrean (McCarthyren aroa zen Estatu Batuetan, non Dulles estatu-idazkariak gerra hotzaren ikuspegi manikeoa hartu baitzuen), Churchillek bere planen berri eman zuen Komunen Ganberan maiatzaren 11n. Estatu Batuetako Londresko enbaxadak esan zuen oso arraroa zela Churchillek diskurtso batean elkartasun anglo-amerikarra aipatu ez izana. Lord Salisbury (Kanpo Harremanetarako idazkaria) eta Nutting bezalako ministroak kezkatuta zeuden estatubatuar eta frantsesei eragindako narritadurarekin, nahiz eta Selwyn Lloydek Churchillen ekimena babestu zuen, kontserbadore gehienek bezala. Edenek bere egunkarian Churchillen ekintzaren inguruan saminez mintzatu zen.[65][4]
Gureneko atakea eta dimisioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillek garun-hodietako istripu txiki bat izan zuen Frantziako hegoaldean oporretan zegoela, 1949ko udan. Hurrengo gobernua eratu zuenean, nabarmen moteltzen ari zen Jurgi VI.aren arabera, eta 1951ko abenduan, Churchill hurrengo urtean erretiratzea eta haren lekuan Anthony Eden jartzea proposatu nahi zian zion. Ezin da jakin hori egitera iritsi ote zen, izan ere, erregea 1952ko otsailean zendu zen.[66]
Lehen ministro izateak eta Kanpo Bulegoa eramateak Downing kaleko 10. zenbakian bigarren garuneko atakea gertatzen lagundu zuen, 1953ko ekainaren 23ko gauean afaldu ondoren. Gorputzaren alde bat partzialki geldituta egon arren, hurrengo goizean Kabinetearen bilerako zuzendu zuen, eta inork ez zuen bere ezintasuna sumatu. Gero, egoera okertu egin zen, eta asteburuan ez zela biziko pentsatu zen.
Eden sasoian egon izan balitz, Churchillen agintaldia amaitu zatekeen. Horren berri jendeari eta Parlamentuari eman zitzaien, eta Churchill nekea pairatzen zuela ari zela esan zitzaien. Bere landetxera, Chartwellera, joan zen sendatzera, eta ekainaren amaieran bere medikuak harrituta utzi zituen, izerditan bazen ere bere aulkitik zutitzeko gai zelako. Bere gaixotasunari buruzko berriek John Christie serieko hiltzailearen epaiketari egunkarien lehen orrialdea kendu izanari buruzko txisteak egin zituen.[65][4][1]
Churchill sobietarrekin topo egiteko prest zegoen oraindik, eta Alemania bateratu baten ideiari irekita zegoen. Ekialdeko Alemaniaren zapalkuntza sobietarra gaitzesteari uko egin zion, eta 1953ko uztailaren 10ean esan zuen "Errusiarrak izugarrizko pazientzia izan zuten Ekialdeko Alemaniako istiluekin". Beria kentzeko arrazoia hori izan zitekeela pentsatu zuen.[4] Churchill 1953ko urrian itzuli zen bizitza publikora, Alderdi Kontserbadoreak Margaten antolatutako kongresuan hitzaldi bat emateko.[1] 1953ko abenduan, Churchillek Eisenhower ezagutu zuen Bermudan.[4]
Churchill haserre zegoen Eden eta Dullesen arteko ika-mikengatik (1954ko ekaina). Beste konferentzia anglo-amerikar batetik etxera egindako bidaian, Pierson Dixon diplomatikoak Estatu Batuek Guatemalan egindako ekintzak alderatu zituen sobietarrek Korean eta Grezian egindako politikarekin, eta Churchillek erantzun zion Guatemala "leku odoltsua" zela, "inoiz ez zuela horren berri izan". Churchill Moskura joateko irrikitan zegoen oraindik, eta dimititzeko mehatxua egin zuen. Ondorioz, Lord Salisburyk dimititzeko mehatxua egin zuen, Churchillek bere asmoekin aurrera bazihoan. Azkenean, sobietarrek bost potentzien arteko kongresua egitea zuten, baina Churchill erretiratu arte ez zen egin. Udazkenean oraindik, Churchillek bere dimisioa atzeratzen jarraitzen zuen.[65][4]
Eden, bere operazioetatik partzialki osatuta, ikur garrantzitsu bihurtu zen 1954ko munduko agertokian, eta Indotxinan bakea negoziatzen, Egiptorekin akordio bat negoziatzen eta Mendebaldeko Europako herrialdeen artean akordio bat negoziatzen lagundu zuen, Frantziak EDCa baztertu ondoren. Fisikoki nahiz mentalki moteltzen ari zela ohartuta, Churchill 1955ean erretiratu zen lehen ministro gisa, eta Anthony Edenek ordezkatu zuen.[4] Erretiratu zenean, britainiar politika modernoko ministro-karrera luzeena izan zuela esaten zen.[67]
Azken urteak: 1955–1965
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erretiroa: 1955–1964
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elizabeth II.ak Churchilli Londresko Duke titulua emateko eskaintza egin zuen, baina baina Churchillek uko egin zuen Randolph semearen eragozpenen ondorioz; izan ere, Randolphek titulua jasoko zuen aitaren heriotzaren ondorioz. Hala ere, Galtzariaren Ordena zaldun izatea onartu zuen.[68] Gobernuaren lehendakaritza utzi ondoren, Churchillek denbora gutxiago eman zuen parlamentuan, 1964ko hauteskunde orokorretan bertan behera utzi zuen arte. Churchill erretiroaren zatirik handiena Chartwellen eta Hyde Park Gaten (Londres) eman zuen etxean, eta Riviera frantseseko goi-mailakoen arteko ohikoa bihurtu zen.[69][70]
Publikoki babesten zuen arren, Churchill kexu zen Edenek agindutako Suezko inbasioarekin. Emazteak uste zuen Estatu Batuetara bisita batzuk egin zituela hurrengo urteetan, harreman angloamerikarrak konpontzen laguntzeko.[4]
1959ko hauteskunde orokorren garaian, Churchill oso gutxitan joan zen Komunen Ganberara. Nahiz eta erorketa kontserbadorea izan, mila baino gehiago erori bere aldetik erori ziren. Uste da, bere ahalmen mental eta fisikoak hondatu ahala, depresioaren aurka luzaroan borrokatu zuen lehia galtzen hasi zela. Hala ere, Churchill depresioaren izaera, eragina eta larritasuna ez dira ziurrak. Anthony Montague Brownek, Churchillen azken hamar urteetako idazkari pertsonalak, idatzi zuen ez zuela inoiz entzun Churchill depresioaz hitz egiten, eta lehen ministro ohiak depresioa zuenik zalantzan jarri zuen.[71]
Churchillek Alzheimer gaixotasuna izan zezakeela pentsatu zen azken urteetan, baina beste batzuek diote adimen-gaitasun txikia jasandako hamar garun infartuen eta 1949 – 1963 bitartean jasan zuen gero eta gorreria handiagoaren ondorio zela.[72] 1963an, John F. Kennedy Estatu Batuetako presidenteak, Kongresuaren baten baimenarekin,[73] Estatu Batuetako ohorezko herritar izendatu zuen, baina ezin izan zuen Etxe Zuriko zeremoniara joan.[1]
Nahiz eta osasun txarra izan, Churchill oraindik ere bizitza publikoan aktibo egoten saiatu zen, eta 1964ko San Jurgi egunean, zorion-mezu bat bidali zien 1918ko Zeebrugge Raidetik bizirik atera ziren beteranoei, Dealen, Kenten, oroitzapen-zerbitzu batean zeudela. Han, Hamiltoneko hilerrian lurperatu zituzten erregimenduaren bi baja.
