Edukira joan

Ameskoabarrena

Koordenatuak: 42°46′15″N 2°07′54″W / 42.770889°N 2.131692°W / 42.770889; -2.131692
Wikipedia, Entziklopedia askea
Ameskoabarrena
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria

Bandera

Ameskoabarrengo armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Lizarra
EskualdeaLizarraldea (Ameskoabarrena ibarra)
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
Izen ofiziala Améscoa Baja
AlkateaEstibaliz Erdocia Ormazabal (Agrupacion Independiente Amescoa Baja)
Posta kodea31xxx
INE kodea31013
Herritarraameskoar, ameskoabarrendar
Geografia
Koordenatuak42°46′15″N 2°07′54″W / 42.770889°N 2.131692°W / 42.770889; -2.131692
Azalera46,8 km²
Garaiera563 metro
Distantzia60 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria727 (2024:  3)
alt_left 331 (%45,5)(2019) (%54,1) 393 alt_right
Dentsitatea1,55 bizt/km²
Zahartzea[1]% 27,9
Ugalkortasuna[1]‰ 19,87
Ekonomia
Jarduera[1]% 77,32 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 8,32 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 16.5 + % 23.2 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]% 
Datu gehigarriak
Webguneahttp://amescoabaja.org/

Ameskoabarrena[4] ([ames̺koaβarena]) Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerria da, Lizarrako merindadekoa. Zazpi kontzejuk —Artatza, Bakedao, Barindano, Ekala, Gollano, San Martin eta Zudairi— eta Urra lekuak osatzen dute. Zudairi herriburua Iruñetik 59 kilometro mendebaldera dago. 46,8 kilometro koadroko eremua dauka,[5] eta 724 biztanle zituen 2023 hasieran.[6]

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zudairiren ikuspegia.

Kokapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ameskoabarrena Lizarrako merindadearen iparraldean dago, Urederraren ibarrean. Iparraldean Urbasa du, eta Lokiz hegoaldean. Bestalde, Urbasako mendateak Ameskoabarrena eta Olazti (Sakana) lotzen ditu.

Ingurune naturala eta klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ameskoabarrena da baso gehien dituen Nafarroa Garaiko udalerria, udalerriaren azaleraren % 65,6. Larretarako erabilitako lurrak % 16,1 dira, eta laborantzarakoak % 15,1. Zuhaitz espezieen artean nabarmentzen dira ametza, erkametza eta, udalerriaren iparraldean, pagoa.

Ibarraren erdialdean dagoen klima mediterraneoko guneren bat, eta ipar eta ipar-ekialdeko mendietako klima atlantikoa izan ezik, udalerriaren gehienean klima azpimediterraneoa nagusitzen da. Urteko batez besteko tenperatura 8-10 gradukoa da, eta prezipitazioak 800 eta 1400 mm bitarte dira. Iparraldeko gune menditsuenean 1.400 mm-tik gorakoak ere izan daitezke. Urteroko egun euritsuak 100 eta 120 bitarte dira.

Udalerri mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iparraldean Urbasarekin egiten du muga, hegoaldean Lana eta Allinekin, ekialdean Abartzuzarekin, eta mendebaldean Eulaterekin.

Herriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bakedanoko elizaren ikuspegia.

Zazpi kontzejuk osatzen dute Ameskoabarreneko udalerria: Artatza, Bakedao, Barindano, Ekala, Gollano, San Martin eta Zudairi. Eta leku bat ere badu: Urra.[7]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ameskoabarrena jaurerria izan zen Erdi Aroan, eta udalerriari buruzko lehen dokumentu idatzia XI. mendekoa da. XVI. mendea arte, Ameskoa ([ames̺koa]) izena eman zitzaion. Bestalde, Ameskoabarrenean zegoen Inzura ([ins̻uɾa]) hiribildua (1201ean sortua), gerora Ameskoazarra ([ames̺koas̻aɾ]) izenaz ezaguna izan den tokian.

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ameskoabarreneko biztanleria

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaletxe zaharra Zudairitik gertu dagoen Bazarramendi izeneko gunean izan zen. Ondorengo udal eraikina Zudairiko kontzejuaren etxean egon zen. Gaur egungo udaletxea 1923an eraiki zen Luis Salvatierra arkitektoaren proiektuaren arabera. Udalak alkatea eta sei zinegotzi dauzka.

  • Helbidea: San Anton kalea, 30 (Zudairi kontzejua)

Udal hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007ko udal hauteskundeetan Basaula zerrendak lortu zituen zinegotzi guztiak, eta Diego Arturo Urra Velasco zerrendaburua bilakatu zen alkate. Baliogabeko botoak 5 izan ziren (emandako guztien %1,29) eta 14 boto zuri izan ziren (botoen %3,66). Abstentzioa %46,41koa izan zen.

Ameskoabarrengo Udala (2007)
Alderdia Botoak Zinegotziak
Basaula 347 4

2011n, Urra berriro atera zen alkate, ordukoan AIAB (Agrupacion Independiente Amescoa Baja) zerrendaren barneane. Beste bi zerrendak (Agrupacion Independiente Artaza eta Arrepuia) ere lortu zuten ordezkaritza.

