Murieta

Murieta
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Murietako Udaletxea, Anglo-Vasco-Navarro trenbidearen geltokia izandako eraikinean.
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea (Egaibar)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Murieta
Alkatea	Emilio Ruiz Rekalde; (San Esteban)
Posta kodea	31280
INE kodea	31177
Herritarra	murietar
Geografia
Koordenatuak	42°39′34″N 2°09′23″W / 42.659444444444°N 2.1563888888889°W
Azalera	4 km²
Garaiera	465 metro
Distantzia	56,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	344 (2024: −2)
Dentsitatea	86 bizt/km²
Zahartzea	% 21,74
Ugalkortasuna	‰ 27,78
Ekonomia
Jarduera	% 76,74 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 8,85 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 19.9 + % 16.7 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera	%
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.murieta.org

Murieta^[4] Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerri bat da, Egaibarko (Lizarrerria) handiena. Lizarrako merindadeko herri honek 346 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera. Iruñea hiriburutik 57 kilometro mendebaldera dago.

Izena /muɾi.eta/ ahoskatzen da.

Geografia

Murieta Nafarroa Garaiko mendebaldean dago, NA-132 errepidean, Lizarra-Acedo norabidean. Mugakide ditu Metauten iparraldean, Antzin mendebaldean, eta Oko eta Abaigar hegoaldean.

Herria Ega ibaiaren paraleloan hedatu da, antzinako burdinbideari jarraituz, Lokiz mendizerraren oinetan. Antzinako Anglo-Vasco-Navarro burdinbidea pasealeku bihurtua da gaur egun. Herriko eliza nagusia Doneztebe eliza da, XII. mendean eraikia eta XVIII. mendean berreraikia.

Ingurune naturala eta klima

Artea izan da Murietako zuhaitzik ohikoena. Dena den, gaur egun 154 hektarea baino ez dira gordetzen udalerrian (175 hektarea ziren 1906an). Berezko landarediko beste zuhaitz bat makala da. Haren basoek udalerriaren heren bat hartzen dute.

Klima mediterraneoa da nagusi, baina aldaketa nabarmenak daude altueraren arabera. Horrela, urteko batez besteko prezipitazioak 500 – 800 mm ingurukoak dira; eta tenperaturak, 10 - 12 Celsius gradukoak. Udalerriko gune batzuetan, klima ozeanikoaren eta mediterraneoaren tarteko klima dago. Egun euritsuak urtean 90 inguru izaten dira.

Historia

Murietari buruzko lehen aztarnak 300. urtekoak dira, Erromatarren gainbehera gertatu zen urteetakoak alegia. 1000. urtearen inguruan, Murietak Andre Mariaren elizaren jabetzakoak ziren mahastiak zituen. Fortun Lopezen alarguna zen Toda Aznarrek Iratxeko monasterioari eman zizkion mahastiok dohaintza baten bidez. Monasterioak lehendik ere, Murietako hainbat lur eta kolaizoren jabe zen.

Murieta erregearen menpeko jaurerri izan zen Erdi Arotik XIX. mendea arte. XVIII. mendean Murietak haraneko biztanleriaren laurden bat zeukan, eta Etaio eta Antzinekin batera, ordaintzen zituen zergak aldatzen saiatu zen urte luzez, zeukaten biztanleriarekiko gehiegi ordaintzen zutela argudiatuz. 1846an egindako erreforma administratibora arte, Murieta, Egako haraneko herri izan zen.

XX. mendearen hasieran, Vasco-Navarro trenbidearen ibilbideak herria zeharkatzen zuen, eta horrek herria kanpoaldearekin batu zuen, herritarrentzat lan aukerak ekarriz.

Demografia

Murietako biztanleria

2008ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera, 55 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %17,19 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren gainetik).

Politika

Udal hauteskundeak

2007an ez zen udal hauteskunderik izan Murietan, ez zelako inongo talderik aurkeztu ^[5]. 2008ko otsailaren 15ean, ordea, Jesús María Martínez de Morentin Berruete izendatu zuten kudeaketa batzordeko buru eta, beraz, alkate.

2011ko udal hauteskundeetan aurkeztutako zerrenda bakarra San Esteban taldearena izan zen; Emilio Jesús Ruizek alkate kargua hartu zuen^[6].

Udaletxea

Udaletxea geltokirako errepidean dago. Nahiko berria da, 1981ean eraikia. Egitura lau solairutan banatzen da, eta goialdeko bietan etxebizitzak daude, eta hiru fatxada ditu, bistako adreiluzkoak. Eraikin honen aurretik, udaletxea elizaren atzealdeko eraikin zahar batean izan zen. Eraikin hori, gaur egun, Murietako txirrindularitza elkarteak erabiltzen du.

HELBIDEA: Geltokirako errepidea, 9

Alkateak

Hauek izan dira Murietako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[7]
Felipe Ajona Chasco^[7]	1979	1983		Independenteak
Jose Gomez Azcona^[7]	1983	1987		Kudeaketa batzordea
Francisco Javier Negueruela De Bobadilla^[7]	1987	1991		Independenteak
Luis M. Lana Acha^[7]	1992 ^a	1995		Independenteak
Jose Javier Ibañez Garcia^[7]	1995	1999		Independenteak
Jesus Maria Martinez de Morentin Berruete^[7]	1999	2003		Independenteak
Jesus Maria Martinez de Morentin Berruete^[7]	2003	2007		Independenteak
Jesus Maria Martinez de Morentin Berruete^[7]	2008 ^b	2011		Kudeaketa batzordea
Emilio Jesus Ruiz Recalde^[7]	2011	2015		San Esteban
Ana Carmen Muñoz Castellanos^[7]	2015	2019		Independenteak
Yurema Lana Gonzalez^[7]	2019	2021 ^c		Kudeaketa batzordea
Roberto Lana Ortigosa^[7]	2021	2023		Kudeaketa batzordea
Felipe Ajona Chasco^[8]^[9]	2023	Jardunean		Murieta por el Progreso.

