Uztarroze
| Uztarroze | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||
_22.jpg) Herriko ikuspegia Uztarrozeko errekatik | |||||||||
| |||||||||
 | |||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||
| Eskualdea | Pirinioak | ||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||
| Barrutia | Agoitz | ||||||||
| Mankomunitatea | Ezka-Zaraitzu | ||||||||
| Izen ofiziala |  Uztárroz/Uztarroze | ||||||||
| Posta kodea | 31418 | ||||||||
| INE kodea | 31247 | ||||||||
| Herritarra | uztarroztar | ||||||||
| Geografia | |||||||||
| Koordenatuak | 42°54′54″N 0°57′19″W / 42.91486522°N 0.95533333°W42°54′54″N 0°57′19″W / 42.91486522°N 0.95533333°W | ||||||||
| Azalera | 58,19 km² | ||||||||
| Garaiera | 806-1921 metro | ||||||||
| Distantzia | 111,1 km (Iruñetik) | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria | 150 (2021:  6) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 2,58 biztanle/km² | ||||||||
| Zahartzea[1] | % 22,58 | ||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 0 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Langabezia[1] | % 2,47 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Eremua | eremu mistoa | ||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 5,80 (2018:  %-2,84) | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Sorrera | 1846 (independentzia) | ||||||||
Uztarroze[3][a] (zaraitzueraz: Uztarze)[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioak eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 111,1 kilometrora. Altuera 806 eta 1921 metro artekoa da, eta 58,19 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 150 biztanle zituen.
Erronkariko ibaxatik iparralderago eta gorago dagoen herria da. Ia erabat Uztarrozeko errekaren eskuinaldean kokatzen da, beste ertzari zeharkarrika eta eraikuntza berriko garapen txiki batzuk utziz. Bi zubi ditu, errekaren alde batetik bestera gurutzatzea ahalbidetzen dutenak. Erdigunea muino baten inguruan dago, erdian Dona Grazi eliza duela. Erronkaribartar herri tipikoa da, eta bere kale harriztatuen artean arkitektura oso berezia mantentzen du, lau isurkiko teilatuak eta harrizko horma lodiak dituena.
Erronkariko ibaxan kokatuta da, baina 1846tik udalerri independentea da. Bertako biztanleak uztarroztarrak dira.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarroze edo Uztarze toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Ustárroz ("usstárrozz" ahoskatua)
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Uztárroz ("uzztárrozz" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]
- Uztarroz (1268)
- Uçtarroç (1270)
- Vztarriz (1330)
- Urtarroz (1366)
- Uztarroz Goiena (1426)
- Uztarroz (1562)
- Vztarrozgoyena (1591)
- Ustarroz (1800)
- Uztarroz (1856)
- Uztarroze (1872)
- Uztarrotze (1945)
- Uztarroze (1959)
- Uztarroze (1978)
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mikel Belaskoren arabera, ziurrenik Uztar izeneko pertsona baten jabetzakoa da: uztar + -oz, lehenengo elementua identifikatu gabeko pertsonaren izena izanik (uztar*) eta bigarrena jabetza adierazten duen atzizkia. Julio Caro Barojak eta Koldo Mitxelenak erromatarren garaiko akitanierazko Ahostar (Afflostar) izena herriaren izenarekin lotzen dute. Izen hori Eguesibarreko Uztarrotz kontzejuaren oso antzekoa da, ziur aski jatorri berekoa delako, baina aldaketa txiki bat izango du euskalki motaren arabera. Izan ere, antzina Uztarroze honako herriri Uztarroz Goiena deitzen zitzaion, Iruñerriko Uztarroz herritik lehor-lehor bereizteko. Gainera, Uztarrozar ere badago, Urraulgoitiko herri hustua, Uztarrotz Andurra ere deitua. Izenaren bertsio sinkopatu bat dago, Uztarze, Zaraitzun jasoa.
Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarrozeko armarria Erronkaribarreko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[5]
| « | Armarri kuartelatua: lehen hondo urdin batez eta aurrean hiru arkudun urrezko zubi batez osatuta dago, bere gainean errege mairu baten buru moztu batekin; bigarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko erbi-txakur bat eskuinera begiraz osatuta dago; hirugarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko gaztelu bat; laugarren hondo urdin batez eta aurrean urrezko hiru tontorrez osatuta dago. | » |
Bandera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarrozekobanderak Erronkaribarreko armarri San Andresen gurutze gorri baten gainean, hiruki berdez horiz eta urdinez inguratua. Armarria, gainean kasket bat eta bi aldeetan lanbrekinak dituela irudikatzen da, baita azpian "Erronkari" izena duela ere. Ertzak kolore bereko hiruki-zerrenda bat du orientazio bertikalean edo horizontalean, eta izkinetan zortzi puntako izar berde bat karratu hori baten gainean. Bandera hau bera da Erronkaribar osatzen duten herri guztientzat, nahiz eta udalerri bakoitza bere aldaketa txikiekin.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Otsagabia | Larraine |
| |
| Xaldua | 
|
Izaba | ||
| ||||
| ||||
| Ezkaroze | Bidankoze | Erronkari, Urzainki |
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarroze Zangozako merindadearen ipar-ekialdeko muturrean kokatzen da, Zuberoako mugan. NA-140 errepideak udalerria zeharkatzen du, Auritzetik Izabara.
Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarroze bi klimaren artean dago, azpimediterraneoa batetik, eta mendialdeko klima atlantiarra bestetik. Klima azpimediterraneoa ibarreko gunerik lau eta eguteretan izaten da eta ozeanikoa,berriz, udalerriko gune laiotzetan. Urteko batez besteko tenperatura oso aldakorra da, eta, esaterako, herrigunean 8 gradukoa bada, mendietan 4 gradukoa edo baxuagoa izan daiteke. Prezipitazioak 1.000 eta 1.800mm bitaretkoak izaten dira. Egun euritsuak 100 eta 150 artekoak dira eta elurteak ohikoak dira urritik apirilera udalerriaren gehienean.
Herriaren inguruko basoetako espezierik ugariena basa pinua da (udalerriaren %37an dago). Pagoa mendialdeko gune laiotzetan eta gaztania, Goienburu eta Lazar mendizerretan hedatzen da batez ere.
Estazio meteorologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarrozen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urzainki pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 722 metrora, Nafarroako Gobernuak 1980n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]
 Datu klimatikoak (Urzainki, 1980-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 23.0 | 25.0 | 29.0 | 33.0 | 36.0 | 37.0 | 39.0 | 36.0 | 30.0 | 23.0 | 20.0 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 9.9 | 12.9 | 15.1 | 19.0 | 23.7 | 27.3 | 27.4 | 22.9 | 17.5 | 11.6 | 8.7 | 17.0 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.0 | 4.9 | 7.5 | 9.7 | 13.2 | 17.2 | 19.9 | 19.9 | 16.3 | 12.2 | 7.3 | 4.6 | 11.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.2 | -0.0 | 2.0 | 4.3 | 7.4 | 10.6 | 12.5 | 12.5 | 9.7 | 6.9 | 3.1 | 0.4 | 5.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -14.0 | -14.0 | -13.0 | -4.0 | -2.0 | 1.0 | 4.0 | 1.0 | -1.0 | -5.0 | -10.0 | -14.0 | -14.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 128.1 | 114.7 | 106.4 | 127.5 | 107.7 | 74.8 | 51.1 | 52.4 | 80.0 | 132.2 | 154.8 | 129.7 | 1259.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 63.0 | 77.5 | 67.0 | 83.0 | 98.0 | 65.0 | 76.0 | 67.5 | 61.0 | 127.5 | 74.0 | 76.5 | 127.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13.9 | 12.9 | 13.1 | 15.2 | 14.8 | 9.5 | 7.0 | 7.1 | 8.9 | 12.8 | 14.6 | 13.5 | 143.2 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.4 | 4.6 | 3.0 | 1.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.5 | 2.4 | 16.5 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarroze XI. mendetik dago dokumentazioan. Erronkariko ibaxako gainerako herriekin batera, petxak ematen zizkion Nafarroako Koroari, 1412an kaparetasun kolektiboaren pribilegioa lortu zuen arte. Mugako izaera zuenez, Uztarrozek bere horretan jarraitu zuen. XIV. eta XV. mendeetan muga babesteko baleztari talde iraunkorra. Garai hartan ezarritako erroldan parte hartzeaz gain, 1427an bizilagunek inguruko muga defendatzeko prestatutako 32 baleztari zituzten beren kontura. Garai horretan, XIV. mendearen amaieratik, igoera demografikoa eta gorakada ekonomikoa izan zituen, ibaxako abeltzaintza-jardueren garapenaren ondorioz.[8]
