Berriobeiti

Koordenatuak: 42°51′09″N 1°41′33″W / 42.8525°N 1.6925°W / 42.8525; -1.6925
Wikipedia, Entziklopedia askea
Berriobeiti
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Artika Berria, Berriobeitiko enklabea.

Bandera

Berriobeitiko armarria
Armarria


Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Iruñea
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
Izen ofiziala Berrioplano
AlkateaJosé María Albizu (Plazaola)
Posta kodea31195
INE kodea31902
Herritarraberriobeitiar
Geografia
Koordenatuak42°51′09″N 1°41′33″W / 42.8525°N 1.6925°W / 42.8525; -1.6925
Azalera26 km²
Garaiera456 metro
Distantzia7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria7.541 (2023:  88)
alt_left 3.560 (%47,2)(2019) (%49) 3.696 alt_right
Dentsitatea293,42 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 28,45
Ugalkortasuna[1]‰ 90,43
Ekonomia
Jarduera[1]% 83,76 (2011)
Desberdintasuna[1]% 5,72 (2011)
Langabezia[1]% 10,19 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1][2]% 14,80 (2018: %1,6)
Datu gehigarriak
Sorrera1991
Webguneahttp://www.berrioplano.es/eu/inicio/
Berriobeiti 20-10-16
Berriobeiti 20-10-16

Berriobeiti[3] ([berioβeiti]) Nafarroa Garaiko udalerria da, Iruñerria eskualdean kokaturik dagoena, Iruñeko merindadearen barnean. 1991n eratua, hamar herriz osatutako udal konposatua da. 25,739 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 7.011 biztanle zituen 2018an.[4] Artika da kontzejurik jendetsuena, baina udaletxea Berriobeitin dago.

Iruñeko metropoli eremuko beste hainbat herritan bezala, Iruñerriko Mankomunitatea arduratzen da zabor bilketaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berriobeiti Iruñerriaren ipar-ekialdean kokatzen da, Iruñetik zazpi kilometrora, Nafarroa erdialdean.

Udalerriak Itzarekin egiten du muga mendebaldean, Txulapainekin iparraldean, Berriozar eta Ezkabarterekin ekialdean, eta Iruña eta Orkoienekin hegoaldean.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klimaren ezaugarriak mediterraneo eta atlantiar motako klimari dagozkio, eta herriaren inguruko landaredia ere, trantsizioko klimaren ezaugarriak ditu. Urteko batez besteko tenperatura 12 gradukoa eta prezipitazioak 800-900mm ingurukoak izaten dira. Iruñetik gertu egon arren, Nafarroako hiriburuan baino euri gehixeago egiten du Berriobeitin. Urteroko egun euritsuak 100 inguru izaten dira.

Herrigunearen inguruko mendietan, arte, pago eta haritzak daude. Horrez gain, XX. mendearen hasieran birlandaturiko hainbat pinu ere badaude.

Natura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ez dago ibai edo erreka garrantzitsurik, baina bai iturri ugari, garrantzitsuena Txulapain, Ballariain eta Berriogoiti kontzejuak zeharkatzen dituena. Horrez gain, Lotza eta Putzu Berriko urmaela hainbat hegaztiren babeslekua da. Otsailetik ekainera izaten dute ur gehien, udaberrian jausitako euria zenbat den.

Herriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berriobeiti honako herriek osatzen dute: Aitzoain, Añezkar, Artika, Ballariain, Berriobeiti, Berriogoiti, Elkarte, Larrageta, Lotza eta Oteitza. Artika kontzejua gainerako herrietatik bananduta legoke, mendiko lur zerrenda batez loturik ez balego, eta Berriozarren eta Antsoainen artean dago.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historiaurreko aztarnak aurkitu dira Berriobeitiko herrietan, Artika kontzejuan topatutako Brontze Aroko harri leundua, eta Burdin Aroko arrastoak Añezkar mendian. Erromatar inperioaren garaian ere, bizi izan zen jendea herrian, Oteitzan topatutako bi hilobi-inskripzioek argitu zutenaren arabera. Erdi Aroan bi herrixka ziren Berriobeitiko lurretan, Lakidain batetik, Larragetatik hurbil, eta Osabide bestetik, Eltxumendin. Jose Maria Jimeno Jurioren esanetan, bi herrien artean 100 biztanle inguru zituzten.