^a 1991ko hauteskundeetan ez zen zerrendarik aurkeztu.

^b 2007an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

^c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Azpiegiturak

Garraioa

Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
6	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Argandoña • Andollu • Trokoniz • Ixona • Egileta • Azazeta • Birgaragoien • Birgarabarren • Maeztu • Atauri • Antoñana • Santikurutze Kanpezu (gasolindegia) • Santikurutze Kanpezu (markesina) • Zuñiga • Azedu • Antzin • Mendilibarri • Murieta • Zufia • Zubielki • Lizarra (zezen-plaza)	Lizarra (geltokia)

Gainera, La Estellesa eta Pinedo autobus konpainiek Lizarra eta Iruñearekiko autobus zerbitzua eskaintzen dute.

La Estellesa autobus konpainiak esaterako, Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu ditu Aguilar Kodesko noranzkoan, eta lau zerbitzu kontrakoan. Linearen ibilbidea honako hau da:

Aguilar Kodes - Cabredo - Marañon - Genevilla - Zuñiga - Antzin - Murieta - Lizarra - Villatuerta - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos - Legarda - Zizur Nagusia eta Iruñea

Hezkuntza

Murietako Ikastetxe Publikoa

Kultura

Euskara

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Murieta eremu ez-euskalduneko udalerria zen. Hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldan jaso zenez, herritarren % 2,25ek zekien euskaraz hitz egiten.

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Murieta eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalerrirekin batean.

Kirolak

Murietak kiroldegia, pilotaleku estalia eta estalgabea, eta udal igerilekuak ditu. Herriko jaiak ospatzearekin batera, abuztuan, txirrindularitza lasterketa antolatzen da, herriaren inguruko errepide eta mendateetan zehar. Horrez gain, udazkenean Lizarrako Bizikleta Jaiari amaiera ematen dion askaria Murietan antolatzen da beti. Urte osoan, Murietako taldeak Lizarrako areto futboleko txapelketan eta Ega futbol txapelketan hartzen du parte.

Ehiza esparrua: Mendilibarri, Zufia eta Abaigar udalerrietan hedatzen da Murietako ehiza-esparrua.

Jaiak

Murietak abuztuaren 3an ospatzen ditu jai nagusiak. Horrez gain, urtean zehar, hainbat erromeria antolatzen dira, maiatzaren 9an San Gregorio baselizara,abuztuaren 24an Abaigarko San Bartolome baselizara eta maiatzaren 15ean San Isidro Nekazariaren omenezko erromeria.

Ondasun nabarmenak

Doneztebe eliza

Harlandu eta harlankaitzez eginiko eliza da. XIII. mendean eraiki zen estilo aurregotikoan, ondoren garai barrokoan birmoldatu zutelarik. Laukizuzen itxura eta sei zatitan banaturiko oinarria dauka. Lehen zatiek jatorrizko ganga-estaldura mantentzen dute, eta gainontzeko biek luneta kanoidun ganga-estaldura dute. Aurrealde zuzenak, oinetik altxatutako koruak eta bi kaperek gurutze latindarraren itxura ematen diote eraikinari.

Kanpoaldean, hormek bi leiho gotiko dauzkate, XII. mendeko arku konopial moduan eginak. Elizaren barruan, Errosarioko Ama Birjinaren erretaula dago, Ama Birjinaren zurezko irudi txikia eta hiru gurutziltzatuen irudi zur polikromatuzkoak dituena. Erretaula, XVII. mendean egina dago, estilo erromanistan.

Murietar ospetsuak

Francisco Torres Ibañez (1897-1966), apaiz eta idazlea.
Eugenio Asensio (1902-1996), hizkuntzalari eta literatura-kritikaria.

Ikus, gainera

Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
↑ Noticias de Navarra egunkariko albistea.^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ Emilio Ruiz, futuro alcalde^{[Betiko hautsitako esteka]} Murieta en la red blogean.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-04-30).
↑ «Toki entitateen gida» Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa (kontsulta data: 2025-04-23).
↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Navarra 2023-06-18 (kontsulta data: 2025-04-23).

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

(Gaztelaniaz) Murietako udalaren webgunea.
(Gaztelaniaz) Murietari buruzko bloga.^{[Betiko hautsitako esteka]}
Murietako argazkiak, lasonet.com webgunean.
(Gaztelaniaz) Murietari buruzko informazioa, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean]
Murietako eliza eta erdigunea, Google Street View zerbitzuan.

Datuak: Q1648105
Multimedia: Murieta / Q1648105
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Murieta

[Udalbiltza-1] Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.

[Erabilera-3] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .

[5] Noticias de Navarra egunkariko albistea.^{[Betiko hautsitako esteka]}

[6] Emilio Ruiz, futuro alcalde^{[Betiko hautsitako esteka]} Murieta en la red blogean.

[:0-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-04-30).

[8] «Toki entitateen gida» Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa (kontsulta data: 2025-04-23).

[9] (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Navarra 2023-06-18 (kontsulta data: 2025-04-23).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]