1546an izurri beltzaren eraso bat jaso zuen, herria itxita egon arren. Mugako herrietako batzuetan izurria zegoela jakinda, goardiak egin zituzten familiek, inor sar ez zedin. Hala ere, Johanko Ekiat izeneko uztarroztar bat, Aragoiko baseliza batean egon eta gero, herrira itzuli zen. Laster hedatu zen izurria herrian eta, urte baten buruan, 270 uztarroztar inguru hil ziren. Garaian 300 familia zeuden herrian.[9]
Erdi Arotik, Biarnoko Baretetze ibarreko biztanleek Erronkarikoei Hiru behien zerga ordaintzen zieten urtero, mugako larre batzuk erabiltzeagatik. 1628. urtean, aldeak sortu ziren bi ibarren artean. Baretetzearrek aipatutako urtean zerga ordaintzeari utzi zioten, eta uztarroztarrek beren kabuz jardutea erabaki zuten, 1000 abelburuko harrapakina eginez. Baina Errege Kontseiluak eta Erregeordeak beren jokabidea gaitzetsi zuten, ganadua itzultzera behartuz. Ondoren, Hogeita Hamar Urteko Gerra deklaratu zen Frantziako eta Espainiako Erresumen artean, eta hainbat ekintza bortitz gertatu ziren aipatutako haranen artean. Azkenik, 1642an, bi ibarren arteko adiskidetasuna ezarri zen, eta zergaren ordainketa berrezarri zen.
1793ko martxoan Frantziako Konbentzioak gerra deklaratu zion Espainiari. Urte bereko udan Zaraitzu ibaxan hainbat liskar izan ziren, frantziarrak baztertuz. 1794ko urriaren 16an, Frantziako 300 bat herritarrek Uztarrozetik eraso zuten, eta 3 orduko borrokaren ondoren, atzera bota zituzten. Egun horretan bertan, Zaraitzun sartu ziren berriro, hil bereko 28ra arte okupatu eta eskualdea suntsitu zuten.
1812ko martxoaren 24an, Iberiar Penintsulako Gerran, Abbé jeneralaren agindupean zegoen zutabe frantziar bat Uztarrozera etorri zen Otsagabitik, non izotza urtzeko zain egon baitzen Frantzisko Espotz Mina dibisioaren aurka jarduteko. Tropa frantziarren mugimenduaren berri izan zuenean, Erronkaritik Aragoiraino joan zen, tropa frantziarren atzetik. 1813ko maiatzaren 12ko arratsaldean, Abbé, zutabe sendo baten buru, Uztarrozera etorri zen Otsagabitik eta Espotz Minaren eta bere dibisioaren jarraipena eginez. Lehen, bigarren, laugarren eta seigarren batailoiekin erretiratu zen Erronkarira. Biharamunean Abbé bere tropekin Izabara joan zen, beti gerrilarien atzetik.
Hirurteko Liberalan, herri horretan, Nafarroa Dibisioak, elementu errealistez osatua, 1822an izan zuen bere benetako antolaketa. 1822ko ekainean, gutun anonimo batek Andres Martin Uztarrozeko bikarioa konstituzionalismoaren aurkako amorru gisa salatzen zuen. Konstituzioaren plaka txiki-txiki egin eta errekara bota izana leporatzen zioten, baita herriari Konstituzioaren aurka predikatzea ere. Bazirudien, halaber, ondo moldatzen zela ezer frogatu ezin ziezaioten.[10]
1855eko maiatzaren 1eko Desamortizazio Legea betez, irin-errota bat eta batan bat saldu ziren herri horretan 1862an.[11]
XVIII. mendearen amaieran errota eta batana zituen. Herria alkate batek gobernatzen zuen, erregeordea herriak berak proposatuta izendatzen zuena, eta errejidoreak, auzokoen artean aukeratzen zirenak. Eliza zerbitzatzeko, apaiza, sei onuradun eta elizako sakristaua zeuden; XIX. mendearen erdialdera, lehena erregearen hornidurakoa zen, eta sei onuradunak, erregearena edo erretorearena, hutsik geratu zen hilabetearen arabera. Garai hartan Uztarrozek bi eskola zituen, bata mutikoena, 74 ikasle zituena eta 2800 erreal zituena, eta bestea neskentzat, zeinetara 60 joaten ziren eta haien irakasleak laurehun besterik ez zituen jasotzen. Errotaz gain, oihal arrunten eta gaztagintzaren industria zegoen. 1846an, Erronkariko ibaxa banatzean, udaletxe independente bihurtu zen.[12]
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2021 urteko erroldaren arabera 150 biztanle zituen Uztarrozek.[13]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 740 | 683 | 638 | 789 | 812 | 817 | 864 | 857 | 797 | 793 | 755 | 634 | 537 | 421 | 377 | 324 | 242 | 168 | 150 |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erronkaribarren ekonomia mendiak eta basoek eskaintzen dituzten produktuei loturik dago (zuraren ekoizpena, artzaintza). Dagoen industria apurra jarduera horietatik eratorria da (gaztagintza, zerrategiak). Eronkaribarreko gaztak Erronkariko gazta sormarka du 1981az geroztik.
