Jaitz

Jaitz
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea (Gesalatz ibarra)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Salinas de Oro <> Jaitz
Alkatea	Fernando Olite Munarritz; (Zanzaleta)
Posta kodea	31175
INE kodea	31214
Herritarra	jaiztar
Geografia
Koordenatuak	42°46′31″N 1°53′17″W / 42.775277777778°N 1.8880555555556°W
Azalera	14,28 km²
Garaiera	674 metro
Distantzia	27 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	112 (2024: 3)
Dentsitatea	0,08 bizt/km²
Zahartzea	% 16,89
Ugalkortasuna	‰ 0
Ekonomia
Jarduera	% 0 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 3,51 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 19.9 + % 16.7 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera	%
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.salinasdeoro.es

Jaitz^[2]^[a] (Gesalazko aldaeraz: Xaize)^[b] Nafarroa Garaiko erdialde-mendebaldeko udalerri bat da. Lizarrako merindadeko Gesalatz ibarrean dago,^[6] hiriburu Iruñetik 27 kilometrora. 118 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera.

Izena

2009ko urtarriletik, Jaitz udalerriaren izen ofiziala euskaraz Jaitz da, eta gaztelaniaz Salinas de Oro.^[1]

Oro ere euskal toponimoa da, dena dela, eta historikoki bi gune bereiz ote ziren, Oro eta Jaitz, pentsatu izan da. ^[7] Polikarpo Iraizotz euskaltzainaren ikerketaren arabera, ordea, ez da bi herririk izan han, eta toponimo biek gune populatu bakarrari egioten diote erreferentzia.^[8] X. mendeko dokumentuak daude gatzagak aipatzen dituztenak Geniz toponimoari lotuak (non G hori J bustiaren eran ahoskatuko litzatekeen). Geroago, erromantzezko testuetan Yániz gisa ageri da izen hori.

Berantiarragoa da Oro izena, gaztelu bati lotua ("...castello quod vocatur Oro"), 12. mendeko testu batean. Mikel Belaskok Oro kokatzen du herri nukleotik hegoaldera, Oroko borda eta Oroko mendia tokiei lotuta.^[9]

Janiz forma horretatik tarteko N ere galdu zelarik, 20. mende hasierako euskarazko testigantza nafarretan jasoa da Jaitz forma Sakanan ("Lenago jendeak gatz eske joaten ziren Jaitz-a") eta Etxaurin (Txaize).^[8]

Geografia

Jaitz Lizarrako merindadearen ipar-ekialdean dago, Iruñerriko gune metropolitarretik gertu. Iruñetik Jaiatza autoz heltzeko, N-120 errepidea hartu behar da, Lizarra-Abartzuzako norabidean, eta ondoren NA-7000 errepideari jarraitu behar zaio hamabost kilometroz.

Herriak Goñerrirekin egiten du muga iparraldean, Bidaurretarekin ekialdean, Girgillaorekin hegoaldean, eta Gesalazko udalarreriarekin mendebalde zein ekialdean, izan ere, esan liteke Gesalazko ibarrean dagoela kokatua Jaitz, Izurtzuko kontzejua (Gesalazkoa) barruti bereizi bezala geratzen baitzaio ekialdean. Izan ere, Jaitz Gesalatzen parte izan zen 1852. urtera arte, non udalerri independente bilakatu zen,^[10] eta Gesalatz formaren etimologia ere gatzari eta gatzagari lotua dago.^[11]

Ingurune naturala eta klima

Jaitzen bi klima bereizten dira, udalerriaren mendebaldean eta iparraldean klima azpimediterraneoa, eta ekialdean eta hegoaldean klima mediterraneoa. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 12 gradu artekoa eta prezipitazioak 800 eta 1.400mm bitartekoak dira. Prezipitaziorik ugarienak udalerriaren iparraldeko gune menditsuan izaten dira. Urteroko egun euritsuak, bestalde, 120 inguru izaten dira.

Herrian 289 hektarea arte geratzen dira oraindik ere (antzina herri gehiena arteek estaltzen zutela uste da), horrez gain, hariztiren eta ameztiren bat dago herrigunearen inguruko basoetan.

Demografia

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko bi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %1,75 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).

Jaizko biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Udal hauteskundeak

2007an ez zen udal hauteskunderik izan Jaitzen, ez zelako inongo talderik aurkeztu^[12]. Horren ondorioz 2008ko urtarrilaren 14]]an José Luis Anotzibar Iltzarbe izendatu zuten alkate, kudeaketa batzordearen izenean.

2011ko udal hauteskundeetan zerrenda bakarra aurkeztu zen, Agrupación Independiente Zanzaleta (AIZ). Fernando Olite alkate bihurtu zen.

Alkateak

2008-2011	José Luis Anotzibar Iltzarbe	Kudeaketa batzordea
2011-2015	Fernando Olite Munarritz	Zanzaleta

Udaletxea

Udaletxea erabat eraberritu zen 1981. eta 1982. urteen artean, eta eraikinaren ezaugarriak inguruko eraikinetakoen antzekoak dira. Harrizko egiturak bi solairu dauzka. Jaizko udalak alkatea eta lau zinegotzi dauzka. Jaizko idazkaria Goñerriko, Abartzuzako eta Deierriko idazkari ere bada.

HELBIDEA: Frontoi Plaza, z/g

Euskara

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak emandako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Jaitz eremu mistoan kokatzen den udalerria da. Horrenbestez, herriko hizkuntza ofiziala gaztelania da, eta euskara hizkuntza koofiziala. 2001eko erroldan, herritarren % 4,81ek zekien euskaraz hitz egiten.

Gesalatz aldea eta Lizarrerriko iparraldean, zeinean sartzen den Jaitz, euskal toponimia nagusi den eremua da, eta euskara mintzatu zen bertan 18. mendera arte, non atzerakada handia gertatu zen. Bonaparteren mapan, Gesalatz ibarrak hegoaldeko muga markatzen zuen euskararentzat Lizarrerrian 1863. urtean argitaratu zenean.^[13]

Zerbitzuak

Egoitza nagusia Garesen duen Izarbeibarko Mankomunitatea arduratzen da zaborra bildu, ura hornitu eta bestelako zerbitzuez Jaitzen eta eskualdeko beste hainbat herritan.^[14]

Ondasun nabarmenak

San Migel elizak eskulturaz osaturiko erretaula erromanista dauka barruan. Horrez gain, Kristo Santuaren inguruko erretaula txikiagoak nabarmentzen dira parrokiaren barrualdean.
Salbador, San Pedro eta San Jeronimo baselizak Jaizko herrigunean daude. San Jeronimo baselizan, aipagarri da barruan dagoen erretaula barrokoa.
Jaizko gatzagak, herriaren ekonomia eta historian esanguratsuak. Jaitz herritik ipar-ekialdera, bi kilometro ingurura daude gatzagak.^[15]

Jaiztar ospetsuak

Emiliana Zubeldia (1888-1987), musikagile eta piano-jotzailea.

Iruditegia

Jaitz herriaren zati bat, aparkalekua, "El Granero" denda eta San Migel eliza agertzen dira besteak beste.
Jaizko gatzagak.
Hondatutako etxe bat herrigunean.
Riosalado ibaia, Jaizko gatzaren jatorria.
Azkorena etxea, Jaizko herrigunean.