Onddo zikin

Onddo zikina
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Fungi
Klasea	Agaricomycetes
Ordena	Boletales
Familia	Boletaceae
Generoa	Suillellus
Espeziea	Suillellus luridus; Murrill, 1909
Mikologia
	poroak himenioan
	txapel ganbila
	ez dauka orririk
	hanka biluzik dago
	espora oliba-arreak dauzka
	mikorrizak eratzen ditu

Onddo zikina edo behi-onddoa (Boletus luridus edo Suillellus luridus) Boletaceae familiako onddoa da.^[1]

Zapore oneko jangarria da, baina gordinik arriskutsua, batez ere edari alkoholdunekin nahastuta. Generoaren barruan korapilatsu samarra den atal baten prototipoa da, espezie ugari biltzen dituena, horietako batzuk elkarren antzekoak eta nekez bereiz daitezkeenak.

Sinonimoak: Boletus luridus Schaeff. (1774) , Boletus rubeolarius Bull. (1791), Boletus subvescus J.F.Gmel. (1792), Leccinum luridum (Schaeff.) Gray (1821), Tubiporus luridus (Schaeff.) P.Karst. (1881), Dictyopus luridus (Schaeff.) Quél. (1888)

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapela: 6 eta 12 cm arteko diametrokoa, haragitsua, irmoa, hemisferikoa, gero ganbila kolore askotarikoa da: hori-oliba antzekoa, isla gorrixka edo grisaxkekin, gamuza-arrea, oliba-marroia edo marroi-herdoil kolorekoa. Azal lehorra, ilupa fin batekin.

Tutuak: Libreak eta horiak, gero berdexkak. Ukitzean urdindu egiten dira.

Tutu libreak: Kirtenera hurbiltzen diren orriak, baina ukitzen ez diotenak.

Poroak: Txikiak, biribilak, hasieran adreilu kolorekoak, gero gorri ilunekoak, baina laranjak ere izan daitezke, ertz argiagoarekin. Urdindu egiten dira behatzekin sakatzean.

Hanka: Betea, irmoa, sendoa, oinarrian lodituta, hori-laranja goiko aldean, beheko erenean arre-gorrixka. Sare gorri edo laranja koloreko nabarmenarekin

Haragia: Lodia, biguna, horixka (gorri-laranja hodien azpian), baina ebakitzean azkar bihurtzen da berde-urdinxka eta gero urdin. Zapore leunekoa eta usain atseginekoa.^[2]

Etimologia: Boletus terminoaren etimologia eztabaidagarria da. Luridus epitetoa latinetik dator eta zikina esan nahi du. Bere itxuragatik

Jangarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jangarri ona, baina gordinik pozoitsua, batez ere edari alkoholdunekin nahastuta. Ez da gomendatzen kontsumitzea, nahasteak egon baitaitezke. Oinean sarea duten Luridi taldeko beste espezie toxiko batzuekin nahas daitekeelako.^[3]

Kolore gorri-laranja ikusten da tutu geruzaren azpian, eta urdina, apurtutako eremuetan

Nahasketa arriskua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Boletus erythropus eta Boletus queletii ondoekin, baina hauek ez dute sarerik oinaren azalean. Oinean sarea duten beste espezie batzuk ere badaude, hala nola, Boletus caucasicus eta baita Luridi taldeko espezie toxikoak ere.^[4]

Sasoia eta lekua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arrunta udan eta udazkenean, edozein basotan aurki daiteke, ohikoagoa da lurzoru karetsuetan edo neutroetan. Leku ilunetan eta bide bazterretan.^[5]

Banaketa eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipar Amerika, Europa, Errusia, Japonia, Australia, Himalaia, Erdialdeko Amerika, Georgia, Turkia eta Filipinak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
↑ (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 51 or. ISBN 84-404-0530-8..
↑ (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 154 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 501 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
↑ (Gaztelaniaz) Bon,Marcel. (1988). Guia de Campo de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 38 or. ISBN 282-0865-4..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onddo zikina Errotari mikologia elkartearen webgunean
(Ingelesez) Boletus luridus Mycobank-en

Datuak: Q752494
Multimedia: Suillellus luridus
Espezieak: Boletus luridus

[1] Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.

[2] (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 51 or. ISBN 84-404-0530-8..

[3] (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 154 or. ISBN 978-84-617-0196-4..

[4] (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 501 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..

[5] (Gaztelaniaz) Bon,Marcel. (1988). Guia de Campo de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 38 or. ISBN 282-0865-4..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]