Azkenaldi honetan, turismoa ari da gero eta garrantzi handiagoa hartzen: eskiari eta mendiari lotutako turismoa. Izan ere, 2008an Larra-Belagua eski estazioa ireki zuten.
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarrozeko udaletxea erdigunean dago, eta idazkaria, era berean, Izabako Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotziak osatzen dute. Egungo alkatea Jone Alastuei Garcia da, Ekiderra hautagai gisa aurkeztu zena.
Hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| Ekiderra | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 5 |
| Karrazubea | - | - | - | - | - | - | 5 | - | - | - | - |
| Uztarrozeko Talde Independentea | 4 | 7 | - | 7 | - | - | - | - | - | - | - |
| Uztarrozeko Erakundea | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Foru hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Udala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.
Egungo banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uztarrozeko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Jone Alastuei Garcia da, Ekiderra zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:
- Maite Alastuei Demigel (Ekiderra)
- Natividad Estefania Labairu Marko (Ekiderra)
- Maria Jesus Ezker Demigel (Ekiderra)
- Maria Luisa Bernat Marko (Ekiderra)
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1979tik, Uztarrozek 4 alkate izan ditu:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[14] | |
| Pedro Jose Marko Lorea | 1979 | 1983 | Uztarrozeko Talde Independentea | |
| Felix Orduna Maizterra | 1983 | 1987 | Uztarrozeko Talde Independentea | |
| Felix Orduna Maizterra | 1987 | 1991 | kudeaketa-batzordea | |
| Conrado Orduna Larriketa | 1991 | 1995 | Uztarrozeko Talde Independentea | |
| Conrado Orduna Larriketa | 1995 | 2003 | kudeaketa-batzordea | |
| Conrado Orduna Larriketa | 2003 | 2007 | Karrazubea | |
| Conrado Orduna Larriketa | 2007 | 2019 | kudeaketa-batzordea | |
| Jone Alastuei Garcia | 2019 | jardunean | Ekiderra | |
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Erronkaribar eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:
- Uztarroze - Izaba - Urzainki - Erronkari - Garde - Burgi - Esa - Xabier - Zangoza - Ledea - Irunberri - Nardoze Alduate - Ibargoiti - Elo - Noain - Cordobilla eta Iruñea
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erronkaribarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko zuberera euskalkian, hegoaldeko Pirinio ibarretik bakarra.
Koldo Zuazok, 2010ean, Erronkaribarrak atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[16]
Bakarrik XX. mendean zehar nagusitu zen gaztelania ibaxan. Euskara, erronkaribarrera, joan den mendearen bigarren erdialdean galdu zen. Euskaldun berriak eta kanpotik joanak dira egungo erronkaribarrerazko euskaldunak. Batez ere irakaskuntzaren bidez, ia bost biztanletik bat euskal hiztuna izatea lortu da gaur egun. Bertako euskalkia, erronkaribarrera, XX. mendearen bukaera arte erabili zuten. Fidela Bernat (1898-1991) izan zen jatorrizko azken hiztuna. Ibaxaren isolamenduak, ziurrenik, bere berezitasunak azaltzen ditu, erronkaribarrera euskalki originalena da, baina baita garbien eta kontserbadoreenetako bat ere.