Heriotza eta elizkizunak: 1965eko urtarrila
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1965eko urtarrilaren 15ean, garun-hodietako istripu larria izan zuen Churchillek, eta Londresko bere etxean hil zen, Hyde Park Gateko 28an, 90 urte zituela, igande goizean, 1965eko urtarrilaren 24an, bere aita hil eta 70 urtera.
Haren hileta-plana 1953an hasi zen, Operation Hope Not izenarekin.[74] Historiako estatu hileta handienean 112 naziotako ordezkariak izan ziren. Europan, 350 milioi pertsonak, Britainia Handiko 25 milioiak barne, ikusi zuten hileta telebistan.[75] Churchill hil-kapera Westminster Hallen egon zen hiru egunez, eta 1965eko urtarrilaren 30ean estatuko hileta-zerbitzua egin zen San Paulo katedralean. Munduko estatistikarien batzar handienetako bat elizkizunerako bildu zen. Ustekabean, Erregina hiletara joan zen, Churchill izan baitzen lehen komuna William Gladstonetik hil-kaperan zetzana.[75] Churchillen hilkutxak Tamesis ibaia igaro ahala,Tower Piertik Festival Pieraino, MV Havengoren, portuzainek garabi-besoak jaitsi zituzten agur bero batean.
Artilleria Errealak 19 kanoiko agurra egin zuen gobernuburuaren omenez, eta RAFek 16 English Electric Lightning konbate hegazkinen hegaldia antolatu zuen. Ondoren, hilkutxa Waterlooko geltokira joan zen. Han, bereziki prestatutako eta margotutako orga batean kargatu zuten, Hanboroughera trenez joateko,[76] Oxfordetik 11 kilometrora.
Bere familia garraiatzen zuen hileta-trenak Battle of Britain motako lurrun-makina batek bultzatuta joan zen, 34051 Winston Churchill izena eman ziotena. Ibilbidean zehar, eta trena igaro zen geltokietan eta soroetan, milaka pertsona geldirik paratu ziren isilean azken agurra emateko. Churchillek eskaturik, Bladon San Martin elizako familia-lurzatian lurperatu zuten, Woodstocketik gertu, Blenheim jauregitik, jaio zen lekutik ez oso urrun. Churchillen hileta-bagoiak, Southern Railway S2464S bagoia izandakoa, Swanage Railway darabilen kontserbazio proiektu baten parte da orain. 2007an Erresuma Batura itzuli zuten Estatu Batuetatik, eta 1965ean esportatu baitzuten.[77]
Artista, historialari eta idazle
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchill artista amateur bikaina izan zen eta pinturekin plazer handia hartzen zuen, batez ere 1915ean Amiralgoko Lehen Lord izateari uko egin ondoren.[1] Babesleku bat aurkitu zuen artean, depresioaren aztikeriak gainditzeko. Batzuek diote depresioak bizitza osoan jasan zuela. William Rees-Moggek "Bere bizitzan, depresioaren "txakur beltza" jasan behar izan zuen.[78] Paisaia eta natura hiletan ez dago depresio-seinalerik. " Lehen Mundu Gerran ezagutu zuen Paul Maze artista lagunak limurtu eta pintatzen irakatsi zion Churchill. Maze eragin handia izan zuen Churchillen pinturan, eta pintura lankide iraunkorra bihurtu zen.[79]
Churchilleko pinturarik ezagunenak paisaia inpresionistak dira, eta horietako asko Frantziako hegoaldean, Egipton edo Marokon margotu zituzten oporretan.[78] "Charles Morin" ezizena erabiliz, bere hobbyarekin jarraitu zuen bere bizitza osoan, eta ehunka pintura margotu zituen. Horietako asko Chartwellen daude ikusgai, baita bilduma pribatuak ere. Bere pintura gehienak oliotan oinarrituta daude eta paisaiak dituzte, baina barruko eszenak eta erretratuak ere egin zituen. 1925ean, Lord Duveen, Kenneth Clark eta Oswald Birleyk osatutako epaimahaian, Winter Sunshine saria irabazi zuen artista amateur anonimoentzako lehiaketan.[80] Denboraren muga nabariak zirela eta, Churchillek pintura bakar bat egin zuen Bigarren Mundu Gerran zehar. Marrakexeko Taylor Viilako dorrean amaitu zuen margolana.[81]
Egunkariko eta aldizkariko artikuluetarako eskaria handia zenean, Churchillek beltz literario bat erabili zuen. 1934an, adibidez, Churchill enkarguak jaso zituen Collier's, News of the World, Daily Mail egunkarietatik, eta urte horretan Sunday Dispatch gehitu zitzaion. Sunday Dispatch horretarako William Blackwood egunkariaren editoreak Adam Marshall Diston erabili zuen Churchillen material zaharra berrerabiltzeko (Churchillek Dispatchen lau piezetatik bat idatzi zuen). Distonek, adibidez, Churchill Collier'selp urteko gainerako artikuluak idatzi zituen. Artikulu bakoitzerako 350 liberetatik 15 liberako komisioa ordaintzen zion. [82]
Churchill idazle emankorra izan zen, askotan "Winston S. Churchill" izenarekin, eta izen bereko nobelagile amerikarrarekin nahastea saihesten zuen.[83] Lanen artean eleberria bat, bi biografia, memoria hiru liburuki eta hainbat historio liburu daude. 1953an, Literaturako Nobel saria eman zioten, "deskribapen historiko eta biografikoa menderatzeagatik eta goretsitako giza balioen defentsan oratoria distiratsua izateagatik".[84] Bere lanik ezagunenetako bik, lehen aldiz lehen ministro izan ondoren argitaratuak, nazioartean ospe handia eman zioten: sei liburukoThe Second World War and A History of the English-Speaking Peoples; lau liburukiko historia, Britainia Handiko Zesarren inbasioen aldia (55 K.a.) estaltzen duena, Lehen Mundu Gerraren hasieran (1914). Churchillen zenbait hitzaldi ere argitaratu ziren. Horietako lehena, Into Battle, Blood, Sweat and Tears izenburupean argitaratu zen Estatu Batuetan, eta 1944ko 100 liburu garrantzitsuen Life aldizkariaren zerrendan sartu zen.[85]
Churchill igeltsero amateurra zen, eta lorategiko eraikinak eta hormak eraiki zituen Chartwelleko landa-etxean , eta tximeletak ere hazi zituen. Denbora-pasa honen parte bezala, Churchill Eraikuntzako Langileen Sindikatu Amalgamatun sartu zen, baina bota egin zuten, Alderdi Kontserbadoreko kide izateagatik.[86]
Ideologia politikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchill karrerako politikaria izan zen.[11] Robert Rhodes James biografoak honela deskribatzen zuen: "bere bizitza heldu osoan politikaren lanbidean buru-belarri jardun zuen".[11] Alderdien arteko aldaketak eta anbizio pertsonalak eragin zuten, hasiera batean behintzat, Komunen Egoitzan uste izateak "printzipiorik ez zuela".[87]
Kontserbadurismoa eta liberalismoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Liberalismoa ez da sozialismoa, eta inoiz ez da hala izango. Amildegi finko handi bat dago. Ez da metodo-amildegia, printzipioen amildegia da… Sozialismoak aberastasuna bota nahi du; liberalismoak pobrezia altxatu nahi du. Sozialismoak interes pribatuak suntsituko lituzke; liberalismoak interes pribatuak segurtasunez eta justiziaz babestu ahal izateko modu bakarra gordeko lue, hau da, zuzenbide publikoarekin adiskidetzea. Sozialismoak enpresa hilko luke; liberalismoak pribilegioen eta bidegabekeriaren iruzurretatik berreskuratuko luke enpresa... Sozialismoak erregela goraipatzen du; liberalismoak gizakia goraipatzen du. Sozialismoak kapitalari eraso egiten dio; liberalismoak monopolioari eraso egiten dio.
