Murieta

Murieta
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Murietako Udaletxea, Anglo-Vasco-Navarro trenbidearen geltokia izandako eraikinean.
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Egaibar
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Murieta
Alkatea	Emilio Ruiz Rekalde; (San Esteban)
Posta kodea	31280
INE kodea	31177
Herritarra	murietar
Geografia
Koordenatuak	42°39′34″N 2°09′23″W / 42.659444444444°N 2.1563888888889°W42°39′34″N 2°09′23″W / 42.659444444444°N 2.1563888888889°W
Azalera	4 km²
Garaiera	465 metro
Distantzia	56,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	347 (2022: −12)
Dentsitatea	76,94 biztanle/km²
Zahartzea	% 21,74
Ugalkortasuna	‰ 27,78
Ekonomia
Jarduera	% 76,74 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 8,85 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 6,40 (2018: %4,27)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.murieta.org

Murieta^[3] ([muɾi.eta]) Nafarroako mendebaldean dagoen udalerria da, Egaibarko (Lizarrerria) handiena. Lizarrako merindadeko herri honek 346 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 57 kilometrora dago.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murieta Nafarroako mendebaldean dago, NA-132 errepidean, Lizarra-Acedo norabidean. Mugakide ditu Metauten iparraldean, Antzin mendebaldean, eta Oko eta Abaigar hegoaldean.

Herria Ega ibaiaren paraleloan hedatu da, antzinako burdinbideari jarraituz, Lokiz mendizerraren oinetan. Antzinako Anglo-Vasco-Navarro burdinbidea pasealeku bihurtua da gaur egun. Herriko eliza nagusia Doneztebe eliza da, XII. mendean eraikia eta XVIII. mendean berreraikia.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima mediterraneoa nagusi da, baina aldaketa nabarmenak daude altueraren arabera. Horrela, urteko batez besteko prezipitazioak 500 – 800 mm ingurukoak dira, eta tenperaturak 10 - 12 gradukoak. Udalerriko gune batzuetan, klima ozeaniko eta mediterraneoaren tarteko klima dago. Egun euritsuak urtean 90 inguru izaten dira.

Historiari erreparatuz gero, artea izan da Murietako zuhaitzik ohikoena. Dena den, gaur egun 154 hektarea baino ez dira gordetzen udalerrian (175 hektarea ziren 1906an). Berezko landarediko beste zuhaitz bat makala da. Haren basoek udalerriaren heren bat hartzen dute.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietari buruzko lehen aztarnak 300. urtekoak dira, Erromatarren gainbehera gertatu zen urteetakoak alegia. 1000. urtearen inguruan, Murietak Andre Mariaren elizaren jabetzakoak ziren mahastiak zituen. Fortun Lopezen alarguna zen Toda Aznarrek Iratxeko monasterioari eman zizkion mahastiok dohaintza baten bidez. Monasterioak lehendik ere, Murietako hainbat lur eta kolaizoren jabe zen.

Murieta erregearen menpeko jaurerri izan zen Erdi Arotik XIX. mendea arte. XVIII. mendean Murietak haraneko biztanleriaren laurden bat zeukan, eta Etaio eta Antzinekin batera, ordaintzen zituen zergak aldatzen saiatu zen urte luzez, zeukaten biztanleriarekiko gehiegi ordaintzen zutela argudiatuz. 1846an egindako erreforma administratibora arte, Murieta, Egako haraneko herri izan zen.

XX. mendearen hasieran, Vasco-Navarro trenbidearen ibilbideak herria zeharkatzen zuen, eta horrek herria kanpoaldearekin batu zuen, herritarrentzat lan aukerak ekarriz.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietako biztanleria

2008ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera, 55 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %17,19 (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007an ez zen udal hauteskunderik izan Murietan, ez zelako inongo talderik aurkeztu ^[4]. 2008ko otsailaren 15ean, ordea, Jesús María Martínez de Morentin Berruete izendatu zuten kudeaketa batzordeko buru eta, beraz, alkate.

