Tripaki argi

Tripaki argia / Negu ziza
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Fungi
Klasea	Agaricomycetes
Ordena	Cantharellales
Familia	Hydnaceae
Generoa	Hydnum
Espeziea	Hydnum repandum; L., 1753
Mikologia
	himenio tolestua
	txapel zapaldua
	himenioa dekurrentea da
	hanka biluzik dago
	espora zuriak dauzka
	mikorrizak eratzen ditu

Tripaki argia, Negu ziza edo zizauria (Hydnum repandum) Hydnaceae familiako onddo espezie bat da. ADN ikerketek erakutsi dute harreman estua duela Cantharellus cibarius espeziearekin.^[1]

Morfologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tripaki argiaren txapela 6 eta 12 cm bitarteko diametrokoa da, haragitsua, trinkoa, hori argia edo laranjaxka, lehorra eta matea, ilupaduna eta batzuetan zartatua. Hasieran biribila bada ere, gero zabaldu egiten da eta ertz gingildun irregularra dauka.

Txapel azpian eztenak dauzka, oso hauskorrak eta erraz askatzen direnak, estutuak, dekurrenteak eta txapelaren kolore berekoak edo apur bat argiagoak.

Hanka zurbila, lodia, irregularra eta gehienetan laburra da.

Haragi zuria dauka, hauskorra, usaingabea eta zapore zertxobait mingotsekoa.

Espora zuri-kremak dauzka, biribilak baina apur bat zorrotzak.

Ekologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hostozabalen eta koniferoen baso itxietan agertzen da, taldeka edo sorgin-korroetan. Gehienbat udazkenean eta neguan sortzen da.

Gastronomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jangarria da, baina mingostasun puntu bat dauka, batez ere ale helduek. Ez da denen gustukoa.

Beste izen arruntak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hydnum repandum tokiko euskarazko testuetan:^[2] negu-ziza; tripaki.

Deskripzioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapela: 5 eta 12 cm. arteko diametrokoa, oso haragitsua, irregularra eta aldakorra eta ertza uhindua eta gingilduna (lobulatua). Azala itsatsita, lehorra eta gamuza-hori mate kolorekoa, baina batzuetan izokin koloreko tonuak edo hori-lehoi kolorekoak ditu.

Orratzak: Hauskorrak, erraz askatzen direnak eta dekurrenteak kapelaren azpialdean. Oso estu eta zahartzaroan arrosaka bihurtzen diren krema kolorea dute.

Orratz dekurrenteak: hanka ukitzeaz gain, beherantz jarraitzen duten orratzak.

Hanka: Gehienetan motza, baina tamaina eta forma desberdinak izan dezake. Askotan eszentrikoa da eta kapelarena baino kolore zurbilagoa du.

Haragia: Trinkoa, hauskorra, zuria hasieran, gero horixka edo laranja kolorekoa. Zapore gozokoa, zahartzean apurtxo bat mingotsa egiten dena eta fruta usain pixka batekin.^[3]

Hydnum repandum

Etimologia: Hydnum terminoa greziar tubero hitzetik dator, Linneoren onddo genero honi emandako izen arbitrarioa. Repandum epitetoa berriz, kapelaren goiko ertzengatik.

Jangarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jateko ona, orratzak kenduz gero (ur zorrotada batekin kentzen zaie) eta ale gazteak kontsumitzen badira. Ale zaharrak oso mingotsak direnez, baztertu egin behar dira.^[4]

Mikofagoen perretxiko klasikoetako bat da, oso atsegina egiten zaiena, espezie gehienak hotzaren ondorioz desagertu ondoren aurkitzen delako, ugari eta talde handitan agertzen delako, osasuntsu egoten delako eta ez zaperotuta, harietan sartuta kontserbatu daitekeelako eta behar bezala prestatzen bada kalitate oneko jangarria delako.

Nahasketa arriskua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hydnum rufescens jangarriarekin, kapela ez du hain haragitsua, kolore laranjagoa dauka eta oin meheagoa.^[5]

Sasoia eta lekua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udazkenean eta neguaren zati batean agertzen da, hostozko basoetan zein koniferoetan, koniferen azpian bizi denean pagoetan bizi denean baino gamuza kolore zurbilagoa du eta ez da hain lehorra.^[6]

Oharra: Uztailaren amaieran pagoen basoetan laranja koloreko tonalitateak dituen barietate bat agertzen da, oso trinkoa , haragitsua eta oin motzekoa. Pinudietan, azaroan Hydnum repandum forma bat aurkitzen dugu, ia zuria eta oso hauskorra dena.

Banaketa eremua: ipar Amerika, Europa, Asiako iparraldea, Australia.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Zuzendaria Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza
Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, 2012ko Abendua, A.D.E.V.E, Argazkiak:Fernando Pedro Pérez, Maite Legarra, Xabier Leizaola, Jon Urkijo, Nerea Aurtenetxe.
↑ Orotariko Euskal Hiztegia, Euskaltzaindia.
↑ (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 421 or. ISBN 84-505-1806-7..
↑ (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 450 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
↑ (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 574 or. ISBN 84-404-0530-8..
↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 573 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q13684
Multimedia: Hydnum repandum
Espezieak: Hydnum repandum

[1] Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Zuzendaria Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza
Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, 2012ko Abendua, A.D.E.V.E, Argazkiak:Fernando Pedro Pérez, Maite Legarra, Xabier Leizaola, Jon Urkijo, Nerea Aurtenetxe.

[2] Orotariko Euskal Hiztegia, Euskaltzaindia.

[3] (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 421 or. ISBN 84-505-1806-7..

[4] (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 450 or. ISBN 978-84-617-0196-4..

[5] (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 574 or. ISBN 84-404-0530-8..

[6] (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 573 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]