Rhodes Jamesen iritziz, Churchill "funtsean oso gizon kontserbadorea" zen, eta "oinarrizko kontserbadurismo hori bere jarrera politikoen ezaugarri nabaria zela".[11] Paul Addisonek uste zuen Churchillek, gaztetako irakurketen eraginez, bere buruan konbinatzen zituela darwinismo sozialeko ideiak, Whig historiografia eta One-nation kontserbadurismoaren ideiak.[87] Beste biografo eta historialari batzuek Churchill liberaltzat jo dute. Martin Gilbertek Churchillek bere bizitzan zehar "perspektiba liberala" jorratu zuela adierazten du, nahiz eta Jenkinsek pentsatu "argudiorako tartea dagoela, inoiz filosofia-liberal korapilatua ote zen" adierazteko. [4]Churchillek gizabanakoaren eta merkatu libreen askatasunean sinesten zuen,[1] eta estatuko plangintzarako eta burokraziarako joera sozialisten aurka agertu zen.[88]
Gilbertek "erradikal" gisa deskribatu zuen Churchill, uste baitzuen estatua beharrezkoa zela "herritar guztientzako gutxieneko bizi-estandarrak, lana eta gizarte-ongizatea" bermatzeko.[4] Liberal askok zalantzan jarri zuten bere erradikalismoa gizarte-erreformaren aldekoa zenean.[11] Churchillek liberalismoari buruz egindako hitzaldiek Britainia Handiko gizarte-egituraren atxikipena eta aldaketa iraultzailearen ordez "mailakatze" beharra nabarmendu zituzten; onartu eta babestu egin zuen gizarte britainiarrean klase-banaketak egotea.[11] Churchillek gizarte-erreforma bilatu zuen, ez zegoen gizarte-egiturari aurre egiteko nahiagatik, hura zaintzeko ahaleginagatik baizik.[11] Charles Mastermanek, Churchill ezagutzen zuen erreformatzaile liberal batek, adierazi zuen Churchillek desio zuela "goi-mailako klase on bat etekinak emango zizkiona industria-langile bati, azken hori ondo pentsatuta eta esker onekoa izanik".[87][11] Jenkinsen iritziz, Churchillen aurrekari pribilegiatuek pobreekin enpatizatzea eragotzi zioten, eta, haren ordez, "goitik beherako sinpatia zien",[1] eta horrela, Addison-ek "paternalista onbera" baten jarrera deitu zuena erakutsiz.[87]
Churchill sozialisten aurkakoa izan zen argi eta garbi.[88][1] 1924an idatzi zuen "egungo sistema kapitalista zibilizazioaren oinarria dela, eta herri moderno handiak bizi-beharrez hornitzeko bide bakarra".[4] Sozialismoa eta liberalismoa argi eta garbi bereizten saiatu zen, lehenik Liberal Berrien eta Fabianoen desadostasunak nabarmenduaz, eta ondoren, bi ideologien arteko aldea ixten saiatuz.[87][1] Sindikalismoa —haren aldekoa zen— eta sozialismoa bereizten ere saiatu zen, eta azpimarratu zuen "sindikatuak ez direla sozialistak. Sozialismoaren antitesia dira", eta honako hau esan zuen: "Langile sindikalista arruntak kontserbadurismo natural handia du. Indibidualista indartsua da bere gai pertsonal guztietan. Abertzale sendoa da".[87] Horregatik jarri zuen fedea bai Bigarren Mundu Gerran bai Gerra Hotzean antolatutako lanean.[87]
Inperialismoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchill inperialista zen[87] eta Edward Adams historialariak "inperialismo liberalaren" aldeko gisa irudikatu zuen.[53] Churchillek Britainiar Inperioaren ikuspegi erromantikoa azaldu zuen, eta uste zuen inperialismo britainiarra altruismo-modu bat zela, bere herriko subjektuei mesede egiten ziena;[1] bere karrera parlamentarioaren hasieran, zenbait talde afrikarren ongizateaz zuen kezka adierazi zuen.[87] Addisonen arabera, Churchillek uste zuen "beste herri batzuk konkistatu eta menderatzean, britainiarrak ere haiek goratzen eta babesten ari zirela", eta uste sendo bat zuen: "zibilizazioak nahitaez irabazi behar du basakeriaren gainean, konkistatuen konkista-prozesua tragikoagoa izanik". Adamsen arabera, Churchillen idazkiek "kutsu militarra eta ideologia militarista" erakusten dute "gerra inperiala" defendatzeko. Inperioa desegitea eta herrialdeei boterea transferitzearen ideia anatema zen Churchillentzat.[87]
Beste ideia eta ikusmoldeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillen bizitzan zehar, britainiarren arraza-nagusitasunaren sinesmena orokortua zegoen, liberalen eta sozialisten artean ere, eta Churchill ere ideia horietara lotu zen. 1952an, Morán jaunari esan zion: "Arraza bat beheragoko izaki gisa ikusten ikasten duzunean, zaila da pentsatzeko modu hori baztertzea; ni Indian nintzenean, indiarrak ez ziruditen gizaki zuriaren berdinak". Hala ere, "Churchillek arrazaren teoria biologiko ez zuela" adieraztearekin batera, Addisonek pentsatu du okerra dela Churchill arrazista gisa deskribatzea, eta argudiatu zuen termino horrek "Churchillekin zerikusirik ez zuten konnotazio asko dituela". Uste du Churchill ez zela inoiz saiatuko "etorkinen aurkako arraza-gorrotoa pizten, ezta gutxiengoen atzetik ibiltzea ere". Churchill antisemitismoaren aurka agertu zen, eta prest agertu zen sionismoren alde bere ibilbidean osoan: 1920an, "mugimendu inspiratzailea" zela esan zuen.[87][1][4]
Churchillek Eduardo VII.a eta Jurgi V.a atsekabetu zituen bere karrera politikoan, baina oso monarkikoa zen eta monarkia britainiarraren ikuspegi erromantikoa erakutsi zuen.[1] Jenkinsek Churchill protekzionismoaren aurka zegoela deskribatu zuen, "uste sendo" batean oinarrituta, nahiz eta bere ibilbide politikoan askok zalantzan jarri zuten Churchillen anti-protekzionisten sinesmenen zintzotasuna.[11] Nahiz eta barne ministro gisa zigor exekuzioak bere lanik gogaikarrienetako bat zirela ikusi, ez zuen heriotza-zigorraren abolizioa babestu. 1912 inguruan, laburki poztu zen minusbaliatuak antzutzeko ideia eugenistarekin, baina ez zen bere interes errepikaria.[87][1]
Alderdi politikoekin harremanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]'Churchill' eta 'alderdi' hitzak bikote deserosoa egiten dute. Winston Churchill hogeigarren mendeko politika britainiarraren lehen ilaran zeuden guztien artean joera ortodoxo eta alderdikoi gutxiena agertu duena da, bere iparrorratzarekin nabigatu du beti. Ikuspuntu hori babesten dute Churchillen egoismo nabariak eta bere ibilbideko gorabehera ezagunek: bi alderdi leialtasun-aldaketek, 1917tik 1922ra bitarteko koalizionismoak, 1930eko hamarkadako urte bihurri "basatiek", eta lehendakaritzari ia alderdiaren gainetik eustea 1940tik 1945era.