Erdi Arotik XX. mendera arte, nekazaritza izan zen Berriobeititarren jarduera nagusia. Nekazariek elizari ordaindu behar zizkieten tributuak eta lurretik ateratzen zutenaren zati bat. 1607. urtean, esaterako, hamabi etxe zeuden Aitzoainen eta horietatik zortzik lurretik ateratako gariaren zati bat ordaindu behar izan zioten Ganberako Kalonje Artxidiakonoari. Añezkar auzoko bizilagunak Iruñeko San Agustin monasterioaren menpekoak ziren, eta Berriobeiti kontzejukoak Orreagako kolegiatari eta Iruñeko katedralari.

XVII. mendean Nafarroan eztabaida sortu zen, Nafarroako zaindaria nor izan behar zen erabakitzeko. Aldundiak eta jesuitek San Frantzisko Xabier proposatu zuten, eta Iruñeko udalak eta apaiz batzuek San Fermin. Antsoaingo Zendeako zati zen Berriobeitik, San Frantzisko Xabierren alde egin zuen.

Gerrate Karlisten ondoren, Ezkaba mendian Alfontso XII.aren gotorlekua eraiki zen, herritik gotorlekuraino zihoan errepidearekin batera. Gotorleku horren eraikitzea, Ezkaba menditik etor zitezkeen eraso militarrak ekiditzea zen. XX. mendean biztanleriak izugarri egin du gora, eta herrixka bat baino ez zena 3.000 biztanletik gorako herri bihurtu da. Iruñetik hurbil dagoen Artikako kontzejuan 3.000 etxebizitza eraiki dira eta biztanleria ia bikoiztu egin da 2000. urtetik.

Antsoaingo zendeatik bereiztea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artika Berriko etxebizitza berriak.

Berriobeitiko udala 1991n eratu zen. Urte hartan, Antsoain eta Berriozar Antsoaingo zendeatik bereizi ziren.

Gainerako herriak izan ziren Berriobeiti udalerria osatu zutenak, hala nola Aitzoain, Añezkar, Artika, Ballariain, Berriobeiti, Berriogoiti, Elkarte, Larrageta, Lotza, eta Oteitza. Oronsuspe Aitzoaingo auzoa da.

Artika Berria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Artika Berria»

Artika Berria Berriobeitiko enklabea da, udalerritik banatuta Berriozarrek eta Iruñeak inguraturik. Guztira, 1.800 etxebizitza eraiki dira eta Iruñerriko beste egitasmoetan ez bezala, Artika Berrian etxebizitza libreak nagusi dira, babes ofizialekoen ordez, Iruñerriko Sarriguren, Ardoi edo Erripagaina bezalako babes-ofizialeko etxebizitzadun proiektuekin kontrajarriz.

Proiektuaren hegoaldera "Artiberri" izeneko auzo berria eraikitzea aurrikusten da, Artika Berria, Iruñeko Buztintxuri auzoaren ondoan.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki nekazaritza izan da Berriobeitiko ekonomiaren ardatza, baina 1960ko hamarkadatik aurrera, Iruñerriko hazkundea dela eta, metropoliaren erdigunetik kanpora ateratako industriak herrian ezarri dira, eta horrela, gaur egun Berriobeitik bost industrialde dauzka:

Industrialdeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Landazabal Industrialdea
  • Sarrió Enpresa Zentroa
  • Iruregaña Industrialdea, (Aitzoain)
  • Plazaola Industrialdea, (Aitzoain)
  • El Soto Industrialdea, (Aitzoain)

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1991. urtera arte Berriobeiti Antsoaingo zendean integraturik egon zen. Urte horretan udalerri berri gisa eratu zen.

Berriobeitik hazkunde ikaragarria izan zuen XXI. mendearen lehen hamarkadan. Iruñeko ipar-mendebaldean egonik, hiriburuaren hedapenak eragin nabarmena izan du udalerrian.

Berriobeitiko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 291 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %10,01 (Nafarroako batez bestekoaren antzera).

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea XX. mendearen amaieran altxatutako eraikin modernoa da eta Berriobeiti kontzejuko plaza nagusian dago. Udala alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Bestalde, udalerria osatzen duten kontzeju guztiek, ordezkari bat dute.

  • HELBIDEA: Udaletxe Plaza, 1 (Berriobeiti kontzejua)

Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007ko maiatzeko hauteskundeetan Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano (AAB) izan zen talderik bozkatuena, guztira hiru zinegotzi eskuratu baitzituen. UPNek, Nafarroa Baik eta Candidatura Independiente de Berrioplano (CIB, eskuindarra) taldeak bina zinegotzi lortu zituzten, eta Herri Kandidaturak (HK, ezkerreko abertzaleak) eta AVAP herri plataformak zinegotzi bana. Emaitza horiekin, Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano (AAB) zerrendako José María Irisarri hautatu zuten alkate.

