Urri-ziza

Wikipedia, Entziklopedia askea
Infundibulicybe geotropa» orritik birbideratua)
Urri-ziza
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaFungi
OrdenaTricholomatales
FamiliaTricholomataceae
GeneroaInfundibulicybe
Espeziea Infundibulicybe geotropa
Harmaja, 2003
Mikologia
 
orriak himenioan
 
himenioa dekurrentea da
 
hanka biluzik dago
 
espora zuriak dauzka
 
saprobioa da
 
jangarria da

Oharra: ez fidatu soilik orri honetan ematen diren datuez perretxiko bat identifikatzeko orduan. Inolako zalantzarik izanez gero, kontsultatu aditu batekin.

Urri-ziza (Infundibulicybe geotropa) Tricholomataceae familiako perretxiko bat da.[1]

Beste izen arruntak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Infundibulicybe geotropa edo Clitocybe geotropa tokiko euskarazko testuetan:[2] urri-ziza, urri-ziza zuri, San Martin ziza, urril-ziza, neguko susa.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapela: 10 eta 15 cm arteko diametrokoa. Haragitsua, ganbila, gero laua, erdian hondoratua, titiduna, eta ertza biribilkatua duena. Okre edo gamuza kolorekoa eta zilar koloreko erreflexuekin.

Orriak: Ugariak, estu, dekurrenteak, batzuetan oso dekurrenteak, kapelaren kolorekoak edo okre zurbilak.

Orri dekurrenteak: Hanka ukitzeaz gain, beherantz jarraitzen duten orriak edo tutuak.

Hanka: Garaia, betea, sendoa, haritsua, trinkoa, harroa, oinarrian loditua, kapela baino pixka bat argiagoa.

Haragia: Zurixka, trinkoa eta sendoa. Almendra mingotsen usaina, nabarmena orrietan. Larbek ez diote erasotzen.[3]

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Clitocybe hitza grekotik dator, burua, esan nahi du, kapelaren formagatik. Geotropicoa berriz betik dator grekotik, geo = lurra eta biraketa, hau da, lurrerantz jiratuta, zurtoinaren itxura bertikala dela eta.

Jangarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oso ona. Ale gazteen kapelak bakarrik jan behar dira, oina nahikoa gogorra baita.[4]

Nahasmen arriskua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zaila da beste perretxiko batekin nahastea.

Antzekoena infundibuliformis izan liteke, baina askoz meheagoa da. Baditu handiagoak antzekoak, jigantea eta maxima. Lehenengoak espora amiloideak ditu eta irin freskoaren usaina dauka eta bigarrenak berriz, kapela zabalagoa, oinaren luzera baino diametro handiagoa du, titirik ez du eta inbutu forma dauka. Aipatu diren hiru espezieak jateko modukoak dira, baina ez dute Clitocybe geotropa bezain kalitate ona.[5]

Urril ziza

Sasoia eta lekua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaren amaieran eta udazkenean ateratzen da, belardietan, larreetan eta basoetako soilguneetan, ale ugariko zirkulu edo ilaretan.

Clitocybe gigantea eta Clitocybe candida-k bezala, askotan belarra erreta bezala uzten du mizelioa igarotzen den lekuan, citocybina antibiotikoa askatzen duelako eta honek belarra hazten laguntzen duten hartzigarriak suntsitzen ditu.

Nahiko ohikoa da, baina ez da Lepista nebularis bezain ugaria.[6]

Banaketa eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipar Amerika, Europa, Asiako iparraldea.

Espeziearen egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aranzadi Elkartearen arabera, Urri-ziza desagertzeko arriskuan dauden onddoen eusko-kantauriar Zerrenda Gorrian dago.[7] Azken urteotan mikologia adituek onddo batzuen beherakada kuantitatibo eta kualitatibo handia egon dela ohartarazi dute. Adituen esanetan, egoera honek hainbat eragile ditu, tartean klima aldaketa, pestiziden erabilera eta bilketa masiboak.

Galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza  •   Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012  •   Euskalnatura  •   Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987  •   Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973  •   Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
  2. [1]Orotariko Euskal Hiztegia, Euskaltzaindia.
  3. (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 161 or. ISBN 84-505-1806-7..
  4. Bon,Marcel. (1988). Guia de Campo de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 296 or. ISBN 282-0865-4..
  5. (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 310 or. ISBN 84-404-0530-8..
  6. (Gaztelaniaz) Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 109 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
  7. Zerrenda Gorria, Aranzadi Zientzia Elkartea

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]