Espartza (Zaraitzu)

Artikulu hau Zaraitzuko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Espartza (argipena)».

Espartza
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriaren ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroako Foru Erkidegoa
Merindadea	Zangozako merindadea
Eskualdea	Zaraitzu
Izen ofiziala	Esparza de Salazar <> Espartza Zaraitzu
Alkatea	Gregorio Beaumont Esandi (Lisisoa)
Posta kodea	31453
INE kodea	31095
Herritarra	espartzar, espartzazaraitzuar
Kokapena
Koordenatuak	42° 51′ 18″ N, 1° 05′ 55″ W
Espartza (Zaraitzu) Espartza (Zaraitzu) (Nafarroa Garaia)
Ikusi OpenStreetMapen
Azalera	26,39 km2
Garaiera	697 metro
Distantzia	78 km Iruñera
Demografia
Biztanleria	82 biztanle
% 51,72    % 48,28
Dentsitatea	3,11 biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	-% 13,73
Zahartze tasa	% 34,73
Ugalkortasun tasa	‰ 0
Ekonomia
Jarduera tasa	% 0 (2011)
Genero desoreka	% 0 (2011)
Langabezia erregistratua	% 0,8 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 9 (2010)
Euskararen erabilera	% 0,5 (2011)
Datu gehigarriak

Espartza (Zaraitzuko euskaraz Esparza) edo -izen bereko beste herriengandik bereizteko- Espartza Zaraitzu Nafarroako ipar-ekialdean dagoen udalerria da. 82 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera.

Eska-Zaraitzu Hondakin Solidoen Mankomunitatea zaborra biltzeaz arduratzen da Espartzan eta eskualdeko beste hainbat herritan.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Herriko eliza eta frontoia.

Nafarroako hiriburutik 78 kilometrora kokatzen da Zangozako merindadearen ipar-ekialdeko muturrean eta Zaraitzuko haranean, Pirinioetatik gertu. Herria NA-178 errepideak zeharkatzen du bai eta, iparraldetik hegoaldera, Zaraitzu ibaiak ere. Aretako mendilerroak herria mugatzen du mendebaldean, Erremendia eta Beiegu tontorrak tartean.

Mugakideak

Espartza Zaraitzuren udalerri mugakideak honakoak dira: Iparraldean Orontze, ipar-mendebaldean Jaurrieta, hegoaldean Sartze eta ekialdean Bidankoze (Erronkariko ibarra).

Klima

Espartza Zaraitzun, itsasoaren mailatik 695 metrora, Nafarroako gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologiko bat dago.

Demografia

Espartzako biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko bi etorkin baino ez ziren bizi herrian, biztanleriaren %1,94 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Politika

Udal hauteskundeak

2007an Arrola Zaraitzuarrak (AZ) herri ekimeneko Maria Idoia Elarre Elizondo aukeratu zuten alkate eta herriko zinegotzi bakarra. AEIES izenekoa ere aurkeztu zen, hautatua izan gabe. Ez zen baliogabeko botorik izan eta boto zuriak bi izan ziren (%2,35). Abstentzioa %22,02koa izan zen.

Espartzako Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Aukeratua?
Maria Idoia Elarre Elizondo (AZ)	59	Bai
Santiago Galtxabarra Moso (AEIES)	34	Ez

2011n zerrenda bakarra aurkeztu zen, Lisisoa; alkate hautatu zuten Gregorio Beaumont Esandirekin batera beste bi lagun ere zinegotzi bihurtu ziren.

Alkateak

2007-2011	Idoia Elarre Elizondo	Arrola Zaraitzuarrak
2011-	Gregorio Beaumont Esandi	Lisisoa

Udaletxea

Espartzako udaletxeko idazkaria Galoze, Gorza eta Sartzeko idazkari ere bada.

• HELBIDEA: Maiatzaldea, 16

Azpiegitura eta garraioak

Murkuzuria kanpina.

Herrigunetik oso gertu Murkuzuria Campinga dago eta bertan kanpin batean ohikoak diren zerbitzuak aurkitu ditzakegu: Bungalowak, igerilekua...

Conda autobus konpainiaren Otsagabia eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Otsagabia - Ezkaroze - Orontze - Espartza Zaraitzu - Sartze - Gorza - Galoze - Nabaskoze - Irunberri - Artieda - Artaxo - Agoitz - Urrotz - Lintzoain - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea

Kultura

Euskara

Kultura ondarean, ekialdeko nafarreraren barruan dagoen zaraitzuera izan da herriko hizkera belaunaldiz belaunaldi, eta horren testigantzak XXI. mendea arte ailegatu dira. Besteak beste, 2000. urtean Aitor Arana hizkuntzalariak hainbat datu jaso zuen Espartzako Antonia Gartziarekin egindako elkarrizketei esker.

Jaiak eta ospakizunak

Herriko jaiak abuztuko lehen asteburuan ospatzen dira, eta herriko patroi den San Andresen omenezko jaia, berriz, azaroaren 30ean.

Sorginak

XVI. mendean sorginkeriaren aurkako jazarpenak herria astindu zuen. San Tirso baselizaren inguruan ospatzen omen zituzten euren ekitaldiak, eta 1539an espainiar Inkizisioak parte hartu zuen, Lope de Esparza alkatea auzipetuz.

Ondasun nabarmenak

San Andres apostoluaren elizak XVII. mende hasierako erretaula erromanista dauka barruan, Herako Juan eta Gaspar Ramosek egina. San Tirso baselizaren eta Santa Engrazia baselizaren arrastoak ere aipagarriak dira.

Zaraitzu ibaiaren gainean, antzinako zubi erromanikoa gordetzen da, erdi puntuko hiru arkurekin. Zubiak, zaharberritze eta eraldaketa ugari izan ditu mendeetan zehar. Halaber, ibaiaren ertzean errota baten aztarnak daude gaur egun ere.

Espartzar ezagunak

• Diego de Artieda y Chirino: 1577an Costa Rican Esparza hiria fundatu zuen, ordurarteko "Ciudad de Espíritu Santo" izena ordezkatuz. Eskualde hartan gobernadore izan zen eta sorterriko izena erabili zuen.
• Simeón de Guinda y Apezteguía: Eliz-agintaria, Urgellen apezpikua eta Andorran koprintzea (1714-1737) izan zen.

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Espartza (Zaraitzu)

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Espartza Zaraitzuko Ibaxaren webgunean
• (Gaztelaniaz) Espartza Zaraitzuri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• Santa Maria kalearen ikuspegia, Google Street View-n.