Deierri
| Deierri | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia | |||||||||
 | |||||||||
|
| |||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
| Merindadea | Lizarrako merindadea | ||||||||
| Izen ofiziala |
 Valle de Yerri <> Deierri[1] | ||||||||
| Alkatea |
Eduardo Lezaun Etxalar (Irantzu Herri Kandidatura) | ||||||||
| Posta kodea |
31xxx | ||||||||
| INE kodea |
31260 | ||||||||
| Herritarra | deierriar | ||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Koordenatuak | 42° 44′ 00″ N, 2° 00′ 00″ W / 42.7333°N,2°WKoordenatuak: 42° 44′ 00″ N, 2° 00′ 00″ W / 42.7333°N,2°W | ||||||||
 | |||||||||
| Azalera | 93,06 km2 | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria |
1.543 (2020) 37 (2019) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 16,3 biztanle/km² | ||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[2] |
 -% 2,11 | ||||||||
| Zahartze tasa[2] | % 23,91 | ||||||||
| Ugalkortasun tasa[2] | ‰ 44,44 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera tasa[2] | % 79,23 (2011) | ||||||||
| Genero desoreka[2] | % 0 (2011) | ||||||||
| Langabezia erregistratua[2] | % 9,79 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Euskaldunak[2] | % 9,51 (2010) | ||||||||
| Erabilera estimatua[3] | % 0,5 (2011) | ||||||||
| Kaleko erabilera [4] | % (2016) | ||||||||
| Etxeko erabilera | % | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Webgunea | http://www.yerri.es | ||||||||
Deierri[5] ([dei.eri]) Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerri bat da, Lizarrerrikoa. Udalerriak 1.517 biztanle zituen 2014. urtean.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaur egungo kontzejuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Honako kontzeju edo batzarrek osaturik dago: Aizkoa, Allotz, Arandigoien, Aritzala, Aritzaleta, Bearin, Eraul, Errezu, Gorozin, Hiriberri, Ibiriku, Iruñela, Lakar, Lorka, Murelu, Murugarren, Ugar, Zabal, Ziritza eta Zurukuain. 1857ko errolda arte bakoitzak bere udalerria izan zuen, denak homonimoak hauek izan ezik: Allotz Allotz eta Egiarte izenekoaren burua zen (Egiarte herri hustua da egun) eta Lakar Lakar eta Labeaga delakoarena zen; Labeaga, ordea, Iguzkitzara pasarazi zuten.
Udalerritik at[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eskualde natural hau osatzen duten herri guztietatik bik baino ez dute berezko udalerria. 1857ko fusio handian parte hartu bazuen ere, 1951n Lezaun Deierritik atera eta bere udalerria osatu egin zuen. Abartzuzak gauza bera egina zuen lehenago, XIX. mendean.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hiriberrin, itsas mailatik 498 metro gorago, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Deierri izena "Deio" eta "herri" hitzen batura da, Deio Villamayor de Monjardín hiriaren izen zaharra izanik. Deierri izena erdi aroan gaur egungo Lizarraldea eskualdea izendatzeko erabiltzen zen, Lizarrako hiria sortu baino lehen eskualde honetako hiri nagusia Villamayor de Monjardín baitzen. XI. mendetik aitzinera Lizarrak garrantzia eta botere gehiago hartu zuen eta Deierri terminoa eskualdeko ipar-ekialdeko zonaldea izendatzeko erabiltzen hasi zen, gaur egungo Goñerri, Gesalatz eta Deierri hain zuzen ere, gerora Goñerri eta beranduago Gesalatz bananduz.
Gaztelerazko izena Valle de Yerri da. Hau euskaratik gaztelerarako gaizki egindako itzulpen baten ondorio izan zen, eskribau anonimo batek Deierri edo Deyerri-ren hasierako "De-" preposiziotzat hartu eta hitza bitan banatu baitzuen.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XX. mendearen lehen erdialdean populazio nahiko egonkorra mantendu ondoren, 1950eko hamarkadatik aurrera despopulazio larria jasan zuen Deierrik, XXI. mendearen lehen hamarkadan jarraitu zuenak. Gaur egun 1.500 biztanle inguruan egonkortu da populazioa (1900. urtean 4.000 inguru ziren udalerrian bizi zirenak).
| Deierriko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 77 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %4,94 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).
| Herria | Biztanleria (2017) |
|---|---|
| Allotz | 112 |
| Andia | 0 |
| Arandigoien | 81 |
| Aritzala | 83 |
| Aizkoa | 80 |
| Bearin | 187 |
| Eraul | 75 |
| Errezu | 115 |
| Gorozin | 32 |
| Hiriberri | 57 |
| Ibiriku | 55 |
| Iruñela | 53 |
| Lakar | 63 |
| Lorka | 136 |
| Murelu | 40 |
| Muru | 3 |
| Murugarren | 74 |
| Ugar | 50 |
| Urbasako benta | 0 |
| Zabal | 77 |
| Ziritza | 1 |
| Zurukuain | 99 |
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2007an Deierriko alkate kargurako Nafarroako Herriaren Batasuna alderdi politikoko Carlos Remírez de Ganuza Ros aukeratu zuten. Udaletxeko bederatzi zinegotzietatik lau lortu zituen, eta gehiengo absolutoa lortu ez arren PSNren botoen laguntza izan zuen. Baliogabeko botoak hamabost izan ziren (emandako guztien %1,57) eta boto zuriak hamazazpi (botoen %1,80). Abstentzioa %29,94koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| UPN | 415 | 4 |
| Iranzu Herri Kandidatura | 375 | 4 |
| PSN | 135 | 1 |
2011ko udal hauteskundeetan ere bozkatuena UPN izan zen baina Iranzuk (izen osoa: Candidatura Popular Iranzu Herri kandidatura, CPIHK) bi botora geratu zen. Hala ere, UPN eta PSNren arteko akordioa itxi egin zen eta alkatetza bien artean (PSN lehen urtean, UPN beste hiruretan) banatzea erabaki zuten; 2011n PSNko Francisco Javier Carmona Ollo hasi zen alkate eta espero da 2012an UPNko Luis Albenizek hartzea[7].