Jamesek Churchill honela deskribatu zuen: "inongo alderdirekiko konpromiso iraunkorrik gabeko", eta "leialtasun-txandak inoiz ez ziren deskonektatuta egon bere interes pertsonalekin".[11] Oldhameko eserlekutik kanpaina egin zuenean, 1899an, Churchillek bere burua kontserbadore eta demokrata kontserbadoretzat hartu zuen;[4] hurrengo urtean, liberalak "jainkojale, azaluts eta itxurazale" gisa aipatu zituen.[11] Beti zegoen eroso koalizioan gobernatzeko ideiarekin.[88] Lagun kontserbadore bati zuzendutako 1902ko gutun batean, Churchillek adierazi zuen "ikuspegi zabal, tolerante eta neurritsuak —konpromisoa eta akordio-nahia lotuta— muturreko ideien aurka egiteko tresna hoberenak dira; eta aitortzen dut alderdi zentral baten ideia, freskoagoa, askeagoa, eraginkorragoa, baina, batez ere, leialago litzatekeena, nire bihotza alaitzen duela".[4] Churchillek behin eta berriz izan zuen amets hori, Britainia Handiko alderdi nagusien elementu moderatuak elkartzen zituen "Zentroko Alderdi" baten ametsa —eta horrela karguan etengabe egotea—.[11] 1924an, laboristek liberalen tokia hartu zutenean kontserbadoreen arerio nagusi gisa, Churchillek "kontserbadore liberalak" izeneko alderdi berri bat sortzea pentsatu zuen.[4]
1903an, gero eta deserosoago zegoen kontserbadoreekin, neurri batean protekzionismo ekonomikoa sustatzeagatik, baina baita alderdiko kide askoren etsaikortasuna erakarri zuelako ere, eta ziur aski jakitun zen horrek eragotzi egin zuela gobernu kontserbadore baten kabinetean postu hobeagoa lortzea. Alderdi Liberala gero eta babes handiagoa lortzen ari zen, eta beraz, anbizio pertsonalak ere eragina izan zuen haren desertzioan.[11] 1903ko gutun batean, bere burua zera zela esan zuen: "liberal ingelesa... Gorroto dut Tory alderdia, bere gizonak, bere hitzak eta metodoak".[11] Jenkinsek adierazi zuenez, Lloyd Georgerekin, Churchillek "erradikalismo konstruktiboko elkarte bat osatu zuen, bi Liberal Berri gizarte-erreformatzaile, Gladstonen antzinako tradizioari bizkarra eman ziotenak: gai politiko libertarioetan kontzentratu eta gizarte-baldintzak bere kasa utzi".[1]
Karrera politikoan zehar, Churchillek Alderdi Kontserbadorearekin izan zuen harremana gatazkatsua izan zen;[11] partidarekiko leialtasuna ez zen inoiz erabatekoa.[87] Stuart Ball historialariak adierazi zuen Churchillek ideologia kontserbadorearen hiru ezaugarri giltzarri gorde zituela: Britainiar Inperioarekiko konpromisoa, "demokrazia kontserbadorearen" ideiekiko interesa eta Britainia Handiko klase-indarren orekan zuen sinesmena.[88] Ballek argudiatu zuen Churchill "iritzi kontserbadore nagusitik askoz hurbilago zegoela, normalean onartzen dena baino".[88]
Bizitza pertsonala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Churchillek benetan patuak gidatutako gizon bat zela uste zuen.[87][1] Bere biografoek honela deskribatu dute: egozentrikoa, ausarta, bere buruaz segurua, bitxia, kitzikagarria, bere barnean bildua, eta berekoia. Ez zuen autokontrolik, eta zuhurtziarik gabe joka zezakeen.[11][1][87] Churchillen "nortasun bizia" deskribatzean, Jenkinsek adierazi zuen bere gaztaroan Churchillek "egozentrismo grinatsua" eta "adore suhartsua" erakutsi zituela. Jenkinsek gehitu zuen Churchillek "bere buruarengan konfiantza eta ausardia erakutsi zuela, betiere gailurrera zuzenean joateko", egoera jakin bat gertatzen zenean, beti maila goreneko nagusirantz hurbilduz.[1] Rhodes Jamesek, berriz, honela deskribatu zuen: "karrera-politikari bat, handizale amorratua eta gailentasun irrikaz dagoena".[11] Memoria ona zuen,[1] eta Addisonen arabera, "bazuen gaitasuna oso gorako ikuspegi pertsonala gorakoa eta xehetasun txikienaren kudeaketa uztartzeko".[87]
Jenkinsek adierazi zuen Churchill "sarritan nahita probokatzailea" zela, eta "argumentuak garatzeko ez ohiko trebetasuna zuen"; Rhodes Jamesek "nahita oldarkorra" izan zela esan zuen. Rhodes Jamesek uste zuen, Komunen Egoitzan hitz egitean, Churchillek arrenkuratsu aritzen zela. Bere estilo erretoriko biziak etsai asko ekarri zizkion parlamentuan, eta kontserbadore askok ez zuten atsegin izan Balfour kritikatzea eta, ondorengo, liberalen alde lerrokatzea. Gilbertek adierazi zuenez, Churchillek "grina, adimena eta ikasteko gogoa" islatu zituen bere karrera parlamentarioan. Churchillek edari alkoholdunen edale handia izatearen fama izan zuen, nahiz eta hori sarritan gehiegizkoa izan. Indian, poloan jokatzen gozatzen zuen, eta bere bizitzaren zati handi batean ehizara joan zen, galeperra eta oreina Eskozian edo basurdea Frantziako iparraldean. Gilbertek adierazi zuen Churchillen literatura-estiloa "frankoa, indartsua, irribarre bihurri baten tankerakoa" zela. Jenkinsek pentsatu zuen Churchilli gerrak kitzikatzen eta euforiko jartzen zuela, baina inoiz ez zela izan indiferente hark sortutako sufrimenduarekin.[11][4][1]
Txikitatik, Churchillek ezin izan zuen s letra ahoskatu, eta arrastaka ahoskatzen zuen.[4] Alboko sigmatismo horrek bere ibilbidean zehar jarraitu zuen, garai hartako eta geroko kazetariek kontatuta. 1920. eta 1930. urteetan idatzi zuten autoreek ere, soinu-grabazioa asmatu aurretik, aipatu zuten Churchillek totelka hitz egiten zuela, "larri" edo "agoniko" gisa deskribatuta.[89] Churchill Centre and Museum-ek esan du erregistro gehienek erakusten dutela eragozpena alboko sigmatismo bat zela, eta Churchillen totelka mitoa dela.[90] Hitzaldi publiko asko urteetan eman ondoren, ezbairik ez izateko kontu handiz prestatzen zituenak, hauxe adierazi zuen: "Nire ezintasuna ez da oztopo".[91]
Rhodes Jamesek pentsatu zuen, hein batean, diskurtsoaren eragozpenagatik, Churchill ez zela "bat-bateko hiztun naturala".[11] Beraz, Churchillek hitzaldiak eman aurretik buruz ikasten zituen. Gilbertek uste zuen 1900. urtearen hasieran, Churchill diskurtsoaren profesional gisa lanean ari zenean, "jendaurrean hitz egiteko artearen alderdi guztiak" menderatzen zituela. Jenkinsek esan zuenez, "Churchill fraseologiari esker bizi izan zen.[4] Erretorikoki pentsatzen zuen, eta bere esaldiek bere politika gidatzeko arriskuan zegoen etengabe, inoiz ez alderantziz". Rhodes Jamesen aburuz, Churchill "bereziki eraginkorra" izan zen "sormenean eta isekan", eta "umorea eta sarkasmoa nahita erabili zituenean izan zen eraginkorren".[11]
Churchillek leialtasun berezia erakutsi zien bere familiari eta hurbileko lagunei. Adibidez, Lloyd George Marconiren eskandalutik pasatzen ari zela, haren karrerako unerik baxuenean, Churchillek lagundu egin zuen.[11] Bere adiskide minetako bat F. E. Smith izan zen, nahiz eta biak alderdi desberdinetako politikariak izan. 1911n, Greyren lagun egin zen eta beste lagun zahar bat Violet Asquith izan zen.[1] Bere aitak bezala, Churchillek burlei aurre egin zien, bere lagun guztiak juduak baitziren.[4] Churchill animalizalea zen, eta animalia ugari zituen, besteak beste, txakurrak, katuak, zaldiak, zerriak, arrainak eta beltxarga beltzak. Horietako asko Chartwellen egoten ziren.[92]
Haffnerrek uste zuen Churchillek "gerrazaletasuna" zuela, "gerraren ulermen sakona eta berezkoa" erakutsiz.[6] Bere burua jenio militartzat zuen, eta Gallipolin porrot egin zuenean, Addisonen arabera, "Churchillen irudiak jasan zezakeen kolperik handiena" izan zen.[87] Bere ibilbideko azken urteetan, Churchillek Britainia Handiko politikaren azken viktoriarra izatearen ospea irabazi zuen;[1] Jenkinsek uste zuen hori ez zela balorazio egoki bat, eta bere jarreretan "funtsean eduardotarragoa izan zela viktoriarra baino".[1]