Janzkera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ohiko janzkerari dagokionez, Erronkariko ibaxak adierazpen aberatsa du, kanpoko modismoen eraginei aurre egin dien nortasun errotua transmititzen duena. Jantzi horietako batzuk egun seinalatuetan ikusten dira oraindik, jaiak, erromeriak eta beste ekitaldi batzuk direla eta. Nafarroako artxiboan dagoen 1817. urteko dokumentu baten arabera, Erronkariko ibaxako bizilagunak eta bertakoak beren jantziagatik bereizten ziren. Oihal horiek beraiek egiten zituzten beren aziendaren artilearekin, eta beren etxeetan garbitzen, iruten eta ehuntzen zituzten. Oihalezko piezak, gero, batanatuak, ehunduak eta tindatuak izaten ziren. Haiek ebaki, josi eta egiten zituzten arropak.
Almadiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Almadiak luzera bereko hainbat egur atalez osatutako putzu bat da, elkarren artean landare-jarioen bidez lotuak (hurritz-zakurrak edo basa-zumea), puntan eta atzealdean arraunak dituena, zurezko putzua ibaiaren ibilgura zuzendu edo gidatzeko. Nafarroako Pirinioaldeko ibarretan, basoen aprobetxamendua garai gogoangarrietatik diru-iturri nagusia izan da, eta bertako ibaiak zura eraldatzeko edo erabiltzeko sal zitekeen lekuetara garraiatzeko modua. Egur hori almadietan garraiatzen zen.[17]
Hiru Behien Zerga[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Urte bakoitzeko uztailaren 13an, Erronkaribar eta Bearnoko Baretetze ibarren artean dagoen San Martingo Harria milaka urteko zeremonia baten lekuko eta protagonista da: Hiru Behien Zerga (erronkaribarreraz: Iror Beien Emontarzuna). Indarrean dagoen Europako nazioarteko trataturik zaharrena da. Ekitaldi honetan, Baretetze ibarreko bearnotarrak, ekarririk eta Frantziako banderarekin, Erronkaribarreko Izaba, Urzainki, Uztarroze eta Garde herriei, erronkaribartar jantzi tradizionala soinean, astaje, ilaje eta kemen berdineko hiru behiren urteko eta betiko zerga bana ematen diete. Horren aurretik, bi eremuetako agintariek, eskua San Martingo Harriaren gainean jarrita, konpromisoa hartu dute bakea egon dadin. Konpromiso hori Izabako alkateak esku guztien gainean jarritako "Pax avant, Pax avant, Pax avant" latinezko esaldiarekin batera zigilatu da.[18]
Ez dakigu zeremonia honen jatorria eta zergatia. Badakigu XIV. mendean zerga horren ordainketa eten egin zela, eta horrek gatazka larria sortu zuen bi haranetako bizilagunen artean. Heriotza eta gertakari desatseginak izan ziren, eta 1375. urtean emandako epai batean amaitu zen guztia, non Baretetzeko bearnotarrak zerga ordaintzen jarraitzera kondenatzen ziren. Epai hura, zeremonia honi buruz dagoen lehen erreferentzia dokumentala izateaz gain, 1375. urtean zerga horren ordainketa oso aspaldikoa zela adierazten duen datua da.
Kausei dagokienez, historialari batzuek defendatu dute gerrako zerga baten aurrean gaudela, betiereko izaera duelako, eta ez litzatekeela inola ere larre eta iturriak erabiltzeagatiko konpentsazio bat, oker zabaldu den bezala.
Dantzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ttun-ttun dantza ekintza kolektibo eta sozial garrantzitsua zen ibaxan. Astearen amaieran, herria ekitaldi sozial bat egiten ari zen, batzar bat plazan. Han ateratzen ziren neska-mutilak dantzatzera. Haurrek ez zuten ekitaldi horretan parte hartzen, sheriffak plazatik uxatzen zituen. Dantzak iragana eta etorkizuna uztartzen ditu, belaunaldi berrietan tradizio soziala iraunaraziz eta arbasoek estimatzen dituzten balio handienak bertan jarriz.