Ameskoabarrengo Udala (2011)
Alderdia Botoak Zinegotziak
AIAB 301 5
Artaza 74 1
Arrepuia 64 1

Alkateak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek izan dira Ameskoabarrengo azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[8]
Crescente Zabala Arteta[8] 1979 1983 Agrupacion Independiente Amescoa
Jose Ignacio Goñi Aramendia[8] 1983 1987 Agrupacion Amescoa Baja
Juan Tomas Iriarte Valerdi[8] 1987 1991 Urederra
Jose Javier Saez de Jauregui Martinez de Guereñu[8] 1991 1995 Candidatura Urederra Independiente
Carlos Otamendi Baquedano[8] 1995 1999 Candidatura Unitaria de Amescoa San Anton
Jose Javier Saez de Jauregui Martinez de Guereñu[8] 1999 2003 Basaula
Jose Javier Saez de Jauregui Martinez de Guereñu[8] 2003 2007 Agrupacion Electoral de Amescoa Baja-Basaula
Diego Arturo Urra Velasco[8] 2007 2011 Basaula
Diego Arturo Urra Velasco[8] 2011 2015 Agrupacion Independiente Amescoa Baja
Martin Jose Lopez de Zubiria San Martin[8] 2015 2019 Agrupacion Independiente Amescoa Baja
Estibaliz Erdocia Ormazabal[8] 2019 2023 Agrupacion Independiente Amescoa Baja
Estibaliz Erdocia Ormazabal[9][10][11] 2023 Jardunean Agrupacion Independiente Amescoa Baja

Azpiegitura eta garraioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Automoviles Urederra autobus konpainiak Ameskoabarrengo Zudairi eta Barindanoko kontzejuak Lizarrarekin batzen ditu. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Balbino García de Albizu etnografo eta dibulgatzailea.

Balbino García de Albizu etnografo eta dibulgatzaileak hainbat ekimen eta ikerketa-proiektu bultzatu ditu, lau hamarkadatan, Ameskoako iragana ezagutzeko eta zabaltzeko. Nabarmena izan da Estellerriko Erriberako kultura tradizionala dibulgatzeako egin zuen lana.[12][13] Ameskoako historiarekin, toponimiarekin, abizenekin eta hizkuntzarekin lotutako gaiak aztertu ditu eta hainbat lan argitaratu ditu.[12] Bere jardunean kultura herrikoi eta tradizionala bultzatzen eta garatzen lagundu du.[14]

Elurtegiak eta txondorrak lantzen zituzten lanbide tradizionalak berreraikitzeko lan handia egin du.[13]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1986ko Euskararen Foru Legearen arabera, Eulate eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori zela-eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatzeko eta gune mistoan udalerri gehiago (horien artean Ameskoabarrena) sartzeko proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Legebiltzarrean. UPN ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, PSN alderdiaren ustekabeko jarrera aldaketak atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[15] 2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak erabaki zuen eremu mistora sartzea Ameskoabarrena, beste 43 udalekin batean.[16]

2018ko datu soziolinguiskoen arabera, biztanleen %10,8 euskaldunak dira.[17]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ Euskaltzaindiaren 155. araua: «Nafarroako udal izendegia».
  5. ↑ Améscoa Baja. navarra.es (kontsulta data: 2024-1-23).
  6. ↑ Navarra: Población por municipios y sexo.. ine.es (kontsulta data: 2024-1-23).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) Baja, Ayuntamiento del valle de Améscoa. «Ayuntamiento del valle Améscoa Baja. T. 948 539 008» www.amescoabaja.org (kontsulta data: 2024-01-11).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-04-30).
  9. ↑ «Toki entitateen gida» Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa (kontsulta data: 2025-03-29).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Los vecinos de 54 ayuntamientos ya saben quién será su alcalde al concurrir solo una candidatura» Diario de Noticias de Navarra 2023-04-26 (kontsulta data: 2023-12-1).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Navarra 2023-06-18 (kontsulta data: 2025-03-19).
  12. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Balbino García de Albizu» Dialnet (kontsulta data: 2023-11-13).
  13. ↑ a b (Gaztelaniaz) García, Kepa. (2022-12-23). «Balbino García de Albizu, premio por una vida dedicada a la Améscoa» Diario de Noticias de Navarra (kontsulta data: 2023-11-13).
  14. ↑ «Balbino García de Albizu ikertzaileak jaso du zortzigarren Txondorra Egun-ikatza saria» Ayuntamiento de Pamplona 2022-12-23 (kontsulta data: 2023-11-13).
  15. ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
  16. ↑ Nafarroako 44 herri eremu mistora igaro dira. Eitb, 2017ko ekainak 22, eitb.eus (kontsulta data: 2023-11-30).
  17. ↑ Nafarroako datu soziolinguistikoak, 2018. gobiernoabierto.navarra.es (kontsulta data: 2023-12-1).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa


Ameskoabarrenako kontzejuak eta lekuak

Artatza • Bakedao • Barindano • Ekala • Gollano • San Martin • Urra • Zudairi

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ameskoabarrena&oldid=10239963"(e)tik eskuratuta