Churchill Ingalaterrako Elizan bataiatu zuten baina gaztaroan kristautasunaren aurkako fase bat igaro zuen, eta heldua zenean agnostikotzat hartzen zuen bere burua.[6] 1898ko gutun batean, amari, Churchillek hau esan zion: "Ez dut onartzen ez kristaua ez bestelako erlijio-sinesmenik".[4] Lehengusuari idatzitako gutun batean, erlijioa "narkotiko gozoa" zela esan zuen, eta protestantismoaren aldeko lehentasuna adierazi zuen katolizismo erromatarraren aurrean, "arrazoitik hurbilago dagoen urrats bat" zela ikusten baitzuen.[4] David Reagles eta Timothy Larsen adituen arabera, Churchill "sinpatia zien erlijio-sinesmenei", eta "lotura emozional eta espirituala zuen Ingalaterrako Elizarekin, nahiz eta haren irakasketen aurrean defentsiban egon".[93] Kristautasuna zibilizazioari lotuta zegoela uste zuen, kristau-etikak oinarri ona ematen zielako haurrei, eta erlijioaren sustapena bultzatzen zuen Britainiar Inperioaren bidez. 1901eko maiatzaren 24an, Framazonerian sartu zen, Studholme Lodge No.1591 delakoan. Une hartan, Regent Masonic Hallen bildu zen Café Royalen, Londresen, eta uztailaren 19an Bigarren Gradura pasatu zen eta hirugarrenera 1902ko martxoaren 25ean.[94][95]
Ezkontza eta haurrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]_with_fianc%C3%A9e_Clementine_Hozier_(1885-1977)_shortly_before_their_marriage_in_1908.jpg)
Churchill Clementine Hozierrekin ezkondu zen 1908ko irailean.[1] 57 urtez egon ziren ezkonduta. Churchill jabetzen zen bere karrera politikoak ezkontzan ezartzen zuen tentsioaz,[4] eta Jock Colville idazkari pribatuaren arabera, 1930eko hamarkadan kontu labur bat izan zuen Doris Castlerosserekin.[96]
Churchilldarren lehen seme-alaba, Diana, 1909ko uztailean jaio zen; bigarrena, Randolph, 1911ko maiatzean. Beren hirugarrena, Sarah, 1914ko urrian jaio zen, eta laugarrena, Marigold, 1918ko azaroan.[1][4] Azken hori 1921eko abuztuan hil zen, eztarriko septizemia baten ondorioz, eta Kensal Greeneko Hilerrian lurperatu zuten. 1922ko irailaren 15ean jaio zen Mary, Churchilldarren azken alaba. Geroago, hilabete horretan, Churchillek Chartwell erosi zuten, Winston 1965ean hil zen arte haien etxea izango zena.[97] Jenkinsen arabera, Churchill "aita gogotsua eta maitalea" zen, baina gehiegi espero zuen seme-alabengandik.[1]
Genealogia
[aldatu | aldatu iturburu kodea] Zuhaitz genealogikoa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Legatua
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Robert Rhodes James historialariak adierazi zuen Churchillek "bizitza oso luzea, konplexua eta polemikoa" bizi izan zuela, eta bizitza hori —Britainia Handiko parlamentu-politikaren esparruan— Gladstonen "luzera, drama eta gertakariekin" baino ezin zela alderatu.[11] Allen Packwood Churchill Artxiboen Zentroko zuzendariaren arabera, Churchill "gizakia oso konplexua, kontraesankorra eta bizialdi zabalekoa" zen.[98]
Addisonek esan zuen Churchill "figura historiko handi bat" bihurtu zela.[87] Churchill historiako lider garrantzitsuenetakotzat jo zuen TIME aldizkariak.[99] Boris Johnson britainiar lehen ministroak esan zuen Churchillek "herrialde hau eta Europa osoa tirania faxista eta arrazista basatitik salbatu zituela, eta harrekiko gure zorra kalkulaezina dela".[100] Britainiar publiko orokorraren artean Churchillek ospe handia izaten jarraitzen du: 2002ko BBCren inkesta batean lehenengo geratu zen inoiz izan diren 100 britainiar handienen artean.[101] Estatu Batuetan ere estimatua da; 1963an Estatu Batuetako ohorezko herritar izendatu zuten, eta 1995ean Estatu Batuek Arleigh Burke saileko suntsitzaile berri bat USS Winston S. Churchill izendatu zuten.[102]
Churchillen hizkera zuzenak etsaitasunak ekarri zizkion. Komunen Egoitzan sartu zenean, dagoeneko polemikoa zen, askok "abenturazale eta dominen ehiztari" gisa ikusten baitzuten, berekoia eta egozentrikoa zen norbait, eta haren aukerek irizpen eskasa islatzen zuten.[4] Addisonen arabera, Churchill "interes pertsonalarekin itsututa dagoen politikaritzat hartu zuten, eta aurrera egin zuen, zalantzarik gabe, gizon boteretsuagoek emandako laguntzari esker. 1939 arte, politikarekiko zuen ikuspegiak "mesfidantza eta atsekabea" sortu zuen, are gehiago behin eta berriz alderdikeriaz jokatu zuenean.[87] Alderdi Kontserbadoreko goi-mailako batzuentzat, Churchill —Addisonen arabera— "bere klaseko traidore bat baino ez zen" Alderdi Liberalera egin zuen aldaketagatik.[11] Amiralgoko Lehen Lord gida, "kritikari" askok, "ausartegia, ezjakintsua eta printzipiorik gabea zela esan zuten, Royal Navyren tradizio eta lan-metodo loriatsuak ulertzen ez zituena".[87][11]
Churchillek Rhonda Valleyren ondoezari eta haren erretorika antisozialistari emandako erantzunak ere ekarri zuen ezkerraren gaitzespena; ezkertiar britainiar askok, berriz, inperialismoa, militarismoa eta klasen-borrokan klase gorenaren interesak ordezkatzen zituen erreakzionario gisa hartu zuten. Greba Orokorraren aurkako oposizioan izandako paperarengatik grebalari askoren eta Alderi Laboristako zenbaiten etsaitasuna irabazi zuen.[87] Churchill Britainia Handiko ezkerrarekin bat egin zuenean Alemania naziaren kontrako ohartarazpenean, ezkertiar askok uste izan zuten Britainiar Inperioaren aurkako mehatxu zelako egin zuela. Edward Moritz Jr. historialariak esan zuen ezkerreko batzuek Churchill "langile klaseko erreakzionatzaile biziotsu eta gorrotatzaile" gisa aurkezten zuten bitartean, horiek ez zituztela kontuan hartu Churchillen erreforma nazionalak.[10] Jenkinsek esan zuen Churchillek "marka garrantzitsua egin zuela gizarte-erreformatzaile gisa" bere karrera parlamentarioaren lehen zatian; era berean, Rhodes Jamesek, gizarte-erreformatzaile gisa, "lorpen handiak" zituela pentsatu zuen.[11]
Churchillek europar zurien nagusitasunean sinesteak, bere garaikideen arteko ikuspegi orokorra zena, arrazakeria akusazioak eragin ditu.[98] Kritika bereziki gogorrak jasan zituen Bengalako gosetian izan duen paperagatik; Walter Reid historialariak adierazi du Churchill "oso oker zegoela Indiarekin, non bere jokabidea ohiko mailaren oso azpitik erori baitzen".[103]
1966tik 1988ra bitartean, Churchillen zortzi liburukiko biografia argitaratu zen. Randolph Churchillek hasi zuen, baina Martin Gilbertek amaitu zuen hein handi batean, 1968an lehena hil ondoren.[11][1] Rhodes Jamesek iradoki zuen biografia ofizial hori "maitasun-lana" zela Randolph Churchillentzat, eta "semearengan hain miresgarria zena... ez zela hain desiragarria biografoan".[11] 1980rako, dagoeneko bazen Churchilli buruzko argitaratutako material-sorta zabal handi bat.[87]
Churchillen ondareak idazle eta historialarien arteko eztabaida bizia pizten jarraitzen du. 1980an, Addisonek adierazi zuen pertsona askok "Churchillen aldeko ala kontrako aurreiritziak zituztela" dagoeneko ez zutela interesik figura historiko gisa kritikoki ebaluatzeko.[87]
Churchill Commonwealth osoan ohoratu dute, bereziki Kanadan. Edmontonen, plaza nagusiak Churchillen izena darama, Ternuko St. John'sen bezala. Mississaugan (Ontario), kale garrantzitsu batek Winston Churchill Boulevard izena du, eta Churchillen bustoak hiri askotan daude, Torontoko udaletxearen ondokoa nabarmen.
Idazlanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- The Story of the Malakand Field Force: An Episode of Frontier War, 1898.
- The River War: An Historical Account of the Reconquest of the Sudan, 1899. (Online beim Project Gutenberg)
- Savrola, 1900 (eleberria).
- London to Ladysmith via Pretoria (1900ean argitaratua)
- Ian Hamiltons's March, Londres, 1900.
- Lord Randolph Churchill, 1906.
- My African Journey, 1908.
- The World Crisis. 6 liburuki (1923–31); [Lehen Mundu Gerraren inguruan.]
- My Early Life, 1930.
- Marlborough. His Life and Times, 1933 bis 1938, 4 liburuki.
- The Second World War. 6 vols. (1948–53)
- A History of the English-Speaking Peoples, 1956 bis 1958.
Errepresentazioak zinean eta telebistan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Churchillen figura hainbatetan agertu da zinean eta telebistan, horien artean aipatzekoak dira: Dudley Field Malone (An American in Paris, 1951); Peter Sellers (The Man Who Never Was, 1956); Richard Burton (Winston Churchill: The Valiant Years, 1961); Simon Ward (Young Winston, 1972); Warren Clarke (Jennie: Lady Randolph Churchill, 1974); Wensley Pithey (Edward and Mrs Simpson, 1978); Timothy West (Churchill and the Generals, 1979, Hiroshima, 1995); William Hootkins (The Life and Times of David Lloyd George, 1981); Robert Hardy (Winston Churchill: The Wilderness Years, 1981, War and Remembrance, 1989); Bob Hoskins (World War II: When Lions Roared 1994); Albert Finney (The Gathering Storm 2002); Ian Mune (Ike: Countdown to D-Day, 2004); Rod Taylor (Inglourious Basterds, 2009); Brendan Gleeson (Into the Storm, 2009); Ian McNeice (Doctor Who 2010 eta 2011); Timothy Spall (The King's Speech, 2010).;[104] Gary Oldman (Darkest Hour, 2017)
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq Jenkins, Roy (2001). Churchill. London: Macmillan Press. ISBN 978-0-330-48805-1.
- ↑ Best, Geoffrey (2001). Churchill: A Study in Greatness. London and New York: Hambledon and Continuum. ISBN 978-1-85285-253-5.
- ↑ Arruti, Joseba. (1999). Churchill. Elkarlanean, 11 or. ISBN 8483315181..
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn Gilbert, Martin (1991). Churchill: A Life. London: Heinemann. ISBN 978-0-434-29183-0.
- ↑ Jenkins, Roy (2001). Churchill. London: Macmillan Press. ISBN 978-0-330-48805-1.
- ↑ a b c Haffner, Sebastian (2003). Churchill. London: Haus. ISBN 978-1-904341-07-9.
- ↑ Ferguson, Niall (2000). Empire: How Britain Made the Modern World. London: Penguin Books Ltd. ISBN 978-0-14-100754-0.k.
- ↑ Haffner 2003, x orr. .
- ↑ Ferguson, Niall (2000). Empire: How Britain Made the Modern World. London: Penguin Books Ltd. ISBN 978-0-14-100754-0.
- ↑ a b Moritz, Jr., Edward (1958). "Winston Churchill – Prison Reformer". The Historian. Hoboken, New Jersey: Wiley. 20 (4): 428–440. >
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Rhodes James, Robert (1970). Churchill: A Study in Failure 1900–1939. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-82015-4.
- ↑ Luis Alberto, 'Amatiño' Aranberri. (2009-05-17). «Churchill...» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
- ↑ Gilbert, Martin (1991). Churchill: A Life. London: Heinemann. ISBN 978-0-434-29183-0.
- ↑ Langworth, Richard (2008). Churchill in His Own Words. London: Ebury Press. ISBN 978-0-09-193336-4.
- ↑ Shakespeare, Nicholas (2017). Six Minutes in May. London: Vintage. ISBN 978-1-78-470100-0.
- ↑ Self, Robert (2006). Neville Chamberlain: A Biography. Abingdon: Routledge. p. 431. ISBN 978-0-75-465615-9.
- ↑ Ingersoll, Ralph (1940). Report on England, November 1940. New York: Simon and Schuster. p. 127.
- ↑ a b c Blake, Robert; Louis, Wm. Roger, eds. (1993). Churchill: A Major New Reassessment of His Life in Peace and War. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-820317-9. OCLC 30029512.
- ↑ Hermiston, Roger (2016). All Behind You, Winston – Churchill's Great Coalition, 1940–45. London: Aurum Press. ISBN 978-1-78-131664-1.
- ↑ "War Situation – Churchill". Hansard, House of Commons, 5th Series, vol. 361, col. 791. 4 June 1940. Retrieved 14 January 2020.
- ↑ Hastings, Max (2009). Finest Years. Churchill as Warlord, 1940–45. Hammersmith: Harper Collins. ISBN 978-0-00-726367-7.
- ↑ We Shall Fight on the Beaches. Churchill Centre 1940ko ekainaren 4a (Noiz kontsultatua: 2007ko abenduaren 20a).
- ↑ Their Finest Hour, 1940ko ekainaren 18a. Churchill Centre 1940-06-18 (Noiz kontsultatua: 2007ko abenduaren 20a).
- ↑ Komunen Ganberan egindako hitzaldia, 1940ko abuztuaren 20an
- ↑ Menzies, Robert. Menzies; 1941 War Diary – Churchill and the War Cabinet. .
- ↑ Denson, John. (1997). The Costs of War: America's Pyrrhic Victories. New York: Prentice Hall, 259 or. ISBN 978-1-56000-319-9..
- ↑ Lord Moranen egunkarietatik hartua: The Struggle for Survival 1940–1965 (Boston: Houghton Mifflin Company, 1966), 29. or,
- ↑ "Famous Quotations and Stories". Churchill Centre. Archived from the original on 2 October 2009. Retrieved 28 August 2009.
- ↑ Coming Home BBC Four, 9:00 am – 9:45 am, 9–13 May 2005
- ↑ On this day 8 May 1945, BBC.co.uk. Retrieved 26 December 2007
- ↑ The UK was on double summer time which was one hour in front of 2301 hours CET that the surrender document specified ( RAF Site Diary 7/8 May. .)
- ↑ Fenton, Bob. The secret strategy to launch attack on Red Army. . The Daily Telegraph, Issue 1124 (1 October 1998)
- ↑ Rintala, Marvin (Summer 1985). "Renamed Roses: Lloyd George, Churchill, and the House of Lords". Biography. University of Hawai'i Press. 8 (3): 248–264. doi:10.1353/bio.2010.0448. JSTOR 23539091.
- ↑ Gunther, John (1950). Roosevelt in Retrospect. Harper & Brothers. 15–16. or.
- ↑ Lukacs, John (Udaberria–Udara 2008). "Churchill Offers Toil and Tears to FDR". American Heritage.
- ↑ a b Stokesbury, James L. (1980). A Short History of WWII. New York: William Morrow and Company. 171. or. ISBN 978-0-688-03587-7.
- ↑ www.ibiblio.org (Noiz kontsultatua: 2020-04-15).
- ↑ Chen, Peter C.. Casablanca Conference. .
- ↑ Middleton, Drew. Roosevelt, Churchill Map 1943 War Strategy At Ten-Day Conference Held In Casablanca; Giraud And De Gaulle, Present, Agree On Aims. .
- ↑ Churchill, Winston. (2013). The Dawn of Liberation, 1945. Rosetta Books ISBN 9780795329494..
- ↑ Hansard 1803–2005; Poland; HC Deb 15 December 1944 vol 406 cc1478–578
- ↑ Douglas, R. M.. (2012ko ekainaren 25a). The Expulsion Of The Germans: The Largest Forced Migration In History. (Noiz kontsultatua: 2017ko martxoaren 18a).
- ↑ Resis, Albert (April 1978). "The Churchill-Stalin Secret "Percentages" Agreement on the Balkans, Moscow, October 1944". The American Historical Review. 83 (2): 368–387. doi:10.2307/1862322. JSTOR 1862322
- ↑ Churchill, Winston (1989). The Second World War. Londres: Penguin. 852. or. ISBN 978-0-14-012836-9.
- ↑ Resis, Albert (April 1978). "The Churchill-Stalin Secret "Percentages" Agreement on the Balkans, Moscow, October 1944". The American Historical Review. 83 (2): 368–387. doi:10.2307/1862322. JSTOR 1862322.
- ↑ Solzhenitsyn, Aleksandr I. The Gulag Archipelago, vol. 1. Translated by Thomas P. Whitney. New York: Harper and Row, 1974, p. 85
- ↑ Hornberger, Jacob (1995). "Repatriation – The Dark Side of World War II". The Future of Freedom Foundation. Archived from the original on 17 January 2012. Retrieved 8 January 2014.
- ↑ German statistics (Statistical and graphical data illustrating German population movements in the aftermath of the Second World War published in 1966 by the West German Ministry of Refugees and Displaced Persons) p. 5
- ↑ a b Gordon, Leonard A.. (1 January 1983). Review of Prosperity and Misery in Modern Bengal: The Famine of 1943–1944. , 1051 or. doi:..
- ↑ Mukerjee, Madhusree. History News Network | Because the Past is the Present, and the Future too. Hnn.us.
- ↑ Did Churchill cause the Bengal Famine of 1943, as has been claimed?. Churchill Central.
- ↑ Tharoor, Shashi. (March 2017). Inglorious Empire: What the British Did to India. C. Hurst & Company (argitaletxeas) Ltd., London, United Kingdom, 160 or. ISBN 9781849048088..
- ↑ a b Jones, Adam. (2016). Genocide: A Comprehensive Introduction. Routledge ISBN 978-1-317-53385-6..
- ↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
- ↑ Maier, Thomas. (2014). When Lions Roar: The Churchills and the Kennedys. , 412–13 or. ISBN 978-0-307-95679-8..
- ↑ Kevin Ruane, Churchill and the Bomb in War and Cold War (2016) 156. or.
- ↑ Rees, Laurence (2008). "The Iron Curtain". World War Two Behind Closed Doors: Stalin, the Nazis, and the West (First ed.). BBC Books. 391. or. ISBN 978-0-563-49335-8.
- ↑ "Winston Churchill spoke of his hopes for a united Ireland". The Irish Times. 2014ko azaroaren 17an.
- ↑ Poverty, inequality and health in Britain, 1800–2000: a reader edited by George Davey Smith, Daniel Dorling, & Mary Shaw, p. lxxix
- ↑ Pugh, Martin (24 March 2010). Speak for Britain!: A New History of the Labour Party. Vintage. ISBN 978-1-4070-5155-0. Retrieved 7 May 2012.
- ↑ Griffin, John P. (2009). The Textbook of Pharmaceutical Medicine. Wiley. ISBN 978-1-4443-1756-5. Retrieved 7 May 2012.
- ↑ Ian Gilmour, Inside Right (Hutchinson, 1977), 134 .or.
- ↑ "The Housing Total Was 318,779". Hartlepool Northern Daily Mail. 5 February 1954. Retrieved 8 March 2016 – via British Newspaper Archive.
- ↑ Ferguson, Niall (2000). Empire: How Britain Made the Modern World. London: Penguin Books Ltd. ISBN 978-0-14-100754-0.
- ↑ a b c d e f g Charmley, John (1995). Churchill's Grand Alliance, 1940–1957. London: Hodder & Stoughton Ltd. ISBN 978-0-15-127581-6. OCLC 247165348.
- ↑ Judd, Dennis (2012). Jurgi VI (Paperback ed.). I.B. Tauris. p. 260. ISBN 978-1-78076-071-1. Juddik idazten du: "Jurgi VI.ak Churchillek Anthony Edanentzat bidea egiteko garaia zela sentitu zuen... Churchillen kabineteko inork ere ez zuenez Eden sustatzeko nahiko indarrik, Erregeak bakarrik zuen beharrezko ospea Churchillen erretirorako denbora iritsi zela iradokitzeko. Urte berriaren hasieran hori aurre egitera zihoala erabaki zuen."
- ↑ Churchill longevity, bbc.co.uk; accessed 30 December 2016
- ↑ Rasor, Eugene L. (2000). Winston S. Churchill, 1874–1965: A Comprehensive Historiography and Annotated Bibliography. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ISBN 978-0-31-330546-7.
- ↑ Lovell, Mary S. (7 April 2011). The Churchills. Little, Brown Book Group. 486 o.–. ISBN 978-0-7481-1711-6.
- ↑ Gilbert, Martin (2001). Churchill: A Study in Greatness (one-volume ed.). London: Pimlico. ISBN 978-0-7126-6725-8.
- ↑ A. M. Browne, Long Sunset (1995), 302–03 or.
- ↑ W. Attenborough, Churchill and the Black Dog of Depression (2014), 175–86 or.
- ↑ "Winston Churchill" (PDF). Pub.L. 86-6. U.S. Senate. 9 April 1963. Retrieved 17 March 2011
- ↑ Dockter, Warren (30 January 2015). "Winston Churchill's funeral was 12 years in the planning". The Telegraph. Retrieved 27 May 2016.
- ↑ a b Remembering Winston Churchill: The State Funeral of Sir Winston Churchill, part 2, BBC Archive. Retrieved 5 March 2011
- ↑ Winston Churchill's funeral van project Archived 23 July 2008 at the Wayback Machine Swanage Railway News 2006
- ↑ Winston Churchill's funeral van denied Lottery funding Archived 22 January 2009 at the Wayback Machine Swanage Railway News 2008.
- ↑ a b Rees-Mogg, William (22 May 2007). "Portrait of the artist with his black dog". The Times. London. Retrieved 6 March 2008.
- ↑ "Paul Maze Biography". Albanyfineart.co.uk. Archived from the original on 3 September 2011. Retrieved 16 June 2010.
- ↑ Johnson, Paul (2010). Churchill. New York: Penguin. ISBN 978-01-43117-99-5.
- ↑ Churchill, Winston S. The Hinge of Fate, New York: Houghton Mifflin Company (1950), 622 or.