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| UPN | 340 | 4 |
| Iranzu Herri Kandidatura | 338 | 4 |
| PSN | 91 | 1 |
Udala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Deierriko idazkaria Goñerri, Abartzuza eta Jaizko idazkari ere bada. Udalak alkatea eta zortzi zinegotzi dauzka.
- HELBIDEA: Kale Barria, 22 (Aritzala kontzejua)
Alkateen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 2003-2007 | Alvaro Nicuesa Santamaría | Iranzu Herri Kandidatura |
| 2007-2011 | Carlos Remírez de Ganuza Ros | UPN |
| 2011-2012 | Javier Carmona Ollo | PSN |
| 2012-2015 | Luis Albenitz | UPN |
| 2015-2019 | Ramiro Urra Markotegi | Irantzu Herri Kandidatura |
| 2019-2023 | Eduardo Lezaun Etxalar | Irantzu Herri Kandidatura |
Azpiegitura eta garraioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tierra Estella Bus[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lizarrerriko autobus zerbitzuaren (Tierra Estella Bus deritzona) honako lineek eskaintzen dute zerbitzua Bearinen:
| Línea | Ibilbidea | Ordutegia | Maiztasuna | Oharrak |
|---|---|---|---|---|
 |
Garcia Orkoien Ospitalea - Abartzuza | 07:30 - 20:45 | 4 zerbitzu eguneko |
La Estellesa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
La Estellesa autobus konpainiaren Iruñea eta Lizarra arteko lineak geltokia dauka kontzejuan. Lineak honako ibilbidea egiten du:
Konpainia berdinaren Donostia eta Logroño bitarteko lineak ere (NA-10 zenbakiko emakida) geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:
- Irun - Donostia - Tolosa - Etxarri Aranatz - Lezaun - Abartzuza - Bearin - Legarda - Obanos - Gares - Zirauki - Lizarra - Aiegi - Los Arcos - El Busto - Santsol - Bargota - Viana eta Logroño
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Deierri eremu mixtoko udalerria da, eta hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 9,49k zekien euskaraz.
2009ko urtarriletik Lizarraldeko udalerri honen izen ofiziala Valle de Yerri <> Deierri da.[8]
Bestak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herri bakoitzak bere bestak ospatzen ditu:
- Allotz: maiatzak 8
- Arandigoien: iraileko lehen ortziralea
- Aritzala: abuztuko azken larunbata
- Aizkoa: irailak 8
- Bearin: uztaileko bigarren asteburua
- Eraul: uztailak 21
- Errezu: abuztuak 15
- Gorozin: uztailak 19-22
- Hiriberri: iraileko bigarren asteburua
- Ibiriku: urriko lehen asteburua
- Iruñela: uztaileko hirugarren igandea
- Lakar: abuztuak 15
- Lorka: maiatza bukaera
- Murelu: irailak 2arekiko hurbileneko asteburua
- Murugarren: abuztuko azken asteburua
- Ugar: iraileko lehen asteburua
- Zabal: ekaineko hirugarren asteburua
- Zurukuain: abuztuak 24
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Andre Mariaren eliza: Egiarte herrian dagoen XII. mendeko eliza erromanikoa.
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXVI., Iruñea, 1995. ISBN 84-235-1386-6
Deierriar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Alan Perez (1982 -), txirrindularia.
- Roberto Lezaun (1967 -), txirrindularia.
- Patxi Larrainzar (1934 - 1991) apaiz eta idazlea, Errezun jaioa.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 2009ko urtarrilaren 19an emandako dekretua.
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «UEMA-Atlasa» Euskararen erabilera (UEMA).
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Nafarroako Foru Erkidegoko Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ PSN y UPN se alternarán en la alcaldía del Valle de Yerri[Betiko hautsitako esteka], Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 10a.
- ↑ Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernua 2009ko urtarrilaren 19an emandako dekretua.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- (Gaztelaniaz) Deierriri buruzko informazioa, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.
- NA-7323 errepidea Iruñela kontzeju parean Google Street View-n.
Datuak: Q1133148
Multimedia: Yerri-Deierri
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Deierri
|
Deierriko kontzejuak |
|
|---|---|---|
|
Aizkoa · Allotz · Arandigoien · Aritzala · Aritzaleta · Bearin · Eraul · Errezu · Gorozin · Hiriberri · Ibiriku · Iruñela · Lakar · Lorka · Murelu · Muru · Murugarren · Ugar · Zabal · Ziritza · Zurukuain | ||