Ttun-ttun dantzaren arrazoi psikologikoa hau da: kolektiboak, bere horretan, gizarte-balioak iraunarazteko komunikatzen du bere burua, familiako kideen indibidualtasuna gainditzeko sentimenduan. Dantza txirulaz eta salterioz laguntzen zen, eta "ttun-ttun" izena jasotzen zuen, damburia izenez ere ezaguna, agian egiptoar danbolinaren deribazioa, laute modukoa, gaur egun danbolinak ordezkatzen duena. Dantza biribilean dantzatzen da, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan. Ibaxako dantza guztiak bezala, oin puntekin dantzatzen da, duintasun zeremoniatsu eta noblearekin, baina tentasunik gabe. Garde, Izaba eta Uztarroze herriren ttun-ttun jaso da. Hiru kasuetan koreografia antzekoa da, melodiak bereiziz eta Uztarrozen kasuan dantzaren zatien ordena ezberdina.[19]
Apretagileak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1860tik aurrera, Erronkaribar eta Zaraitzu ibarretako neskek Zuberoako Maulera bidaiatzen zuten abarketaren sasoia lantzeko. Lana gogorra zen. Urtez urte udazkenetik udaberrira arte lan egiten zuten, eta horregatik ziren ezagunak "enarak" bezala. Abarketaren merkatuak garai oso bat markatu zuen Maule-Lextarreko ekonomian, eta ibar horien emigrazioak biztanleria nabarmen handitu zuen. Apretagile batzuk 14 urterekin joaten ziren beren adinari buruz gezurretan lan egitera.
Maulera iristean, etxe beretan bizi ohi ziren, eta etxejabeei ordaindu egiten zieten lo egin eta jateagatik. Denek partekatzen zuten lehen platera, bigarrena neskek erosi behar zuten. Bertakoekin euskaraz komunikatzen ziren, euskalkiak nahiko antzekoak baitira. Tailerretan, bakoitzak lan bat egiten zuen. Batzuek oihala josten zuten, beste batzuek soka jartzen zuten, etab. Bizi zuenak dioenez, batzuetan besoetako minagatik ezin zuten lorik egin, egunean zehar egindako ahaleginagatik.
Gertaera bitxi eta garratzak gertatu dira abarketen inguruan. Eaurtar batek dioenez, urtebetez, nesketako batzuk Gabonak pasatzeko itzultzea erabaki zuten, baina ez ziren Jaurrietara iritsi, ezta Maulera itzuli ere. Handik irten eta ez ziren hona iritsi. Abodi mendilerroa, elur-ekaitz batekin, oztopo fisiko gaindiezina da. Udaberrian, elurra joan zenean, hilda agertu ziren denak Abodin, Paso Zabalean, eskutik helduta.[20]
Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Done Graziko xeiak, uztailaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Dona Grazi eliza, XVI. mendean eraikitako kristiau eliza.
- Laguntzeko Andre Mariaren baseliza, XVIII. mendean eraikitako kristiau baseliza.
Uztarroztar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Fidela Bernat (1898-1991), erronkaribarrerako azken hiztuna.
Irudiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ikuspegia hegoaldetik
Etxe bat
Ikuspegia goialdetik
Udaletxea
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ /us̻táros̻e/ edo /us̻tarós̻e/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: bigarren edo hirugarren silaban - ↑ /us̻táɾs̻e/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ «Uztarroze - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Urzainkiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ (Gaztelaniaz) «UZTARROZE - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).
- ↑ (Gaztelaniaz) Monteano Sorbet, Peio J.. (2020). Un enemigo mortal e invisible. Los navarros en la Era de la Peste (1348-1723). Pamiela ISBN 9788491721826. (Noiz kontsultatua: 2020-12-29).
- ↑ Proske, Beatrice Gilman. (1971-12). «maría concepción garcía gainza,La escultura romanista en Navarra; discipulos y seguidores de Juan de Anchieta» The Art Bulletin 53 (4): 535–536. doi:. ISSN 0004-3079. (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).
- ↑ Rafael., Gómez Chaparro,. (1967). La Desamortización civil en Navarra. Universidad de Navarra PMC 802017897. (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | UZTARROZE. (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).
- ↑ «Uztarroze» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ «Almadiaren Eguna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ «Hiru behien zerga – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ «Ttun-ttuna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. «Enara apretagileak» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2022-01-24).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q1647450
Multimedia: Uztárroz / Uztarroze
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Uztarroze
| ||||||||
| |||||