- ↑ Lough, David (2015). No More Champagne: Churchill and his Money. London: Head of Zeus. ISBN 978-17-84081-81-2.
- ↑ "Spring 1899 (Age 24)". Winston Churchill Society. Retrieved 27 May 2019.
- ↑ "Official Nobel Page". Nobelprize.org. Retrieved 9 August 2009.
- ↑ Canby, Henry Seidel. "The 100 Outstanding Books of 1924–1944". Life, 14 August 1944. Chosen in collaboration with the magazine's editors.
- ↑ Knickerbocker, H. R. (1941). Is Tomorrow Hitler's? 200 Questions on the Battle of Mankind. New York: Reynal & Hitchcock. ISBN 978-14-17992-77-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Addison, Paul (1980). "The Political Beliefs of Winston Churchill". Transactions of the Royal Historical Society. Cambridge: Cambridge University Press. 30: 23–47. doi:10.2307/3679001. JSTOR 3679001.
- ↑ a b c d e f Ball, Stuart (2001). "Churchill and the Conservative Party". Transactions of the Royal Historical Society. Cambridge: Cambridge University Press. 11: 307–330. doi:10.1017/S0080440101000160. JSTOR 3679426.
- ↑ "Winston Churchill, Stutterer". www.utstat.utoronto.ca.
- ↑ Mather, John (5 September 2009). "Churchill's speech impediment was stuttering". The Churchill Centre and Museum at the Churchill War Rooms, London. Archived from the original on 4 August 2011. Retrieved 27 December 2012. "Reports of Churchill by his family and cousins do not mention stuttering. Later on Churchill dictated to many 'secretaries' and none mention any hesitation (possible stuttering) in his speech but rather a charming lisp. All secretaries that took dictation, but one, agree that any hesitation was a 'searching' for the right words".
- ↑ Oliver, Robert Tarbell (1987). Public speaking in the reshaping of Great Britain. Associated University Press. ISBN 978-08-74133-15-8. Retrieved 8 January 2014.
- ↑ Dockter, Warren (27 January 2015). "Pigs, poodles, and African lions – meet Churchill the animal-lover". The Daily Telegraph. Retrieved 2 March 2018.
- ↑ Reagles, David; Larsen, Timothy (2013). "Winston Churchill and Almighty God". Historically Speaking. Boston, Massachusetts: Johns Hopkins University Press. 14 (5): 8–10. doi:10.1353/hsp.2013.0056.
- ↑ "Details for United Studholme Alliance Lodge No. 1591", Lane's Masonic Records, retrieved 11 June 2018
- ↑ Beresiner, Yasha (October 2002). "Brother Winston: Churchill as a Freemason". Masonic Quarterly Magazine (3). Retrieved 29 July 2012
- ↑ Doward, Jamie (25 February 2018). "Revealed: secret affair with a socialite that nearly wrecked Churchill's career". the Guardian. Retrieved 25 February 2018.
- ↑ Crowhurst, Richard (2006). "Chartwell: Churchill's House of Refuge". Moira Allen. Retrieved 9 January 2008.
- ↑ a b Heyden, Tom (26 January 2015). "The 10 Greatest Controversies of Winston Churchill's Career". BBC News. Retrieved 27 December 2019.
- ↑ "The Most Influential People of the 20th Century". Time. Archived from the original on 15 December 2007. Retrieved 22 December 2007.
- ↑ "Winston Churchill: British Hero or Racist Villain?". The Week. 29 March 2019. Retrieved 27 December 2019
- ↑ "Churchill Voted Greatest Briton". BBC News. 24 November 2002. Retrieved 27 December 2019.
- ↑ Kennedy, Harold (April 2001). "USS Churchill Shows Off High-Tech Gear". National Defense Magazine. Archived from the original on 20 April 2016. Retrieved 12 January 2017.
- ↑ Nikhil, Varma (23 December 2016). "A New Look at the Raj". The Hindu. Retrieved 27 December 2019.
- ↑ IMDb.com
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea] |
Wikitekan badira testuak, gai hau dutenak: Winston Churchill |
 |
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Winston Churchill |
- (Ingelesez)"Winston Churchill Centre and Museum" (London)
- (Ingelesez)"Churchill Memorial and Library" (AEB)
- (Ingelesez) Winston Churchill IMDBn
- (Ingelesez) Earth Station1.com Churchillen hitzaldien audioak eta irudiak.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q8016
Multimedia: Winston Churchill / Q8016
Aipu famatuak: Winston Churchill
Jatorrizko testuak: Egilea:Winston Churchill
| Britainia Handiko Erresuma | Walpole • Wilmington • Pelham • Newcastle • Devonshire • Newcastle • Bute • G Grenville • Rockingham • Chatham (Pitt "Zaharra") • Grafton • North • Rockingham • Shelburne • Portland • Pitt "Gaztea" |  |
|---|---|---|
| Erresuma Batua | Pitt "Gaztea" • Addington • Pitt "Gaztea" • W. Grenville • Portland • Perceval • Jenkinson • Canning • Goderich • Wellington • Grey • Melbourne • Wellington • Peel • Melbourne • Peel • Russell • Derby • Aberdeen • Palmerston • Derby • Palmerston • Russell • Derby • Disraeli • Gladstone • Beaconsfield (Disraeli) • Gladstone • Salisbury • Gladstone • Salisbury • Gladstone • Rosebery • Salisbury • Balfour • Campbell-Bannerman • Asquith • Lloyd George • Law • Baldwin • MacDonald • Baldwin • MacDonald • Baldwin • Chamberlain • Churchill • Attlee • Churchill • Eden • Macmillan • Douglas-Home • Wilson • Heath • Wilson • Callaghan • Thatcher • Major • Blair • Brown • Cameron • May • Johnson • Truss • Sunak • Starmer | |
| 1901–1925 | Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925) |  |
|---|---|---|
| 1926–1950 | Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950) | |
| 1951–1975 | Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975) | |
| 1976–2000 | Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000) | |
| 2001–egun | V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024) | |
1: Ez zuten eman | ||
- 1874ko jaiotzak
- 1965eko heriotzak
- Oxfordshire konderriko jendea
- Erresuma Batuko lehen ministroak
- Erresuma Batuko Alderdi Kontserbadoreko politikariak
- Bigarren Mundu Gerrako politikariak
- Ingalaterrako idazleak
- Ingalaterrako politikariak
- Literaturako Nobel Saridunak
- Erresuma Batuko hargin beltzak
- Karlomagno Sariaren irabazleak
- Erresuma Batua Bigarren Mundu Gerran
- Galtzariaren zaldunak
- Hizlariak
- Istripu zerebrobaskularrak hildakoak
- Almirantegoko Lehen Lordak
- Harrow Schoolen ikasitakoak
- Royal Societyko kideak
- Croix de Guerre 1939–1945 (Frantzia) domina dutenak
- Erresuma Batuko kazetariak
- Hitz egiteko eragozpenak dituzten pertsonak
- Ingalaterrako zaldunak
- Ingalaterrako Logia Handi Batuko masoiak
- Erresuma Batuko parlamentariak 1924-1929
- Britainiar Inperioa Bigarren Mundu Gerran
- Erresuma Batuko parlamentariak 1929-1931
- Erresuma Batuko parlamentariak 1931-1935
- Erresuma Batuko parlamentariak 1935-1945
- Erresuma Batuko Kontseilu Pribatuko kideak
- Erresuma Batuko parlamentariak 1910
- Erresuma Batuko parlamentariak 1910-1918
- Erresuma Batuko parlamentariak 1918-1922
- Erresuma Batuko Barne Saileko Estatu Idazkariak
- Almirantazgoko Lehen Lorda
- Erresuma Batuko parlamentariak 1906-1910
- Lehen Mundu Gerrako Britainiar Armadako pertsonala
- Lehen Mundu Gerrako britainiarrak