2011ko udal hauteskundeetan aurkeztutako zerrenda bakarra San Esteban taldearena izan zen; Emilio Jesús Ruizek alkate kargua hartu zuen^[5].

Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea geltokirako errepidean dago. Nahiko berria da, 1981ean eraikia. Egitura lau solairutan banatzen da, eta goialdeko bietan etxebizitzak daude, eta hiru fatxada ditu, bistako adreiluzkoak. Eraikin honen aurretik, udaletxea elizaren atzealdeko eraikin zahar batean izan zen. Eraikin hori, gaur egun, Murietako txirrindularitza elkarteak erabiltzen du.

HELBIDEA: Geltokirako errepidea, 9

Alkateen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2008-2011	Jesús María Martínez de Morentin Berruete	Kudeaketa batzordea
2011-2015	Emilio Ruiz Rekalde	San Esteban

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
6	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Argandoña • Andollu • Trokoniz • Ixona • Egileta • Azazeta • Birgaragoien • Birgarabarren • Maeztu • Atauri • Antoñana • Santikurutze Kanpezu (gasolindegia) • Santikurutze Kanpezu (markesina) • Zuñiga • Azedu • Antzin • Mendilibarri • Murieta • Zufia • Zubielki • Lizarra (zezen-plaza)	Lizarra (geltokia)

Gainera, La Estellesa eta Pinedo autobus konpainiek Lizarra eta Iruñearekiko autobus zerbitzua eskaintzen dute.

La Estellesa autobus konpainiak esaterako, Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu ditu Aguilar Kodesko noranzkoan, eta lau zerbitzu kontrakoan. Linearen ibilbidea honako hau da:

Aguilar Kodes - Cabredo - Marañon - Genevilla - Zuñiga - Antzin - Murieta - Lizarra - Villatuerta - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos - Legarda - Zizur Nagusia eta Iruñea

Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietak kiroldegia, pilotaleku estalia eta estalgabea, eta udal igerilekuak ditu. Herriko jaiak ospatzearekin batera, abuztuan, txirrindularitza lasterketa antolatzen da, herriaren inguruko errepide eta mendateetan zehar. Horrez gain, udazkenean Lizarrako Bizikleta Jaiari amaiera ematen dion askaria Murietan antolatzen da beti. Urte osoan, Murietako taldeak Lizarrako areto futboleko txapelketan eta Ega futbol txapelketan hartzen du parte.

Ehiza esparrua: Mendilibarri, Zufia eta Abaigar udalerrietan hedatzen da Murietako ehiza-esparrua.

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietako Ikastetxe Publikoa

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Murieta eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %2,25ek zekien euskaraz hitz egiten.

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Jaiak eta ospakizunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietak abuztuaren 3an ospatzen ditu jai nagusiak. Horrez gain, urtean zehar, hainbat erromeria antolatzen dira, maiatzaren 9an San Gregorio baselizara,abuztuaren 24an Abaigarko San Bartolome baselizara eta maiatzaren 15ean San Isidro Nekazariaren omenezko erromeria.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Doneztebe eliza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Murietako Doneztebe eliza Foruen plazako frontoitik

Harlandu eta harlankaitzez eginiko eliza da. XIII. mendean eraiki zen estilo aurregotikoan, ondoren garai barrokoan birmoldatu zutelarik. Laukizuzen itxura eta sei zatitan banaturiko oinarria dauka. Lehen zatiek jatorrizko ganga-estaldura mantentzen dute, eta gainontzeko biek luneta kanoidun ganga-estaldura dute. Aurrealde zuzenak, oinetik altxatutako koruak eta bi kaperek gurutze latindarraren itxura ematen diote eraikinari.

Kanpoaldean, hormek bi leiho gotiko dauzkate, XII. mendeko arku konopial moduan eginak. Elizaren barruan, Errosarioko Ama Birjinaren erretaula dago, Ama Birjinaren zurezko irudi txikia eta hiru gurutziltzatuen irudi zur polikromatuzkoak dituena. Erretaula, XVII. mendean egina dago, estilo erromanistan.