Alderdia Botoak Zinegotziak
AAB 409 3
UPN 323 2
Nafarroa Bai 243 2
CIB 236 2
HK 115 1
AVAB 115 1

2011n zerrenda hauek aurkeztu ziren: AAB (4 zinegotzi eta Irisarri alkatetzan), UPN (2, CIBekin batera aurkeztu zen[5]), NaBai 2011 (2), Bildu (1), PP (1), PSN (1) eta I-E (0). José María Irisarri berriro hautatu zuten alkate.

Berriobeitiko udalbatza

Alderdia

2011ko maiatzaren 22a

Zinegotziak Boto kopurua
AAB
3 / 11
613 (% 26,96)
Nafar Herriaren Batasuna (UPN)
3 / 11
485 (% 21,33)
Nafarroa Bai 2011
2 / 11
367 (% 16,14)
Bildu
1 / 11
255 (% 11,21)
Nafarroako Alderdi Popularra (PPN)
1 / 11
173 (% 7,61)
Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN-PSOE))
1 / 11
172 (% 7,56)
Datuen iturria: 2011ko hauteskundeen emaitzak mir.es webgunean

2015eko udal hauteskundeen ondoren Juan María Albizu (Plazaola herri plataformakoa) hautatu zuten alkate. Plazaola Podemos, GeroaBai I-E eta independienteei loturiko jendeak osaturiko taldea zen, eta botorik gehien eskuratu zituen hauteskundeetan (757 boto); ondotik, oso hurbil, Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano taldea gelditu zen, 726 botorekin. Hirugarren indarra Bildu izan zen, 547 botorekin. UPNk 465 boto izan zituen, eta PSN-PSOEk, 196 boto. Berriobeitiko udalerriko biztanleriak gora egin zuenez, Udala 13 zinegotzi izatera igaro zen (aurreko legealdian 11 zituen). Plazaolak bere lau zinegotzien eta EH BIlduko hiruen sostengua jaso zuen. UPNk eta AABko hiru zinegotzietatik bik (bat ez zen agertu) beren zerrendaburuari eman zioten botoa, eta PSN-PSOEk zuri bozkatu zuen.

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek izan dira Berriobeitiko azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[6]
1991 a 1995 Independenteak
1995 1999 Independenteak
1999 2003 Independenteak
2003 2007 Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Jose Maria Irisarri[7] 2007 2011 Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Jose Maria Irisarri[7][8] 2011 2015 Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Juan Maria Albizu Andueza[6][8][9] 2015 2019 Plazaola
Raul Julio Bator Perez[6][10] 2019 Jardunean Na+

a 1991. urtean Antsoain eta Berriozar Antsoain Zendeatik banandu eta udalerri bihurtu zirenean, beste hamar kontzejuek elkarrekin jarraitu zuten Berriobeiti udalerria eratuz.

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 4 linea daude:

Horrez gain, La Muguiroarra autobus konpainiak Eritze kontzejua eta Berriobeitiko erdigunea Iruñearekin batzen ditu. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

Gainera, Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Musika: Artsaia aretoa.
  • Kirola: Rocópolis rokodromoa.

Jai eta ospakizunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berriobeitiko herri bakoitzak bere jai propioak ospatzen ditu. Aitzoainek Santa Ageda eguna ospatzen du otsailean. Larragetako auzoak urriaren 2an ospatzen ditu Errosarioko Ama Birjinaren omenez.

Jaiez jain, urtean behin, zendearen eguna ospatzen da, iraileko azken larunbatean normalean. Hamar herrietan bizi diren bizilagunen topaketa eguna izaten da eta urtero herri desberdin batek antolatzen du jaieguna.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. Berrioplano: datos de la entidad. navarra.es (Noiz kontsultatua: 2019-05-09).
  5. En la Cendea de Galar, Cendea de Olza y Berrioplano ganan los independientes[Betiko hautsitako esteka], Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 2a.
  6. a b c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-16).
  7. a b (Gaztelaniaz) «Irisarri (AAB) repite como alcalde por ser la lista más votada» Diario de Navarra 2011-06-12 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
  8. a b (Gaztelaniaz) «Plazaola y EH Bildu presidirán las comisiones informativas de Berrioplano» Pamplona Actual 2015-07-01 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
  9. (Gaztelaniaz) «Plazaola presenta una lista renovada e independiente en Berrioplano» Noticias de Navarra 2020-02-09 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
  10. (Gaztelaniaz) «El alcalde de Berrioplano insta a las familias a matricular a sus hijos en el modelo de castellano e inglés» Noticias de Navarra 2020-01-25 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa